پیش تفسیر
1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)
اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم:
طرز استخراج عصاره محتوای سوره (یعنی «درس» سوره) را در قسمت اول نشان داده ایم که مطابق ذیل است:
|
درس: کافران بي توجه به افعال و صفات پرلطف الهي عامدانه و مصرانه با پيامبران لجبازي و مخالفت مي کنند.
|
برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:
|
درب: در ميان گذشتگان کساني هم بوده اند که عليرغم محيط پر از افعال و اقوال باطل، راه صحيح را جستجو کرده، و با جديت، در آن راه پيموده اند.
|
2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)
ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:
1
وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ لِأَبِيهِ وَقَوْمِهِ إِنَّنِي بَرَاء مِّمَّا تَعْبُدُونَ ﴿26﴾ إِلَّا الَّذِي فَطَرَنِي فَإِنَّهُ سَيَهْدِينِ ﴿27﴾
ریز درب: ابراهیم به ایمانِ آگاهانه عاقلانه دست یافت
2
وَجَعَلَهَا كَلِمَةً بَاقِيَةً فِي عَقِبِهِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ ﴿28﴾
ریز درب: خداوند ایمان ابراهیم را پسندید و آن را در اعقاب او مستقر ساخت
تقطیع:
در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.
لُبّ مطلب:
با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.
3 – از اول تا اینجا
در پاراگراف 1 میفرماید مطالب قرآن حق است ، زيرا از نزد خداوند نازل شده است و کفر کافران ، مانع خداوند از اتمام حجت نیست .
در پاراگراف 2 به گوشه ای از افعال و صفات پر لطف الهی که کافران هم به آن اعتراف هم داشتند اشاره میفرماید اما خاطر نشان میسازد که آنها در عین حال به تکذیب رسول خدا می پرداختند و ملائکه را مؤنث قرار داده و آنها را فرزند خداوند محسوب نموده ودلیل خود را روش آباء و اجدادی و عدم ممانعت خداوند اعلام می نمودند .
در این پاراگراف میفرماید ای کسانی که مطالب این پیامبر را می پسندید ، اینقدر از روسای قبایلتان حساب نبرید و مانند ابراهیم باشید و اگر چیزی را می پسندید به آن گرایش نشان دهید .
4 – سوالات
1 – چرا بجای فطرنی نفرموده خلقنی؟
2 – در این سه آیه یک مورد پیشگوئی تحقق یافته وجود دارد . آن را پیدا کنید .
3 – چرا کسانی را که عقیده ای مخالف او داشتند «قومش» قلمداد نموده؟
4 - مطالب قبل از این سه آیه با مطالب بعد از این سه آیه هم سنخ میباشند ، چرا در میان آنها به این موضوع پرداخته؟
5 - «براء» در ذات خویش مفرد یا جمع است؟ و اگر جمع است ، او که یک فرد است چرا این کلمه را در باره خویش بکار برده؟
6 – در باره «الا» در ابتدای آیه 26 که چه را نسبت به چه استثنا کرده ، توضیحی دهید .
5 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها
از این پاراگراف فهمیده میشود یک مانع مهم گرایش مردم به دعوت پیامبر (ص) مخالفت سران قبایل بوده و در این پاراگراف تلویحا از مردمی که بطور بالقوه از پیروان آنحضرت بوده اند میخواهد پایبندی به قبایلشان را بگسلند و – ابراهیم وار - به آنچه خود می فهمند بگرایند .
6 - پیشگوئی های تحقق یافته
در آیه 28 در داستان ابراهیم (ع) خاطر نشان میفرماید که راه و روش او غالب و ماندگار شد ، و در این یک پیشگوئی تلویحی وجود دارد که دیدیم محقق شد.
7 - زاویه با تفاسیر رایج
تفاسیر موضوع اصلی را متوجه نشده و به چیزهای بی اهمیت از قبیل اینکه «ابیه» پدر او نبوده بلکه عموی او بوده (!) پرداخته اند و بحث های کلامی و روایتیِ محل تامل و و تحقیق کرده اند، که ما در اینجا به آنها نمی پردازیم و کنجکاوان را به نرم افزار جامع التفاسیر راهنمائی میکنیم، اما نمی توانیم از خاطر نشان کردن این موضوع در گذریم که:
گیریم پدر ابراهیم مشرک و بت تراش و بت فروش بود، این چه ربطی به خود او دارد؟ تازه، این خیلی افتخارآمیزتر است که در چنان خانواده ای چنین شاهکار خلقت ی در بیاید!
بحث اصلی سوره و پاراگرف این است که در ایام قدیم که نظام پدرسالاری در اوج بود، جوانی چنان شخصیت محکمی داشت که به خرافات نه گفت و قهرمان جهان انسانیت شد و درسش برای ما این است که هر خرافه ای را نپذیرید و شخصیت محکم داشته باشید و به باطل «نه» بگوئید.
8 - در این پاراگراف، کدام فقرات، فوق ذهنیات معاصران نزول است؟
(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)
آیه های 26 تا 28 از این لحاظ که مربوط به اقوامی است که در قبل از تاریخ بوده اند، و علم باستان شناسی آنقدر رشد نکرده که ما از اوضاع و احوال آنها مطلع باشیم، برای ما نیز روشن نیست، چه رسد به مخاطبان اولیه این آیات.
9 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟
دعوت مردم به اینکه تقلید گرائی محض را رها کرده و به آنچه واقعا به آن «رسیده اند» گرایش جدی نموده و آن را اعلام نمایند .
10 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟
با توجه به ترتیب نزول سوره ها، همه عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است.
شرح مختصر
کلیدهای تفسیری
پرانتز بزرگ:
کل این پاراگراف (یعنی آیات 26 تا 28) «پرانتزی» است زیرا اگر چشم خویش را بر آن ببندیم و انتهای پاراگرف قبلی رابه ابتدای پاراگراف بعدی وصل کنیم می بینیم روال سخن صاف و یکدست خواهد شد.
شخصیت کامل حضرت ابراهیم
از مطالب این پاراگراف فهمیده می شود موضوع ستیز او با قومش، موضوعِ «مورد پرستش» آنها بود.
نیز فهمیده می شود که حضرت ابراهیم «آفریدگار خویش» را مورد پرستش خود انتخاب کرده بود.
نیز از همینجا فهمیده می شود که قوم او و پدر او «مورد دیگری» را پرستــــش می نمودند.
خلاصه اینکه حضرت ابراهیم خداوند را بعنوان معبود پذیرفت و درباره او با قوم و قبیله اش ستیزه کرد.
امروز قوم و قبیله به آن معنی تقریباً وجود ندارد و ما بسختی می توانیم تصوری راجع به آن داشته باشیم.
در قدیم، فرد در مقابل قبیله شخصیتی نداشت و ستیزه فرد در مقابل قوم و قبیله گستاخی بسیار مهمی بود.
حضرت ابراهیم مربوط به زمانی از بشریت است که بشریت هنوز وارد «دوره تاریخی» نشده است.
امروز می دانیم که اهمیت قبیله و بی قدریِ فرد در مقابل آن، هر قدر که در زمان به عقب می رویم بیشتر بوده است.
لذا اینکه یکنفر با قوم و قبیله اش درباره موضوعی بستیزد و از عقیده غالب و مسلط آنها اظهار بیزاری کند، از کمال یافتگی شخصیت او، و عظمت روحیه و دریادلی او، حکایت می کند.
مفهوم کلمه
مفهوم «کلمه» در قرآن، خیلی بیشتر از آن چیزی است که نزد ما معنی می دهد و این اشاره کافیست که خداوند حضرت عیسی را «کلمه خدا» نامیده و لذا «کلمه باقیه» در آیه 28 باید مفهوم مترادف با پیغمبری داشته باشد.
ترجمه تفسیریِ آزاد
ای پیامبر! هنگامي را بياد آر که ابراهيم به پدرش و قومش گفت از آنچه مي پرستيد بيزارم (26) مگر کسي که مرا آفريد که بزودي هدايتم خواهد کرد (27) و خداوند این سخن صحیح و این رفتار درست او را ماندگار نمود و کسانی از نسلش را پیرو آن قرار داد.