پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره را (یعنی «درس» سوره را)  در قسمت اول ارائه کرده ایم که مطابق ذیل است:

درس: اي مسلمانان! مسلماني خويش را با دور شدن از صفات کافرانه و منافقانه و عمل به احکام (فردي و اجتماعي) ارتقاء دهيد.

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب: ای مردم! از شرک بپرهيزيد و پيروي شيطان و آرزوهاي بيجا و اعمال بي منطق را رهاکنيد و به سخنان بدون ماخذ صحیح توجه ننموده و از توجه به خدا غفلت نکنيد و در امور داخلي خانوادگي عادل و نيکوکار باشيد و به خداوند و مالکيت و علم و بخشندگي مطلق او توجه کنيد و بسيار اهل عدالت باشيد و لو ظاهراً به ضررتان باشد.

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

إِنَّ اللّهَ لاَ يَغْفِرُ أَن يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَن يَشَاء وَمَن يُشْرِكْ بِاللّهِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلاَلاً بَعِيدًا ﴿116﴾ إِن يَدْعُونَ مِن دُونِهِ إِلاَّ إِنَاثًا وَإِن يَدْعُونَ إِلاَّ شَيْطَانًا مَّرِيدًا ﴿117﴾ لَّعَنَهُ اللّهُ وَقَالَ لَأَتَّخِذَنَّ مِنْ عِبَادِكَ نَصِيبًا مَّفْرُوضًا ﴿118﴾ وَلأُضِلَّنَّهُمْ وَلأُمَنِّيَنَّهُمْ وَلآمُرَنَّهُمْ فَلَيُبَتِّكُنَّ آذَانَ الأَنْعَامِ وَلآمُرَنَّهُمْ فَلَيُغَيِّرُنَّ خَلْقَ اللّهِ وَمَن يَتَّخِذِ الشَّيْطَانَ وَلِيًّا مِّن دُونِ اللّهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْرَانًا مُّبِينًا ﴿119﴾ يَعِدُهُمْ وَيُمَنِّيهِمْ وَمَا يَعِدُهُمُ الشَّيْطَانُ إِلاَّ غُرُورًا ﴿120﴾ أُوْلَئِكَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَلاَ يَجِدُونَ عَنْهَا مَحِيصًا ﴿121﴾ وَالَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ سَنُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا وَعْدَ اللّهِ حَقًّا وَمَنْ أَصْدَقُ مِنَ اللّهِ قِيلاً ﴿122﴾

ریزدرب: ای مسلمانان! هیچ نوع از شرک هیچ راه نجات ندارد

2

لَّيْسَ بِأَمَانِيِّكُمْ وَلا أَمَانِيِّ أَهْلِ الْكِتَابِ مَن يَعْمَلْ سُوءًا يُجْزَ بِهِ وَلاَ يَجِدْ لَهُ مِن دُونِ اللّهِ وَلِيًّا وَلاَ نَصِيرًا ﴿123﴾ وَمَن يَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحَاتَ مِن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُوْلَئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَلاَ يُظْلَمُونَ نَقِيرًا ﴿124﴾ وَمَنْ أَحْسَنُ دِينًا مِّمَّنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لله وَهُوَ مُحْسِنٌ واتَّبَعَ مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا وَاتَّخَذَ اللّهُ إِبْرَاهِيمَ خَلِيلاً ﴿125﴾ وَللّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ وَكَانَ اللّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ مُّحِيطًا ﴿126﴾

ریزدرب: ای مسلمانان! فقط به دین حق روی کنید که نجات فقط در آن است

3

وَيَسْتَفْتُونَكَ فِي النِّسَاء قُلِ اللّهُ يُفْتِيكُمْ فِيهِنَّ وَمَا يُتْلَى عَلَيْكُمْ فِي الْكِتَابِ فِي يَتَامَى النِّسَاء الَّلاتِي لاَ تُؤْتُونَهُنَّ مَا كُتِبَ لَهُنَّ وَتَرْغَبُونَ أَن تَنكِحُوهُنَّ وَالْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الْوِلْدَانِ وَأَن تَقُومُواْ لِلْيَتَامَى بِالْقِسْطِ وَمَا تَفْعَلُواْ مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللّهَ كَانَ بِهِ عَلِيمًا ﴿127﴾ وَإِنِ امْرَأَةٌ خَافَتْ مِن بَعْلِهَا نُشُوزًا أَوْ إِعْرَاضًا فَلاَ جُنَاْحَ عَلَيْهِمَا أَن يُصْلِحَا بَيْنَهُمَا صُلْحًا وَالصُّلْحُ خَيْرٌ وَأُحْضِرَتِ الأَنفُسُ الشُّحَّ وَإِن تُحْسِنُواْ وَتَتَّقُواْ فَإِنَّ اللّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا ﴿128﴾ وَلَن تَسْتَطِيعُواْ أَن تَعْدِلُواْ بَيْنَ النِّسَاء وَلَوْ حَرَصْتُمْ فَلاَ تَمِيلُواْ كُلَّ الْمَيْلِ فَتَذَرُوهَا كَالْمُعَلَّقَةِ وَإِن تُصْلِحُواْ وَتَتَّقُواْ فَإِنَّ اللّهَ كَانَ غَفُورًا رَّحِيمًا ﴿129﴾ وَإِن يَتَفَرَّقَا يُغْنِ اللّهُ كُلاًّ مِّن سَعَتِهِ وَكَانَ اللّهُ وَاسِعًا حَكِيمًا ﴿130﴾

ریزدرب: ای پیامبر! بقیه احکامِ مربوط به ازدواج و طلاق اینها است

4

وَللّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ وَلَقَدْ وَصَّيْنَا الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ مِن قَبْلِكُمْ وَإِيَّاكُمْ أَنِ اتَّقُواْ اللّهَ وَإِن تَكْفُرُواْ فَإِنَّ لِلّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ وَكَانَ اللّهُ غَنِيًّا حَمِيدًا ﴿131﴾ وَلِلّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ وَكَفَى بِاللّهِ وَكِيلاً ﴿132﴾ إِن يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ أَيُّهَا النَّاسُ وَيَأْتِ بِآخَرِينَ وَكَانَ اللّهُ عَلَى ذَلِكَ قَدِيرًا ﴿133﴾

ریزدرب: ای مسلمانان! فقط به خداوند امید داشته باشید

5

مَّن كَانَ يُرِيدُ ثَوَابَ الدُّنْيَا فَعِندَ اللّهِ ثَوَابُ الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ وَكَانَ اللّهُ سَمِيعًا بَصِيرًا ﴿134﴾

ریزدرب: ای مردم! هرچیزِ خوبِ خواستنی میخواهید، بهترش را به خداوند امید ببیندید

6

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُونُواْ قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاء لِلّهِ وَلَوْ عَلَى أَنفُسِكُمْ أَوِ الْوَالِدَيْنِ وَالأَقْرَبِينَ إِن يَكُنْ غَنِيًّا أَوْ فَقَيرًا فَاللّهُ أَوْلَى بِهِمَا فَلاَ تَتَّبِعُواْ الْهَوَى أَن تَعْدِلُواْ وَإِن تَلْوُواْ أَوْ تُعْرِضُواْ فَإِنَّ اللّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا ﴿135﴾

ریزدرب: ای مسلمانان! یکسره توجه و امید و تکیه تان را به خداوند کنید

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 – از اول تا اینجا

در پاراگراف 1 می فرماید : ای مردم ! ازخداوندی که وجودتان وهمه بشریت ازاوست تقواداشته باشید  و ای مسلمانان ! درمورد یتیمان ، واموال آنها ، ومقررات ارث ،  تقوا را بسیار رعایت کنید .

در پاراگراف 2 می فرماید : ای مسلمانان ! درمورد مقررات ازدواج وطلاق وامور مرتبط، بسیار مراقبت نموده و تقوا رابسیار رعایت کنید .

در پاراگراف 3 می فرماید : ای مسلمانان ! ازرفتارهای ناصحیح مالی بین خویش حذر کنید ، وازگناهان بزرگ ، وبخصوص قتل ، بپرهیزید و به بنیان خانواده خیلی اهمیت دهید ودراین مورد تقوا را رعایت کنید و به اعتقادات صحیح ، رفتار صحیح مالی ، رفتار صحیح با نزدیکانتان ، ونماز صحیح ، و اخلاص دراعمال بسیار اهمیت دهید .

در پاراگراف 4 می فرماید : ای پیروان رسول خدا ! از این یهودیان که مرتکب این رفتارها میشوند دوری کنید .

در پاراگراف 5 می فرماید : ای مسلمانان ! به ادای امانت و به عدالت درهنگام قضاوت بسیار اهمیت دهید و از منصوبان الهی (اولوالامر منکم) اطاعت کنید.

در پاراگراف 6 می فرماید : ای مسلمانان ! به جهاد و جهاد آزادی بخش همراه رسول خدا-ص- بپردازید تا به رشد و ارتقاء شخصیتی شایسته برسید.

در پاراگراف  7 می فرماید : ای مسلمانان ! برای سایرمسلمانان خیرخواه بوده ونسبت به یکدیگر مودب باشید و با منافقان فعال، سختگیری کنید و هر جا بر آنها دست یافتید، توطئه­شان را خنثی کنید و خون مسلمان بسیار محترم است وقتل عمــد مسلمان ازگناهان بسیار بزرگ ونابخشودنی است لذا دراین مورد بسیارحساس ومحتاط باشید وتفتیش عقیده هم نکنید .

در پاراگراف 8 می فرماید : ای مسلمانانی که هنوز هجرت نکرده اید ! منتظر چه هستید؟ هجرت کنید و در راه خدا به جهاد بپردازید (گرچه درجه تان به پیشتازان جهاد نمیرسد اما هنوز وعده خوب خداوندی را برفرازتان دارید) و به تشریع احکامی در مورد نماز و . . . و شرحی در مورد منافقان و جدیت در جهاد می فرماید

و میگوید ای مسلمانان! احساس مسئولیت داشته باشید واگر خطـائی کردید فورا به مسیر صحیح برگردید وگناه خویش را نیز به گردن دیگران نیاندازید که این موضوع خودش یک گناه بزرگ است و نیز می فرماید : ای پیامبر ! همواره مورد الطاف وتاییدات ما بوده ای وگرنه این کافران و منافقان نزدیک بود تو را بــه اشـتباه بیاندازند (که فضل ورحمت ما مانــع شد) 

در این پاراگراف می فرماید : مشرکان فقط معبودهای اشتباهی را عبادت می­کنند و مؤمنان رستگاران حتمی هستند و ای مردم! فریب پندارها و خیالاتتان را نخورید و بدانید که علیرغم ادعاهای اهل کتاب جزای اعمال خوب و بدخویش را خواهید دید زیرا همه چیز مال خداست و او به همه چیز احاطه دارد و در باره خانواده تان چنین باشید و همه چیز مال خداست، پس به تقوا گرایش کنید زیرا هر چه اعم از مواهب دنیا یا آخرت بخواهید نزد خداست و ای مسلمانان ! بسیارقیام کننده راه عدالــت ، و قبول کننده دردسرهای منتج از آن باشید .

4- سوالات

1-در آیه 117منظور از شیطان کیست؟ (شخص ابلیس؟ شیاطین فعلی؟ جواب را با استدلال قرآنی بدهید)

2-درآیه های119و120 روش های کار شیطانی مطرح شده ، سوال این است که آیا روش های مذکور منحصر در آنها است که ذکرشده؟ (جواب با استدلال)

3-بطورکلی روش های شیطانی را با ذکرمثال شرح دهید .

4 – با توجه به اینکه اینک شاخ مشرکان مکه شکسته و آنها غیر از قدرت پیش آوردن جنگ ، قدرت دیگری (بخصوص ایدئولوژیک) ندارند ، و در عین حال با توجه به اینکه مشرکان موجود در مدینه ضعیف و کم اند ، چرا در این پاراگراف به مشرکان پرداخته؟

5 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

این سوره، چه صریح و چه ضمنی ، بسیار به منافقان پرداخته است، لذا، این پاراگراف نیز که علی الظاهر به مشرکان اشاراتی دارد، را، اگر حاوی تعریض به منافقان ببینیم دچار خطا نگشته ایم.

با این دید ، همه فقرات پاراگراف روشن میشود.

با توجه به آنچه تا کنون گفته ایم منافقان در این ایام که موضوع رسالت آنحضرت مقبولیت عام یافته بود، برای اینکه برای خویش موقعیت و جایگاهی بسازند سعی میکرده اند عقایدی بسازند که هم به موضوع رسالت آنحضرت بی شباهت نباشد و هم عقاید مالوف خویش و عدّه زیادی اشخاصِ سست ایمان و سطحی را در فرایندی شبیه آنچه سامری کرد (که در جای خودش در سوره طه شرح داده ایم) مطرح کنند و خودشان در این «دین جدید» رئیس باشند و از فواید آن بهرمند گردند.

6 - پیشگوئی های تحقق یافته

در آیه 119 پیشگوئی میکند که عده ای سعی خواهند کرد بعضی از عناصر شرک را زنده کنند .

7 - آیات مشکل

ببینید مفسران مختلف در آیه های 117 تا 120چه ها گفته اند، از مطالب دور از هم و ضد یکدیگر و چه و چه . . . و آیات مذکور از جمله آیات مشکل است.

البته این قلم نیز عرض خویش را در این مورد کرده است.

8 - در این پاراگراف، کدام فقرات، فوق ذهنیات معاصران نزول است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیه های 121 و 122 و 123 و 124 و 134 «قیامتی» است، و هیچ بنی بشری تجربه اش را ندارد، و قبل از قیامت نخواهد داشت، لذا، چه در آن روزهای نزول وحی و چه الی یوم القیامه بالاتر از ذهنیات بشر خواهد بود.

مکانیزمِ اجرائیِ آیه 130 برای ما ساکنان قرن 21 نیز روشن نیست چه رسد مخاطب های اولیه!

آیه های 117 تا 120 در باره شیطان است که کسی او را ندیده و تصوری از او ندارد، چه رسد به مخاطب اولیه.

9 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته ، در طول این مدت طولانی ، از نزول این سوره تا به امروز ، تغییر معناییِ چندانی نیافته ، و لذا مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما .

10 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

1 - ای مردم! از شرک بپرهيزيد و پيروي شيطان و آرزوهاي بيجا و اعمال بي منطق را رهاکنيد و به سخنان بدون ماخذ حق توجه ننموده و از توجه به خدا غفلت نکنيد

2 -  در امور داخلي خانوادگي عادل و نيکوکار باشيد

3 -  به خداوند و مالکيت و علم و بخشندگي مطلق او توجه کنيد

4 -  بسيار اهل عدالت باشيد و لو ظاهراً به ضررتان باشد.

11 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

غیر از آیه های 123 و 124 و  126 و 132 و 133 و 134 ، بقیه آیه های این پاراگراف «برای اولین بار» است.

شرح مختصر

کلیدهای تفسیری

بحث متنی

آیه­های 118 و 119 و 120 و 121 مجموعاً فرع بر آیه 117 هستند.

آیه 124 فرع بر آیه 123 است.

آیه 125 بدون اینکه فرع بر آیه­ای باشد پرانتزی است، دلیلش هم اینکه اگر انتهای آیه 123 را به ابتدای آیه 126وصل کنید می­بینید روال سخن صاف و یکدست است.

آیه 133 فرع بر دو آیه قبل از خویش است.

دریافت های کوتاه مستقیم

از آیه 135 فهمیده میشود آن روزها هم ادای شهادت همراه با خطر ها و ضررهای محتمل بوده، و این مطلب اینطور مفهوم میشود که جامعه آن روز مدینه کوچک و کم جمعیت بوده و همه یکدیگر را می شناخته اند و هر قیام به قسط و ادای شهادتی بالاخره به تریج قبای یک قبیله و شخص متنفذی بر میخورده و برای قائم یا شاهد تبعات داشته است .

بهشت فقط مال ما است

«امانی» اهل کتاب که معلوم است، آنها این عقیده را تبلیغ میکردند که به بهشت رفتن فقط از راه یهودی یا مسیحی بودن ممکن است و لاغیر.

کم کم مسلمانان نیز شبیه به یک چنین عقیده ای را نسبت به خویش پیدا کردند.

این عقیده (البته غلط به استناد 123 تا 126همین پاراگراف) از کجا پیداشد؟

با توجه به پاراگراف های قبلی، این هم یکی از دستپخت های منافقان است که با آیات زیادی از قرآن (مثلا 62 بقره و 69 مائده و . . ) مخالفت دارد.

منافقان به روش سامری دین می ساختند

در این پاراگراف آیاتی هستند که در آنها وجود شرک و نتیجه اخروی آن، و  نتیجه اخروی ایمان را میگوید و ماحصل این است که شرک بد است و روشهای عبادی شرک باطل است و نتیجه اش هم خسران ابدی است و ایمان خوب است و نتیجه اش هم فلاح ابدی است .

اگر آنچه را که در باره منافقان گفته ایم دخالت دهیم اینطور میشود:

 منافقان، شرک را که بد است غیر مستقیم ترویج میکنند، و روشهای عبادی شرک را که باطل است بطور غیر مستقیم زنده میکنند، و نتیجه اش هم این است که خسران ابدی را برای پیروان خویش به ارمغان می آورند.

منافقان در جنب صفات الهی روی صفاتی که روی مهربانی تاکید پررنگ دارد و در عین حال از صفات قاهریت و غالبیت الهی دور است تاکید میکردند (آیه 117- اناثا -) و نیز بر استقلال برخی از صفات الهی از ذات او (آیه 117 – مریدا) نیز اصرار و تاکید داشتند.

آیات 118 تا 121 هم (که فرعی است) هدف شیطان (بخوانید منافقان – لاضلنهم -) و روش های شیطانی (بخوانید منافقان – لامنینهم ، لامرنهم -) را بیان میکند و در ذکر مصادیق (بریدن گوش چارپایان – که اینطوری آنها را برای قربانی در بتکده ها مشخص میکردند - و تغییر خلق خدا از قبیل اخته کردن مردان و مثله کردن برخی در جنگ ها -) نیز بازگو کننده تشویق و بازآفرینی رسوم منحط مشرکانه توسط منافقان است .

خب، اگر کسی بپرسد منافقان چطور این کار را میکردند جواب چه خواهد بود؟

جوابش این است: «من اکل بصل عکه بمکه فله الجنه» از کجا آمد؟

روایت از ابوهریره است که شخص بسیار ارزان قیمتی بود و به سفارشِ سفارش دهندگان به آنحضرت حدیث دروغ می بست.

سرگروه های منافق پولی به این قبیل اشخاص میدادند و مفهومی را که میخواستند در قالب «قال رسول الله . . » از آنان میگرفتند و سپس از طریق تشکیلات مفصلی که داشته اند منتشر میکردند.

یتیم، ازدواج، عدالت

آیه 127 را با کلماتی متفاوت در اوایل همین سوره دیده ایم، تکرار آن در اینجا از باب تاکید است.

خلاصه مطلب (چنانکه قبلا عرض کرده ایم) این است که قبل از اسلام اینطور بود که قیم های ایتام برای اینکه مال یتیم را بخورند با دختر بچه های یتیم ازدواج میکردند و طبعا کنترل اموال آنان بدستشان می افتاد و مال را میخوردند و پس از اینکه تمام میشد آن بیچاره را طلاق میدادند

آیه 127 میگوید نکنید این کار را، چه دختر بچه یتیم باشد چه هر مستضعف ضعیف بیچاره دیگری باشد.

ترجمه تفسیریِ آزاد

خداوند شرک را نمي آمرزد ولي غير از آن را براي کسي که لایق باشد مي آمرزد و کسي که به خداوند شرک ورزد البته به گمراهيي بسيار دور افتاده است (116) جز اين نيست که مشرکان فقط غير از او را به دعا مي خوانند وآنها از جنس مادگان اند (زیرا آنها را به شفاعت نزدیک تر حساب میکنند و همچنین فقط نیروهای شیطانی سرکش را به دعا مي­خوانند (117) که البته خداوند لعنتش کرده و او به خداوند گفته که از بندگانت نصيبي معين برخواهم گرفت (118) و حتما گمراهشان خواهم کرد، و به آرزو خواهمشان افکند، و فرمانشان خواهم داد که گوش چارپايان را بشکافند، و اينكه آفرينش خدا را دگرگون كنند، و کسي که شيطان را بجاي خدا دوست و سرپرست خويش بگيرد البته زيان آشکاري نموده است (119) وعده شان ميدهد، و به آرزو مي افکندشان، وشيطان وعده اي جز فريب نميدهد (120) جايگاهشان جهنم است و از آن گريزگاهي نمي يابند (121) و کساني که ايمان آورده و عمل شايسته كنند بزودي آنها را داخل بهشتهائي مينمائيم که در کف آنها نهرها جاري است که براي هميشه در آن جاودان خواهند بود. وعده حقي است از جانب خداوند وچه کسي از او راستگوتر است؟ (122) نه به خواسته شماست و نه به خواسته اهل کتاب. هر کس که کار زشتي کند سزايش را مي بيند وکسي غير از خداوند دوست و سرپرست و ياريگر نخواهيد يافت (123)  و هر کس که کارهاي شايسته انجام دهد چه زن باشد و چه مرد و مومن هم باشد داخل بهشت خواهد شد و باندازه کمي هم مورد ظلم واقع نخواهد شد (124) و دين چه کسي بهتر است از دين کسي که خود را تسليم خدا کند و نيکوکار هم باشد و از دين معتدل ابراهيم پيروي کند؟ و خداوند ابراهيم را دوست خويش گرفته بود (125) و آنچه در آسمانها و زمين است مال خداست و خداوند به همه چيز احاطه دارد (126) ای پیامبر! درباره زنان از تو ميپرسند ، بگو خداوند درباره آنها فتوايتان ميدهد و در آنچه که در آن کتاب بر شما تلاوت ميشود نیز آمده که درباره دختران يتيمي که مقرري ارث آنها را نمي پردازيد و ميل ازدواج با آنان داريد ، و نيز درباره بچه هاي مستضعف ، و نیز درباره يتيمان ، اين است که در مورد آنان به عدالت رفتار کنيد و هر کار خيري که کنيد خداوند به آن داناست (127) و اگر زني درباره شوهرش نگران بي توجهي و رويگرداندن بود اشکالي ندارد که بين خودشان سازشي کنند و سازش بهتر است ، و البته بخل در روان اشخاص تحريک ميشود ، و اگر نيکوکاري کنيد و تقوا در پيش گيريد خداوند البته به آنچه ميکنيد آگاه است (128) و هرگز نميتوانيد بين زنان عدالت کنيد ولو اينکه براين امر بسيار مايل باشيد . پس ، تمام تمايلتان را به يکطرف ندهيد، و آن يکي را مانند آويزان نگذاريد، واگر اصلاح کنيد و تقوا درپيش گيريد خداوند هم آمرزگار مهربان است (129)  و اگر جدا شوند خداوند از وسع خويش هر يک را بي نياز خواهد کرد و خداوند وسعت بخش حکيم است (130) و آنچه در آسمانها و زمين است مال خداست و قبل از شما به اهل کتاب و اکنون نيز به شما توصيه مي کنيم که تقوا پيشه کنيد و اگر کفر ورزيد به خداوند ضرری نمیرسد، زیرا آنچه در آسمانها و زمين است مال خداست و خداوند بي نياز ستوده است (131)  و آنچه در آسمانها و زمين است مال خداست و خداوند براي كارسازي شما کافي است (132) اگر بخواهد ، اي مردم ، شما را مي برد و ديگراني را ميآورد و خداوند بر اين امر تواناست (133) هر کس که بهره دنيا بخواهد، بداند که  نزد خدا ، هم بهره دنيا هست و هم آخرت و خداوند شنواي بيناست (134) اي مسلمانان ! براي عدالت بسيار قيام کنيد ، و براي خداوند به گواهي دادن نیز اقدام کنيد ، ولو اينکه ظاهرا به ضرر شما يا والدين و نزديکانتان باشد . زيرا اگر بي نياز يا فقير باشند خداوند به آنها سزاوار تر است ، و از خواسته دل پيروي نکنيد که به يکطرف متمايل شويد ، و اگر منحرف شويد يا اصلا روبرگردانيد ، خداوند به آنچه ميکنيد آگاه است (135)