پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره را (یعنی «درس» سوره را)  در قسمت اول ارائه کرده ایم که مطابق ذیل است:

درس: احکامي فردي و اجتماعي با زمينه" اي مسلمانان کفار ويهود و نصاري چنين اند شما آنطور نباشيد".

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب: يهود و نصاري به وحي اهميت ندادند و چنان کردند که گويي تکاليف آن مربوط به ديگران است.

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

وَلَقَدْ أَخَذَ اللّهُ مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَآئِيلَ وَبَعَثْنَا مِنهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيبًا وَقَالَ اللّهُ إِنِّي مَعَكُمْ لَئِنْ أَقَمْتُمُ الصَّلاَةَ وَآتَيْتُمُ الزَّكَاةَ وَآمَنتُم بِرُسُلِي وَعَزَّرْتُمُوهُمْ وَأَقْرَضْتُمُ اللّهَ قَرْضًا حَسَنًا لَّأُكَفِّرَنَّ عَنكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَلأُدْخِلَنَّكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ فَمَن كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ مِنكُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاء السَّبِيلِ ﴿12﴾ فَبِمَا نَقْضِهِم مِّيثَاقَهُمْ لَعنَّاهُمْ وَجَعَلْنَا قُلُوبَهُمْ قَاسِيَةً يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَن مَّوَاضِعِهِ وَنَسُواْ حَظًّا مِّمَّا ذُكِّرُواْ بِهِ وَلاَ تَزَالُ تَطَّلِعُ عَلَىَ خَآئِنَةٍ مِّنْهُمْ إِلاَّ قَلِيلاً مِّنْهُمُ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاصْفَحْ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ ﴿13﴾

ریزدرب: ای مسلمانان! مبادا مانند بنی اسرائیل شوید، که خداوند نعمت را بر آنان تمام کرد، اما آنها با چه رفتار بدی پاسخ دادند!

2

وَمِنَ الَّذِينَ قَالُواْ إِنَّا نَصَارَى أَخَذْنَا مِيثَاقَهُمْ فَنَسُواْ حَظًّا مِّمَّا ذُكِّرُواْ بِهِ فَأَغْرَيْنَا بَيْنَهُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاء إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَسَوْفَ يُنَبِّئُهُمُ اللّهُ بِمَا كَانُواْ يَصْنَعُونَ ﴿14﴾

ریزدرب: ای مسلمانان! مبادا مانند مسیحیان شوید، که نصیب خودر از عمل به حق به فراموشی سپردند

3

يَا أَهْلَ الْكِتَابِ قَدْ جَاءكُمْ رَسُولُنَا يُبَيِّنُ لَكُمْ كَثِيرًا مِّمَّا كُنتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْكِتَابِ وَيَعْفُو عَن كَثِيرٍ قَدْ جَاءكُم مِّنَ اللّهِ نُورٌ وَكِتَابٌ مُّبِينٌ ﴿15﴾ يَهْدِي بِهِ اللّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلاَمِ وَيُخْرِجُهُم مِّنِ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَيَهْدِيهِمْ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ ﴿16﴾

ریزدرب: ای مسلمانان! مبادا مانند یهود و نصارا شوید، که چنین قرآنی در بین شماست و مورد بی توجهی تان قرار گیرد

4

لَّقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَآلُواْ إِنَّ اللّهَ هُوَ الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ قُلْ فَمَن يَمْلِكُ مِنَ اللّهِ شَيْئًا إِنْ أَرَادَ أَن يُهْلِكَ الْمَسِيحَ ابْنَ مَرْيَمَ وَأُمَّهُ وَمَن فِي الأَرْضِ جَمِيعًا وَلِلّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا يَخْلُقُ مَا يَشَاء وَاللّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴿17﴾

ریزدرب: ای مسلمانان! مبادا مانند بنی مسیحیان شوید، که در اصلِ اعتقادات تان منحرف شوید

5

وَقَالَتِ الْيَهُودُ وَالنَّصَارَى نَحْنُ أَبْنَاء اللّهِ وَأَحِبَّاؤُهُ قُلْ فَلِمَ يُعَذِّبُكُم بِذُنُوبِكُم بَلْ أَنتُم بَشَرٌ مِّمَّنْ خَلَقَ يَغْفِرُ لِمَن يَشَاء وَيُعَذِّبُ مَن يَشَاء وَلِلّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا وَإِلَيْهِ الْمَصِيرُ ﴿18﴾

6

يَا أَهْلَ الْكِتَابِ قَدْ جَاءكُمْ رَسُولُنَا يُبَيِّنُ لَكُمْ عَلَى فَتْرَةٍ مِّنَ الرُّسُلِ أَن تَقُولُواْ مَا جَاءنَا مِن بَشِيرٍ وَلاَ نَذِيرٍ فَقَدْ جَاءكُم بَشِيرٌ وَنَذِيرٌ وَاللّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴿19﴾

ریزدرب: ای مسلمانان! مبادا مانند بنی یهود و نصارا شوید، که خود را تافته جدابافته حساب کنید

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 – از اول تا اینجا

در پاراگراف 1 به تشریع برخی از احکام مبتلی به و نیز احکام عبادی و اجتماعی می پردازد .

در این پاراگراف می فرماید : ای اهل کتاب عقایدتان باطل و اعمالتان خلاف، و اینک حجت برشما تمام شده است .

4 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

«میثاق»ی که در آیه 7 ذکر شده ، در آیه 12 تشریح شده که عبارت باشد از به پا داشتن نماز و دادن زکات و ایمان به فرستادگان الهی و احترام به آنان و قرض الحسنه دادن به خداوند .

در روز های نزول این آیات اکثر قریب به اتفاق یهودیان خلاف این عمل میکرده اند (آیه 13) و دائما خیانت میکرده اند (همان آیه)

همچنین مسیحیان نیز «میثاق» مذکور را زیرپا گذاشته بودند (آیه 14) و علاوه بر آن مسیح را خدا قلمداد میکرده اند (آیه 17)

هم و یهودیان و هم مسیحیان این عیده را تبلیغ میکرده اند که فقط خودشان مورد محبت خداوند میباشند و نیز فرزندان خداوندند ، البته باید توجه داشته باشیم که در این تلقی اخیر یهودیان پیشرو و ابداع کننده و مسیحیان دنباله رو آنان بودند و ما این موضوع را در سوره بقره به تفصیل شرح داده ایم .

5 - در این پاراگراف، کدام فقرات، فوق ذهنیات معاصران نزول است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیه 12 «قیامتی» است، و هیچ بنی بشری تجربه اش را ندارد، و قبل از قیامت نخواهد داشت، لذا، چه در آن روزهای نزول وحی و چه الی یوم القیامه بالاتر از ذهنیات بشر خواهد بود.

6 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما.

7 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

يهود و نصاري به وحي اهميت ندادند و چنان کردند که گويي تکاليف آن مربوط به ديگران است.

8 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

غیر از آیه های 12 و 13 و 18 ، بقیه آیه های این پاراگراف «برای اولین بار» است.

شرح مختصر

کلیدهای تفسیری

بحث متنی

آیه 16 فرع بر آیه 15 است و این واضح است.

دریافت­های کوتاه مستقیم

آیه 12: ظاهراً این عدد دوازده باید مربوط باشد به دوازده قبیله بودن آنها که آنهم می­باید مربوط به این باشد که پسران یعقوب (که نام دیگرش اسرائیل است) دوازده نفر بودند. 

آیه 13: اینکه آدمی پند را «برای دیگران» بخواهد مختص بنی­اسرائیل و یهودیان نیست. ما نیز پانزده قرن است به این درد مبتلائیم و مسیحیان نیز مطابق آیه 14 به همچنین.

آیه 14: بطور قطع یک معجزه تاریخی است زیرا مسیحیان تاکنون همواره در بین خویش جنگ داشته­اند و لااقل در همین قرن بیستم دو جنگ بین­المللی بزرگ با تلفات عظیم و وحشتناک بین آنها را شاهد بوده­ایم.

انتقادات قرآن در باره یهودیان از اعمالشان، و در باره مسیحیان از عقایدشان است

پس از هجرت، در تاریخ اسلام، فتح مکه، یک نقطه عطف بزرگ دیگر است.

قبل از آن تقریباً تمامی فشارها علیه اسلام و مسلمین از ناحیه کفار مشرک اعمال می­شد. جنگ­های بزرگ، توطئه­های بنیان برکن، و دسیسه­های عجیب، توسط آنان طراحی و ساماندهی و اجرا می­شد اما پس از فتح مکه، این غائله ناگهان و کاملاً خوابید.

با فتح مکه ستاد مرکزی مشرکان فرو ریخت و پس از آن نیز، در مدتی کوتاه، چند درگیری پراکنده در اینجا و آنجا بود و زود هم تمام شد. و سرتاسر منطقه، یا به اسلام گروید، و یا سروری اسلام را پذیرفت.

در این سوره بعنوان «آخرین کلام» و کلامی که تا ابد طنین­انداز خواهد بود، بیشترین انتقاد متوجه نکوهش رفتارهای باطل اهل کتاب است.

 در این سوره نیز مانند سایر سوره­های بزرگ از بقره به بعد، از یهودیان انتقادات شدید می­کند اما انتقادات قرآن از یهودیان، از «اعمال» آنهاست در حالیکه انتقادی که در این سوره از مسیحیان می­کند از «اعتقادات» آنهاست و این موضوع بسیار قابل توجه است .

 زیرا خداوند می­دانست که این آخرین سوره است و باب وحی دیگر بسته خواهد شد و چیزی که می­ماند اسلام است ، و دو دین نیرومند یهودیت و مسیحیت .

 که یهودیت هر چه باشد در اصل اعتقاداتشان ایراد خیلی اساسی ندارد ، اما مسیحیت با موضوع تثلیث که شرک عینی صریح وآشکاراست ایراد اساسی دارد و بطور جدی باید مورد ارزیابی نسل­های آینده واقع شود تا در طول زمان، پالایشی که باید در فکر بشر صورت گیرد، صورت بگیرد.

ترجمه تفسیریِ آزاد

و البته خداوند پيمان بني اسرائيل را گرفت ، و از آنها دوازده مراقب برگزيد ، و گفت اگر نماز بپاداريد و زکات دهيد و به رسولانم ايمان آوريد و احترام و تقويتشان کنيد و به خداوند قرض الحسنه دهيد بديهايتان را مي پوشانم و شما را داخل بهشتهائي ميکنم که در کف آنها نهرها جاري است . اما هر کس از شما که پس از آن کفر ورزد راه اعتدال را گم كرده است (12) پس بسبب شکستن پيمانشان لعنتشان کرديم ، كه دلهاشان را سخت نموديم بطوریکه کلام را از مواضع آن تحريف كرده ، و سهم خويش را از اينکه از آن پند بگيرند فراموش کردند ، و هميشه برخيانتي از آنها مطلع خواهي شد ، جز عده کمي از آنها كه چنين نيستند، پس عفوشان کن و در گذر که خداوند نيکوکاران را دوست ميدارد (13) و از کساني که ميگويند مسيحي هستيم پيمانشان را گرفتيم ، و آنها هم نصيب خويش را از پندي که بايد ميگرفتند فراموش کردند ، پس بين آنها تا روز قيامت دشمني و کينه ورزي بوجود آورديم و بزودي خداوند به آنچه ميساختند خبرشان ميدهد (14) اي اهل کتاب! اينک رسول ما بسويتان آمده که بسياري از آن چيزهائي را که از آن کتاب مخفي ميداشتيد برايتان بيان کند و بسياري را ببخشد . اينک از جانب خداوند بسويتان نوري و کتابي آشکار آمده است (15) که خداوند بسبب آن هر کس را که رضايتش را پيروي کند به راه هاي سلامت هدايت ميکند ، و آنها را به اذن خويش از تاريکيها بسوي نور بيرون مي آورد ، و بسوي جاده مستقيم هدايتشان مي کند (16) البته کساني که گفتند خداوند همان مسيح پسر مريم است کفر ورزيدند . بگو اگر خدا بخواهد مسيح پسر مريم و مادرش و همه اهل زمين را هلاك کند چه کسي ميتواند جلوگيري کند؟ و فرمانروائي آسمانها و زمين و هر چه بين آنهاست از آن او است . هر چه بخواهد مي آفريند و خداوند برهر چيزي تواناست (17) و يهوديان و مسيحيان گفتند ما فرزندان خدا و دوستان اوئيم، بگو پس چرا بسبب گناهانتان عذابتان مي کند؟ بلکه شما بشري از آنانکه آفريده است هستيد ، هر کس را که خواهد مي آمرزد و هر کس را خواهد عذاب مي کند و فرمانروائي آسمانها و زمين و بين آنها از آن خداست و بازگشت بسوي اوست (18) اي اهل کتاب! اينک رسولمان پس از دوره اي از نبود پيامبران بسويتان آمده که برايتان بيان کند ، تا مبادا بگوئيد که مژده دهنده اي و هشدار دهنده اي بسويمان نيامد ، اينک مژده دهنده و هشدار دهنده بسويتان آمده است و خداوند بر همه چيز تواناست (19)