پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

مانند همیشه مطابق ذیل:

 (جدول 1)

کلمه	شرح	عنوان فرعی	عنوان اصلی	آیه
1		الم	حروف مقطعه	1
41	شکست روم و قوانین خدائی	اِخبار و قوانین خدائی	حکمت	6- 2
37	توصیف و نکوهش	کافران	مردم	8- 7
33	تکذیب پیامبران و ظلم به خویش	گذشتگان	مردم	9
13	عاقبت بدکاران - تکذیب آیات خدا - تمسخر آن	قوانین خدائی	حکمت	10
8	شروع آفرینش - اعاده - ساماندهی -رجعت	افعال	خداوند	11
19	مجرمان پژمرده میشوند - به شرکاء کفر میورزند - پراکنده میشوند	قیامت	آخرت	14- 12
9	مومن عامل	بهشت	آخرت	15
11	کافر تکذیب کننده آخرت و آیات خدا در عذاب	جهنم	آخرت	16
13	مورد تسبیح و تحمید	صفات	خداوند	18- 17
14	بیرون آوردن زنده از مرده و... احیاء زمین...	افعال	خداوند	19
95	آفرینش انسان -   زوجیت انسان -  آفرینش آسمانها و زمین-  خواب -  اختلاف زبانها و رنگها....	آیات	خداوند	25- 20
26	ملک مطلق- آفرینش  - عزت -  حکمت	صفات	خداوند	27-26
27	مربوط به شرک و توحید (اگر چند خدائی باشد بر سر مخلوقات دعوایشان میشود)	مثال	حکمت	28
27	نکوهش  -  از هوای نفس پیروی میکنند	کافران	مردم	29
10	دستور اخلاقی همراه با تعلیل-  رویت را برای دین حنیف بپادار	ارشاد	پیامبر	30
9	توصیف -  ارشاد -  دستور عبادی	مسلمانان	مردم	31
11	توصیف -  دینشان را فرقه فرقه کردند  -  هر گروهی...	مشرکان	مردم	32
49	در هنگام ناراحتی بسوی ما می آیند. پس از رفع آن رویگردان	انسان	مردم	36-33
16	بی توجهی به اینکه رزق در دست خداست	کافران	مردم	37
9	دستور عبادی بعلاوه تعلیل	ارشاد	پیامبر	38
21	مربوط به ربا و زکات	تعلیل احکام	حکمت	39
22	خدا چنین... می کند. آیا بت ها هیچیک از این کارها را می کنند؟	حکمت	خداوند	40
15	ظهور فساد در زمین و دریا به سبب دستاورد بشری	اخبار	حکمت	41
31	چنین بگو-  چنین کن	ارشاد	پیامبر	43-42
19	کفر به ضرر خود شخص  -  ایمان و عمل به نفع خود شخص است	قوانین خدائی	حکمت	45-44
16	باد -  باران -  روزی خلائق	آیات	خداوند	46
18	یاری شان نمودیم	مختلف	پیامبران	47
38	باد -  باران-  زنده کردن افسردگان	افعال	خداوند	49-48
19	آموزش - چنین نظر کن	ارشاد	پیامبر	50
9	توصیف -  نکوهش -  یاس – کفر- ندیدن نعمات	کافران	مردم	51
25	حدود رسالت تو اینقدر است	تبیین	پیامبر	53-52
24	آفرینش - حالات مختلف شما	افعال	خداوند	54
12	مجرمان-   میگویند بیش از ساعتی درنگ نکرده اند	قیامت	آخرت	55
20	عالمان -  آنقدر که در کتاب خدا هست درنگ کرده ایم	قیامت	آخرت	56
9	معذرت در آنروز فایده ای ندارد و فرصتی هم داده نمیشود	قیامت	آخرت	57
19	رفتار اینها اینطوراست  -  تقصیر تو نیست	دلداری	پیامبر	58
8	خداوند اینطور بر قلوب کافران مهر میزند	قوانین خدائی	حکمت	59
9	صبر کن -  مبادا سست شوی	ارشاد	پیامبر	60
812	جمع

(جدول درج ها)

درصد	شرح	عنوان فرعی	عنوان اصلی	شماره
5/31	آیات خلق و امر الهی	آیات	خداوند	1/ 4
5/23	توصیف و نکوهش کافران - اعم از گذشته و حال - برای بی توجهی به اینکه رزق در دست خداست - و بی توجهی به نعمات الهی - و رویگردانی از درگاه الهی پس از رفع مشکل - و تکذیب پیامبران	کافران	مردم	2/ 4
7/17	(برای نشاندادن) سستی بنیان کفر و مستحکم بودن بنیان ایمان	استدلال	حکمت	3/ 4
9/11	چنین بگو - چنین کن - صبر کن - سست نشو	ارشاد	پیامبر	4/ 4
9/9	آشکار شدن حقیقت و ضرر جبران ناپذیر مجرمان	قیامت	آخرت	5/ 4
3/5	دلداری دادن و امیدوار نمودن پیامبر	بعضی از	پیامبران	6/ 4

چنانکه تاکنون دیده اید از جدول اخیر عصاره محتوای سوره (یعنی «درس» سوره استخراج میشد، مانند ذیل:

درس: آيات الهي زياد و آشکار است اما کافران از آنها غفلت مي کنند.

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب: پيشگويي يک اتفاق خوشايند براي مومنان که ممکن است سبب غفلت زدائي کافران نيز بشود و توصیف خلق و خو و منش کافرانه و توضیح نتیجه آن و اینکه کافران در قیامت و پس از آن در وضعیت ناگوار قرار می­گیرند.

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

الم ﴿1﴾

2

 غُلِبَتِ الرُّومُ ﴿2﴾ فِي أَدْنَى الْأَرْضِ وَهُم مِّن بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَيَغْلِبُونَ ﴿3﴾ فِي بِضْعِ سِنِينَ لِلَّهِ الْأَمْرُ مِن قَبْلُ وَمِن بَعْدُ وَيَوْمَئِذٍ يَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ ﴿4﴾ بِنَصْرِ اللَّهِ يَنصُرُ مَن يَشَاء وَهُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ ﴿5﴾ وَعْدَ اللَّهِ لَا يُخْلِفُ اللَّهُ وَعْدَهُ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ ﴿6﴾ يَعْلَمُونَ ظَاهِرًا مِّنَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَهُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غَافِلُونَ ﴿7﴾

ریزدرب: يک آیه الهی بصورت پیشگوئی یک اتفاق خوشايند براي مومنان که ممکن است سبب غفلت زدائي کافران نيز بشود.

3

 أَوَلَمْ يَتَفَكَّرُوا فِي أَنفُسِهِمْ مَا خَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا إِلَّا بِالْحَقِّ وَأَجَلٍ مُّسَمًّى وَإِنَّ كَثِيرًا مِّنَ النَّاسِ بِلِقَاء رَبِّهِمْ لَكَافِرُونَ ﴿8﴾ أَوَلَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَيَنظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ كَانُوا أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَأَثَارُوا الْأَرْضَ وَعَمَرُوهَا أَكْثَرَ مِمَّا عَمَرُوهَا وَجَاءتْهُمْ رُسُلُهُم بِالْبَيِّنَاتِ فَمَا كَانَ اللَّهُ لِيَظْلِمَهُمْ وَلَكِن كَانُوا أَنفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ ﴿9﴾ ثُمَّ كَانَ عَاقِبَةَ الَّذِينَ أَسَاؤُوا السُّوأَى أَن كَذَّبُوا بِآيَاتِ اللَّهِ وَكَانُوا بِهَا يَسْتَهْزِؤُون ﴿10﴾

ریزدرب: ای مردم! تفکر در آفرینش و نیز در سرنوشت تکذیبگران سابق، سبب کشف آیات الهی است.

4

 اللَّهُ يَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ ﴿11﴾ وَيَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ يُبْلِسُ الْمُجْرِمُونَ ﴿12﴾ وَلَمْ يَكُن لَّهُم مِّن شُرَكَائِهِمْ شُفَعَاء وَكَانُوا بِشُرَكَائِهِمْ كَافِرِينَ ﴿13﴾ وَيَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ يَوْمَئِذٍ يَتَفَرَّقُونَ ﴿14﴾ فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَهُمْ فِي رَوْضَةٍ يُحْبَرُونَ ﴿15﴾ وَأَمَّا الَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَلِقَاء الْآخِرَةِ فَأُوْلَئِكَ فِي الْعَذَابِ مُحْضَرُونَ ﴿16﴾

ریزدرب: ای مردم! غفلت از آیات الهی سبب بد عاقبتی است.

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

از آیه های 2 تا 6 فهمیده میشود حکومت روم (رم شرقی) در نقطه ای نزدیک به مکه در جنگی (لابد با ایران ساسانی) شکست خورده بود که خداوند پیشگوئی پیروزی قریب الوقوع آنها را در چند سال معدود کرده بود که سبب خوشحالی مومنان خواهد گردید .

از همینجا فهمیده میشود که هم مسلمانان و هم کافران این گفتمان غلط را داشته اند که پیروزی یا شکست در جنگ ها به دست آسمان است در حالیکه این امر یک امر زمینی است و نه پیروزی معلول صحت عقاید و نه شکست معلول غلطی آن است.

4 - آیات برجسته این پاراگراف

آیه های 2 تا 6 بسیار مشهور است و در کتب معجزه قرآن بسیار به آنها استناد شده، و از این لحاظ جزء آیات برجسته قرآنی است.

5 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیه 1 از حروف مقطعه است، و چنانکه قبلا عرض شد، چون تاکنون به نحو مقنعی رمزگشائی نشده، بالاتر از ذهنیات ما نیز میباشد، چه رسد به مخاطبان اولیه.

آیه 8 از این لحاظ که به آفرینش اشاره دارد، از آنجا جزئیات مکانیزمش برای ما روشن نیست، بالاتر از ذهنیات ما است، چه رسد به مردم 1400 سال قبل.

همچنین است آیه 11.

آیه 9 از این لحاظ که اقوامِ درگذشته اشاره دارد، از آنجا که علم باستان شناسی هنوز در مراحل ابتدائی است، و جزئیاتی از زندگی آنان در دست نیست، بالاتر از ذهنیات ما میباشد، چه رسد به عرب 1400 سال قبل.

آیه های 12 تا 16 از آنجا که قیامتی است، کلا بالاتر از ذهنیات هر بنی بشری است، و طبعا در مورد مخاطبان اولیه نیز.

6 - پیشگوئی های تحقق یافته

در آیات 2 تا 4 میفرماید : روم مغلوب شد (2) در نزديک ترين سرزمين. و همانها پس از شکستشان بزودي غالب ميشوند (3) ظرف سالهائي اندک. زمام امور چه قبل (از آن) وچه بعد (از آن) بدست خداست. و مومنان در آنروز شاد ميشوند (4)

امپراطوری روم شرقی، بیزانس، که مرکز آن همین استانبول فعلی بوده، شکست خورده بود و مسلمانان نسبت به سرنوشت آن کشور که هر چه باشد پادشاه آن مسیحی بوده، علاقمندتر بوده­اند (تا طرف مقابل که به نظر آنها مشرک بوده) و این شکست روحیه مسلمانان را پائین آورده بود. در قرآن در این آیه ها خبر از پیروزی قریب­الوقوع رومیان «فی بضع سنین» (یعنی در کمتر از ده سال) داده شده است. و ما برای واقع شدن این پیروزی و درست در آمدن این وعده، علاوه بر دلایل تاریخی، همین یک دلیل عقلی برایمان بس است که اگر اینطور نشده بود، امروز صدای خنده و مسخره کفار و منافقان و ملحدان حتی از پس این چهارده و اندی قرن، گوش­مان را پاره می­کرد.

هم مسلمانان برای تحقق این وعده الهی روزشماری می­کردند و هم کفار و منافقین حساس بودند که اگر این وعده عملی نشود خوب دستاویزی برای آنها پیدا می­شود تا اساس اسلام را مورد تخریب قرار دهند.

اما در سال نهم پس از نزول این آیه، این پیروزی محقق گشت. و کفار و منافقین یکبار دیگر سرخورده گردیدند.

پیش­بینی به این روشنی، آنهم با ذکر مدت، آنهم درباره چیزی که مسلمین هیچ اثر و نقشی در تحقق آن نداشتند، غیر از آنکه به مبدأ امر نسبت داده شود راه عقلی دیگری ندارد.

7 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته ، در طول این مدت طولانی ، از نزول این سوره تا به امروز ، تغییر معناییِ چندانی نیافته ، و لذا مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما .

یکی ممکن است معترض شود که «یعنی چه که بسیار این تیتر را تکرار میکنی و این جواب ثابت را هم زیرش میدهی؟»

در این خصوص باید خاطر نشان کنیم که یک شبهه ای اخیرا در سطح وسیع القا شده که مطالب قرآن اول باید از این لحاظ چِک شود که معاصران نزول از آن چه می فهمیده اند . ماهم با بیان دلیل فوق در حقیقت داریم پاراگراف به پاراگراف آن شبهه را چک میکنیم .

آنچه تا کنون فهمیده ایم این بوده که معاصران نزول اکثر قریب به اتفاق حجم قرآن را همانطور می فهمیده اند که ما امروز می فهمیم .

8 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

1 - پيشگويي يک اتفاق خوشايند براي مومنان که ممکن است سبب غفلت زدائي کافران نيز بشود

2 - توصیف خلق و خو و منش کافرانه و توضیح نتیجه آن و اینکه کافران در قیامت و پس از آن در وضعیت ناگوار قرار می­گیرند.

9 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

غیر از آیه های 1و 6 و 8 و 9 و 11تا 16 ، بقیه آیات «برای اولین بار» است.

10 – در این پاراگراف کدام آیات حاوی «محورهای ثابت کلام وحی» است؟

ارزش تفسیریِ این بخش از دو لحاظ زیاد است:

1 – از لحاظ تفسیر موضوعی، چون آیات هر موضوع از ابتدای نزول وحی به ترتیب در یک فایل جمع آوری خواهد شد، یک گنجینه بسیار با ارزش خواهد شد که مورد نیاز هر قرآن پژوه خواهد بود.

2 – از لحاظ تفسیرِ معروف به «تفسیر قرآن به قرآن» نیز، از آنجا که در هر عنوان، تقریبا تمام آیاتِ هم محتوا جمع آوری شده اند، هر قسمت میتواند از لحاظ هم افزائیِ فهمِ قسمت های دیگر کمک باشد، و مغز تفسیرِ قرآن به قرآن هم همین است.

حروف مقطعه

الم ﴿1﴾

شئون الهی

غُلِبَتِ الرُّومُ ﴿2﴾ فِي أَدْنَى الْأَرْضِ وَهُم مِّن بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَيَغْلِبُونَ ﴿3﴾ فِي بِضْعِ سِنِينَ لِلَّهِ الْأَمْرُ مِن قَبْلُ وَمِن بَعْدُ وَيَوْمَئِذٍ يَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ ﴿4﴾ بِنَصْرِ اللَّهِ يَنصُرُ مَن يَشَاء وَهُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ ﴿5﴾ وَعْدَ اللَّهِ لَا يُخْلِفُ اللَّهُ وَعْدَهُ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ ﴿6﴾

عقاید و رفتار کفار معاصر نزول

يَعْلَمُونَ ظَاهِرًا مِّنَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَهُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غَافِلُونَ ﴿7﴾ أَوَلَمْ يَتَفَكَّرُوا فِي أَنفُسِهِمْ مَا خَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا إِلَّا بِالْحَقِّ وَأَجَلٍ مُّسَمًّى وَإِنَّ كَثِيرًا مِّنَ النَّاسِ بِلِقَاء رَبِّهِمْ لَكَافِرُونَ ﴿8﴾ أَوَلَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَيَنظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ كَانُوا أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَأَثَارُوا الْأَرْضَ وَعَمَرُوهَا أَكْثَرَ مِمَّا عَمَرُوهَا وَجَاءتْهُمْ رُسُلُهُم بِالْبَيِّنَاتِ فَمَا كَانَ اللَّهُ لِيَظْلِمَهُمْ وَلَكِن كَانُوا أَنفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ ﴿9﴾ ثُمَّ كَانَ عَاقِبَةَ الَّذِينَ أَسَاؤُوا السُّوأَى أَن كَذَّبُوا بِآيَاتِ اللَّهِ وَكَانُوا بِهَا يَسْتَهْزِؤُون ﴿10﴾

سنن الهی

اللَّهُ يَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ ﴿11﴾

گردشِ کار در روز قیامت

وَيَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ يُبْلِسُ الْمُجْرِمُونَ ﴿12﴾ وَلَمْ يَكُن لَّهُم مِّن شُرَكَائِهِمْ شُفَعَاء وَكَانُوا بِشُرَكَائِهِمْ كَافِرِينَ ﴿13﴾ وَيَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ يَوْمَئِذٍ يَتَفَرَّقُونَ ﴿14﴾ فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَهُمْ فِي رَوْضَةٍ يُحْبَرُونَ ﴿15﴾ وَأَمَّا الَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَلِقَاء الْآخِرَةِ فَأُوْلَئِكَ فِي الْعَذَابِ مُحْضَرُونَ ﴿16﴾

شرح مختصر

کلیدهای تفسیری

اصلی-فرعی

آیه 4 که دارد راجع به آیه 3 اطلاعات می­دهد فرع بر آن است.

همین طور است آیه 5 نسبت به آیه 4.

آیه 10 به قرینه «ثم» در ابتدای آن، فرع بر آیه 9 است.

چند دریافت کوتاه مستقیم

آیه 2: «رومِ» مورد اشاره «رم شرقی» است یعنی همان جائی که استانبول فعلی مرکز آن بوده است.

آیه 3: عبارت «نزدیک­ترین زمین» که در آیه مطرح شده، «نزدیک­ترین زمین نسبت به مکه» بوده زیرا هنگام نزول این سوره ، هنوز هجرت وقوع نیافته بود.

آیه 7: کلمه «آخرت» در اینجا بمعنی قیامت و بهشت و جهنم و این نوع مفاهیم نیست بلکه بمعنی «عمق» و «باطن»،  و در مقابلِ «ظاهر» است.

آیه 9: یعنی عاقبت کسانی که از کفارِ قریشِ هنگامِ نزولِ این آیات (و قبل از هجرت) قوی­تر بودند و در زمین عمران و آبادی بیشتر کردند .

آیه 10: عادت به گناه سبب می­شود ضمیر آدمی تغییر کند و به جائی برسد که آیات خدا را تکذیب و مسخره کند.

نه پیروزی به معنای حقانیت، و نه شکست به معنی عدم حقانیت

5 آیه از این 6 آیه، مربوط است به اینکه روم پس از شکست، مجدداً پیروز خواهد شد و مسلمانان شاد خواهند شد.

همین تأکید نشان می­دهد که این واقعه مورد بهره­برداری تبلیغاتی کفار علیه مسلمین شده بود.

بنابراین، باید این قول مشهور را پذیرفت که در اوان نزول این سوره، روم از ایران شکست خورده بود و چون رومیان آن زمان اصطلاحاً مسیحی بودند و طبعاً به اسلام نزدیک­تر بودند، شکست آنها بدست ایرانیان روحیه مسلمانان را تخریب کرده بود که خداوند در این آیات وعده پیروزی قریب­الوقوع آنان را می­دهد. و مسلمانان در اثر نزول این آیات نسبت به «وقوع یک جنگ بعدی بین دو ابر قدرت آن زمان و پیروزی روم در کمتر از ده سال» مطمئن بوده و با کفار بر سر آن بگومگو می­کردند.

در این آیات، علیرغم خبر دادن از این اتفاق در آینده، این نکته را نیز به وضوح مطرح می­کند که موفقیت یا عدم موفقیت در زندگیِ این جهانی که پیروزی در جنگ­ها نیز یکی از وجوه آن است ربطی به کفر و ایمان ندارد. و ممکن است مؤمن در جنگ شکست بخورد و کافر پیروز شود و موفقیت در زندگی مادی، دلیل حقانیت نیست و عدم موفقیت نیز دلیل عدم حقانیت نمی­باشد.

ترجمه تفسیریِ آزاد

بسم الله الرحمن الرحيم

الم (1) روم مغلوب شد (2) در نزديک ترين سرزمين نسبت به مسلمانان. وهمانهاپس ازشکست شان بزودي غالب ميشوند (3) ظرف سالهائي اندک. زمام امور چه قبل از آن وچه بعد از آن بدست خداست. و مومنان در آنروز شاد ميشوند (4) به ياري خدا. که هر که را خواهد ياري مي کند و همو پيروزمند مهربان است (5) اين وعده اي الهي است. و خداوند هرگز در وعده اش تخلف نمي­کند. وليکن اکثر مردم نميدانند (6) يک چيزي از ظواهر زندگيِ اين دنیا را ميدانند اما از آخرت غفلت دارند (7) آيا با خود نينديشيده اند که خداوند آسمانها و زمين و آنچه را که بين آنهاست جز به حق وسر آمدي معين نيافريده؟ و البته بسياري از مردم نسبت به ملاقات پروردگارشان کافرند (8) وآيا در زمين گردش نکرده اند که ببينند عاقبت پيشينيان که از آنان قوي تر بودند و در زمين هم عمران وآبادي بيشتري کردند چه شد؟ همانها که پيامبرانشان با دلايل روشن بسويشان مي آمدند اما آ نها کفر ميورزيدند؟ و اينطور نيست که خداوند به آنان ظلم کرده باشد وليکن آنها به خودشان ظلم کردند (9) آنگاه عاقبت آنهايي که بدي ها را به بدترين وجه مرتکب ميشدند اين شد که آيات خداوند را تکذيب نمايند و مسخره اش کنند (10) خداوند آفرينش را شروع نموده سپس اعاده اش ميکند و بالاخره بسوي او باز ميگرديد (11) و روزي که قيامت بپا شود مجرمان پژمرده ميگردند (12) وهيچيک از کساني که با خدا شريک قرار داده بودند به شفاعت آنها اقدامي نمي كنند و آنها به همان شريکان کافر ميشوند (13) و روزي که قيامت بپا شود از يکديگر جدا ميشوند (14) ولي کساني که ايمان آورده و عمل شايسته کرده باشند در باغي شاد و خرم خواهند بود (15) اما کساني که کفر ورزيدند وآياتمان و  ملاقات آخرت را تکذيب کردند براي عذاب احضار خواهند شد (16)