پیش تفسیر
1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف
درس: بشر غرق در نعمات الهي است. بهتر است از رفتارهاي كافرانه دوري گزيند و به رفتار پسنديده بگرايد.
درب: قرآن و هدايت و ايمان از مصاديق نعمت هاي بزرگ الهي است ، اما عده اي از مردم دنبال چيزهايي بي ارزش هستند و آيات و نعمت هاي الهي را نمي بينند و شرحی راجع به يكي از اشخاصي كه به آيات و نعمت هاي الهي توجه كرد و حكمت يافت.
2 - سوالات
1-«وَفِصَالُهُ فِي عَامَيْنِ» (آیه14) باکدام کلیدفهم قرآن مطابق است؟
2-«وهویعظه» (آیه13) چطور؟
3-درترکیب دوآیه13و14 یک نکته عملی هست، آن را بیان کنید.
3 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها
از آیه های 6 و 7 فهمیده میشود فعالان کفر که از تاثیر وسیع و عمیق قرآن ناراحت بودند (و قبلا این توصیه را میکردند که هنگام تلاوتش سر و صدا کنید و چون دیده بودند فایده ای نداشت) این راه را در پیش گرفتند که در مقابل قرآن یک بدیل بسازند و ضمنا در مقابل قرآن خود را به راه دیگر بزنند و آن را نشنیده بگیرند .
از آیه های 14 و 15 فهمیده میشود که مقارن نزول این آیات جوانانی به آنحضرت میگرویدند و لذا با والدین خویش که کافر تلقی میشدند درشتی و بد ادبی میکردند و از این راه به طعن آنحضرت کمک میکردند که ببینید این یتیم ابوطالب چه کرده . . . و با نزول آیات مذکور این مشکل راه حل خود را یافت .
4 - کلید های تفسیری
اصلی-فرعی:
آیه 1 که جزءحروف مقطعه است به محتوای کل سوره ارتباط دارد. و لذا جزء تحلیل و تفکیک ما قرار نمیگیرد.
آیه 4 فرع بر آیه 3 است و این واضح است.
آیههای 8 و 9 بدون اینکه فرع بر آیهای باشند پرانتزی هستند، زیرا اگر چشم خویش را بر آنها بسته و قبل و بعد آنها را وصل کنیم میبینیم روال سخن صاف و یکدست میشود.
آیههای 14 و 15 بدون اینکه فرع بر آیهای باشند پرانتزی هستند.
ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:
1
الم ﴿1﴾ تِلْكَ آيَاتُ الْكِتَابِ الْحَكِيمِ ﴿2﴾ هُدًى وَرَحْمَةً لِّلْمُحْسِنِينَ ﴿3﴾ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُم بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ ﴿4﴾ أُوْلَئِكَ عَلَى هُدًى مِّن رَّبِّهِمْ وَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ﴿5﴾
درس: بشر غرق در نعمات الهي است. بهتر است از رفتارهاي كافرانه دوري گزيند و به رفتار پسنديده بگرايد.
درب: قرآن و هدايت و ايمان از مصاديق نعمت هاي بزرگ الهي است.
2
وَمِنَ النَّاسِ مَن يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ لِيُضِلَّ عَن سَبِيلِ اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَيَتَّخِذَهَا هُزُوًا أُولَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُّهِينٌ ﴿6﴾ وَإِذَا تُتْلَى عَلَيْهِ آيَاتُنَا وَلَّى مُسْتَكْبِرًا كَأَن لَّمْ يَسْمَعْهَا كَأَنَّ فِي أُذُنَيْهِ وَقْرًا فَبَشِّرْهُ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ ﴿7﴾ إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ جَنَّاتُ النَّعِيمِ ﴿8﴾ خَالِدِينَ فِيهَا وَعْدَ اللَّهِ حَقًّا وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ﴿9﴾
درس: بشر غرق در نعمات الهي است. بهتر است از رفتارهاي كافرانه دوري گزيند و به رفتار پسنديده بگرايد.
درب: عده اي از مردم دنبال چيزهايي بي ارزش هستند و آيات و نعمت هاي الهي را نمي بينند.
3
خَلَقَ السَّمَاوَاتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا وَأَلْقَى فِي الْأَرْضِ رَوَاسِيَ أَن تَمِيدَ بِكُمْ وَبَثَّ فِيهَا مِن كُلِّ دَابَّةٍ وَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاء مَاء فَأَنبَتْنَا فِيهَا مِن كُلِّ زَوْجٍ كَرِيمٍ ﴿10﴾ هَذَا خَلْقُ اللَّهِ فَأَرُونِي مَاذَا خَلَقَ الَّذِينَ مِن دُونِهِ بَلِ الظَّالِمُونَ فِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ ﴿11﴾
درس: بشر غرق در نعمات الهي است. بهتر است از رفتارهاي كافرانه دوري گزيند و به رفتار پسنديده بگرايد.
درب: ای مردم! خدای شما صاحب چنین آیاتی از علم و قدرت است، از خدایان برساخته خویش اعراض کرده و بسوی او بگرائید.
4
وَلَقَدْ آتَيْنَا لُقْمَانَ الْحِكْمَةَ أَنِ اشْكُرْ لِلَّهِ وَمَن يَشْكُرْ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ حَمِيدٌ ﴿12﴾ وَإِذْ قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ وَهُوَ يَعِظُهُ يَا بُنَيَّ لَا تُشْرِكْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ ﴿13﴾ وَوَصَّيْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَى وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِي عَامَيْنِ أَنِ اشْكُرْ لِي وَلِوَالِدَيْكَ إِلَيَّ الْمَصِيرُ ﴿14﴾ وَإِن جَاهَدَاكَ عَلى أَن تُشْرِكَ بِي مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا وَصَاحِبْهُمَا فِي الدُّنْيَا مَعْرُوفًا وَاتَّبِعْ سَبِيلَ مَنْ أَنَابَ إِلَيَّ ثُمَّ إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿15﴾ يَا بُنَيَّ إِنَّهَا إِن تَكُ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِّنْ خَرْدَلٍ فَتَكُن فِي صَخْرَةٍ أَوْ فِي السَّمَاوَاتِ أَوْ فِي الْأَرْضِ يَأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ ﴿16﴾ يَا بُنَيَّ أَقِمِ الصَّلَاةَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنكَرِ وَاصْبِرْ عَلَى مَا أَصَابَكَ إِنَّ ذَلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ ﴿17﴾ وَلَا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحًا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ ﴿18﴾ وَاقْصِدْ فِي مَشْيِكَ وَاغْضُضْ مِن صَوْتِكَ إِنَّ أَنكَرَ الْأَصْوَاتِ لَصَوْتُ الْحَمِيرِ ﴿19﴾
درس: بشر غرق در نعمات الهي است. بهتر است از رفتارهاي كافرانه دوري گزيند و به رفتار پسنديده بگرايد.
درب: شرحی راجع به يكي از اشخاصي كه به آيات و نعمت هاي الهي توجه كرد و حكمت يافت.
5 - آیات برجسته این پاراگراف
آیات 12 تا 19 از آنجا که مورد استقبال هنرمندان خوشنویس و کاشیکار قرار گرفته و بسیاری از مساجد و زیارتگاه ها مزین به آثارشان است، و نیز از این لحاظ که اصحاب منابر و نویسندگان مواعظ از این آیات استفاده کرده اند، در زمره آیات برجسته قرار میگیرند.
6 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟
(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)
آیه 1 از حروف مقطعه است و تا کنون رمز گشائی نشده، و به همین دلیل فوق ذهنیاتِ مردمِ این 1400 سال بوده، و به طریق اولی فوق ذهنیات مخاطبان اولیه نیز بوده است.
در آیه های 10 و 11 مطالبی است که تا قرن 18 هنوز فهمیده نشده بود، ولذا اینها فوق ذهنیات مخاطبان اولیه بوده است.
آیه 16 از این لحاظ که مکانیزم طرز کارش هنوز مشخص نشده، تاکنون فوق ذهنیات بشر بوده، و لذا فوق ذهنیات مخاطبان اولیه نیز بوده است.
7 - پیشگوئی های تحقق یافته
1 - در آیه 10 بطور وضوح برای آسمانها ستونهائی اشاره نموده اما فرموده شما آن را نمیبینید.
با توجه به قدرت درک و فهم مخاطبهای اولیة این آیات، این مطلب را در ذهن آنها القا مینمود که اگر ستونهائی نباشد نظام کیهانی فرو میریزد اما نوع آن ستونها طوریست که شما نمیبینید.
این سخن حتی امروز نیز در کمال درستی است.
لذا این آیه یک معجزه بزرگ علمی است.
2 - همچنین است آیه 10 در خصوص «لنگرهای مانع اضطراب زمین» که در سوره نباء توضیح داده شده. اما هرچه باشد این نوع سخن گفتن بسیار بالاتر از سطح علمی آن روزها بود و بطور قطع این آیه نیز یک معجزه بزرگ علمی است.
3 - در آیه 14 از کلمه انسان استفاده نموده و در این وعده ای است که مخاطبان قرآن محصور و منحصر در مکه ای ها نخواهد ماند .
8 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی میداشتند؟
مخاطب های اولیه ، بطور قطع ، آیه های 10 و 11 را یا نمی فهمیده اند، یا بطور غلط می فهمیده اند، زیرا موضوع «ستون های نادیده» تا قبل از نظریه جاذبه عمومی برای حتی باسواد ترین اشخاص ، حتی در متمدن ترین نقاط جهان نیز مفهوم نبود ، چه رسد اعرابِ آن روزها و با آن کیفیت علمی و تمدنی شان.
راجع به مطالب پاراگراف ، آنها نیز آنطور می فهمیده اند که ما.
9 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟
1 - قرآن و هدايت و ايمان از مصاديق نعمت هاي بزرگ الهي است ، اما عده اي از مردم دنبال چيزهايي بي ارزش هستند و آيات و نعمت هاي الهي را نمي بينند
2 - شرحی راجع به لقمان حکیم كه به آيات و نعمت هاي الهي توجه كرد و حكمت يافت.
10 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟
غیر از آیات 1تا 5 و 8 و 9 ، بقیه آیات این پاراگراف «برای اولین بار» است.
شرح مختصر
در باره لقمان حکیم
در آیات این پاراگراف تجلیلی از آن بزرگوارشده که اگر در آن دقت شود فهمیده خواهدشد که حد نهائی تحسین و تجلیل است .
اینکه او که بوده و کجا زندگی میکرده و کدام قرآن و . . . قرآن مطلقا سکوت کرده ، زیرا روش قرآن این نیست که مانند داستان سرایان به جزئیاتی که سبب «مجلس گرم کنی» است بپردازد بلکه قصه های قرآنی مقصود موعظه ای دارد و در آنها ذکر جزئیاتی که به مقصود موعظتی کمک نمیکند نشده است ، مثلا در داستان یوسف به ذکر نام برادران او نپرداخته ، همانطور که به نام اسامی اصحاب کهف نیز اشاره ای ننموده است.
هرچه باشد چنین کسی بوده و مورد تحسین و تجلیل خداوند هم قرار گرفته، و پیامبر هم نبوده ، اما کلامش پیامبرانه است .
در روایات ما مسلمانان نیز لقمان مورد ستایش است ، در روایاتی متعدد و متواتر .
اما جالب است بدانید که در در کشورهای اروپا و امریکا و امثال آنها «لوک» (Luke) که خیلی های به عنوان نامگذاری روی پسران خویش از آن استفاده میکنند ، نشانه نفوذ و احترام عمیقی است که آنها نسبت به این بزرگوار دارند، نمونه اش هم فیلم «لوک خوش دست» (با بازی پل نیومن ساخته حدود دهد 60 قرن بیستم) و نیز سریال کارتنی «لوک خوش شانس» که در دهه 60 شمسی از تلویزیون خودمان پخش میشد.
سوال این است که چرا خداوند چنین اشاره مفصلی به این بزرگوار نموده؟
اگر از باب موعظتی به موضوع نگاه کنیم در می یابیم که مقصود این بوده که بشر معمولی نیز میتواند با قدم گذاشتن در راه تعالیم انبیاء به جائی برسد که مورد تحسین و تجلیل خداوند متعال قرار گیرد .
این چیزی است که «درس» سوره نیز به آن رهنمون است.
دریافت کوتاه مستقیم
آیه 15: میفرماید اگر به راه غلط دعوت کردند از آنها پیروی نکن. اما در عین حال به آنان نیکی کن.
آیات 19-13: نوعی «چک لیست» است که برای جوانان خیلی مفید و کاربردی است و جا دارد روانشناسان و علماء تربیت و کارشناسان آموزش و پرورش و برنامهریزان نیروی انسانی خیلی به آن توجه نموده و آنرا کاربردی نمایند.
جمع بندی و تفسیر
بسم الله الرحمن الرحيم
الم(1) اين آيات كتاب پر حكمت است (2) كه هدايت و رحمتي براي نيکوکاران است (3) آنآنکه نماز بپاميدارند و زکات ميدهند و به آخرت يقين دارند (4) آنان بر هدايتي از جانب پروردگارشان استوارند و همانها رستگارخواهند بود (5)و از ميان مردم کساني هستند که خريدار سخنان بيهوده اند تا بدون علم مردم را از راه خدا گمراه کنند و آنرا به مسخره گيرند. آنان عذابي خوار کننده خواهند داشت (6) و هنگامي که آياتمان بر آنها خوانده ميشود با گردن فرازي چنان روي بر ميگردانند که انگار آنرا نشنيده اند. پس به عذابي دردناک مژده شان ده (7){آنآنکه ايمان آورده و عمل شايسته انجام داده اند بهشتهائي پر نعمت خواهند داشت.(8) که در آن جاودانند. وعده خداوند حق است، و همو پيروزمند فرزانه است}(9) آسمانها را بدون ستونهائي که ببينيدشان آفريد و در زمين لنگرهائي انداخت تا مبادا شما را بلرزاند و از هر گونه جنبندگان در آن گسترد و از آسماني آبي فرستاديم و در آن از هر گونه باارزشي رويانديم (10) اين آفرينش خداست. پس نشانم دهيد (خدایانِ) غير از او چه چيزي آفريده اند؟ بلکه ظالمان در گمراهيي آشکارند (11) و براستي آن حکمت را به لقمان داديم که شکر خدا کن و هر که شکر کند قطعا شکرش بنفع خود اوست و کسي که کفر ورزد البته خداوند بي نياز ستوده است (12) و بياد آر لقمان را که پسرش را پند ميداد و ميگفت پسرکم به خداوند شرک مورز زيرا که شرک ظلمي بزرگ است (13) {و انسان را نسبت به والدينش سفارش کرديم که مادرش او را حامله شد و سستي پس از سستي کشيد و شير خوار گيش دو سال طول کشيد. (پس) مرا و والدين خويش را شکر کن وسرانجام بسوي من است.(14) و اگر آنها با جد و جهد از تو خواستند که آنچه را که نسبت به آن علمي نداري با من شريک بگيري اطاعتشان مکن. و در اين جهان با آنان با رفتار پسنديده مصاحبت کن و راه کساني را در پيش گير که بسوي من است و آنگاه بازگشت آنها بسوي من خواهد بود و من شما را به آنچه انجام ميداديد خبر خواهم داد}(15) پسرکم ! البته چنين است که اگر چيزي حتي باندازه دانه خردلي هم بوده و در صخره اي يا در آسمانها يا در زمين باشد خداوند مياوردش. که خداوند دقيق و آگاه است (16) پسرکم! نماز بپادار و به چيز هاي پسنديده فرمان ده و از چيز هاي ناپسند بازدار و بر آنچه بتو ميرسد صبوري کن که اين چيزها از تصميم به انجام امور است (17) و چهره ات را براي مردم دژم مکن و با خود پسندي در زمين راه مرو، که خداوند هيچ خود پسند فخر فروشي را دوست ندارد (18) و در روش خويش معتدل باش و از صدايت بکاه، که ناپسند ترين صداها صداي خران است (19)