پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره (یعنی «درس» سوره) را در قسمت اول نشان داده ایم که مطابق ذیل است:

درس: نکوهش کافران که عليرغم اتمام حجت ومحاط بودن در لطف و رحمت الهي لجبازانه به کفر خويش ادامه ميدهند.

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب: اي مردم اين صفات براي شما پسنديده است، از صفات کافرانه دوري کنيد.

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

فَمَا أُوتِيتُم مِّن شَيْءٍ فَمَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَمَا عِندَ اللَّهِ خَيْرٌ وَأَبْقَى لِلَّذِينَ آمَنُوا وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ ﴿36﴾

ریز درب: ای مردم! دنبال چیز های مهم و باارزش و ماندگار باشید

2

وَالَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبَائِرَ الْإِثْمِ وَالْفَوَاحِشَ وَإِذَا ما غَضِبُوا هُمْ يَغْفِرُونَ ﴿37﴾ وَالَّذِينَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَيْنَهُمْ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ ﴿38﴾ وَالَّذِينَ إِذَا أَصَابَهُمُ الْبَغْيُ هُمْ يَنتَصِرُونَ ﴿39﴾

ریز درب: ای مردم! دنبال چیز های مهم و باارزش و ماندگار باشید، و صفات فوق شما را به آن چیزها میرساند

3

وَجَزَاء سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِّثْلُهَا فَمَنْ عَفَا وَأَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الظَّالِمِينَ ﴿40﴾ وَلَمَنِ انتَصَرَ بَعْدَ ظُلْمِهِ فَأُوْلَئِكَ مَا عَلَيْهِم مِّن سَبِيلٍ ﴿41﴾ إِنَّمَا السَّبِيلُ عَلَى الَّذِينَ يَظْلِمُونَ النَّاسَ وَيَبْغُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ أُوْلَئِكَ لَهُم عَذَابٌ أَلِيمٌ ﴿42﴾ وَلَمَن صَبَرَ وَغَفَرَ إِنَّ ذَلِكَ لَمِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ﴿43﴾

ریز درب: ای مردم! دنبال چیز های مهم و باارزش و ماندگار باشید، و صفات فوق شما را به آن چیزها میرساند (البته با توجه به این تبصره ها)

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 – از اول تا اینجا

در پاراگراف 1 میفرماید : یکی از موارد مهم لجبازی کافرانه در رابطه با وحی است و بی­توجهی نسبت به خداوند و صفات و نعمات او سبب پیدایش شرک و سپس کفر و لجبازی کافرانه می­شود ، و ای مردم! بسوی چنین خدائی رو کنید و مانند کافران نباشید ، و ای پیامبر! امیدوار باش و به رسالتت بپرداز و مردم را صبورانه چنين ارشاد کن.

در پاراگراف 2  برخی از صفات لطف ­آمیز و در عین حال قاهرانه خداوندی را ذکر می نماید و اینکه ای مردم کوشش خود را مصروف آخرت کنید که موفقیت واقعی همان است . و ای پیامبر ! در مقابل شبهه «افترا» ناراحت نشو ، ودر باره صدق دعویت چنین استدلال کن .

در پاراگراف 3 می فرماید : خداوند قدرت آفرینش و لطف و رحمت بی­نهایت دارد .

در این پاراگراف مخاطبان را به ساختنِ شخصیتیِ خویش و دارا شدن صفات پسندیده تشویق می فرماید .

4 - سوالات

1 – کلمه «دنیا» (آیه36) در معنی لغوی بکار رفته یا اصطلاحی؟

2 – چرا بجای «استجابوا» (آیه38) نفرموده «اجابوا»؟

3 – منظور از «امر» (آیه38) چیست؟

4– در این پاراگراف چند مورد پرانتزدرپرانتز تشخیص میدهید؟

5 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

از آیه 41 چنین استنباط میشود که جامعه مومنین در زمان نزول این سوره چنان قوی شده بود که تمایل به مقابله به مثل (یا حتی تعرض) در میان آنان به وجود آمده (یا تقویت شده) بود که سیستم وحی رسانی می باید این تمایلات به حق را ترمز میکرد.

6 - پیشگوئی های تحقق یافته

در آیه 38 رفتاری استراتژیک را برای پیروان آنحضرت توصیه نموده، و در این پیشگوئیِ روشنی دایر بر تقویت اوضاع و احوال آنها نهفته است.

7 - آیات برجسته این پاراگراف

یک ملاک مهم برای برجستگیِ آیات، شهرت آنها در نزد مردم است و این آیات از مشهور ترین های آیات قرآنی است.

آیه 38 ، بخصوص بدلیل احتواء «امرهم شوری بینهم»، به دلایلی که بارها گفته ایم (اقبال هنرمندان و وعاظ و . . ) از آیات برجسته قرآنی است.

8 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

ذکر یکنوع چک لیست که مومنان متوسط با توجه به آن ، خود را در نردبان ایمان به درجات بالاتر برسانند .

9 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

با توجه به ترتیب نزول سوره ها ، تمام فقرات این پاراگراف «برای اولین بار» است.

شرح مختصر

کلیدهای تفسیری

بحث متنی

قاعدتاً خوانندگان محترم می باید «چک لیست» سوره معارج یادشان باشد (اگر نه مراجعه فرمایند) این پاراگراف نیز حاوی یک «چک لیست» است و لذا آیات37 تا 43 پرانتزی است. البته آیات40تا43پرانتزدرپرانتزاست.

در آستانه تحول شرایط

«حالت» کلی این مطالب پر از روحیه بخشی و القاء اعتماد به پیروزی قریب الوقوع است .

خطاب مستقیم به کفار است اما خطاب غیرمستقیم درحجمی چند برابر به مومنان است که به آنان می آموزد چه کنندتا بزودی معادلات موجود را بر هم زنند ، آموزه هائی که پـر است از توصیه هائی برای آمادگی ، به منظور ایجاد حکومتی متعلق به خودشان .

کار شورائی

جمله «امرهم شوری بینهم» (کارشان را با شورا بین خویش انجام می­دهند) پایه و اساس دموکراسی­هاست و بسیار جای تعجب است که ما که چنین آیه­ای داشتیم چرا باید دموکراسی را (آنهم به صورت کاریکاتوری) پس از 1400 سال از بیگانگان بگیریم!

آنچه از آیات فوق فهمیده می­شود «اصحاب شورا» باید به صفات نیکوی مشخصی آراسته باشند که (1- ایمان، 2- توکل، 3- اجابت دعوت پروردگار، 4- بپاداشتن نماز، 5- انفاق، 6- شورا، 7- یاری یکدیگر در مقابل ظلم) عمده آنهاست.

 از همین آیات نیز فهمیده می­شود که جامعه مسلمان به حد قابل توجهی از رشد رسیده بود و بخصوص صفات شماره­های 6 و 7 نشاندهنده این است که امور مسلمانان به حدی از گستردگی و پیچیدگی رسیده بود که نیاز به نوعی «ستاد مرکزی» پیدا شده بود که یکی از وظایف جدی آن می­بایست «حمایت از مسلمانان ضعیف در مقابل عوامل نامطلوب بیرونی» باشد.

 خودِ این مطلب، یعنی تشکیل چنان ستاد مرکزی که دارای چنین وظیفه­ای هم باشد و کارش را هم بصورت شورائی انجام دهد، خودش به معنی مقدمه تشکیل حکومت اسلامی بوده است.

نکته دیگر اینکه، در آیات فوق صفات نیکویی را که اهل شورا باید داشته باشند ذکر فرموده اما طرز شناسایی آنها را مسکوت گذارده است.

 بعبارت دیگر تدوین مکانیزم انتخاب اعضاء شورا را بعهده مردم گذاشته و لذا می­توان گفت روشهای دموکراتیک فعلی که در کل جهان جا افتاده، (ثبت­نام، تبلیغات، نظام رأی­گیری و شمارش آراء و غیره) که روشهای اجرائیِ پذیرفته شده توسط انسانهاست، از لحاظ قرآن بلامانع و پذیرفته است.

بخصوص جا دارد در همینجا توجه خوانندگان گرامی را مجدداً به نکته­ای که ذیل آیه 16 عرض کردیم جلب کنیم و آنهم حجیت افکار عمومی (پس از جا افتادن مطلب و شنیدن دلیل­های موافق و مخالف و نه صِرف شایعات) است و کنار هم گذاشتن این دو مطلب بما می­گوید که افکار عمومی برای شناختِ افرادِ صاحبِ صلاحیت برای شورای مذکور، کفایت می­کند.

 البته علم کامل نزد خداست و فقط او می­داند که در داخل ضمایر اشخاص چـــه می­گذرد اما برای تصدی عضویت در شورا به آن نوع علم نیازی نیست.

ترجمه تفسیریِ آزاد

ای مردم! آنچه به شما داده شده متاع زندگي دنياست و آنچه نزد خداست براي آنانکه ايمان آورده و به پروردگارشان توکل ميکنند بهتر و پايدارتر است (36)  همان کسانی  كه از گناهان بزرگِ آبروريز دوري ميكنند و چون غضب كنند در ميگذرند (37) و همانها که پروردگارشان را اجابت ميکنند و نماز بپا ميدارند و امرشان بصورت شورا در بينشان انجام ميشود و از آنچه روزي شان كرده ايم انفاق ميکنند (38) و آنانکه وقتي ظلمي به آنها ميرسد از يکديگر ياري مي طلبند (39) و البته جزاء بدي، بديي است مثل آن؛ اما کسي که بخشيد و اصلاح کرد، پاداشش بر عهده خداوند است که او ظالمان را دوست نمیدارد (40) و البته کسي که بعد از ظلمي که به او شده ياري طلبد گناهي ندارد (41) گناه بر کساني است که به مردم ظلم نموده و در زمين به ناحق سركشي ميکنند که عذابي دردناک خواهند داشت (42) و البته کسي که صبر کند و ببخشد دارای خصلتی از خصال بزرگ شده است (43)