پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره (یعنی «درس» سوره) مطابق ذیل است:

(جدول1)

جدول درج­ها

البته دو جدول فوق اول و آخرِ جدول هاست، جدول های وسط را برای رعایت اختصار حذف کرده ایم، اما کسانی که حوصله دارند میتوانند موردِ سوره فجر را که در کتاب «آموزش تفسیر قرآن» (که به عنوان نمونه و الگو است) در سایت:

http://jamal-ganjei.com

با تمام جدول هایش ملاحظه فرمایند.

درس: توصيف و نکوهش کافران و ناهمراهان، و مژده پيروزي بزرگ.

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب: مژده به پيامبر راجع به پيروزي بزرگ آشکار که الطاف و قدرت هاي خدايي اين پيروزي آشکار و مهم را ممکن نمود و اي مسلمانان! حفظ اين پيروزي بزرگ از مسير ايمان و عبادت و بيعت ، وپايبندي به آن حاصل مي شود.

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

به علت کم حجم بودنِ پاراگراف، استخراجِ از راه دوم ضرورتی ندارد، زیرا در یک نظر بر خواننده مکشوف میشود.

3 - پیشگوئی های تحقق یافته

در آیه 3 میفرماید : و به ياريي که از آن بالاتر نباشد ياريت کند.

چنانکه میدانیم ظهور این پیشگوئی در روز فتح مکه بود که هنوز زمان زیادی از نزول این سوره نگذشته بود .

از آیه 3 می­فهمیم که پیامبر(ص) در موضعی بود که توطئه­های سهمگین برای عقیم گذاشتن مأموریتش در تکوین بود و او می­باید مبارزات خویش را با وسعت و عمق بیشتر، و در حوزه­های جدید پیگیری کند و لذا به یاری سطح بالاتری از قبل نیاز داشت.

4 - آیات مشکل

مفسران در باره جمله «وما تاخر» در آیه 2 دچار اختلاف شده و تعابیری متخالف و متضاد ارائه داده اند، بطوری که آیه مذکور در زمره آیات مشکل قرار گرفته است.

5 - آیات برجسته این پاراگراف

آیات 1 تا 5 از مشهور ترین آیات قرآن است و تقریبا در همه جا (مساجد و زیارتگاه ها و تابلوهای خوشنویسی) دیده میشود.

همچنین است آیات 8 تا 10.

6 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیه های 5 و 6 از آنجا که «قیامتی» است، کلا بالاتر از ذهنیات هر بنی بشری است، و طبعا در مورد مخاطبان اولیه نیز همچنین.

در آیه 7 به موجوداتی اشاره شده که معهود ما بشر قرن حاضر هم نیست، چه رسد به مشافهین 1400 سال قبل!

7 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما .

8 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

1 - مژده به پيامبر راجع به پيروزي بزرگ آشکار که الطاف و قدرت هاي خدايي اين پيروزي آشکار و مهم را ممکن نمود  

2 - اي مسلمانان! حفظ اين پيروزي بزرگ از مسير ايمان و عبادت و بيعت ، وپايبندي به آن حاصل مي شود.

9 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

با توجه به ترتیب نزول سوره ها ، تقریبا تمام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است .

شرح مختصر

کلیدهای تفسیری

بحث متنی

آیه­های 5 و 6 فرع بر آیه 4 است .

دریافت­های کوتاه مستقیم

آیه 1: که از زمان ماضی استفاده کرده، حتمیت موضوع را می­رساند و منظور از «فتح نمایان» فتح مکه است .

آیه 3: طبعاً با قدرت گرفتن پیامبر ، سطح دشمنی با او نیز بالاتر می­رفت و توطئه­های سهمگین­تری نسبت به آن حضرت تمهید می­شد و لذا یاری بزرگتری نیز از جانب خداوند مورد نیاز بود . از این آیه می­فهمیم که پیامبر(ص) در موضعی بود که سهمگین­ترین توطئه­ها برای عقیم گذاشتن مأموریتش در تکوین بود و او می­باید بیشترین و وسیع­ترین و عمیق­ترین مبارزه­ها را در میادین جدید تجربه کند ، و لذا به یاری سطح بسیار بالاتری از قبل نیاز دارد .

 چنانکه می­دانیم واقعیات تاریخی نیز این نکات را تأیید می­کند و لذا این آیه را نیز باید در عداد معجزات تاریخی قرآن برشمرد .

آیه 2 : غفران «ماتقدم من ذنبک و ما تاخر» در باره آنحضرت یعنی اینکه گناه های قبلی ات (که از نوع گناه های صغیره پیامبرانه – ونه از نوع گناه های انسانی - بود) را با توجه به اینکه برای پیشبرد ماموریتت بود و  نظر خیر داشتی ، البته می بخشیم و تو امتحان خویش را بخوبی داده ای و در آینده نیز اگر گناهی از توسر زد از نوع موارد گذشته است و لذا مورد همان نوع رفتارمان خواهد بود و مغفور خواهد گشت . 

آیه­های 8و9: اولی خطاب به پیامبر و دومی خطاب به مسلمانان است.

آیه 10: «دست خدا»ی ذکر شده، یعنی «قدرت خدا» و مسلمانان تا هنگام نزول این سوره آنقدر با ادبیات و اصطلاحات قرآنی آشنا شده بودند که این نوع عبارات دچار شبهه­شان نکند و این نوع سخن گفتن که «سخن گفتن به زبان مخاطب و متناسب با درک و فهم او» باشد، عادی و رایج بود و هست.

«تومنوا بالله و رسوله» یعنی ای مسلمانان به خدا و رسولش ایمان بیاورید، و «تعزروه» یعنی پیامبر را یاری کنید و «توقروه» یعنی پیامبر را احترام کنید و «تسبحوه» یعنی خدا را به پاکی بستائید (دقت کنید! دو کلمه تعزوره و توقروه مربوط به پیامبر(ص) و کلمه تسبحوه مربوط به خداوند است)

«گناه» پیامبران و پیامبر(ص)

در خصوص موضوع فوق ، در سوره قلم ، سوره عبس ، سوره اسراء ، سوره یونس ، بحثی عرض کرده­ایم و توصیه­ مراجعه به آنها را داریم، اما در اینجا هم بطور خلاصه عرض میکنیم «گناه»ی که مربوط به عالَم انسانی باشد ، از قبیل کذب و کفر و زنا و شرب خمر و امثال آنها ، البته ارتکاب این قبیل چیزها از ساحت حضرات انبیاء دور است ، اما گناهانی هم هست که مربوط به عالَم پیامبری است (از قبیل شانه خالی کردن از مشکلات رسالت – حضرت یونس – و قضاوت عجولانه – حضرت دادود – و مشغول شدن به امور ، آنقدر که از از عبادت غفلت شود – حضرت سلیمان – و . . . .) که البته این قبیل باصطلاح گناهان از پیامبران دور نیست که بابت آن توبیخ میشوند که آنها متنبه شده و توبه میکنند و خداوند هم لطف خود را مجددا نسبت به آنان معمول میفرماید.

ترجمه تفسیریِ آزاد

بسم الله الرحمن الرحيم

ای پیامبر! البته تو را با پيروزيي نمايان پيروز کرديم (1) تا خداوند گناهان گذشته و آينده ات را بيامرزد و نعمتش را بر تو تمام نموده و به جاده اي مستقم هدايتت کند (2) وبه ياريي که از آن بالاتر نباشد ياريت کند (3) هموست که آرامش را در دلهاي مومنان فرستاد تا ايماني به ايمانشان بيفزايد ، و لشکرهاي آسمانها و زمين از آن خداست ، و خداوند داناي فرزانه است (4)  تا زنان و مردان مومن را به بهشتهاي جاودان داخل کند که نهرها از کف آنها جاري است و در آن جاودان خواهند بود، و زشتي هايشان را بزدايد و اين نزد خدا پيروزيي بزرگ است (5) و مردان و زنان مشرک ومنافق را که به خدا گمانهاي بد ميبرند عذاب کند، و چرخش بد روزگار بر خودشان باد، و بر آنها غضب روا دارد و لعنتشان کند، و برايشان جهنم و سرانجام بد مهيا نمايد (6) و لشکريان آسمانها و زمين از آن خداست و خداوند پيروزمند فرزانه است (7) ای پیامبر! تو را گواه و مژده بخش و هشدار دهنده فرستاديم (8) تا مردم به خدا و رسولش ايمان بياورند و پیامبرش را ياري کنند و احترامش نمايند و خدا را شبها و صبحگاهان به پاكي بستايند (9) جز اين نيست آنان که با تو بيعت ميکنند البته با خدا بيعت ميکنند . دست خدا بالاي دستها يشان است . پس هر کس که پيمان بشکند جز اين نيست که به ضرر خود شکسته ، و چه کسي نسبت به عهد خويش از خدا با وفاتر است كه به زودي اجري عظيم عطا خواهد نمود؟ (10)