پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره را (یعنی «درس» سوره را)  در قسمت اول ارائه کرده ایم که مطابق ذیل است:

درس: اي مسلمانان! مسلماني خويش را با دور شدن از صفات کافرانه و منافقانه و عمل به احکام (فردي و اجتماعي) ارتقاء دهيد.

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب: رشد شما در گرو دوري از کافران است.

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ أُوتُواْ نَصِيبًا مِّنَ الْكِتَابِ يَشْتَرُونَ الضَّلاَلَةَ وَيُرِيدُونَ أَن تَضِلُّواْ السَّبِيلَ ﴿44﴾ وَاللّهُ أَعْلَمُ بِأَعْدَائِكُمْ وَكَفَى بِاللّهِ وَلِيًّا وَكَفَى بِاللّهِ نَصِيرًا ﴿45﴾

ریزدرب: ای پیامبر! به یهودیان که قصد تخریب کارت را دارند چندان اهمیتی مده

2

مِّنَ الَّذِينَ هَادُواْ يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَن مَّوَاضِعِهِ وَيَقُولُونَ سَمِعْنَا وَعَصَيْنَا وَاسْمَعْ غَيْرَ مُسْمَعٍ وَرَاعِنَا لَيًّا بِأَلْسِنَتِهِمْ وَطَعْنًا فِي الدِّينِ وَلَوْ أَنَّهُمْ قَالُواْ سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَاسْمَعْ وَانظُرْنَا لَكَانَ خَيْرًا لَّهُمْ وَأَقْوَمَ وَلَكِن لَّعَنَهُمُ اللّهُ بِكُفْرِهِمْ فَلاَ يُؤْمِنُونَ إِلاَّ قَلِيلاً ﴿46﴾

ریزدرب: ای پیامبر! تخریب های یهودیان، فعلا در حد رفتارهای منافقانه است

3

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ آمِنُواْ بِمَا نَزَّلْنَا مُصَدِّقًا لِّمَا مَعَكُم مِّن قَبْلِ أَن نَّطْمِسَ وُجُوهًا فَنَرُدَّهَا عَلَى أَدْبَارِهَا أَوْ نَلْعَنَهُمْ كَمَا لَعَنَّا أَصْحَابَ السَّبْتِ وَكَانَ أَمْرُ اللّهِ مَفْعُولاً ﴿47﴾ إِنَّ اللّهَ لاَ يَغْفِرُ أَن يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَن يَشَاء وَمَن يُشْرِكْ بِاللّهِ فَقَدِ افْتَرَى إِثْمًا عَظِيمًا ﴿48﴾

ریزدرب: ای یهودیان! به نفعتان است دست از این کارهایتان بکشید، و اگر چنین کنید، ممکن است خداوند از شما درگذرد

4

أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ يُزَكُّونَ أَنفُسَهُمْ بَلِ اللّهُ يُزَكِّي مَن يَشَاء وَلاَ يُظْلَمُونَ فَتِيلاً ﴿49﴾ انظُرْ كَيفَ يَفْتَرُونَ عَلَى اللّهِ الكَذِبَ وَكَفَى بِهِ إِثْمًا مُّبِينًا ﴿50﴾ أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ أُوتُواْ نَصِيبًا مِّنَ الْكِتَابِ يُؤْمِنُونَ بِالْجِبْتِ وَالطَّاغُوتِ وَيَقُولُونَ لِلَّذِينَ كَفَرُواْ هَؤُلاء أَهْدَى مِنَ الَّذِينَ آمَنُواْ سَبِيلاً ﴿51﴾ أُوْلَئِكَ الَّذِينَ لَعَنَهُمُ اللّهُ وَمَن يَلْعَنِ اللّهُ فَلَن تَجِدَ لَهُ نَصِيرًا ﴿52﴾ أَمْ لَهُمْ نَصِيبٌ مِّنَ الْمُلْكِ فَإِذًا لاَّ يُؤْتُونَ النَّاسَ نَقِيرًا ﴿53﴾ أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ فَقَدْ آتَيْنَآ آلَ إِبْرَاهِيمَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَآتَيْنَاهُم مُّلْكًا عَظِيمًا ﴿54﴾ فَمِنْهُم مَّنْ آمَنَ بِهِ وَمِنْهُم مَّن صَدَّ عَنْهُ وَكَفَى بِجَهَنَّمَ سَعِيرًا ﴿55﴾

ریزدرب: ای پیامبر! یهودیان (غیر از تعداد کمی) به علت حسدی که میورزند از راه حق منحرف اند و از رحمت خداوند دور و عاقبت شان عذاب است

5

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِآيَاتِنَا سَوْفَ نُصْلِيهِمْ نَارًا كُلَّمَا نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلْنَاهُمْ جُلُودًا غَيْرَهَا لِيَذُوقُواْ الْعَذَابَ إِنَّ اللّهَ كَانَ عَزِيزًا حَكِيمًا ﴿56﴾ وَالَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ سَنُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا لَّهُمْ فِيهَا أَزْوَاجٌ مُّطَهَّرَةٌ وَنُدْخِلُهُمْ ظِلاًّ ظَلِيلاً ﴿57﴾

ریزدرب: عذاب و نعمت اخروی، بسیار جدی و مهم است

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 – از اول تا اینجا

در پاراگراف 1 می فرماید : ای مردم ! ازخداوندی که وجودتان وهمه بشریت ازاوست تقواداشته باشید  و ای مسلمانان ! درمورد یتیمان ، واموال آنها ، ومقررات ارث ،  تقوا را بسیار رعایت کنید .

در پاراگراف 2 می فرماید : ای مسلمانان ! درمورد مقررات ازدواج وطلاق وامور مرتبط، بسیار مراقبت نموده و تقوا رابسیار رعایت کنید .

در پاراگراف 3 می فرماید : ای مسلمانان ! ازرفتارهای ناصحیح مالی بین خویش حذر کنید ، وازگناهان بزرگ ، وبخصوص قتل ، بپرهیزید و به بنیان خانواده خیلی اهمیت دهید ودراین مورد تقوا را رعایت کنید و به اعتقادات صحیح ، رفتار صحیح مالی ، رفتار صحیح با نزدیکانتان ، ونماز صحیح ، و اخلاص دراعمال بسیار اهمیت دهید .

در این پاراگراف می فرماید : ای پیروان رسول خدا! از این یهودیان که مرتکب این رفتارها میشوند دوری کنید.

4 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیه های 56 و 57 از آنجا که «قیامتی» است، کلا بالاتر از ذهنیات هر بنی بشری است، و طبعا در مورد مخاطبان اولیه نیز همچنین.

5 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته ، در طول این مدت طولانی ، از نزول این سوره تا به امروز ، تغییر معناییِ چندانی نیافته ، و لذا مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما .

6 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

ای مسلمانان! رشد شما در گرو دوري از کافران است.

7 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

غیر از آیه های 44 و 45 و 49 و 50 ، بقیه آیه های این پاراگراف «برای اولین بار» است.

شرح مختصر

کلیدهای تفسیری

بحث متنی

آیات 48 تا 50 پرانتزی اند و این واضح است .

همچنین است وضعیت آیه های 56 و 57 .

دریافت­های مستقیم کوتاه

از یحرفون الکلم عن مواضعه (آیه 47) فهمیده میشود که یهودیان مزه تغییر دادن متن تورات را که از زمان نزول سوره انعام شروع به ارتکاب آن کرده بودند و به مذاقشان خوش آمده بود ، هنوز ادامه میدادند به گونه ای که گویا عادتشان شده بود.

آیه 47: موضوع مسخِ نافرمانانِ احکامِ مربوط به روزهای شنبه در انتهایِ سوره اعراف آمده و خلاصۀ آن این بود که عدّه­ای در روز شنبه که ماهی­ها روی آب می­آمدند و صیدشان حرام بود کاری می­کردند که آن ماهی­ها راه برگشتشان بسته شود و روز یکشنبه بدون زحمت آنها را صید می­کردند (یعنی با کلاه شرعی خواسته خویش را پیش می­بردند) و بصورت بوزینه مسخ شدند.

آیه 52: کلمه «لعنت» بمعنی «منع رحمت» الهی است و طبیعی است که جائی که رحمت الهی نباشد، چیزی مانع وقوع شدیدترین عذاب­ها نخواهد بود.

آیه 54: «فضل» در اینجا بمعنی دین صحیح و وحی و وجود پیامبر اکرم(ص) است.

همچنین آنها خریدار گمراهی بودند و اراده آگاهانه برای آن داشتند (آیه 44) و در عین حال خود را به اینکه بر طریق نجات هستند میستودند (آیه 49) و مورد مشاوره سایر کافران (ظاهرا کفار مکه) بودند و در این باب آنها را هدایت یافته تر از مسلمانان اعلام میکردند (آیه 51) و علت همه این رفتارهایشان حسادت بود (آیه 54)

با وجود همه اینها در داخل جامعه یهودیان بودند کسانی که به محتویات وحیی که بر آنحضرت نازل شده بود ایمان داشتند (آیه 55) اما چنانکه خروجی رفتاری یهودیان نشان میدهد آنها در اقلیت بودند.

درآن روزها

چنانکه می­دانیم اینک دیگر حکومت پیامبر کاملاً جا افتاده و و مسلمانان به رهبری آنحضرت سه جنگ سرنوشت­ساز را پشت سر گذاشته­اند و در کارنامه خویش دو شکست سنگین برای دشمن خویش ثبت کرده­اند که مربوط به جنگهای بدر و احزاب است و در اُحد نیز پیروزی دشمنان کامل نبود و چیز مهمی بدست نیاوردند.

مسلمانان در بین این جنگها دائماً در حال سازندگی روحی و شخصیتی و سیاسی و اجتماعی بودند و دشمنانِ قسم­خوردۀ یهودی خویش را نیز بتدریج یکی پس از دیگری به شکست مجبور کرده بودند که موضوع بنی نظیر و بنی­قریظه بشرحی که در سوره های حشر و احزاب دیدیم از بزرگترین آنها بود.

در این اوضاع و احوال آیات احکام و دستورات اخلاقی بطور پیوسته نازل می­شد و رشدِ همه جانبۀ مسلمانان را ایجاد و تقویت می­کرد.

اما عناصر بازدارنده نیز همچنان به کار خویش مشغول بودند.

منافقان همچنان به تخریب در داخل اجتماع ادامه می­دادند.

 شایعه می­ساختند، شبهه ایجاد می­کردند، در راه جهاد و انفاقات نه تنها همکاری نمی­کردند بلکه مانع هم ایجاد می­کردند، و زبانشان نیز دائماً تند و تیز بود.

کفار مشرک مکه نیز باز هم در تدارک جمع­آوری نیرو و ایجاد جنگ­های جدیدی بودند،

 در داخل مدینه نیز کفار یهودی هنوز به توطئه و ایجاد مشکل با جدیت ادامه می­دادند و هم با کفار، و هم با منافقان، همکاری بسیار نزدیکی داشتند.

جمله «با زبانهایشان به نحوی می­چرخانند» در آیه 46 به این معنی است که این جملاتِ «شنیدیم و نافرمانی کردیم و بشنو که نشنوی و رعایتمان کن و غیره» را طوری ادا می­کردند که گوئی جزء تورات است،

همانگونه که می­دانید ما قرآن کریم را به سه نوع می­خوانیم: یک نوع آن «مطالعه برای فهم» است که این نوع خواندن مانند خواندن کتب دیگر است. یکنوع دیگر، «ترتیل» و نوع دیگر «تجوید» است که خواننده محترم با آنها آشنا هستند. یهودیان نیز شبیه به نحوه تجوید در نزد ما، تورات را می­خواندند. و بعضی از آنان، آن جملاتی را که فوقا از آیه 46 نقل کردیم، همانطور می­خواندند که گویا دارند تورات را به آن حالت خاص تجویدگونه می­خوانند.

و این نوع رفتارها نشان از آن دارد که آنها به گوشه رینگ رانده شده بوده و نمیتوانستند نقش پررنگِ تاثیرگذاری ایفا کنند و به چنین تلاش های مذبوحانهای دلخوش بودند.

کفارِ مشرکِ مکه نیز در وضع خوبی نبودند، پس از آنهمه کوششی که برای از بین بردن، و لااقل زمینگیر کردنِ جریانِ اسلام کرده، و جنگ های بزرگی راه انداخته بوده، و هیچ نتیجه مثبتی نگرفته بودند، اینک روحیه شان بسیار اُفت کرده، و به کار ایدئولوژیک روی آورده بودند و سقوطشان به اینجا رسیده بود که  از یهودیان که خودشان ورشکسته نظامی و سیاسی و ایدئولوژیک بودند، نظرخواهی میکردند که ارزیابی شما از حقانیت مسلمانان چیست، و آنها فتوا داده بودند که مسلمانان از مشرکان نیز گمراه­ترند (آیه 51)

ترجمه تفسیریِ آزاد

ای پیامبر! آيا کسانی از اهل کتاب را نمي بيني که خريدار گمراهيند و ميخواهند شما نيز گمراه شويد (44)  خداوند دشمنانتان را بهتر مي شناسد و خداوند بعنوان سرپرست و ياريگر بس است (45) از يهوديان کساني هستند که کلام را از مواضع آن تحريف مي کنند و ميگويند «شنيديم و نافرماني کرديم » و«بشنو که نشنوي» و«رعايتمان کن » و اين ها را بازبان هايشان بنحوي ميچرخانند تا مانند کلمات تورات بنظر رسد و در دين طعنه ميزنند و اگر ميگفتند «شنيديم و اطاعت کرديم» و «بشنو و منظورمان دار» برايشان بهتر و پايدارتر بود وليکن خداوند بسبب کفرشان لعنتشان کرده و جز عده کمي از آنان ايمان نمي آورند (46) اي اهل کتاب! به چيزي که فرستاده ايم که تصديق کننده چيزيست که نزد شماست ايمان بياوريد ، قبل از اينکه صورتهائي را از ريخت بياندازيم و آنها را به پشتها برگردانيم يا لعنتشان کنيم ، همانطور که اهل روز شنبه را لعنت کرديم و امر خدا انجام گرديد (47) خداوند شرک را نمي آمرزد ، و غير از آن را براي کسي که خواهد مي آمرزد ، و کسي که به خداوند شرک ورزد ، گناهي عظيم را از روي افترا مرتکب شده است (48) ای پیامبر! آيا نمي بيني آنان را که خويش را پاكيزه مي انگارند؟ بلکه اين خداوند است که هر که را خواهد پاكيزه ميدارد و حتي باندازه کمي هم ظلم نخواهند شد (49) ببين چگونه به خداوند افتراي دروغ مي بندند و همين براي آنها بعنوان گناهي آشکار بس است (50) آيا نمي بيني برخی از اهل کتاب را، که به بت و طاغوت ايمان مي آورند، و درباره کافران چنين ميگويند که اينها از مسلمانان هدايت يافته ترند (51) آنها کساني هستند که خداوند لعنتشان کرده و کسي را هم که خداوند لعنت کند هرگز برايش ياوري نخواهي يافت (52) مگر اینان در آن امر نصيبي دارند که چنین میکنند؟ اگر در آن امر نصیبی میداشتند که در آنصورت به مردم پشيزي نمیدادند (53) يا اينكه به مردم درباره آنچه که خداوند از فضل خويش به آنان داده حسد ميورزند . البته ما به آل ابراهيم آن کتاب و حکمت را داديم و به آنها فرمانروائيي عظيم بخشيديم (54) و بعضي از آنها به آن ايمان آورده و بعضي شان از آن جلوگيري میكنند، و جهنم از جهت سوزانندگي بس است (55) البته کساني که به آياتمان کفر ميورزند بزودي آنها را داخل آتشي مي کنيم که هر گاه پوستهايشان سخت شود پوستشان عوض ميشود تا آن عذاب را بچشند، که خداوند پيروزمند فرزانه است (56) و کساني که ايمان آورده و عمل شايسته انجام داده اند بزودي آنها را داخل بهشتهائي مي کنيم که نهرها در کف آنها جاري است و در آن براي هميشه جاودانند و در آن همسراني پاکيزه خواهند داشت و آنها را داخل سايه هائي گسترده در خواهيم آورد (57)