پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره (یعنی «درس» سوره) را در قسمت قبل نشان داده ایم که مطابق ذیل است:

درس: بيان عقايد صحيح.

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب: تقريرات خداوند به پيامبر راجع به بعضي عناصر اعتقادي صحيح ديگر.

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

قُلْ إِنَّمَا أَدْعُو رَبِّي وَلَا أُشْرِكُ بِهِ أَحَدًا ﴿20﴾ قُلْ إِنِّي لَا أَمْلِكُ لَكُمْ ضَرًّا وَلَا رَشَدًا ﴿21﴾ قُلْ إِنِّي لَن يُجِيرَنِي مِنَ اللَّهِ أَحَدٌ وَلَنْ أَجِدَ مِن دُونِهِ مُلْتَحَدًا ﴿22﴾ إِلَّا بَلَاغًا مِّنَ اللَّهِ وَرِسَالَاتِهِ وَمَن يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَإِنَّ لَهُ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ﴿23﴾ حَتَّى إِذَا رَأَوْا مَا يُوعَدُونَ فَسَيَعْلَمُونَ مَنْ أَضْعَفُ نَاصِرًا وَأَقَلُّ عَدَدًا ﴿24﴾ قُلْ إِنْ أَدْرِي أَقَرِيبٌ مَّا تُوعَدُونَ أَمْ يَجْعَلُ لَهُ رَبِّي أَمَدًا ﴿25﴾

ریزدرب: تقریرات الهی به آنحضرت برای تعلیم به مردم

2

عَالِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا ﴿26﴾ إِلَّا مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا ﴿27﴾ لِيَعْلَمَ أَن قَدْ أَبْلَغُوا رِسَالَاتِ رَبِّهِمْ وَأَحَاطَ بِمَا لَدَيْهِمْ وَأَحْصَى كُلَّ شَيْءٍ عَدَدًا ﴿28﴾

ریزدرب: تذکرات الهی به مردم که وحی مصون از دخل و تصرف است

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 – از اول تا اینجا

در پاراگراف اول به پیامبر (ص) خبر داده میشود که عده ای از جنیان به قرآن گوش داده و از مطالب آن خیلی خوششان آمده و تشخیص داده اند که آن مطالب صحیح و از جانب خداست و به آن گرویده و افکار سابق خود را که مغایر آن مطالب بوده تصحیح کرده اند.

در این پاراگراف، به عنوان جمع بندیِ مطالب اعتقادی، مطالبی را به پیامبر (ص) تقریر مینماید.

4 - سوالات

1 - پنج کلمه ابتدای آیه23، موضوع کدامیک از کلیدهای تفسیر قرآن است؟ (پرانتزی؟ ؟ یا...؟)

2 – منظور از «راوا ما یوعدون» (آیه24) چیست؟ (نارجهنم؟ نارجهنم خالدین فیها ابدا؟ یا...؟)

3 - «ان» در آیه25 چه نقش «دستورزبان»ی دارد؟

4 – مترادف «یظهر» (آیه26) چیست؟

5 - درهمان آیه ، «ه» درکلمه «غیبه» چه توضیحی دارد؟

6 - راجع به چهارکلمه آخر آیه 28 ، با تکیه بر «عددا» ، توضیح دهید.

7 - حالت کلی این پاراگراف چگونه است؟ (آموزش به پیامبر؟ یا....؟)

8 - در این پاراگراف کدام آیه ها فرعی و کدام فرعی در فرعی وکدام اصلی است؟

9 - تنوین های کلمه های «امدا و احدا و رصدا و عددا» را بررسی و تعیین کنید کدام از باب تحقیر و کدام از باب تعظیم است واز هریک نتیجه تفسیری بگیرید.

10 - چرا در آیه های 20 و 25 از میان صفات الهی «ربی» ترجیح داده شده؟

11 - مطلب آیه های 27 و 28 به چه زبانی است؟ (کنایه؟ استعاره؟ مَثَل؟ یا ....؟)

12 - در آیه 25 موضوع سخن چیست؟

5 - پیشگوئی های تحقق یافته

 این سوره به گونه ای پرحجم، تلویحا مقبولیتِ عام یافتنِ دعوت آنحضرت را نوید میدهد.

6 - آیات برجسته این پاراگراف

آیات 26 تا 28 به دلایلی که بارها گفته ایم (اقبال هنرمندان و وعاظ و . . ) از آیات برجسته قرآنی است.

7 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیه های 23 و 24 و 25 از آنجا که «قیامتی» است، کلا بالاتر از ذهنیات هر بنی بشری است، و طبعا در مورد مخاطبان اولیه نیز همچنین.

آیه های 26 و 27 و 28 از آن لحاظ که به گوشه ای از مکانیزم وحی اشاره دارد، و آن چیزی است که هیچ بنی بشری به آن دسترسی ندارد، بالاتر از ذهنیات بشر و طبعا معاصران نزول نیز میباشد.

8 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

در باره آیات این پاراگراف، حتی امروز نیز، با توجه به معانی والای آن، حتی برخی مفسران هم، درک مقبولی از آن ندارند، چه رسد به مخاطبان اولیه! در عین حالیکه کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته، در این هزار و چند صد سال، تغییر معنای قابل توجهی نیافته اند!

9 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

تقريرات خداوند به پيامبر راجع به بعضي عناصر اعتقادي صحيح، چه راجع به جن و چه راجع به انسان.

10 – کدام عنصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

غیر از آیه های20 و 21 و 24 و 25 ، بقیه عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است.

شرح مختصر

کلیدهای تفسیری

بحث متنی

ثلث اول آیه 23 فرع بر ماقبل،

ثلث دوم آیه 23 و تمام آیه 24 فرع بر ثلث اول 23،

آیه 26 فرع بر آیه 25،

و آیه های 27 و 28 فرع بر آیه 26 است.

فعل خداوند قانونمند است

آیا موضوع آیه 28 برای خدا معلوم نیست؟

 آیا خداوند نمی داند که آنها رسالت ها را رسانده اند یا خیر؟

 اگر بله ، پس چرا برای آنها مراقب هائی می گمارد؟

جواب این است که خداوند علم و قدرت و تقدیر و... مستقیم دارد اما سنت او و خواست او این است که جهان را «نظام مند» نماید . بطوریکه آتش بسوزاند و کارد ببرد اما «نظام مند» بودن جهان ، خداوند را مقید و محدود نمی کند بطوریکه آتش بخواست خدا ، حضرت ابراهیم را نمی سوزاند و کارد بخواست خدا ، گلوی اسماعیل را نمی برد . یعنی اینکه کل جهان و نظام جهان ، مملوک خداوند هستند و خواست خداوند بر «نظام مندی» جهان قرار گرفته است وگرنه خداوند علمش را از مکانیزمی که در آیه 27 شرح داده شده نمی گیرد و علم خداوند به همه چیز، مستقیم و بی واسطه است ، اما این جهانِ نظام مند، باید آنطور کار کند که در آیه 27 ذکر شده است .

چرا در اینجا؟

برای درک بهتر «علتِ» قرار داده شدنِ آیات 26 تا 28دراینجا ، که به قسمتی از سیستم وحی رسانی اشاره دارد ، رجوع کنید به مطلبِ تحت عنوان «این مطلب چرا در اینجا آمده» در پاراگراف آخر سوره بروج.

آیا پیامبر(ص) بی فایده است؟

معنی آیه 21 این نیست که وجود من برای هیچکس متضمن ضرر و رشدی نیست بلکه این است که این موضوع اگر باشد مستقل از خداوند نیست.

یعنی اینکه خیری را که من می رسانم در حقیقت از خداوند رسیده و من جنبه «واسطه خیر» را دارم.

 مثل مادر که به بچه شیر می دهد، بچه در حقیقت روزیی را دریافت می کند که خداوند برای او تقدیر کرده، اما واسطه این فیض مادر آن بچه است.

در آیه 24 موضوعِ هشدار آخرت است

در آیه 24 «آنچه را راجع به آن بیم داده می شوند» یعنی قیامت و آخرت.

علم به غیب

چیزهائی هست که فعلا برای ما پنهان و ناشناخته است ولی بعداً آشکار و شناخته شده خواهد شد واین پروسه در اثر پیشرفت علم بشر خواهد بود، مانند تشخیص جنسیت جنین در رحم مادر که امروز یک امر عادی است اما قبلا غیر ممکن بود.

چیزهائی هم هست که فعلا برای ما پنهان و ناشناخته است ولی هرگز آشکار و شناخته شده نخواهد شد مانند علم به چگونگی و زمان وقوع قیامت و امثال آن.

در آیات 27-25 می گوید علم به غیب هم که خاص خداوند است، کم یا زیاد آن، به اذن خود او قابل انتقال است، به هر کس که او مناسب بداند.

با شرح مختصرفوق، آیات این پاراگراف اینک مفهوم است.

گوشه های دیگری از سیستم وحی رسانی

آیات 28-26 می گوید خداوند اینطور خواسته که نظام جهان طوری برنامه ریزی شود که وحی خداوندی بدون کم و کاست و بطور حفاظت شده کامل به پیغمبر مربوطه و از او بطور کامل و بی کم و کاست و بطور حفاظت شده، به مخاطب ها برسد.

ترجمه تفسیریِ آزاد

بگو جز اين نيست که پروردگارم را ميخوانم و هيچکس را شريک او قرار نميدهم (20) بگو من براي شما مالک هيچ ضرر و رشدي نيستم (21) بگو هيچ چيزي نيست که بتواند مرا درمقابل خداوند پناه دهد و من هرگز پناهگهي جز او نخواهم يافت (22) مگر اینکه پيامي از جانب خداوند و رسالت او بمن میرسد و من آن را ابلاغ و تبلیغ میکنم و قدرت دیگری ندارم، و هر کس که خدا و رسولش را نافرماني کند آتش جهنم را خواهد داشت که در آن جاودان خواهد بود (23) تا اينکه آنچه را که راجع به آن بيم داده شده ببيند و بزودي خواهد فهميد که ياران کداميک ضعيف تر و کمتر است (24) بگو نميدانم آنچه که راجع به آن بيم داده ميشويد نزديک است يا اينکه پروردگارم براي آن مهلتي معين نموده (25) فقط اوست که داناي غیب و امور مربوط به قیامت است و هيچکس را بر امور غيبی قیامت مطلع نخواهد کرد (26) غير از فرستادگانی که آنها را برای رسالت پسنديده باشد و آنها را به آن قسمت از غیب که به وحیِ به آنها مربوط باشد مطلع میکند و با اين حال از پيش رو و نيز از پشت سر آنها مراقب هائي ميگمارد (27) تا معلوم کند که آنها حتمأ رسالت هاي پروردگارشان را همانطور که دریافت کرده اند رسانده باشند و بر آنها احاطه دارد و همه چيز را به عدد مي شمارد (28)