پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره را (یعنی «درس» سوره را)  در قسمت اول ارائه کرده ایم که مطابق ذیل است:

درس: تاکيد بر عفت جنسي و مقررات مرتبط با تحکيم بنيان خانوادگي

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب: در مقابل احکام الهي دو نوع برخورد ديده مي شود: منافقانه و مومنانه و مقررات مربوط به امور عمومي جامعه و احترام به رهبر الهي و اطاعت از او، و مقررات مربوط به داخل خانه ها براي حفظ حرمت و امنيت مسلمانان.

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

وَيَقُولُونَ آمَنَّا بِاللَّهِ وَبِالرَّسُولِ وَأَطَعْنَا ثُمَّ يَتَوَلَّى فَرِيقٌ مِّنْهُم مِّن بَعْدِ ذَلِكَ وَمَا أُوْلَئِكَ بِالْمُؤْمِنِينَ ﴿47﴾ وَإِذَا دُعُوا إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ إِذَا فَرِيقٌ مِّنْهُم مُّعْرِضُونَ ﴿48﴾ وَإِن يَكُن لَّهُمُ الْحَقُّ يَأْتُوا إِلَيْهِ مُذْعِنِينَ ﴿49﴾ أَفِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ أَمِ ارْتَابُوا أَمْ يَخَافُونَ أَن يَحِيفَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ وَرَسُولُهُ بَلْ أُوْلَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ ﴿50﴾ إِنَّمَا كَانَ قَوْلَ الْمُؤْمِنِينَ إِذَا دُعُوا إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ أَن يَقُولُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ﴿51﴾ وَمَن يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَيَخْشَ اللَّهَ وَيَتَّقْهِ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْفَائِزُونَ ﴿52﴾ وَأَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَيْمَانِهِمْ لَئِنْ أَمَرْتَهُمْ لَيَخْرُجُنَّ قُل لَّا تُقْسِمُوا طَاعَةٌ مَّعْرُوفَةٌ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ ﴿53﴾

ریزدرب: ای مسلمانان! رفتار منافقانه را بشناسید و از آن دوری کنید.

2

 قُلْ أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ فَإِن تَوَلَّوا فَإِنَّمَا عَلَيْهِ مَا حُمِّلَ وَعَلَيْكُم مَّا حُمِّلْتُمْ وَإِن تُطِيعُوهُ تَهْتَدُوا وَمَا عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ ﴿54﴾ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُم فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا وَمَن كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ ﴿55﴾ وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ ﴿56﴾ لَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا مُعْجِزِينَ فِي الْأَرْضِ وَمَأْوَاهُمُ النَّارُ وَلَبِئْسَ الْمَصِيرُ ﴿57﴾

ریزدرب: ای پیامبر! ضمن پیگیریِ رسالتت دل خوش دار که بزودی وضع تان تثبیت میشود.

3

 يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِيَسْتَأْذِنكُمُ الَّذِينَ مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ وَالَّذِينَ لَمْ يَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنكُمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ مِن قَبْلِ صَلَاةِ الْفَجْرِ وَحِينَ تَضَعُونَ ثِيَابَكُم مِّنَ الظَّهِيرَةِ وَمِن بَعْدِ صَلَاةِ الْعِشَاء ثَلَاثُ عَوْرَاتٍ لَّكُمْ لَيْسَ عَلَيْكُمْ وَلَا عَلَيْهِمْ جُنَاحٌ بَعْدَهُنَّ طَوَّافُونَ عَلَيْكُم بَعْضُكُمْ عَلَى بَعْضٍ كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ﴿58﴾ وَإِذَا بَلَغَ الْأَطْفَالُ مِنكُمُ الْحُلُمَ فَلْيَسْتَأْذِنُوا كَمَا اسْتَأْذَنَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ﴿59﴾ وَالْقَوَاعِدُ مِنَ النِّسَاء اللَّاتِي لَا يَرْجُونَ نِكَاحًا فَلَيْسَ عَلَيْهِنَّ جُنَاحٌ أَن يَضَعْنَ ثِيَابَهُنَّ غَيْرَ مُتَبَرِّجَاتٍ بِزِينَةٍ وَأَن يَسْتَعْفِفْنَ خَيْرٌ لَّهُنَّ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ ﴿60﴾

ریزدرب: ای مسلمانان! داخل خانواده ها تان به این ظرائف توجه کنید.

4

 لَيْسَ عَلَى الْأَعْمَى حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْمَرِيضِ حَرَجٌ وَلَا عَلَى أَنفُسِكُمْ أَن تَأْكُلُوا مِن بُيُوتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ آبَائِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أُمَّهَاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ إِخْوَانِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَخَوَاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَعْمَامِكُمْ أَوْ بُيُوتِ عَمَّاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَخْوَالِكُمْ أَوْ بُيُوتِ خَالَاتِكُمْ أَوْ مَا مَلَكْتُم مَّفَاتِحَهُ أَوْ صَدِيقِكُمْ لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَن تَأْكُلُوا جَمِيعًا أَوْ أَشْتَاتًا فَإِذَا دَخَلْتُم بُيُوتًا فَسَلِّمُوا عَلَى أَنفُسِكُمْ تَحِيَّةً مِّنْ عِندِ اللَّهِ مُبَارَكَةً طَيِّبَةً كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُون ﴿61﴾

ریزدرب: ای مسلمانان! از دایره تنگِ فردیت خود خارج شوید.

5

 إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَإِذَا كَانُوا مَعَهُ عَلَى أَمْرٍ جَامِعٍ لَمْ يَذْهَبُوا حَتَّى يَسْتَأْذِنُوهُ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَأْذِنُونَكَ أُوْلَئِكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ ورسوله فَإِذَا اسْتَأْذَنُوكَ لِبَعْضِ شَأْنِهِمْ فَأْذَن لِّمَن شِئْتَ مِنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمُ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ ﴿62﴾ لَا تَجْعَلُوا دُعَاء الرَّسُولِ بَيْنَكُمْ كَدُعَاء بَعْضِكُم بَعْضًا قَدْ يَعْلَمُ اللَّهُ الَّذِينَ يَتَسَلَّلُونَ مِنكُمْ لِوَاذًا فَلْيَحْذَرِ الَّذِينَ يُخَالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَن تُصِيبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ يُصِيبَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ ﴿63﴾ أَلَا إِنَّ لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ قَدْ يَعْلَمُ مَا أَنتُمْ عَلَيْهِ وَيَوْمَ يُرْجَعُونَ إِلَيْهِ فَيُنَبِّئُهُم بِمَا عَمِلُوا وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ ﴿64﴾

ریزدرب: ای مسلمانان! رفتار منافقانه را بشناسید و از آن دوری کنید.

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 – از اول تا اینجا

در پاراگراف 1 می فرماید : ای مردم ! خداوندتان به استحکام بنیان خانواده ، و سلامت و پاکی ارتباطات جنسی ، بسیار اهمیت میدهد و راجع به آبروی سایر مسلمانان بسیار حســاس باشید ، و منافقانی را که بین شما هستند بشناسید و خرابکاری هایشان راخنثی کنید .

در پاراگراف 2 می فرماید : ای مسلمانان !  حرمت حریم خصوصی سایر مسلمانان را نگهدارید و خودتان عفیف باشید و در عفت اجتماعتان نیز بکوشید .

در پاراگراف 3 می فرماید : خداوند نور آسمان­ها و زمین است و مردم با ایمانِ دارایِ عمل صالح نیز نـــور محل­های زندگی­شان هستند و ای مسلمانان ! مقرراتی را که قبلا درباره فضـــایل انسانی و دوری از رذایل دیدید توسط خداوندی وضع شده که اینها گوشه ای از آیات ونعمت های اوست .

در این پاراگراف می فرماید : ای مسلمانان ! با احکام الهی صادقانه برخورد کنید واینطــور نباشد که از بعضی احکام الهی که به نفع خویش می پندارید استقبال کنید و درمورد  بعضی دیگر سستی یا اعراض کنید ، زیرا این نوع برخورد ، منافقانه است و مقررات حریم خصوصی هر فرد مسلمان و خانه های آنها را محترم شمرده و رعایت کنید و کیفیت مسلمانی خویش را بالا ببرید و رســول خدا (ص)را احترام کنید و از رفتارهای منافقانه بپرهیزید .

4 - سوالات

1-خداوند دراینجا دوبار خویش را علیم حکیم و یکبارسمیع علیم نامیده، چرا؟

2-منظور از «ثیاب» در آیه60 چیست؟

3-اگر بخواهیم درآیه62 از تیتر «ذکرمصادیق افاده حصرنمیکند» استفاده کنیم باید ذیل کدام کلمات را خط بکشیم؟

4-«إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَأْذِنُونَكَ أُوْلَئِكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ ورسوله » (آیه62) مطابق کدام کلید تفسیر است؟

5-«  قَدْ يَعْلَمُ اللَّهُ الَّذِينَ يَتَسَلَّلُونَ مِنكُمْ لِوَاذًا» (آیه63) چطور؟

5 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

از آیات این پاراگراف (47 تا 57) فهمیده میشود که منافقان کماکان یک نیروی اجتماعی بسیار مهم بودند که وحی پرداختن به آنها را رها نمیکند و در اینجا باز هم برخی از مشخصاتشان را بر میشمارد تا مومنین واقعی اگر واجد بعضی از آن مشخصه ها هستند آن را در خویش از بین ببرند .

مشخصاتی که میتوانیم اهمّ آنها بصورت ذیل لیست کنیم :

در ظاهر اظهار ایمان و اطاعت می­کنند اما در قلبشان چنین نیست (آیه 47)

به حکم خدا و رسول راضی نیستند (آیه 48)

با حکم خدا و پیامبر گزینشی برخورد می­کنند ( آیه 49)

راجع به خدا و رسول تصور ناحق دارند (آیه 50)

شعار می­دهند اما عمل نمی­کنند (آیه 53)

از آیه 63 فهمیده میشود که مسلمانان چندان احترامی برای آنحضرت قائل نبودند ، و بازهم از همان آیه برخی دیگر از رفتارهای منافقانه را میتوان تشخیص داد ، مثلا اینکه در کارهای عمومی که آنحضرت هم حضور داشت بدون اجازه در میرفتند و با امرش نخالفت میکردند .

6 - آیات برجسته این پاراگراف

آیه 55 به دلایلی که مکررا عرض کرده ایم از آیات برجسته قرآنی است.

همچنین است آیه 63.

7 – پیشگویی های تحقق یافته

مطالب آیه 55 که حاوی یک پیشگوئیِ روشنِ تحقق یافته است بطور قطع یکی از معجزات تاریخی است و چنانکه امروز واضح است تمام فقرات آن در مدتی کم محقق گشته است.

8 - در این پاراگراف، کدام فقرات، فوق ذهنیات معاصران نزول است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیه های 51 و 52 و 57 «قیامتی» است، و هیچ بنی بشری تجربه اش را ندارد، و قبل از قیامت نخواهد داشت، لذا، چه در آن روزهای نزول وحی و چه الی یوم القیامه بالاتر از ذهنیات بشر خواهد بود.

آیه 55 مربوط است به اتفاقی که در آینده قرار بود بیفتد، چون در زمان نزول آن آیه هنوز اتفاق نیفتاده بود، از این لحاظ که کسی جزئیاتش را نمیدانست، خارج از ذهنیات بود.

9 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته ، در طول این مدت طولانی ، از نزول این سوره تا به امروز ، تغییر معناییِ چندانی نیافته ، و لذا مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما .

10 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

1 - در مقابل احکام الهي دو نوع برخورد ديده مي شود: منافقانه و مومنانه

2 - مقررات مربوط به امور عمومي جامعه و احترام به رهبر الهي و اطاعت از او

3 - مقررات مربوط به داخل خانه ها براي حفظ حرمت و امنيت مسلمانان

11 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

غیر از آیه های 52 و 56 و 57 و 64 ، بقیه آیه های این پاراگراف «برای اولین بار» است.

شرح مختصر

کلیدهای تفسیری

بحث متنی

دو آیه 51 و 52 بدون اینکه فرع بر آیه­ای باشند پرانتزی هستند، دلیلش هم اینکه اگر انتهای آیه 50 را به ابتدای آیه 53 وصل کنیم می­بینیم روال سخن صاف و یکدست می­شود.

بازهم صفات و اعمال منافقانه

هرچه از سوره حج (که در نیمه دوم آن هجرت صورت گرفت) به طرف سوره مائده (که آخرین سوره نازل شده است) جلو میرویم، می بینیم نکوهش منافقان پرحجم تر، و دارای غلظت بیشتر میشود.

مثلا ببینید در این پاراگراف 37 آیه ای، چند آیه اش مربوط به منافقان است!

آیه های 47 و 48 و 49 و 50 و 53 و 54 و 63 در باره برخی صفات و اعمال منافقان است (تقریبا 19%)

 در اوائل همین سوره نور داستان «اِفک» را داشتیم که تحلیل خویش را نیز از آن ارائه نمودیم، دوباره خواندن آن، به درکِ عمق و وسعتِ اثرگذاریِ منفیِ منافقان کمک میکند که امیدواریم این کار را کنید.

ترجمه تفسیریِ آزاد

ای پیامبر! برخی از اینان ميگويند به خدا و رسول ايمان آورده ايم و اطاعت داريم، آنگاه عده اي از آنها روي ميگردانند و مومن نيستند (47) و هنگاميکه بسوي خدا و رسولش دعوت ميشوند كه پيامبر بين آنها حکم کند عده اي از آنها روي ميگردانند (48) و اگر  در نتیجهء حکم حق با آنها باشد اعتراف کنان بسوي او مي آيند (49) آيا در قلوبشان مرضي هست يا شک دارند يا ميترسند خدا و رسولش به آنها ظلم کنند؟ بلکه آنها خودشان ظالمند (50) جز اين نيست قول مومنان كه وقتي بسوي خدا و رسولش دعوت ميشوند که بين آنها حکم کند ، ميگويند شنيديم و اطاعت مي کنيم و آنها همان رستگارانند (51) و کسي که خدا و رسولش را اطاعت کند و از خدا بيم داشته باشد و از او پروا کند كاميار است (52) و سخت ترين قسم هاي خويش را ياد مي کنند که اگر به آنان امر کني حتما براي جهاد خارج ميشوند. بگو قسم نخوريد، اطاعت شناخته ميشود . خداوند به آنچه ميکنيد آگاه است (53) بگو خدا و رسول را اطاعت کنيد، و اگر پشت کرديد، آنچه که بر او واجب شده بر عهده اوست و آنچه بر شما واجب شده بر عهده شماست، و اگر اطاعتش کرديد هدايت خواهيد شد، و بر عهده رسول جز رساندن آشکار نيست (54) خداوند به کساني از شما که ايمان آورده و اعمال شايسته انجام داده اند وعده داده است که آنها را حتما در زمين جايگزين خواهد کرد ، همچنانکه پيشينيان آنها راجايگزين کرده ، و دينشان را که برايشان پسنديده مستقر خواهد كرد ، و پس از خوفشان امنيت را جايگزين خواهد نمود ، که خدا را بپرستند و چيزي را با او شريک نگيرند ، و کسي که پس از آن کفر ورزد از فاسقان است (55) و نماز بپا داريد و زکات دهيد و رسول را اطاعت کنيد شايد رحمت شويد (56) و ای پیامبر! مپندار کافران در روي زمين خداوند را عاجز مي کنند، بلکه جايگاهشان آتش است و چه سرانجام بدي است (57) اي مسلمانان ! بردگان شما و کساني که هنوز به بلوغ جنسي نرسيده اند بايد سه بار از شما اجازه بگيرند . قبل از نماز صبح، و وقتي که لباستان را در ظهرها کم مي کنيد، و پس از نماز عشاء . سه باري که زمان کم لباسي شماست . پس از آن نه بر شما و نه بر آنها گناهي نيست که دور و بر شما بچرخند . خداوند آيات را چنين برايتان بيان مي کند و خداوند داناي فرزانه است (58) و هنگامي که بچه ها به بلوغ جنسي رسيدند بايد اجازه بگيرند، مانند کساني که قبلا اجازه ميگرفتند. خداوند آياتش را چنين برايتان بيان مي کند و خداوند داناي فرزانه است (59) و زنان باز نشسته اي که اميد ازدواجي ندارند اشکالي ندارد که جامه خويش را بگذارند، در صورتيکه با زينت هايشان خود آرائي نکنند . و اگر خودداري کنند برايشان بهتر است . و خداوند شنواي داناست (60) اشکالي ندارد که کوران و لنگ ها و مريض ها و خودهاتان از خانه هاي خويش بخوريد، يا خانه هاي پدرانتان يا خانه هاي مادرانتان، يا خانه هاي برادرانتان يا خانه هاي خواهرانتان، يا خانه هاي عموهايتان، يا خانه هاي عمه هايتان، يا خانه هاي دائي هايتان، يا خانه هاي خاله هايتان، يا جائي که کليدهايش را داريد، يا خانه های دوستانتان، اشکالي ندارد که دستجمعي بخوريد يا جداگانه . و هنگامي که به خانه هائي در مي آئيد بر خودهاتان سلامي کنيد که تحيتي پسنديده از جانب خداوند است که پر برکت و خوشایند است . خداوند آيات را چنين برايتان بيان مي کند شايد به عقل در يابيد (61) جز اين نيست که مومن کسي است که ايمان به خدا و رسول دارد و وقتي كه در يک کار دستجمعي با اوست بدون اجازه نميرود، کساني که از تو اجازه ميخواهند کساني هستند که به خدا و رسولش ايمان دارند، پس اگر براي بعضي کارهايشان از تو اجازه خواستند به هر کس از آنها که خواستي اجازه بده، و از خدا براي او آمرزش بخواه، که خداوند آمرزگار مهربان است (62) پيامبر را در بين خويش آنطور كه همديگر را صدا ميزنيد خطاب نكنيد . البته خداوند کساني از شما را که پنهاني در ميروند مي شناسد . پس بايد کساني که با امرش مخالفت مي کنند بترسند که مبادا فتنه اي يا عذابي دردناک به آنان برسد (63) بدانيد: آنچه در آسمانها و زمين است مال خداست . ميداند شما در چه موقعيتي هستيد ، و روزي که بسوي او برميگردند خبر اعمالشان را به آنان ميدهد و خداوند به هر چيزي داناست (64)