پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره را (یعنی «درس» سوره را)  در قسمت اول ارائه کرده ایم که مطابق ذیل است:

درس: آيات الهي زياد و آشکار است اما کافران از آنها غفلت مي کنند.

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب: یادآوري بعضي از آيات الهي که چون بشر غرق در آنهاست توجه زيادي به آنها ندارد و اینکه ای مردم! با این همه آیات، چرا غفلت؟ روزی بدست خداست. زندگی­تان هم بدست خداست. زندگی بعدی هم بدست خداست. به خود بیائید و ای انسان! تو که به یک مویز گرمی و به یک غوره سردیت می­شود، این گردنکشی­ها برای چه؟

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

فَسُبْحَانَ اللَّهِ حِينَ تُمْسُونَ وَحِينَ تُصْبِحُونَ ﴿17﴾ وَلَهُ الْحَمْدُ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَعَشِيًّا وَحِينَ تُظْهِرُونَ ﴿18﴾ يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَيُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ وَيُحْيِي الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَكَذَلِكَ تُخْرَجُونَ ﴿19﴾ وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَكُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ إِذَا أَنتُم بَشَرٌ تَنتَشِرُونَ ﴿20﴾ وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ ﴿21﴾ وَمِنْ آيَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافُ أَلْسِنَتِكُمْ وَأَلْوَانِكُمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّلْعَالِمِينَ ﴿22﴾ وَمِنْ آيَاتِهِ مَنَامُكُم بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَابْتِغَاؤُكُم مِّن فَضْلِهِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَسْمَعُونَ ﴿23﴾ وَمِنْ آيَاتِهِ يُرِيكُمُ الْبَرْقَ خَوْفًا وَطَمَعًا وَيُنَزِّلُ مِنَ السَّمَاء مَاء فَيُحْيِي بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ ﴿24﴾ وَمِنْ آيَاتِهِ أَن تَقُومَ السَّمَاء وَالْأَرْضُ بِأَمْرِهِ ثُمَّ إِذَا دَعَاكُمْ دَعْوَةً مِّنَ الْأَرْضِ إِذَا أَنتُمْ تَخْرُجُونَ ﴿25﴾ وَلَهُ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ كُلٌّ لَّهُ قَانِتُونَ ﴿26﴾ وَهُوَ الَّذِي يَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ وَهُوَ أَهْوَنُ عَلَيْهِ وَلَهُ الْمَثَلُ الْأَعْلَى فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ﴿27﴾

ریزدرب : یادآوري بعضي از آيات الهي که چون بشر غرق در آنهاست توجه زيادي به آنها ندارد.

2

 ضَرَبَ لَكُم مَّثَلًا مِنْ أَنفُسِكُمْ هَل لَّكُم مِّن مَّا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُم مِّن شُرَكَاء فِي مَا رَزَقْنَاكُمْ فَأَنتُمْ فِيهِ سَوَاء تَخَافُونَهُمْ كَخِيفَتِكُمْ أَنفُسَكُمْ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ ﴿28﴾ بَلِ اتَّبَعَ الَّذِينَ ظَلَمُوا أَهْوَاءهُم بِغَيْرِ عِلْمٍ فَمَن يَهْدِي مَنْ أَضَلَّ اللَّهُ وَمَا لَهُم مِّن نَّاصِرِينَ ﴿29﴾

ریزدرب : آیا خداوند که خالق همه چیز و همه کس (واز جمله همانهائی که برایش شریک حساب کرده اید) است، با آنها مساوی است؟

3

 فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفًا فِطْرَةَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا لَا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ ﴿30﴾ مُنِيبِينَ إِلَيْهِ وَاتَّقُوهُ وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَلَا تَكُونُوا مِنَ الْمُشْرِكِينَ ﴿31﴾ مِنَ الَّذِينَ فَرَّقُوا دِينَهُمْ وَكَانُوا شِيَعًا كُلُّ حِزْبٍ بِمَا لَدَيْهِمْ فَرِحُونَ ﴿32﴾

ریزدرب : ای مردم! به خداوند با عقاید طبیعی نزدیک شوید.

4

 وَإِذَا مَسَّ النَّاسَ ضُرٌّ دَعَوْا رَبَّهُم مُّنِيبِينَ إِلَيْهِ ثُمَّ إِذَا أَذَاقَهُم مِّنْهُ رَحْمَةً إِذَا فَرِيقٌ مِّنْهُم بِرَبِّهِمْ يُشْرِكُونَ ﴿33﴾ لِيَكْفُرُوا بِمَا آتَيْنَاهُمْ فَتَمَتَّعُوا فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ ﴿34﴾ أَمْ أَنزَلْنَا عَلَيْهِمْ سُلْطَانًا فَهُوَ يَتَكَلَّمُ بِمَا كَانُوا بِهِ يُشْرِكُونَ ﴿35﴾ وَإِذَا أَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَةً فَرِحُوا بِهَا وَإِن تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ إِذَا هُمْ يَقْنَطُونَ ﴿36﴾

ریزدرب : ای انسان! تو که به یک مویز گرمی و به یک غوره سردیت می­شود، این گردنکشی­ها برای چه؟

5

أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّ اللَّهَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن يَشَاء وَيَقْدِرُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ ﴿37﴾ فَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ وَالْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ ذَلِكَ خَيْرٌ لِّلَّذِينَ يُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ وَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ﴿38﴾ وَمَا آتَيْتُم مِّن رِّبًا لِّيَرْبُوَ فِي أَمْوَالِ النَّاسِ فَلَا يَرْبُو عِندَ اللَّهِ وَمَا آتَيْتُم مِّن زَكَاةٍ تُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ ﴿39﴾ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَكُمْ ثُمَّ رَزَقَكُمْ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يُحْيِيكُمْ هَلْ مِن شُرَكَائِكُم مَّن يَفْعَلُ مِن ذَلِكُم مِّن شَيْءٍ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ ﴿40﴾

ریزدرب : روزی بدست خداست. زندگی­تان هم بدست خداست. زندگی بعدی هم بدست خداست. به خود بیائید.

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 – از اول تا اینجا

در پاراگراف 1 می فرماید : روم که مغلوب شده بود ظرف چند سال غالب می­گردد و ای مسلمانان ! سطح فکر کافران دربند ظواهر است و از درک حقایق ناتوانند و دراثر این فکر سطحی به ادامه گناهان می پردازند وکارشان به تکذیب وتمسخر آیات الهی می کشد و بد عاقبتی دارند .

در این پاراگراف گوشه­­ای از آیات لطف و رحمت و قدرت الهی را یادآوری می فرماید و اینکه ای مردم! به آن هدایت که از سوی خداوند نموده شده ادامه دهید و اینکه اکثر انسان­ها در مقابل هر دو وضعیت خوشی و ناخوشی ضعیف­اند اما با وجود این به سوی خداوند رو نمی­کنند .

4 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

از آیه 39 فهمیده میشود در زمان نزول این آیه رباخواری یک امر عرفی و عادی بوده و حتی اندکی تقدس نیز داشته است .

5 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

در آیات 20 تا 25 به آیاتی از علم وقدرت الهی اشاره شده، که به شرحی که کمی پائین تر عرض کرده ایم، بالاتر از ذهنیات مخاطبان اولیه، بلکه حتی مخاظبانِ تا چند قرن بعد نیز، بوده است.

آیه 26 از این لحاظ که به مخلوقاتی اشاره کرده که حتی مانیز به آنها دسترسی نیافته و ذهنیتی از آنها نداریم، بالاتر از ذهنیات ما و طبعا مخاطبان اولیه نیز، هست.

آیه 27 از این لحاظ که به آفرینش اشاره دارد، از آنجا جزئیات مکانیزمش برای ما روشن نیست، بالاتر از ذهنیات ما است، چه رسد به مردم 1400 سال قبل.

6 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته ، در طول این مدت طولانی ، از نزول این سوره تا به امروز ، تغییر معناییِ چندانی نیافته ، و لذا مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما .

7 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

1 - یادآوري بعضي از آيات الهي که چون بشر غرق در آنهاست توجه زيادي به آنها ندارد

2 -  ای مردم! با این همه آیات، چرا غفلت؟ روزی بدست خداست. زندگی­تان هم بدست خداست. زندگی بعدی هم بدست خداست. به خود بیائید.

3 - ای انسان! تو که به یک مویز گرم و به یک غوره سردت می­شود، این گردنکشی­ها برای چه؟

8 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

غیر از آیه 19 و 29 و 33 و 34 و 40 ، بقیه آیات «برای اولین بار» است.

شرح مختصر

کلیدهای تفسیری

بحث متنی

آیه 32 فرع بر آیه 31 است و این واضح است.

آیه 34 فرع بر آیه 33 است و این واضح است.

آیه 35 بدون اینکه فرع بر آیه­ای باشد پرانتزی است.

دو آیه 38 و 39 بدون اینکه فرع بر آیه­ای باشند پرانتزی می­باشند.

چند دریافت کوتاه مستقیم

آیه­های17و18: موضوع این آیه­ها به این معنی است که در مواقع مذکور ذکر خدا کنید اما در غروب­ها و صبحگاهان بیشتر سبحان­الله مورد نظرتان باشد و ظهر و شامگاهان الحمدالله.

بعبارت دیگر از اول روز با سبحان­الله شروع، و سپس الحمدالله، و بعد سبحان­الله، و بالاخره با الحمدالله پایان دهید.

آیه 28: موضوع مثال بطور خلاصه این است که خداوند خالق همه چیز و همه کس است و آن کسانی که مشرکان دارای قدرت و نفوذ می­پندارند و آنها را به تصور خویش در بعضی جهات همتای خداوند می­پندارند در حقیقت مخلوق خداوند هستند و هر چه دارند از خداوند دارند و هیچ کاری را بطور مستقل نمی­توانند انجام دهند و لذا چه جای این نوع تلقی­ها است؟

آیه 30: معلوم می­شود که اگر آدمی بحال خود رها شود و تحت تأثیر جریاناتی ویژه اعم از بد (شیطانی) و خوب (رحمانی) قرار نگیرد، بطور طبیعی و عادی رفتار دینی معتدل (= حنیف) از خویش نشان خواهد داد.

آیه 39: نکوهش خیلی ضعیف و کمرنگی از ربا بعمل آمده است و همین آیه دلیل است بر اینکه این سوره قبل از سوره بقره نازل شده که در آن ادامه دادن به ربا را بمنزله اعلان جنگ با خدا و رسول ذکر نموده است.

آیه 39: توجه فرمائید که ممکن است زکات دادن سبب چندین برابر شدن اموال هر زکات­دهنده نشود اما اگر عموم افراد جامعه به زکات دادن اقدام کنند اموالِ جمعیِ آن جامعه چندین برابر خواهد شد.

بعبارت دیگر مطلبی که در آیه آمده، ممکن است راجع به یک فرد محقق نشود اما راجع به جامعه محقق می­گردد.

به بیان دیگر ، قوانینی هست که فقط بر افراد بشر حاکم است ، وقوانینی نیز هست که هم بر افراد بشر و هم برجوامع بشری حاکم است ، وقوانینی هم هست که فقط برجوامع بشری حاکم است .

تناسب «آیات» با «ناظر»

در رابطه با آیات 20تا25 ، چنانکه ملاحظه می­شود ، «آیات» مختلفی ذکر شده است اما در انتهای هر دسته از آنها ، ذکر شده اینها برای این اشخاص معینی (مثلاً قومی که عقل خویش را بکار می­گیرند، یا قومی که یقین دارند، یا قومی که ...) آیه هستند و ما مطلب را در جدول مرتب کرده­ایم:

1 - آفرینش بشر از خاک و پخش نژاد او در کل زمین (مخاطب : همه) آیه 20

2 - آفرینش همسران و قرار دادن دوستی و مهربانی (مخاطب : اهل تفکر) آیه 21

3 - آفرینش آسمان­ها و زمین و اختلاف زبانها و رنگهای بشر (مخاطب : اهل علم) آیه 22

4 - خواب در شب و جستجوی روزی در روز (مخاطب اهل شنیدن) آیه 23

5 - رعد و برق، باران، زنده کردن زمین پس از مرگش (مخاطب : اهل تعقل) آیه 24

6 - آسمان و زمین را به امر خویش برپا می­دارد (مخاطب : همه) آیه 25

چنانکه ملاحظه می­شود آیه­های 20 و 25 آنقدر واضح است که برای همه گونه مردم قابل درک است اما بقیه آیه­ها، برای اشخاص خاصی قابل درک است که اندکی دقت در نوعِ مطالب درهای جدیدی از معارف را برای دقت کننده باز می­کند که توصیه می­شود چنین دقتی بشود زیرا این مختصر جای شرح بیشتر را ندارد، ولی لااقل ردیف­های 1 و 6 که بیشتر عمومی و کمتر تخصصی است این سئوالات را مطرح  می­کند.

1- نژاد های مختلف بشر (در آیه 20) (مثلاً سفید پوست، زرد پوست،
سرخ­ پوست، سیاه­پوست) که در قاره­های مختلف روی زمین وجود دارند چگونه پیدایش یافته؟ و با وجود جدائی تدریجی قاره­ها در میلیون­ها سال چگونه به وضعیت فعلی رسیده؟

2- رابطه «امر خویش» (در آیه 25) با نیروی جاذبه عمومی چیست؟

همچنین سئوالات زیاد دیگری قابل طرح است که فقط از باب نمونه آن دو سئوال را عرض کردیم و اگر کسی بخواهد در خصوص همین بند تعمقی کند، خواهد دید که مطلب، بسیار متنوع و گسترده و عمیق و ضمناً جالب نیز هست.

سرنخِ علومی که مسلمانان در آینده ابداع کردند

از متن آیات 20 تا 25 بطور عادی و طبیعی فهمیده میشودکه در این چیزها «آیه» (= نشانه) خداوند هست، یعنی اینکه اگر این چیزها دنبال شود  معرفت بهتری نسبت به خداوند حاصل میشود:

1 – در آفرینش انسانها – 2 – در انتشار بشر در روی زمین – 3 – در آرامشی که در اثر ازدواج برای آحاد بشری حاصل میشود - 4 – در آفرینش آسمانها و زمین - 5 – در اختلاف زبان های انسانها - 6 – در اختلاف رنگ های انسانها - 7 – در  موضوع خواب – 8 – در موضوع بیداری ِ پس از خواب – 9 – در نظام رزق رسانی انسانها – 10– در رعد و برق – 11 – در حالات روانیِ متناقضِ همزمانِ آدمی – 12 – در نزول باران – 13 – در «زنده شدن» زمین در اثر آن – 14 – در آسمان و برقراری و دوام آن – 15 – (و در برخی چیزهای دیگر که برای رعایت اختصار از ذکر آنها چشم پوشیدیم) 

حالا اگر کسی این سرنخ ها را دنبال کرد پا در وادیِ چه علومی گذاشته؟

1 – زیست شناسی و دیرینه شناسی – 2 – زمین شناسی و دیرینه شناسی – 3 – روان شناسی - 4 – کیهان شناسی و زمین شناسی – 5 – زبان شناسی و دیرینه شناسی – 6 – نژاد شناسی و دیرینه شناسی – 7 – اقتصاد – 10 – هواشناسی و فیزیک – 11 - فیزیک و مکانیک سیالات (مرتبط با تبدیل رطوبت ابرها و تجمیع آنها به صورت باران) – 12 – فیزیک و شیمیِ خاک - 13 – کیهان شناسی و فیزیکِ نجوم !

به عبارت دیگر در آیات مذکور سر نخ این علوم هست :

زیست شناسی ، دیرینه شناسی ، زمین شناسی ، روان شناسی ، نجوم ، زبان شناسی ، انسان شناسی ، اقتصاد ، هواشناسی ، فیزیک عمومی ، مکانیک عمومی ، مکانیک سیالات ، خاک شناسی ( و همه اینها هم  به ریاضیات نیاز دارد ، چه ریاضیات پایه و چه پیشرفته !)

ملاحظه فرمودید؟ اینها فقط سرنخ هائی است که فقط در 8 آیه قرآن است و تازه، ما در برشماری آنها به اختصار پرداختیم، و از این نوع آیات در قرآن خیلی زیاد است و اگر میخواستیم بربشماریم آنقدرطولانی میشدکه از حوصله بیرون میبود،

 بله ، اینطوربودکه قرآن مشوق و موجد و موسس علوم و فنون و تمدنی  شد که بشر، دیروز و امروز و فردا و فرداهای دیگر، درگستره و قلمرو آن زندگی میکند .

ترجمه تفسیریِ آزاد

خداوند را در عبادت هایتان، در غروب ها و صبحگاهان به ذکر و دعا منزه بدارید (17) و همچنین  اورا در ظهرها و شامگاهان به ذکر و دعا ستایش کنید (18) همو است که زنده را از مرده، و مرده را از زنده، در مي آورد و زمين را پس از مرگش زنده مي کند و شما را نيز همينطور از این دنیا  بيرون مي آورد و به آخرت داخل میکند (19) و از نشانه هاي اوست که شما را از خاک آفريد آنگاه شما بشري شده و منتشر گشته ايد (20) و از نشانه هاي اوست که براي شما جفت ها ئي از خودهاتان آفريده تا بسوي آنان ميل کنيد وآرامش گيريد وبين شما دوستي و مهرباني قرار داد. البته در اين موضوع براي کساني که اهل تفکر باشند نشانه هاي زيادي هست (21) و از نشانه هاي او آفرينش آسمانها و زمين و اختلاف زبان ها و رنگهايتان است. البته در اين موضوع براي اهل دانش نشانه هاي زيادي است (22) واز نشانه هاي او خواب شما در شب وروز ، و جستجوي روزي تان از فضل اوست، البته در اين موضوع براي شنوايان، نشانه هائي است (23) و از نشانه هاي خويش،  برق را به شما مي نماياند که هم جاي ترس و هم جاي طمع دارد. واز آسمان آبي ميفرستد و زمين را پس از مرگش زنده مي کند. البته در اين موضوع براي خردمندان نشانه هائي است (24) و از نشانه هاي او اين است که آسمان و زمين را به امر خويش بر پا ميدارد، آنگاه وقتي كه شما را با فرا خواني از زمين فرا بخواند، فوراً بيرون مي آئيد (25) وهر کس که در آسمانها و زمين هست از آن اوست، که همگي مطيع او هستند (26) و اوست که آفرينش را شروع ميکند و باز هم تجديدش مينمايد و آن برايش آسانتر است. ومَثَل بالاتر در آسمانها و زمين خاص اوست، و همو پيروزمند فرزانه است (27) برايتان از خود شما مثلي ميزند: آيا بندگاني داريد که جزء اموال شما باشند و آنگاه همانها در آنچه روزيتان کرده ايم با شما به تساوي شريک باشند بطوريکه همانطور که از خودهاتان حساب مي بريد، از آنها هم حساب ببريد؟ ما آيات را اينطور براي مردمِ عقل پيشه توضيح ميدهيم (28) ظالمان از اين همه نشانه ها، عبرتي نميگيرند بلکه بدون علم ، از آنچه دلشان ميخواهد پيروي مي کنند، و كسي را که خداوند گمراهش نموده چه کسي هدايت ميکند و آنها هيچ ياوراني نخواهند داشت (29) پس ای پیامبر! توجه خويش يکسره به دين معتدل کن. به همان فطرت خدائي که مردم را براساس آن آفريده. در آفرينش خدا تغييري نيست. اين است آن دين پاينده. وليکن اکثر مردم نميدانند (30) و ای مردم! به سوي او به نماز رو کنيد و از او پروا نمائيد واز مشرکان مباشيد (31) از همان كساني مباشید که دين خويش را فرقه فرقه نموده و دسته دسته شدند و هر گروهي به آنچه نزد خويش دارند شادمانند (32) و هنگامي که ناراحتيي به مردم ميرسد پروردگارشان را در حاليکه بسويش باز ميگردند صدا ميزنند. آنگاه پس از اينکه از جانب خويش رحمتي به آنان چشاند ناگهان عده اي ازآنها به پروردگارشان شرک ميورزند (33)  تا آنچه را که به آنان داده ايم کفران کنند. پس فعلا بهرهء اندکی برگيريد که بزودي خواهيد فهميد (34) آيا دليلي بر آنها فرستاده ايم که موافق آن شرکي که ميورزند سخن ميگويد؟ (35) و هنگامي که به مردم رحمتي بچشانيم به همان شاد ميشوند و اگر بسبب آنچه که کرده اند بديي به آنان رسد فورا نوميد ميشوند (36) آيا نمي بينند که خداوند براي هر کسي که بخواهد روزيش را فراخ و يا محدود ميگرداند؟ البته در اين براي آنآنکه ايمان دارند نشانه هائي است (37) پس ای پیامبر! به خویشاوندان نزديک، و مساکين، و در راه ماندگان، حقشان را بده. اين براي کساني که رضايت خداوند را ميخواهند بهتر است و رستگار خواهند شد (38) و ای مردم! «ربا»ئي که ميدهيد تا دراموال مردم زياد شود نزد خدا زيادتي نخواهد داشت. اما زکاتي که براي رضايت خداوند ميدهيد اموال شما را زياد خواهد كرد (39) خداوند است که شما را آفريد، آنگاه روزيتان داد، سپس شما را ميميراند، سپس زنده تان ميکند. آيا هيچکس از آن کساني که با او شريک قرار داده ايد هيچيک از اين کارها را مي کنند؟ منزه و بالاتر است از آنچه با او شريک قرار ميدهند (40)