X

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ جَاءتْكُمْ جُنُودٌ فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ رِيحًا وَجُنُودًا لَّمْ تَرَوْهَا وَكَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرًا ﴿9﴾ إِذْ جَاؤُوكُم مِّن فَوْقِكُمْ وَمِنْ أَسْفَلَ مِنكُمْ وَإِذْ زَاغَتْ الْأَبْصَارُ وَبَلَغَتِ الْقُلُوبُ الْحَنَاجِرَ وَتَظُنُّونَ بِاللَّهِ الظُّنُونَا ﴿10﴾ هُنَالِكَ ابْتُلِيَ الْمُؤْمِنُونَ وَزُلْزِلُوا زِلْزَالًا شَدِيدًا ﴿11﴾ وَإِذْ يَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ مَّا وَعَدَنَا اللَّهُ وَرَسُولُهُ إِلَّا غُرُورًا ﴿12﴾ وَإِذْ قَالَت طَّائِفَةٌ مِّنْهُمْ يَا أَهْلَ يَثْرِبَ لَا مُقَامَ لَكُمْ فَارْجِعُوا وَيَسْتَأْذِنُ فَرِيقٌ مِّنْهُمُ النَّبِيَّ يَقُولُونَ إِنَّ بُيُوتَنَا عَوْرَةٌ وَمَا هِيَ بِعَوْرَةٍ إِن يُرِيدُونَ إِلَّا فِرَارًا ﴿13﴾ وَلَوْ دُخِلَتْ عَلَيْهِم مِّنْ أَقْطَارِهَا ثُمَّ سُئِلُوا الْفِتْنَةَ لَآتَوْهَا وَمَا تَلَبَّثُوا بِهَا إِلَّا يَسِيرًا ﴿14﴾ وَلَقَدْ كَانُوا عَاهَدُوا اللَّهَ مِن قَبْلُ لَا يُوَلُّونَ الْأَدْبَارَ وَكَانَ عَهْدُ اللَّهِ مَسْؤُولًا ﴿15﴾ قُل لَّن يَنفَعَكُمُ الْفِرَارُ إِن فَرَرْتُم مِّنَ الْمَوْتِ أَوِ الْقَتْلِ وَإِذًا لَّا تُمَتَّعُونَ إِلَّا قَلِيلًا ﴿16﴾ قُلْ مَن ذَا الَّذِي يَعْصِمُكُم مِّنَ اللَّهِ إِنْ أَرَادَ بِكُمْ سُوءًا أَوْ أَرَادَ بِكُمْ رَحْمَةً وَلَا يَجِدُونَ لَهُم مِّن دُونِ اللَّهِ وَلِيًّا وَلَا نَصِيرًا ﴿17﴾ قَدْ يَعْلَمُ اللَّهُ الْمُعَوِّقِينَ مِنكُمْ وَالْقَائِلِينَ لِإِخْوَانِهِمْ هَلُمَّ إِلَيْنَا وَلَا يَأْتُونَ الْبَأْسَ إِلَّا قَلِيلًا ﴿18﴾ أَشِحَّةً عَلَيْكُمْ فَإِذَا جَاء الْخَوْفُ رَأَيْتَهُمْ يَنظُرُونَ إِلَيْكَ تَدُورُ أَعْيُنُهُمْ كَالَّذِي يُغْشَى عَلَيْهِ مِنَ الْمَوْتِ فَإِذَا ذَهَبَ الْخَوْفُ سَلَقُوكُم بِأَلْسِنَةٍ حِدَادٍ أَشِحَّةً عَلَى الْخَيْرِ أُوْلَئِكَ لَمْ يُؤْمِنُوا فَأَحْبَطَ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ وَكَانَ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرًا ﴿19﴾ يَحْسَبُونَ الْأَحْزَابَ لَمْ يَذْهَبُوا وَإِن يَأْتِ الْأَحْزَابُ يَوَدُّوا لَوْ أَنَّهُم بَادُونَ فِي الْأَعْرَابِ يَسْأَلُونَ عَنْ أَنبَائِكُمْ وَلَوْ كَانُوا فِيكُم مَّا قَاتَلُوا إِلَّا قَلِيلًا ﴿20﴾ لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا ﴿21﴾ وَلَمَّا رَأَى الْمُؤْمِنُونَ الْأَحْزَابَ قَالُوا هَذَا مَا وَعَدَنَا اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَصَدَقَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَمَا زَادَهُمْ إِلَّا إِيمَانًا وَتَسْلِيمًا ﴿22﴾ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُم مَّن قَضَى نَحْبَهُ وَمِنْهُم مَّن يَنتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِيلًا ﴿23﴾ لِيَجْزِيَ اللَّهُ الصَّادِقِينَ بِصِدْقِهِمْ وَيُعَذِّبَ الْمُنَافِقِينَ إِن شَاء أَوْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ كَانَ غَفُورًا رَّحِيمًا ﴿24﴾ وَرَدَّ اللَّهُ الَّذِينَ كَفَرُوا بِغَيْظِهِمْ لَمْ يَنَالُوا خَيْرًا وَكَفَى اللَّهُ الْمُؤْمِنِينَ الْقِتَالَ وَكَانَ اللَّهُ قَوِيًّا عَزِيزًا ﴿25﴾ وَأَنزَلَ الَّذِينَ ظَاهَرُوهُم مِّنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مِن صَيَاصِيهِمْ وَقَذَفَ فِي قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ فَرِيقًا تَقْتُلُونَ وَتَأْسِرُونَ فَرِيقًا ﴿26﴾ وَأَوْرَثَكُمْ أَرْضَهُمْ وَدِيَارَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ وَأَرْضًا لَّمْ تَطَؤُوهَا وَكَانَ اللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرًا ﴿27﴾


اي مسلمانان ! نعمت خداوند را بر خويش بياد آوريد . آن هنگام که لشکرياني بسويتان آمدند و ما بسوي آنها بادي و لشکرياني که نميديديد فرستاديم و خداوند به آنچه مي کنيد بيناست (9) هنگامي که لشکر دشمن از بالا دستتان و پائين دستتان بسويتان آمدند و چشمهای عده ای از ترس خيره شد و دل ها از ترس به گلوگاه ها رسيد و درباره خداوند به گمانهائي ناصحيح پرداختيد (10) اينجا بود که مسلمانان امتحان شدند و به لرزه اي سخت افتادند (11) و هنگامي که منافقان، و نيز آنهائي که در قلبهاشان مرضي هست، ميگفتند خداوند و رسولش وعده اي جز فريب به ما ندادند (12) و نيز عده اي از آنها گفتند : اي اهل يثرب ! ديگر جاي ماندن نيست ، برگرديد، وعده اي از آنان از پيامبر اجازه برگشتن ميخواستند و ميگفتند خانه هاي ما بي حفاظ است، با آنكه بي حفاظ نبود، و جز فرار منظور ديگري نداشتند (13) و اگر از هر طرف وارد آن خانه ها شده و از آنان درخواست مي شد که در فتنه ای داخل شوند حتما بسوي آن مي شتافتند و جز اندکي درنگ نمي كردند (14) در حاليکه قبلا با خداوند پيمان نموده بودند که به جنگ پشت نکنند و البته از چگونگی عهد با خدا بازخواست خواهد شد (15) ای پیامبر! بگو فرار از لحاظ مرگ يا قتل هرگز بنفع شما نخواهد بود و در آنصورت جز تا مدتي بسيار کم زندگي نخواهید کرد (16) بگو چه کسي شما را در مقابل امر خداوند مانع خواهد شد؟ اگر بخواهد به شما بديي يا رحمتي برساند؟ و آنها البته غير از خداوند سرپرست و ياوري ندارند (17) خداوند آنهائي را که پيوستن به جنگ را به تعويق مي اندازند مي شناسد ، كه به برادرانشان ميگويند بسوي ما بيائيد ، و جز اندکي به جنگ نمي آيند (18) آنها نسبت به شما بسيار بخيلند . هنگامي که مورد ترس پيش بيايد ، مي بيني چنان به تو مينگرند ، و چشمشان چنان ميچرخد که گوئي مرگ آنها را درربوده، اما پس از اينکه مورد ترس برطرف شد فورا با زبانهائي تيز در حاليکه نسبت به مال بخيل هستند به ملاقاتتان مي آيند . آنها ايمان نياورده اند ، و خداوند اعمالشان را از بين ميبرد ، و اين کار براي خدا آسان است (19) مي پندارند آن گروه ها هنوز نرفته اند، و اگر برگردند دوست دارند کاش در بيابان ها و ميان چادرنشينان بودند و خبرهاي شما را از اين و آن مي پرسيدند ، و اگر هم در بين شما بودند ، جز اندکي مبارزه نميکردند (20) البته براي شما در رسول خدا الگوئي بسيار نيکوست . براي آنانکه اميد به خدا و روز آخرت دارند و خدا را بسيار ياد مي‌کنند (21) و هنگامي که مومنانِ واقعی ، آن گروه هاي مهاجم را ديدند گفتند اين وعده اي است که خدا و رسولش بما داده بودند و خدا و رسولش راست گفتند و اين امر جز به ايمان و تسليمشان نيفزود (22) از مومنان مرداني هستند که عهد خويش را با خداوند وفا كردند، و از آنها کساني هستند که در گذشته اند، و بعضي شان هم منتظرند ، و چيزي از ایمانشان را تغيير ندادند (23) تا خداوند راستان را به راستي شان پاداش دهد ، و منافقان را اگر خواهد عذاب کند يا توبه شان را بپذيرد، که خداوند آمرزشگر مهربان است (24) و خداوند کافران را عليرغم خشم شان بدون آن كه به دستاويزي هم رسيده باشند برگرداند، و مومنان را از جنگ كفايت فرمود، و خداوند قويِ دست نيافتني است (25) و آن دسته از اهل کتاب را که کافران را پشتيباني کرده بودند ، از قلعه هايشان پائين کشيد ، و در دلهايشان ترس انداخت، که عده اي را کشتيد وعده اي را نيز به اسارت گرفتيد (26) و زمينشان و شهرهايشان و اموالشان و زميني را که برآن نتاختيد ، به شما داد، و خداوند برهر چيزي تواناست (27)

قبلی:  سوره احزاب سوره احزاب
بعدی:  سوره احزاب سوره احزاب
Print
5 بار مطالعه شده است

پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره را (یعنی «درس» سوره را)  در قسمت اول ارائه کرده ایم که مطابق ذیل است:

درس: اي مسلمانان! ايمان و تقواي واقعي داشته باشيد و مبادا مانند منافقين شويد.

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب: اي مسلمانان! نعمت هاي خاص خداوند را بر خويش بياد آوريد و حساب خود را از کفار و منافقان جدا کنيد.

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ جَاءتْكُمْ جُنُودٌ فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ رِيحًا وَجُنُودًا لَّمْ تَرَوْهَا وَكَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرًا ﴿9﴾ إِذْ جَاؤُوكُم مِّن فَوْقِكُمْ وَمِنْ أَسْفَلَ مِنكُمْ وَإِذْ زَاغَتْ الْأَبْصَارُ وَبَلَغَتِ الْقُلُوبُ الْحَنَاجِرَ وَتَظُنُّونَ بِاللَّهِ الظُّنُونَا ﴿10﴾ هُنَالِكَ ابْتُلِيَ الْمُؤْمِنُونَ وَزُلْزِلُوا زِلْزَالًا شَدِيدًا ﴿11﴾

ریزدرب: ای مسلمانان! بیادآرید در هنگام سختیِ جدی چگونه نیروهای نامحسوس الهی به کمک تان آمدند.

2

وَإِذْ يَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ مَّا وَعَدَنَا اللَّهُ وَرَسُولُهُ إِلَّا غُرُورًا ﴿12﴾ وَإِذْ قَالَت طَّائِفَةٌ مِّنْهُمْ يَا أَهْلَ يَثْرِبَ لَا مُقَامَ لَكُمْ فَارْجِعُوا وَيَسْتَأْذِنُ فَرِيقٌ مِّنْهُمُ النَّبِيَّ يَقُولُونَ إِنَّ بُيُوتَنَا عَوْرَةٌ وَمَا هِيَ بِعَوْرَةٍ إِن يُرِيدُونَ إِلَّا فِرَارًا ﴿13﴾ وَلَوْ دُخِلَتْ عَلَيْهِم مِّنْ أَقْطَارِهَا ثُمَّ سُئِلُوا الْفِتْنَةَ لَآتَوْهَا وَمَا تَلَبَّثُوا بِهَا إِلَّا يَسِيرًا ﴿14﴾ وَلَقَدْ كَانُوا عَاهَدُوا اللَّهَ مِن قَبْلُ لَا يُوَلُّونَ الْأَدْبَارَ وَكَانَ عَهْدُ اللَّهِ مَسْؤُولًا ﴿15﴾

ریزدرب: ای مسلمانان! منافقان در میانتان هستند، و در هنگام سختی ماهیت واقعی خویش را بروز میدهند و خوش دارند روحیه شما را نیز تخریب کنند.

3

قُل لَّن يَنفَعَكُمُ الْفِرَارُ إِن فَرَرْتُم مِّنَ الْمَوْتِ أَوِ الْقَتْلِ وَإِذًا لَّا تُمَتَّعُونَ إِلَّا قَلِيلًا ﴿16﴾ قُلْ مَن ذَا الَّذِي يَعْصِمُكُم مِّنَ اللَّهِ إِنْ أَرَادَ بِكُمْ سُوءًا أَوْ أَرَادَ بِكُمْ رَحْمَةً وَلَا يَجِدُونَ لَهُم مِّن دُونِ اللَّهِ وَلِيًّا وَلَا نَصِيرًا ﴿17﴾ قَدْ يَعْلَمُ اللَّهُ الْمُعَوِّقِينَ مِنكُمْ وَالْقَائِلِينَ لِإِخْوَانِهِمْ هَلُمَّ إِلَيْنَا وَلَا يَأْتُونَ الْبَأْسَ إِلَّا قَلِيلًا ﴿18﴾ أَشِحَّةً عَلَيْكُمْ فَإِذَا جَاء الْخَوْفُ رَأَيْتَهُمْ يَنظُرُونَ إِلَيْكَ تَدُورُ أَعْيُنُهُمْ كَالَّذِي يُغْشَى عَلَيْهِ مِنَ الْمَوْتِ فَإِذَا ذَهَبَ الْخَوْفُ سَلَقُوكُم بِأَلْسِنَةٍ حِدَادٍ أَشِحَّةً عَلَى الْخَيْرِ أُوْلَئِكَ لَمْ يُؤْمِنُوا فَأَحْبَطَ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ وَكَانَ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرًا ﴿19﴾ يَحْسَبُونَ الْأَحْزَابَ لَمْ يَذْهَبُوا وَإِن يَأْتِ الْأَحْزَابُ يَوَدُّوا لَوْ أَنَّهُم بَادُونَ فِي الْأَعْرَابِ يَسْأَلُونَ عَنْ أَنبَائِكُمْ وَلَوْ كَانُوا فِيكُم مَّا قَاتَلُوا إِلَّا قَلِيلًا ﴿20﴾

درب: اي مسلمانان! نعمت هاي خاص خداوند را بر خويش بياد آوريد و حساب خود را از کفار و منافقان جدا کنيد.

ریزدرب: ای پیامبر! منافقان چنین اند، برای برطرف کردن اثر رفتارشان چنین بگو.

4

لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا ﴿21﴾

ریزدرب: ای مسلمانان! توجه تان را به اینطرف و آنطرف معطوف نکنید، و از رسول خدا الگو بگیرید.

5

وَلَمَّا رَأَى الْمُؤْمِنُونَ الْأَحْزَابَ قَالُوا هَذَا مَا وَعَدَنَا اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَصَدَقَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَمَا زَادَهُمْ إِلَّا إِيمَانًا وَتَسْلِيمًا ﴿22﴾

ریزدرب: ای مسلمانان! توجه تان را به اینطرف و آنطرف معطوف نکنید، و از مومنان واقعی الگو بگیرید.

6

مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُم مَّن قَضَى نَحْبَهُ وَمِنْهُم مَّن يَنتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِيلًا ﴿23﴾ لِيَجْزِيَ اللَّهُ الصَّادِقِينَ بِصِدْقِهِمْ وَيُعَذِّبَ الْمُنَافِقِينَ إِن شَاء أَوْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ كَانَ غَفُورًا رَّحِيمًا ﴿24﴾ وَ رَدَّ اللَّهُ الَّذِينَ كَفَرُوا بِغَيْظِهِمْ لَمْ يَنَالُوا خَيْرًا وَكَفَى اللَّهُ الْمُؤْمِنِينَ الْقِتَالَ وَكَانَ اللَّهُ قَوِيًّا عَزِيزًا ﴿25﴾ وَأَنزَلَ الَّذِينَ ظَاهَرُوهُم مِّنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مِن صَيَاصِيهِمْ وَقَذَفَ فِي قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ فَرِيقًا تَقْتُلُونَ وَتَأْسِرُونَ فَرِيقًا ﴿26﴾ وَأَوْرَثَكُمْ أَرْضَهُمْ وَدِيَارَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ وَأَرْضًا لَّمْ تَطَؤُوهَا وَكَانَ اللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرًا ﴿27﴾

ریزدرب: ای مسلمانان! ببینید چگونه خداوند بخاطر عده قلیلی مومن واقعی، صحنه را عوض و دشمنانشان را که کمر به ریشه کنیِ آنها بسته بودند، ناکام، و آنها را موفق نمود، شما هم اگر مومن واقعی شوید، برای شماهم چنین میکند

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 – از اول تا اینجا

در پاراگراف 1 می فرماید : ای پیامبر ! با این موقعیتی که به لطف الهی یافته ای لازم نیست به کافران ومنافقان توجه ویژه ای کنی و از این پس نیز مانند سابق چشمت دنبال وحی باشد و اینکه «احکامِ "ظهار" و "فرزند خواندگی" و رابطه با پیامبر(ص) و رابطه با مؤمنان چنین است و ای پیامبر ! توشخص عادی نیستی ، توپیامبری ، وملزم به رعایت الزامات سنگین آن می باشی .

در این پاراگراف می فرماید : ای مسلمانان ! نعمت های خداوند رابر خویش بیادآورید وحساب خویش را از کفار و منافقان جدا کنید .

4 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

جنگ احزاب (یا جنگ خندق) که این سوره هم به همان نام نامیده شده، یکی از جنگ­های عجیبی بود که بدون اینکه مسلمانان تلفاتی بدهند بر یکی از دشمنانشان به پیروزی رسیدند و دشمن دیگرشان که خودشان چند گروه بودند از جنگ منصرف شدند و بدون اینکه دستاوردی داشته باشند برگشتند.

از آیات این پاراگراف نیز این چیزها فهمیده می­شود:

1- خداوند جبهه پیامبر را بوسیلۀ باد (سرد) و نیروهای غیبی کمک کرد (آیه 9)

2- مسلمانان علیرغم اینکه اینک جنگ از سرشان به خیر گذشت، وضعشان خیلی وخیم بود، بطوریکه از همه طرف در احاطه دشمنان بودند (آیه 10)

3- وضع روحیه مسلمانان نیز بسیار پائین بود (آیه 10)

4- در اثر همین اوضاع وضع اعتقادی مسلمانان نیز تزلزلی پیدا کرد (آیه 10)

5- امتحانی که مسلمانان در این جنگ دادند، نتیجه موفقی نداشت و آنها به تزلزل روحی سخت افتادند (آیه 11)

6- در اثر این وضعِ روحیِ نامساعد و تزلزلیِ مسلمانان، منافقان نیز شیر شدند و بطور آشکار خدا و رسول را «گمراه کننده» و «فریب دهنده» نامیدند (آیه 12)

7- در همین اوضاع و احوال، منافقان به وضوح در پی متفرق کردن مردم از دور پیامبر بودند، و به آنها توصیه می­کردند به خانه­هایتان برگردید (آیه 13)

8- قبلاً هم همانها کسانی بودند که دائماً پیوستن خویش به جهاد را به تعویق
می­انداختند (آیه 13)

9- و نیز کسان دیگر را هم تشویق می­کردند که آنها هم از جهاد کناره بگیرند (آیه 13)

10- عده­ای از آنها به بهانه اینکه در خانه چیزی نداریم از پیامبر اجازه ترک جهاد می­خواستند (آیه 13)

11- اما دروغ می­گفتند و منظوری جز فرار نداشتند (آیه 13)

12- اما اگر در همان خانه­ها به فتنه­ای دعوت می­شدند فوراً می­پذیرفتند (آیه 14)

13- هنگامی که خطری پیش می­آمد چنان به پیامبر نگاه می­کردند که انگار مرگشان رسیده اما وقتی مورد برطرف می­شد با زبانهای تیز به ملاقات رسول خدا می­آمدند (آیه 19)

14- آنها نسبت به کسب مال بسیار حریص و برای خرج آن در راه خدا و مردم بسیار بخیل بودند (آیه 19)

15- آنها علاقه­ای به مسلمانان نداشتند و خود را از آنها نمی­دانستند و دوست داشتند ای کاش در مواقع خطر می­توانستند در جای امنی باشند و خبر مسلمانان را بشنوند (آیه 20)

16- و اساساً آنها ایمان نیاورده بودند (آیه 19)

خلاصه اینکه جنگ احزاب جنگی بود که همۀ گروه­های کافر هماهنگی کرده بودند که ریشه اسلام را بکنند. در همسایگیِ مسلمانان نیز یهودیان با آنها همکاری کرده و قرار بود در موقع مقرر آنها نیز به مسلمانان از پشت بتازند، در داخل جبهه اسلام نیز منافقان چنانکه دیدید بشدت فعال شده بودند و علناً اظهار کفر و دعوت به ترک صفوف دفاع و جهاد می­کردند و مسلمانان نیز که نیروی اصلی پیامبر بودند بشدت روحیه­شان را باخته و در اصل ایمان خویش متزلزل و مسئله­دار شده بودند.

این بود وضع جبهه اسلام، که در داخل بسیار سست و ضعیف بود و در بیرون با دشمنانِ متنوعِ متحدِ قوی پنجۀ منسجم روبرو بودند و اگر درگیریی پیش می­آمد شکستشان حتمی و سخت بود، و خداوند با باد سردی که فرستاد، و نیروهای غیبی دیگر، اصل صورت مسئله را پاک کرد و دشمنان اسلام را از جنگ منصرف نمود.

اما این نیز بود که عده کمی هم به همراه پیامبر بودند که مؤمن واقعی بودند که آیه­های 22 و 23 وصف حال آنهاست و خداوند بخاطر آنها، آن وضع نهائی را پیش آورد که دشمنان بدون دست­آوردی منصرف شوند و یهودیان خائن را نیز خوار کرد که وضعشان در آیه 26 آمده که عده­ای اسیر شدند و اموالشان را نیز از دست دادند. و این واقعه یکی از وقایع عجیبی است که نشان می­دهد خداوند برای حفظ عده قلیلی مؤمنِ واقعی، اوضاع و احوال مسلّمِ قابل پیش­بینی را ممکن است طوری تغییر دهد که اصلاً قابل پیش­بینی نباشد و البته این هم هست که در شرایط مساوی آنکه قوی­تر است می­برد و اگر آن چند نفر مؤمن واقعی در کنار رسول خدا نبودند، حتماً مجموعه کافران و منافقان پیروز می­شدند و بساط اسلام بکلی برچیده می­شد.

5 - پیشگوئی های تحقق یافته

در آیه 21 پیشگوئی واضحی وجود دارد که آنحضرت بلند آوازه خواهد شد .

6 - آیات برجسته این پاراگراف

آیه 21 از مشهور ترین آیات قرآن است، و علاوه بر آن، بهترین راهنما برای اهل «سیر و سلوک»، و در برجستگیِ آن همین دو نکته کافی است.

7 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیه 16 از این لحاظ که به مرگ و ممات اشاره دارد و از آنجا جزئیات مکانیزمش برای ما روشن نیست، بالاتر از ذهنیات ما است، چه رسد به مردم 1400 سال قبل.

آیه 21 از آن لحاظ که ابعاد شخصیتی آنحضرت حتی تا امروز نیز (نه بطور کامل بلکه حتی اندکی نیز) روشن و شناخته نشده، بالاتر از ذهنیات مخاطبان اولیه بوده است.

8 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

با توجه به ترتیب نزول سوره ها ، تقریبا تمام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است .

9 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته ، در طول این مدت طولانی ، از نزول این سوره تا به امروز ، تغییر معناییِ چندانی نیافته ، و لذا مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما .

10 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

اي مسلمانان! نعمت هاي خاص خداوند را بر خويش بياد آوريد و حساب خود را از کفار و منافقان جدا کنيد.

11 – در این پاراگراف کدام آیات حاوی «محورهای ثابت کلام وحی» است؟

ارزش تفسیریِ این بخش از دو لحاظ زیاد است:

1 – از لحاظ تفسیر موضوعی، چون آیات هر موضوع از ابتدای نزول وحی به ترتیب در یک فایل جمع آوری خواهد شد، یک گنجینه بسیار با ارزش خواهد شد که مورد نیاز هر قرآن پژوه خواهد بود.

2 – از لحاظ تفسیرِ معروف به «تفسیر قرآن به قرآن» نیز، از آنجا که در هر عنوان، تقریبا تمام آیاتِ هم محتوا جمع آوری شده اند، هر قسمت میتواند از لحاظ هم افزائیِ فهمِ قسمت های دیگر کمک باشد، و مغز تفسیرِ قرآن به قرآن هم همین است.

آیات الهی

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ جَاءتْكُمْ جُنُودٌ فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ رِيحًا وَجُنُودًا لَّمْ تَرَوْهَا وَكَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرًا ﴿9﴾ إِذْ جَاؤُوكُم مِّن فَوْقِكُمْ وَمِنْ أَسْفَلَ مِنكُمْ وَإِذْ زَاغَتْ الْأَبْصَارُ وَبَلَغَتِ الْقُلُوبُ الْحَنَاجِرَ وَتَظُنُّونَ بِاللَّهِ الظُّنُونَا ﴿10﴾ هُنَالِكَ ابْتُلِيَ الْمُؤْمِنُونَ وَزُلْزِلُوا زِلْزَالًا شَدِيدًا ﴿11﴾

منافقان

وَإِذْ يَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ مَّا وَعَدَنَا اللَّهُ وَرَسُولُهُ إِلَّا غُرُورًا ﴿12﴾ وَإِذْ قَالَت طَّائِفَةٌ مِّنْهُمْ يَا أَهْلَ يَثْرِبَ لَا مُقَامَ لَكُمْ فَارْجِعُوا وَيَسْتَأْذِنُ فَرِيقٌ مِّنْهُمُ النَّبِيَّ يَقُولُونَ إِنَّ بُيُوتَنَا عَوْرَةٌ وَمَا هِيَ بِعَوْرَةٍ إِن يُرِيدُونَ إِلَّا فِرَارًا ﴿13﴾ وَلَوْ دُخِلَتْ عَلَيْهِم مِّنْ أَقْطَارِهَا ثُمَّ سُئِلُوا الْفِتْنَةَ لَآتَوْهَا وَمَا تَلَبَّثُوا بِهَا إِلَّا يَسِيرًا ﴿14﴾ وَلَقَدْ كَانُوا عَاهَدُوا اللَّهَ مِن قَبْلُ لَا يُوَلُّونَ الْأَدْبَارَ وَكَانَ عَهْدُ اللَّهِ مَسْؤُولًا ﴿15﴾ قُل لَّن يَنفَعَكُمُ الْفِرَارُ إِن فَرَرْتُم مِّنَ الْمَوْتِ أَوِ الْقَتْلِ وَإِذًا لَّا تُمَتَّعُونَ إِلَّا قَلِيلًا ﴿16﴾ قُلْ مَن ذَا الَّذِي يَعْصِمُكُم مِّنَ اللَّهِ إِنْ أَرَادَ بِكُمْ سُوءًا أَوْ أَرَادَ بِكُمْ رَحْمَةً وَلَا يَجِدُونَ لَهُم مِّن دُونِ اللَّهِ وَلِيًّا وَلَا نَصِيرًا ﴿17﴾ قَدْ يَعْلَمُ اللَّهُ الْمُعَوِّقِينَ مِنكُمْ وَالْقَائِلِينَ لِإِخْوَانِهِمْ هَلُمَّ إِلَيْنَا وَلَا يَأْتُونَ الْبَأْسَ إِلَّا قَلِيلًا ﴿18﴾ أَشِحَّةً عَلَيْكُمْ فَإِذَا جَاء الْخَوْفُ رَأَيْتَهُمْ يَنظُرُونَ إِلَيْكَ تَدُورُ أَعْيُنُهُمْ كَالَّذِي يُغْشَى عَلَيْهِ مِنَ الْمَوْتِ فَإِذَا ذَهَبَ الْخَوْفُ سَلَقُوكُم بِأَلْسِنَةٍ حِدَادٍ أَشِحَّةً عَلَى الْخَيْرِ أُوْلَئِكَ لَمْ يُؤْمِنُوا فَأَحْبَطَ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ وَكَانَ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرًا ﴿19﴾ يَحْسَبُونَ الْأَحْزَابَ لَمْ يَذْهَبُوا وَإِن يَأْتِ الْأَحْزَابُ يَوَدُّوا لَوْ أَنَّهُم بَادُونَ فِي الْأَعْرَابِ يَسْأَلُونَ عَنْ أَنبَائِكُمْ وَلَوْ كَانُوا فِيكُم مَّا قَاتَلُوا إِلَّا قَلِيلًا ﴿20﴾

احکام اخلاقی

لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا ﴿21﴾

مومنان

وَلَمَّا رَأَى الْمُؤْمِنُونَ الْأَحْزَابَ قَالُوا هَذَا مَا وَعَدَنَا اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَصَدَقَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَمَا زَادَهُمْ إِلَّا إِيمَانًا وَتَسْلِيمًا ﴿22﴾ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُم مَّن قَضَى نَحْبَهُ وَمِنْهُم مَّن يَنتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِيلًا ﴿23﴾ لِيَجْزِيَ اللَّهُ الصَّادِقِينَ بِصِدْقِهِمْ وَيُعَذِّبَ الْمُنَافِقِينَ إِن شَاء أَوْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ كَانَ غَفُورًا رَّحِيمًا ﴿24﴾

آیات الهی

وَرَدَّ اللَّهُ الَّذِينَ كَفَرُوا بِغَيْظِهِمْ لَمْ يَنَالُوا خَيْرًا وَكَفَى اللَّهُ الْمُؤْمِنِينَ الْقِتَالَ وَكَانَ اللَّهُ قَوِيًّا عَزِيزًا ﴿25﴾ وَأَنزَلَ الَّذِينَ ظَاهَرُوهُم مِّنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مِن صَيَاصِيهِمْ وَقَذَفَ فِي قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ فَرِيقًا تَقْتُلُونَ وَتَأْسِرُونَ فَرِيقًا ﴿26﴾ وَأَوْرَثَكُمْ أَرْضَهُمْ وَدِيَارَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ وَأَرْضًا لَّمْ تَطَؤُوهَا وَكَانَ اللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرًا ﴿27﴾

شرح مختصر

جنگ احزاب، بهترین ویترینِ فاز سومِ سنت الهی

ما از سوره علق عرض کرده ایم که در قرآن، در رابطه با دعوت انبیاء، سه مرحله قابل تشخیص است:

1 – انبیاء اعلام موجودیت میکنند و دعوت خویش را بیان می نمایند، و فورا با  تکذیب سرانِ مخالفان خویش مواجه میشوند.

2 – هم انبیاء و هم سران مخالفان آنها، مدتی را به این میگذرانند که طی گفتگوهای متناوبی به نفع خویش و به ضرر رقیب استدلال هایی عرضه کنند، و در این مرحله اذهان بیطرف ها جلبِ موضوع شده و آنهایی که استعداد و لیاقتی دارند جذب اردوگاه حق میشوند.

3 – سران مخالفان، وقتیکه می بینند گذشت زمان دارد به ضرر خواست هایشان پیش میرود تصمیم به برخورد فیزیکی میگیرند که ریشه اردوگاه انبیاء را بکنند و آنها را بکلی حذف کنند، که در اینصورت خودشان شکست میخورند، و به اردوگاه ایمان شکستی وارد نمیشود.

در جنگ احزاب فاز 3 سنت الهی به بهترین وجهی در مقابل چشمان بشریت قرار گرفت:

1 – در جبهه ایمان منافقان اکثریت داشته و فعالیتِ موثر میکردند (هم عملا اعتقادات مردم را سست (ما وعدنا الله و رسوله الا غرورا)، و هم سعی در پراکنش جمعیت از دور رسول خدا (ص) مینمودند (یا اهل یثرب لا مقام لکم فارجعوا) ) و دشمنان طوری صحنه آرائی کرده بودند که اولا از تمام نیروی خود و هم پیمانانشان استفاده کنند و ثانیا دشمنان بالقوه اسلام (یهودیان بنی قریظه) را نیز فعال کنند.

2 – در میان یاران آنحضرت اقلیتی مانند کوه استوار ماندند.

3 – عدم توازن قوا محسوس و شکست و اضمحلال جریان اسلام قابل پیش بینی بود.

4 – در این شرایط نیروهای نامحسوس الهی (باد سرد و طول کشیدنِ مقابله و پیدایش روحیه خستگی در اردوگاه کفر-که وعده ریشه کنیِ فوری شان محقق نشده بود-) سبب پراکنش اردوگاه آنان شد و سایه جنگ بنیان کن از سر اردوگاه اسلام کنار رفت، بطوریکه این آخرین حرکتِ لشکر کشی آنان شد.

البته این را هم بگوئیم که در دوره انبیاء سلف (که از لحاظ تاریخی دوره «طفولیتِ» بشریت بود، در باره فاز سوم معمولا عذاب هلاکت دستجمعی واقع میشد، اما، زمان خاتم الانبیاء (ص) زمان «بلوغ» بشریت بود و عذاب هلاکت وقوع نیافت.

ترجمه تفسیریِ آزاد

اي مسلمانان ! نعمت خداوند را بر خويش بياد آوريد . آن هنگام که لشکرياني بسويتان آمدند و ما بسوي آنها بادي و لشکرياني که نميديديد فرستاديم و خداوند به آنچه مي کنيد بيناست (9) هنگامي که لشکر دشمن از بالا دستتان و پائين دستتان بسويتان آمدند و چشمهای عده ای از ترس خيره شد و دل ها از ترس به گلوگاه ها رسيد و درباره خداوند به گمانهائي ناصحيح پرداختيد (10) اينجا بود که مسلمانان امتحان شدند و به لرزه اي سخت افتادند (11) و هنگامي که منافقان، و نيز آنهائي که در قلبهاشان مرضي هست، ميگفتند خداوند و رسولش وعده اي جز فريب به ما ندادند (12) و نيز عده اي از آنها گفتند : اي اهل يثرب ! ديگر جاي ماندن نيست ، برگرديد، وعده اي از آنان از پيامبر اجازه برگشتن ميخواستند و ميگفتند خانه هاي ما بي حفاظ است، با آنكه بي حفاظ نبود، و جز فرار منظور ديگري نداشتند (13) و اگر از هر طرف وارد آن خانه ها شده و از آنان درخواست مي شد که در فتنه ای داخل شوند حتما بسوي آن مي شتافتند و جز اندکي درنگ نمي كردند (14) در حاليکه قبلا با خداوند پيمان نموده بودند که به جنگ پشت نکنند و البته از چگونگی عهد با خدا بازخواست خواهد شد (15) ای پیامبر! بگو فرار از لحاظ مرگ يا قتل هرگز بنفع شما نخواهد بود و در آنصورت جز تا مدتي بسيار کم زندگي نخواهید کرد (16) بگو چه کسي شما را در مقابل امر خداوند مانع خواهد شد؟ اگر بخواهد به شما بديي يا رحمتي برساند؟ و آنها البته غير از خداوند سرپرست و ياوري ندارند (17) خداوند آنهائي را که پيوستن به جنگ را به تعويق مي اندازند مي شناسد ، كه به برادرانشان ميگويند بسوي ما بيائيد ، و جز اندکي به جنگ نمي آيند (18) آنها نسبت به شما بسيار بخيلند . هنگامي که مورد ترس پيش بيايد ، مي بيني چنان به تو مينگرند ، و چشمشان چنان ميچرخد که گوئي مرگ آنها را درربوده، اما پس از اينکه مورد ترس برطرف شد فورا با زبانهائي تيز در حاليکه نسبت به مال بخيل هستند به ملاقاتتان مي آيند . آنها ايمان نياورده اند ، و خداوند اعمالشان را از بين ميبرد ، و اين کار براي خدا آسان است (19) مي پندارند آن گروه ها هنوز نرفته اند، و اگر برگردند دوست دارند کاش در بيابان ها و ميان چادرنشينان بودند و خبرهاي شما را از اين و آن مي پرسيدند ، و اگر هم در بين شما بودند ، جز اندکي مبارزه نميکردند (20) البته براي شما در رسول خدا الگوئي بسيار نيکوست . براي آنانکه اميد به خدا و روز آخرت دارند و خدا را بسيار ياد مي‌کنند (21) و هنگامي که مومنانِ واقعی ، آن گروه هاي مهاجم را ديدند گفتند اين وعده اي است که خدا و رسولش بما داده بودند و خدا و رسولش راست گفتند و اين امر جز به ايمان و تسليمشان نيفزود (22) از مومنان مرداني هستند که عهد خويش را با خداوند وفا كردند، و از آنها کساني هستند که در گذشته اند، و بعضي شان هم منتظرند ، و چيزي از ایمانشان را تغيير ندادند (23) تا خداوند راستان را به راستي شان پاداش دهد ، و منافقان را اگر خواهد عذاب کند يا توبه شان را بپذيرد، که خداوند آمرزشگر مهربان است (24) و خداوند کافران را عليرغم خشم شان بدون آن كه به دستاويزي هم رسيده باشند برگرداند، و مومنان را از جنگ كفايت فرمود، و خداوند قويِ دست نيافتني است (25) و آن دسته از اهل کتاب را که کافران را پشتيباني کرده بودند ، از قلعه هايشان پائين کشيد ، و در دلهايشان ترس انداخت، که عده اي را کشتيد وعده اي را نيز به اسارت گرفتيد (26) و زمينشان و شهرهايشان و اموالشان و زميني را که برآن نتاختيد ، به شما داد، و خداوند برهر چيزي تواناست (27)

 

 

دی ان ان