پیش تفسیر
1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)
اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم:
طرز استخراج عصاره محتوای سوره (یعنی «درس» سوره) مطابق ذیل است:
(جدول1)
تعداد کلمه
|
شرح
|
عنوان فرعی
|
عنوان اصلی
|
آیه
|
29
|
مورد عبادت آنچه در آسمانهاو زمین -عزیز- حکیم - مُلک
|
صفات
|
خداوند
|
3- 1
|
9
|
آفرینش آسمان و زمین
|
افعال
|
خداوند
|
ق4
|
28
|
علم- بصیرت
|
صفات
|
خداوند
|
ق4
|
8
|
مُلک آسمانها و زمین - رجوع امور به سوی او
|
صفات
|
خداوند
|
5
|
8
|
داخل میکند روز را در شب و شب را در روز..
|
افعال
|
خداوند
|
ق6
|
4
|
علم
|
صفات
|
خداوند
|
ق6
|
30
|
ارشاد- ایمان بیاورید - انفاق کنید
|
مسلمانان
|
مردم
|
8- 7
|
17
|
تنزیل آیات بینات تا مردم را از ظلمات بسوی نور خارج کند
|
افعال
|
خداوند
|
9
|
36
|
ارشاد- دعوت به انفاق
|
مسلمانان
|
مردم
|
11- 10
|
22
|
برای مومنان
|
بهشت
|
آخرت
|
12
|
62
|
برای منافقان
|
جهنم
|
آخرت
|
15- 13
|
73
|
ارشاد- دعوت به ایمان و انفاق
|
مسلمانان
|
مردم
|
19- 16
|
39
|
ماهیت واقعی دنیا
|
|
حکمت
|
20
|
25
|
ارشاد- در راه خدا مسابقه دهید ..
|
مسلمانان
|
مردم
|
21
|
36
|
مصیبتی به کسی نمی رسد مگر قبلا در کتاب آمده تا محزون نشوید
|
قوانین الهی
|
حکمت
|
23- 22
|
12
|
بخیلانی که امر به بخل میکنند و ...
|
منافقان
|
مردم
|
24
|
28
|
ارسال انبیاء - علت آن
|
تعلیل
|
حکمت
|
25
|
14
|
در ذریه آنها نبوت قرار دادیم بعضی هدایت یافته و کثیرشان فاسق
|
نوح و ابراهیم
|
پیامبران
|
26
|
19
|
انجیل به او داده شد- در قلوب پیروانش رحمت و رأفت ایجاد شد
|
حضرت عیسی
|
پیامبران
|
ق27
|
18
|
رهبان های مسیحی- کارشان بدعت بود
|
گذشتگان
|
مردم
|
ق27
|
44
|
ارشاد- دعوت به تقوا و ایمان و ذکر حکمت آن
|
مسلمانان
|
مردم
|
29- 28
|
561
|
جمع
|
جدول درجها
درصد
|
شرح
|
عنوان فرعی
|
عنوان اصلی
|
شماره
|
4/42
|
ای مسلمانان به ایمان و تقوا و انفاق بسیار بکوشید
|
مسلمانان
|
مردم
|
1/ 4
|
4/18
|
مورد عبادت - عزت - حکمت- ملک - قدرت - اول- آخر - ظاهر - باطن - علم - بصیرت - آفرینش - تدبیر
|
صفات
|
خداوند
|
2/ 4
|
4/18
|
رسیدن به مواهب دنیا را هدف خود قرار ندهید به حکمت ارسال رسل توجه کنید - آخرت را هدف خود قرار دهید.
|
مسلمانان
|
حکمت
|
3/ 4
|
15
|
جهنم جای منافقان است
|
جهنم
|
آخرت
|
4/ 4
|
9/5
|
مردم چند دستگی پیدا می کنند حتی اگر اولاد انبیاء باشند
|
ارشاد
|
پیامبر
|
5/ 4
|
البته دو جدول فوق اول و آخرِ جدول هاست، جدول های وسط را برای رعایت اختصار حذف کرده ایم، اما کسانی که حوصله دارند میتوانند موردِ سوره فجر را که در کتاب «آموزش تفسیر قرآن» (که به عنوان نمونه و الگو است) در سایت:
http://jamal-ganjei.com
با تمام جدول هایش ملاحظه فرمایند.
درس: اي مسلمانان نسبت به ايمان و تقوا و انفاق بسيار کوشا باشيد.
برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:
درب: با چنين خداوندي مواجهيد، لذا رفتار عاقلانه، ايمان وتقواي واقعي است.
2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)
چون پاراگراف بسیار کوچک است، نیازی به این قسمت نیست.
3 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها
سوره تغابن و این سوره، هردو را میتوان سوره بین دو جنگ نام نهاد، هر دو سوره، همان حرفهایی را دارند که اگر شرایط عادی بود ، همان حرفهایی را میداشتند، که هر پیامبری بخاطر مطرح کردن آنها مبعوث شده، اما، بالاخره یک جنگ بزرگ نیز درپیش است، و نمیشود چنین سوره ای «بار جنگی» نداشته باشد،
لذا، از تاکید بر آخرت، و مصائب را «به اذن» خدا دانستن، و صبر بر آنها، و انفاق، و «قرض دادن» به خداوند، که همه اینها بار جنگی دارند، که هردو سوره حاوی آنها هست، میتوانیم بفهمیم که چرا سوره تغابن بار جنگی رقیق تری دارد و این سوره از بار جنگی غلیظ تری برخوار دار است، زیرا این سوره بسیار نزدیک تر است به جنگ بنیان کن احزاب!
4 - آیات برجسته این پاراگراف
آیات 1 تا 6 از آنجا که بحث های کلامی و فلسفی مختلف و متنوعی در باره شان در گرفته، و محتوای آنها بهترین مصداق «سهل و ممتنع» است، از آیات برجسته قرآنی میباشد.
5 - آیات مشکل
از آنجا که مفسران مختلف در باره آیات 1 تا 6 تفاسیری بسیار دور از هم و بعضا متخالف و متضاد ارائه داده اند، آیات مذکور جزء آیات مشکل قلمداد میگردد.
6 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟
(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)
آیه 3 به علت سهل و ممتنع بودنِ موضوعش و اینکه اگر کسی بگوید آن را فهمیده ام به ساده لوحی اش باید خندید، از نوع آیاتی است که بالاتر از ذهنیات مخاطبان اولیه بودنش واضح است.
آیه 4 از این لحاظ که به آفرینش اشاره دارد، از آنجا که جزئیات مکانیزمش برای ما روشن نیست، بالاتر از ذهنیات ما است، چه رسد به مردم 1400 سال قبل.
7 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی میداشتند؟
کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته ، در طول این مدت طولانی ، از نزول این سوره تا به امروز ، تغییر معناییِ چندانی نیافته ، و لذا مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما .
8 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟
با چنين خداوندي مواجهيم، رفتار عاقلانه ، ايمان وتقواي واقعي است.
9 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟
غیر از آیه های 1 و 2 و 5 و 6 ، بقیه آیه های این پاراگراف «برای اولین بار» است.
شرح مختصر
کلیدهای تفسیری
دریافتهای کوتاه مستقیم
آیه 1: وقتی که «آنچه در آسمانها و زمین است» خداوند را با پاک داشتن از نقائص مورد ستایش قرار میدهند، آیا جا دارد بشر رفتاری مغایر آن داشته باشد؟
آیه 2: خداوندی که فرمان او به هر چیزی نافذ است، طبیعیترین محل اطاعت است، بخصوص که زندگی و مرگ نیز بدست اوست و قدرت او بر همه چیز سایهگستر است.
آیه 3: طبعاً وقتیکه همه چیز آفریده او باشد، او قبل از همه چیز و بنابراین «اول» خواهد بود.
همچنین وقتیکه همه چیز آفریده او باشد، طبعاً هیچ چیز جاودان نخواهد بود، و لذا او «آخر» خواهد بود.
وقتیکه همه چیز آفریده اوست پس نشانه خالقیت او را در همه چیز میتوان دید و لذا او «ظاهر» است .
چون همه چیز مخلوق اوست، طبعاً همه چیز، «غیر او» است و لذا هیچ چیز، «او» نیست و لذا او ناپیداست یعنی «باطن» است.
«عزت» و «حکمت» نیز دو صفتی است که توجه کننده را به اطاعت وا میدارد که همان «تقوا» است.
توصیف خداوند
در این پاراگراف، خداوند را توصیف میکند. واضح است که این توصیف به آن دسته از صفات و افعال خدائی نظارت دارد که برای منظور سخن مفید بوده باشد و لذا باید روی این صفات الهی از لحاظ جنبه تقوائی مطالعه کنیم و ببینیم از لحاظ الزام مخاطب به تقوا چه نکاتی در بر دارد. بهتر است قبل از ورود به این مطلب، یک دستهبندی مرتب و منظمی از صفات یاد شده بنمائیم. در اینصورت به جدول ذیل خواهیم رسید:
صفاتِ
ذات الهی
|
صفات
افعالِ الهی
|
بر هر چیزی دانا
|
به آنچه در قلبها میگذرد داناست، بر آنچه
انجام میدهید بیناست، میداند چه به زمین
فرو میرود، و چه از آن خارج میشود، و
چه از آسمان نازل میشود، و چه بطرف آن
بالا میرود.
|
بر هر چیزی توانا
|
آسمانها و زمین را در شش روز آفرید، بر عرش
مستولی شد.هر جا که باشید با شماست.
فرمانروائی اسمانها و زمین از اوست،
شب را داخل روز میکند، و روز را داخل شب
میکند،زنده میکند و میمیراند، همه امور بسوی
او بر میگردد.
|
عزیز
|
|
حکیم
|
|
اول، آخر، ظاهر،
باطن،
|
|
توجه همزمان به «درب» و مطالب جدول فوق به تنبه و توجه میرساند مثلاً:
توجه به علم خداوند به «هر چیزی» و «همه چیز» و شرح بعضی مصادیق آن: «آنچه در قلبها میگذرد» و «آنچه انجام میدهید» آدمی را به خویش میآورد که خود را نسبت به خداوند که چنین نظارت دقیق و عمیقی دارد، مرتب و جمع و جور کند و دست از پا خطا نکند که البته تقوا هم همین است.
نیز توجه به قدرت خداوند بر «هر چیزی» و شرح بعضی از مصادیق آن مانند «با شماست. هر جا که باشید» یا «زنده میکند و میمیراند» و یا «فرمانروائی آسمانها و زمین از اوست»، آنهم همان خاصیت را دارد که آدمی را مرتب و جمع و جور میکند.
ترجمه تفسیریِ آزاد
بسم الله الرحمن الرحيم
آنچه در آسمانها و زمين است خداوند را به پاکي مي ستايد و همو پيروزمند فرزانه است (1) فرمانروائي آسمانها و زمين از آن اوست ، زنده مي کند و ميميراند ، و همو بر هر چيزي تواناست (2) همو اول و آخر و ظاهر و باطن است و به هر چيزي داناست (3) اوست که آسمانها و زمين را در شش مرحله آفريد ، و آنگاه به عرش مستولي شد ، ميداند چه به زمين فرو مي رود ، و چه از آن خارج ميشود ، و چه از آسمان نازل ميشود ، و چه بطرف آن بالا ميرود ، و هر جا که باشيد با شماست ، و خداوند به آنچه مي کنيد بيناست (4) فرمانروائي آسمانها و زمين از آن اوست و همه امور بسوي او باز ميگردد (5) شب را در روز داخل مي کند و روز را در شب فرو ميبرد و همو به آنچه در دلها ميگذرد داناست (6)