پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره را (یعنی «درس» سوره را)  در قسمت اول ارائه کرده ایم که مطابق ذیل است:

درس: ساختن ثبوتي فرد و خانواده از طريق احکام صادره و ساختن سلبي آنان از طريق برحذر داشتن از الگوهاي بد (يهوديان و غيره)

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب: نکوهش يهوديان براي ناشکري هاي مکرر و نافرماني و آزار پيامبر ارجمندشان و اي مسلمانان به يهوديان اميد نبنديد آنها چنين اند! به حقيقتي که نزد خودتان است متکي باشيد.

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

چنانکه تاکنون دیده اید، در هر پاراگراف تفسیری، عصاره محتوای پاراگراف را از یک «راه دوم» نیز استخراج میکردیم، که معمولا دیده میشد مطابقتِ معنا داری با استخراجِ از راه اول داشت.

اما، در پاراگراف هائی که کاملا «داستانی» است، ضرورتی در این کار احساس نمیشود، زیرا فهم پاراگراف های داستانی بسیار آسانتر است، و چون ما اهل صفحه زیاد کردن نیستیم، و با توجه به کیفیت خوانندگان مان رعایت اختصار را ترجیح میدهیم، در این نوع پاراگراف ها از آن صرفنظر میکنیم.

3 – از اول تا اینجا

در پاراگراف 1 می فرماید :   ای پیامبر! بیشترین مشکل تو در شرایط جدید منافقان هستند . اینک در موقعیتی متفــاوت ازگذشته هستی ، و هم مشکلاتت ، وهم وظایفت ، سنگین تر از گذشته است (زیرا علاوه بر کفار ومومنان که قبلا هم بودند ، اینک منافقان به مشکلاتش اضافه شده وامور حکومتی به وظایفش)

در پاراگراف 2 می فرماید : ای مردم به خداوند خالقتان ایمان بیاورید و اگر در رسالت پیامبرتان شکی دارید سوره­ای مانند یکی از سوره­های قرآن به وجود آورید ، و در صورت ایمان و عمل صالح از اهل بهشت خواهید بود و مؤمنان و فاسقان در مقابل آیات الهی رفتارهای متضاد نشان می­دهند در حالی که بهتر است فاسقان به اینهمه آیات واضح توجه کرده و به خداوند کفر نورزند .

در پاراگراف 3 می فرماید : ای انسان ها قدرخویش بدانیدکه برای خلیفگی خداوند افریده شدید واین موقعیت درگرو ایمان وپیرویِ هدایتهای الهی است .

در پاراگراف 4 می فرماید : ای مسلمانان ! بنی اسرائیل که به رهبری موسی(ع) ازسلطه فرعونیان رهائی یافتند بجای رفتارهای شاکرانه و متواضعانه و منقادانه ، رفتارهای ناپسندی ازقــبیل نافرمانی وکفر وشرک وغیره وغیره درپیش گرفتند . مبادا شما مانند آنان کنید .

در پاراگراف 5 می فرماید : ای مسلمانان! مبادا دو کلمه شهادتین که بر زبان آورده اید خیلی غرور برتان دارد ، خداوند به گرایش حقیقی اهمیت میدهد ، از هرکس با هر دینی که باشد .

در این پاراگراف به نکوهش یهودیان ادامه میدهد .

4 - سوالات

 1 – میثاق مورد اشاره آیه 63 چه بود؟

2 - «رفعنا فوقکم الطور» در همان آیه یعنی چه؟

3 - «خذوا ما آتیناکم بقوه» در همان آیه چطور؟

4 – در موضوع مقتولی که قاتلش نا معلوم بود ، زدن قسمتی از بدن آن گاو مذبوح به بدن آن مقتول ، در آن روز گره گشا بود (آیه های 72 و 73) آیا این موضوع در امروز هم که تعداد این نوع مقتولان رو به افزایش دارد ، چنان فایده ای دارد؟

1 - «تحریف»ی که در آیه 75 ذکر شده از چه نوع است؟ (توجیه و عوض کردن معنی؟ یا تغییر دادن اصل کلمات؟)

2 – منظور از آیه 76 چیست؟ (از آنچه که در تورات به نفع مسلمانان هست به آنها خبر ندهید تا از آن علیه ما (یهودیان) استفاده نکنند؟  یا . . ؟)

3 – موضوع آیه 78 کدام دسته از یهودیان بودند؟ (علماء آنها؟ یا. . ؟)

4 – موضوع آیه 79 چطور؟

5 – موضوع آیه 80 فقط منحصر به یهودیان است یا ممکن است برخی از ما را هم در برگیرد؟

5 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

از آیات این پاراگراف (63 تا 74) میتوان فهمید که یهودیان ساکن مدینه چه بی ادبی ها و چه مته به خشخاش گذاشتن ها و چه چوب لای چرخ گذاشتن ها نسبت به آنحضرت و مسلمانان مرتکب میشدند ، و ضمنا به مسلمانان هم این هشدار را دارد که مبادا از شما هم نسبت به آنحضرت چنین رفتارهایی سرزند .

تصور کنید مسلمانان پس از تحمل آنهمه ناراحتی و فشار و آزار در مدتی بسیار طولانی، در اثر هجرت از دست مشرکان مکه خلاص شده و به مدینه آمدند که عده­ای از اهالی مدینه تازه مسلمان و علاقمند، و عده­ای هم یهودی هستند. طبیعی است که چون یهودیان هم، بنظر اهل توحید و دیانت و کتاب می­آیند، خیلی مایه امید مسلمانان باشند اما واقعیات در جهت خلاف آن بوده است. این پاراگراف طلیعه ایجاد این ذهنیت در مسلمانان است که «به آنان دل نبندید و آنها با شما آنطور نیستند که نشان می­دهند» و بندهای قبل نیز چنانکه دیدیم، در این جهت بود که «یهودیان اساساً قوم خوبی نیستند» و در آینده نیز ، تا وفات آنحضرت دائما آیاتی با این زمینه نازل شده است .

6 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیات 63 تا 66 از این لحاظ که به اقوامِ درگذشته اشاره دارد، از آنجا که علم باستان شناسی هنوز در مراحل ابتدائی است، و جزئیاتی از زندگی آنان در دست نیست، بالاتر از ذهنیات ما میباشد، چه رسد به عرب 1400 سال قبل.

آیات 67 تا 74 از این لحاظ که مکانیزم موضوع، حتی بر ما بشر قرن حاضر نیز، مکشوف نیست، بالاتر از ذهنیات ما نیز هست، چه رسد به مخاطب اولیه.

آیه 77 از آنجا که به آیاتی از علم وقدرت الهی اشاره دارد، بالاتر از ذهنیات مخاطبان اولیه، بلکه حتی مخاظبانِ قرن حاضر نیز هست.

آیه های 81 و 82 از آنجا که «قیامتی» است، کلا بالاتر از ذهنیات هر بنی بشری است، و طبعا در مورد مخاطبان اولیه نیز همچنین.

7 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته ، در طول این مدت طولانی ، از نزول این سوره تا به امروز ، تغییر معناییِ چندانی نیافته ، و لذا مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما .

8 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

1 - نکوهش يهوديان براي ناشکري هاي مکرر و نافرماني و آزار پيامبر ارجمندشان

2 - اي مسلمانان! به يهوديان اميد نبنديد آنها چنين اند، به حقيقتي که نزد خودتان است متکي باشيد.

9 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

غیر از آیه های 65 و 77 و 81 و 82 ، بقیه پاراگراف برای اولین بار» است.

شرح مختصر

کلیدهای تفسیری

دریافت­های مستقیم کوتاه

آیه 63: ظاهراً باید اینطور بوده باشد که بنی­اسرائیل تحت تسلط فرعونیان بودند و پس از رفع آن اسارت­ها، خود را یله ورها دیدند و سر به نافرمانی گذاشتند و حضرت موسی هم که نمی­توانست مانند فرعون از راه ظلم و بکار بردن نابجای قوه قهریه آنها را به راه بیاورد از خداوند کمک خواست و خداوند با نشان دادن چنین آیتی آنها را ترساند که از حد نگذرانند.

آیه 65: این موضوع را در اواخر سوره اعراف دیدیم.

آیات 71-67: این همان موضوع معروفیست که اسم سوره بقره هم از آن گرفته شده است و نشان می­دهد که آنان حرمتی برای پیامبرشان قائل نبودند و با او چنان رفتاری می­کردند که گوئی یکی از معمولی­ترین افراد خودشان است و گوئی آنهمه معجزه، چه قبل از رهائی از اسارت فرعونیان و چه پس از آن، بدست او ندیده­اند و مطالعه خود متن گویاست و چندان شرحی نمی­طلبد مگر این نکته واضح که اگر همان اول اولین گاوی را که دم دستشان بود کشته بودند به تکلیف عمل کرده بودند. ولی در عمل آنهمه مته به خشخاش گذاشتند و کارشان مشکل شد (و «ایراد بنی­اسرائیلی» یعنی همین)

آیه­های 73-72: چنین فهمیده می­شود که کسی را کشته بودند و قاتلش معلوم نمی­شد و قسمتی از آن گاو مورد بحث را پس از ذبح به آن کشته زدند و آن مرده زنده شد.

آیه 73: جمله «خداوند چنین زنده می­کند مردگان را» اشاره به مکانیزمی دارد که برایمان روشن نیست و چه بسا در اثر پیشرفت علم و تکنولوژی روشن شود و در آنصورت در آن روز، این آیه یک معجزه علمی خواهد بود. اما حدسیاتی که فعلاً می­توانیم بزنیم این است که امروز در آزمایشگاه­ها با استفاده از گوشه کوچکی از بدن یکنفر، کل وجود او را «شبیه­سازی» می­کنند. در این «گوشه کوچک از بدن یکنفر» چه عظمتی هست که کل وجود او را می­توان از روی آن ساخت. هر چه باشد، در این موضوع نیز باید چنان مکانیزمهائی عمل کرده باشند که فعلاً برایمان روشن نیست.

آیه 74: در مورد قلب نرم مثال­هائی آمده که عبارت است از اشک و دلهره. یعنی اینکه وقتی آدمی در صفات و نعمات و آیات الهی می­اندیشد هم از چشمش اشک جاری می­شود و هم دلهره پیدا می­کند و این چیزی نیست که نادر باشد زیرا بسیاری تاکنون این حالات را داشته­اند. و این آیه می­گوید ای بنی­اسرائیل شما از این حالات دور شده­اید.

ادامه یادآوری بدرفتاری های بنی اسرائیل

در دو پاراگراف قبل قسمتی از بدرفتاری های بنی اسرائیل را برشمرده ، و در این پاراگراف به برخی دیگر اشاره میفرماید :

بی اهمیت گرفتن و نقض میثاق الهی (آیه 63)

اهمیت ندادن به مطالب کتاب نازل شده بر خویش (آیه 63)

سنگدلی پس از دیدن آنهمه آیات الهی و ادامه دادن به رفتارهای خلاف دین و اخلاق (آیه 74)

عبرت نگرفتن از آندسته از بنی اسرائیل که به احکام روز شنبه تعدی کردند و (غیر از عذاب آخرت) به همان سبب در همین جهان عذاب شدند (آیه های 65 و 66)

بگومگوی طولانی و خلاف ادب با پیغمبرشان در موضوع ذبح آن گاو که فرمان صریح خداوند بود و نزدیک بود بالاخره از انجامش سرپیچی کنند (آیه های 67 تا 71)

مکتوم داشتن مطالبی که در تورات در باره تصدیق دین اسلام وجود داشت که مبادا مسلمانان به کمک آن مطالب با آنان محاجه کنند (آیه 76)

توجیه تحریفی مطالب قرآن پس از اینکه میدیدند که در آن مطالبی است که ممکن است خلاف منافع آنان باشد (آیه 75)

مراجع تقلیدشان واقعا عالم نبودند بلکه از کتابشان بیگانه بودند و چیزهایی که میگفتند از روی ظن و گمان بود (آیه 78)

آنها با دست خویش چیزهایی مینوشتند و آن را به عنوان کتاب خدا به یهودیان ارائه میکردند و از این راه کسب منافع میکردند (آیه 79)

آنها این عقیده دروغ را شایع میکردند که ما یهودیان در آخرت عذاب مهمی نخواهیم داشت و اگر هم چیزی باشد بسیار کوتاه و رقیق خواهد بود (آیه 80)

ترجمه تفسیریِ آزاد

ای یهودیان! بياد آوريد هنگاميکه از شما پيمان گرفتيم و کوه طور را بالاي سرتان برديم و گفتيم آنچه را از تورات به شما داده ايم با قوت بگيريد و از آنچه که در آن است پند گيريد، شايد پروا کنيد (63) اما به آن پشت کرديد و اگر فضل خدا و رحمتش بر شما نبود حتما از زيانکاران ميشديد (64) و حتما از حال کساني از خودتان که درباره احکام روز شنبه تعدي کردند خبر داريد که به آنها گفتيم ميمون هائي رانده شده باشيد (65) و آن را جريمه اي قرار داديم که مايه عبرت معاصرانشان و آيندگان و موعظه اي براي پروا داران باشد (66) و هنگاميکه موسي به قومش گفت خداوند فرمانتان ميدهد که گاوي بکشيد. گفتند مسخره مان کردي؟ گفت به خدا پناه ميبرم که از جاهلان باشم (67) گفتند پروردگارت را بخاطر ما بخوان که براي ما بيان کند مشخصاتش چيست. گفت ميگويد گاوي است نه پير و نه خردسال و بين اين دو حالت است، پس آنچه را که دستور يافته ايد انجام دهيد (68) گفتند پروردگارت را بخوان كه رنگش را برايمان بيان کند، گفت ميگويد گاوي است زردِ روشن و بينندگان از رنگش شادمان میشوند (69) گفتند پروردگارت را براي ما بخوان که آن را كاملا مشخص کند، زيرا که آن گاو بر ما مشتبه شده و انشاء الله هدايت شويم (70) گفت ميگويد گاوي است كه نه رام است که زمين را شخم و کشت را آبياري کند، و نه نشاندار است، بلکه رهاست، گفتند الان حقيقت را آوردي و ذبحش کردند و نزديك بود انجام ندهند (71) و بیاد آورید آن هنگاميکه کسي را کشتيد و درباره او کشمکش ميکرديد و خداوند آنچه را که پنهان ميکرديد بيرون کشيد (72) و مقرر كرديم قسمتي از آن گاو ذبح شده را به او بزنيد. خداوند مردگان را چنين زنده ميکند و آياتش را به شما مي نماياند شايد تعقل کنيد (73) سپس قلب هاتان پس از آن سخت شد، مانند سنگ، بلکه سخت تر. و از بعضي سنگها نهرها ميجوشد و برخي از سنگها ميشكافند و از آنها آب خارج ميشود و برخي از آنها از خشيت خدا پائين مي­افتند و خداوند از آنچه ميکنيد غافل نيست (74) ای مسلمانان! آيا اميدواريد که یهودیان به عقايد شما ايمان بياورند؟ در حاليکه عده اي از آنها کلام خدا را مي شنوند و پس از اينکه فهميدند، آگاهانه تغييرش ميدهند (75) و هنگاميکه مسلمانان را ملاقات مي کنند ميگويند ايمان داريم و هنگاميکه با يكديگر تنها ميشوند ميگويند آيا شما درباره چيزهائي که خداوند براي شما گشوده با مسلمانها صحبت مي کنيد تا بعدا نزد پروردگارتان بوسيله همانها عليه شما دليل بياورند؟ آيا تعقل نمي کنيد؟ (76) آيا نميدانند که خداوند آنچه را که پنهان يا آشکار مي کنند ميداند؟ (77) و از آنها کساني هستند که علم ندارند، از آن کتاب هم چيزي جز خيال هاي خام نميدانند و جز به گمان نميپردازند (78) پس واي برآنان که کتاب را با دستهايشان مي نويسند آنگاه ميگويند اين از جانب خداست تا آنرا به قيمت کمي بفروشند. پس واي بر آنها از آنچه دستهايشان مي نويسد و واي بر آنها از آنچه کسب مي کنند (79) و ميگويند آتش جز چند روزي بما نميرسد. بگو آيا از خدا عهدي گرفته ايد؟ و البته خداوند از عهدش تخلف نمي کند. يا اينکه راجع به خداوند چيزي ميگوئيد که نميدانيد؟ (80) بلی، کسي که گناهي کند و خطاهايش احاطه اش نمايد اهل آتش است که در آن جاودان خواهد بود (81) وکساني که ايمان آورده وعمل صالح کنند از ياران بهشتند و در آن جاودانند (82)