پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره (یعنی «درس» سوره) را در قسمت قبل نشان داده ایم که مطابق ذیل است:

درس: نکوهش کافران اعم از گذشته و معاصر براي بي توجهي به الطاف الهي و بي توجهي به آخرت که منجر به عمد و عناد و گردنکشي و اصرار کافرانه مي شود.

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب: اي پيامبر! توجه آنان را به ظرائف آفرينش جهان و برنامه ريزي دقيق آن جلب کن.

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

قُلْ أَئِنَّكُمْ لَتَكْفُرُونَ بِالَّذِي خَلَقَ الْأَرْضَ فِي يَوْمَيْنِ وَتَجْعَلُونَ لَهُ أَندَادًا ذَلِكَ رَبُّ الْعَالَمِينَ ﴿9﴾ وَجَعَلَ فِيهَا رَوَاسِيَ مِن فَوْقِهَا وَبَارَكَ فِيهَا وَقَدَّرَ فِيهَا أَقْوَاتَهَا فِي أَرْبَعَةِ أَيَّامٍ سَوَاء لِّلسَّائِلِينَ ﴿10﴾ ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاء وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ اِئْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ ﴿11﴾ فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ فِي يَوْمَيْنِ وَأَوْحَى فِي كُلِّ سَمَاء أَمْرَهَا وَزَيَّنَّا السَّمَاء الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَحِفْظًا ذَلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ ﴿12﴾

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 – از اول تا اینجا

در پاراگراف 1 کافران معاصر که به نعمت عظيم قرآن اهميت نميدادند و بر روش خويش اصرار مي ورزیدند را نکوهش میفرماید و ضمنا گوشه ای از لجبازی کافران را ذکر و به پیامبر (ص) توصیه میکند که آنها را به عاقبت شان و نیز عاقبت مؤمنان توجه دهد .

در این پاراگراف می فرمایدکه ای پیامبر! به کافران بگو شما دارید به چنین خدائی کفر می ورزید؟

4 - سوالات

1 - حالت کلی این پاراگراف چگونه است؟ (ذکر برخی از وابستگی های واضح همگان به خداوند به منظور تنبه و اصلاح رفتاری؟ یا...؟)

2 - کلماتِ غالب این پاراگراف به «چه زبان»ی است؟ (عادی؟ مَثَل؟ یا....)

3 - در این پاراگراف کدام آیه ها فرعی وکدام اصلی است؟

4 - تنوین کلمه دخان را بررسی و تعیین کنید ازباب تحقیر است یا تعظیم؟

5 - کلمه «یومین» به معنی لغوی آمده یا اصطلاحی؟

6 - چرا از میان صفات الهی «رب العالمین» ترجیح داده شده؟

7 – در آیه 9 ، «وتجعلون له اندادا» با کدام کلید تفسیری مطابق است؟

8 – چه مثالی میتوانید برای «انداد» بزنید ؟ («خدایانِ» مورد اعتقاد مشرکان؟ یا ...؟)

9 – چرا در جائی که اینهمه نشانه های واضح و غیر قابل رقابت الهی را آورده، در چنین جائی «انداد» را ذکر فرموده؟ (کمک به مخاطب که به خویش رجوع کند و بیجا بودن اعتقاد به آن انداد را مستقیما درک کند؟ یا...؟)

5 – زاویه با تفاسیر رایج

1 : المیزان در آیه 10 و در جمله «وقدر فیها اقواتها فی اربعه ایام» قول عجیبی ابراز  کرده و آن را با چهار فصل مرتبط دانسته،

مردود بودن این فرضیه از چند جهت است:

 الف – تقدیر ارزاق، به علاوه جعل رواسی و برکت دادن وغیره چهار روز و خود آفرینش زمین هم دو روز، جمعا آن شش روزی که همه دنبالش هستند درست در می آید و دیگر به آنهمه بحث ها و ساختن فرضیه ها نیازی نیست.

 ب – ناجور بودن «تقدیر» اقوات (که در خوانش متن، «تمهید» و «تعبیه» معنی میدهد) به چهار فصل خیلی نچسب است، و علاوه بر اینکه از لحاظ علوم بشری نا مقبول است، متن را مشابه به این شکل میکند که مثلا کسی بگوید: «تو محصول تاریخ چندین هزارساله نوع بشر و شام امشب هستی»

2 : المیزان در آیه مذکور فرموده ستارگان همه در آسمان دنیا و پائین تر از آن قرار دارند و برای زمین مانند قندیل هایی هستند که آویزان شده اند.

خطا بودن این فرضیه با توجه به علوم روز واضح است،

3 : همچنین در آیه 12 ذیل کلمه «حفظا» فرموده یعنی از شیاطین حفظ میکند.

البته چون قرآن کلمه «حفظا» را مقید به قیدی نفرموده، چرا ذهن را به اولین و گسترده ترین و دائمی ترین خطری که بشر همیشه از سوی آسمان در معرضش بوده نبریم و به فکر شهابسنگ ها و سیارات سرگردان که قبلا هم در اثر برخورد بازمین خطرات مهلکی به وجود آوردند نشویم؟

6 - پیشگوئی های تحقق یافته (معجزات علمی)

1- آفرینش زمین در دو «یوم» (= دو مرحله)؛

2- برنامه ریزی کردن مایحتاج انسان در چهار «یوم» (= چهار مرحله)؛

3- «دخان» (= گاز) بودن آسمان؛

4- قرار دادن «هفت آسمان» در دو «یوم» (= دو مرحله)؛

 5- مرتب کردن کار هر آسمان و ساماندهی آن؛

 6- زینت دادن «آسمان نزدیک تر» به وسیله امکان رویت ستارگان؛

7- «حفاظ» بودن آسمان نزدیک تر (= کره هوا)

امروزه که ما در ابتدای هزاره سوم میلادی هستیم بعضی از این عناصر (مثلاً ردیف 7) را تا حدودی میفهمیم.

 علماءِ نجوم نیز بعضی از این فقرات را (مثلا ردیف های 1 و 2 و 3 را) تا حدودی فهمیده اند و فرضیاتی در آن خصوص ارائه کرده اند.

با توجه به آنچه تا کنون فهمیده شده و نیز آنچه «تقریباً» فهمیده شده، و نیز آنچه هنوز فهمیده نشده، معلوم می شود چه دریاهایی از معانی را در بیش  از 1400 سال قبل بصورت سه-چهار سطر بطور اجمالی فرموده که فهم آنها نیاز به دانشگاهها و ادواتِ گران قیمت (که مثلا یکی از  دوربین های نجومی- فضائی امروزی و تجهیزات مرتبط به آن بیش از ده ها میلیارد دلار قیمت دارد)، و نیز نوشتن رساله های دکترای متعدد و همکاری های بسیار نزدیک و فشرده سازمان های علمی-تحقیقاتی در سراسر جهان دارد که توجه به همین سه-چهار سطر کافی است تا سر هرکسی را که اندکی فهم در آن باشد در مقابل عظمت این کتاب به احترام خم کند.

7 - آیات مشکل

آیه های 9 تا 12 از آیات «مشکل» قرآنی است و دلیل مشکل بودن آنها نیز این است که ببینید مفسران گوناگون در طول تاریخ اسلام چه مطالب مختلف و بعضا متضادی در تفسیر آنها گفته اند.

8 - آیات برجسته این پاراگراف

یک ملاک مهم برای برجستگیِ آیات، شهرت آنها در نزد مردم است و این آیات از مشهور ترین های آیات قرآنی است.

آیات 9 تا 12 به دلایلی که بارها گفته ایم (اقبال هنرمندان و وعاظ و . . ) از آیات برجسته قرآنی است.

9 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیات 9 تا 12 از این لحاظ که به آفرینش عمومی جهان اشاره دارد، از آنجا که جزئیات مکانیزمش برای ما روشن نیست، بالاتر از ذهنیات ما است، چه رسد به مردم 1400 سال قبل.

10 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

مخاطبان اولیه که بجای خود، مانیز امروز نمیتوانیم تصور روشنی از مدلول این آیات که برسر تفسیر آنها اختلاف نظر های عمیقی بین مفسران وجود دارد، داشته باشیم.

اما، ضمنا، کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته، در طول این مدت طولانی، از نزول این سوره تا به امروز، تغییر معناییِ چندانی نیافته، و لذا از لحاظ تحت اللفظی مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما.

11 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

توصیف بعضی از صفات الهی و نیز ذکر برخی از نعمت های اعطائی اساسی او.

12  – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

با توجه به ترتیب نزول سوره ها ، تمام مطالب این پاراگراف «برای اولین بار» است.

شرح مختصر

بعضی صفات خدائی

ذیلا بعضی صفات خدائی را برای درک بهتر در جدول ذیل مرتب کرده ایم؛

 البته توجه دارید که «ذکر مصادیق از باب حصر نیست» و خداوند در اینجا فقط بعضی از افعال و صفات خویش را ذکر فرموده است.

با توجه به «درب» ، برای درک بهتر این آیات، جدول ذیل را ترتیب داده ایم.

 

ردیف	شرح	آیه مأخذ
1	زمین را در دو دوره زمانی آفرید،	9
2	لنگرهائی از بالای زمین در آن قرار داد،	10
3	نیازهای همه مخلوقات را در چهار دوره زمانی در آن قرار داد،	10
4	در زمین برکت نهاد،	10
5	به آسمان که دود بود پرداخت،	11
6	در دو دوره زمانی قضا راند که آسمان هفتگانه باشد،	12
7	امر هر آسمان را به آن وحی کرد،	12
8	آسمان دنیا را با چراغ هائی زینت داد،	12
9	آسمان دنیا را حفاظ قرار داد،	12
10	قدرتمندی که آسمان و زمین را مهار کرده و آنها چاره ای جز رفتن به راه او را ندارند،	11
11	عالم،	12
12	عزتمند،	12
13	برنامه ریز،	12
14	قراردهنده استعداد درک در آسمانها و زمین،	11
15	قراردهندۀ استعداد درک وحی در بشر،	6
16	فرستنده وحی بسوی بشر،	6
17	پروردگار همه جهانیان،	9
18	اعطاکننده پاداش (زیاد) بی منت،	8
19	آمرزشگر،	6
20	واحد،	6
21	بی همتا،	9

 

الان در ابتدای هزاره سوم میلادی هستیم و نزدیک به پانزده قرن از نزول این آیات گذشته اما هنوز علم بشر به فهم مطالب ذکر شده در ردیفهای 1 تا 10 جدول فوق نرسیده، چه رسد به مخاطب های آن روزیِ این آیات که بی سواد و بی تمدن و نافرهیخته بودند.

 اما علیرغم همۀ این حقایق، همان مخاطب های فوق الذکر از این آیات و خداوندی که در این آیات معرفی می شده، چه تصوری پیدا می کردند؟

 تصوری که هر کس از این آیات پیدا می کند، خدائی است بی نهایت قدرتمنـــــد، بی نهایت عالم، بی نهایت مسلط بر کار خویش، بی نهایت سخاوتمند، و بی نهایت مهربان.

و اینک اگر به «درس» و «درب» توجه کنیم می فهمیم که وقتی صحبت از چنین خدائی است جا دارد آدمی گوش کند، بشنود، فکر کند، و بررسی کند. نه اینکه گوش ندهد (مطابق آیه آخر بند قبل)، بگوید گوش ما سنگین است و بین ما و تو پرده است و کاری با هم نداریم و تو بکار خودت برس و ما هم همچنین.

 لذا به حق می توانیم با «درس» و «درب» هم صدا شده و بگوییم واقعاً بی توجهی به چنین حقایق مهمی، و کفر ورزیدن و تکذیب نمودن، و اصرار بر آن نمی توانسـت ریشه ای جز عناد و لج و بی منطقی داشته باشد.

ترجمه تفسیریِ آزاد

ای پیامبر! به کافران بگو واقعأ شما به کسي که زمين را در دو مرحله آفريده، و پروردگار همه جهانيان است، کفر ميورزيد و براي او همتاياني قرار ميدهيد؟ (9) همو که در زمین کوه ها را لنگرهائي قرار داد و در زمین برکت نهاد، و نيازهاي همه مخلوقات را نيز در چهار مرحله در آن قرار داد كه همه از سوی درگاه الهی بطور مساوی حق دارند از آن مواهب استفاده کنند (10) آنگاه به آسمان که به شکل گاز بود پرداخت و به آن و به زمين گفت چه از روي ميل و چه از روي اجبار از سیستم هایی که قرار داده ام فرمانبری کنید و آنها گفتند با ميل و رغبت فرمان می بریم (11) آنگاه طی دو مرحله قضا راند که آسمانها بصورت هفت آسمان باشند و کار هر آسمان را به آن وحي نمود و آسمان نزدیک تر را بوسیله نور ستارگان که از زمین بصورت چراغ هائي به نظر میرسند زينت داد و ضمنا همان آسمان  را حافظ زمین قرار داد. ای کافران! آیا به خداوندی که چنین قدرتمند و داناست کفر میورزید و برایش همتایان قرار میدهید؟ (12)