پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره (یعنی «درس» سوره) را در قسمت اول نشان داده ایم که مطابق ذیل است:

درس : نکوهش کافران که عليرغم اينهمه لطف و رحمت الهي به کفر و تکذيب مي پردازند و خود را در معرض نابودي و عذاب قرار مي دهند.

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب: يادآوري بعضي نعمتهاي الهي که همه غرق در آنها هستند و به همين دليل ممکن است از آنها غافل شوند و رفتار کافرانه در پيش گيرند.

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

وَآيَةٌ لَّهُمُ الْأَرْضُ الْمَيْتَةُ أَحْيَيْنَاهَا وَأَخْرَجْنَا مِنْهَا حَبًّا فَمِنْهُ يَأْكُلُونَ ﴿33﴾ وَجَعَلْنَا فِيهَا جَنَّاتٍ مِن نَّخِيلٍ وَأَعْنَابٍ وَفَجَّرْنَا فِيهَا مِنْ الْعُيُونِ ﴿34﴾ لِيَأْكُلُوا مِن ثَمَرِهِ وَمَا عَمِلَتْهُ أَيْدِيهِمْ أَفَلَا يَشْكُرُونَ ﴿35﴾

ریزدرب: ای مردم! اینهمه نشانه های لطف و نعمت الهی را نمی بینید؟

2

سُبْحَانَ الَّذِي خَلَقَ الْأَزْوَاجَ كُلَّهَا مِمَّا تُنبِتُ الْأَرْضُ وَمِنْ أَنفُسِهِمْ وَمِمَّا لَا يَعْلَمُونَ ﴿36﴾

ریزدرب: ای مردم! خداوند بالاتر است از آنچه در باره اش می پندارید

3

وَآيَةٌ لَّهُمْ اللَّيْلُ نَسْلَخُ مِنْهُ النَّهَارَ فَإِذَا هُم مُّظْلِمُونَ ﴿37﴾ وَالشَّمْسُ تَجْرِي لِمُسْتَقَرٍّ لَّهَا ذَلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ ﴿38﴾ وَالْقَمَرَ قَدَّرْنَاهُ مَنَازِلَ حَتَّى عَادَ كَالْعُرْجُونِ الْقَدِيمِ ﴿39﴾ لَا الشَّمْسُ يَنبَغِي لَهَا أَن تُدْرِكَ الْقَمَرَ وَلَا اللَّيْلُ سَابِقُ النَّهَارِ وَكُلٌّ فِي فَلَكٍ يَسْبَحُونَ ﴿40﴾ وَآيَةٌ لَّهُمْ أَنَّا حَمَلْنَا ذُرِّيَّتَهُمْ فِي الْفُلْكِ الْمَشْحُونِ ﴿41﴾ وَخَلَقْنَا لَهُم مِّن مِّثْلِهِ مَا يَرْكَبُونَ ﴿42﴾ وَإِن نَّشَأْ نُغْرِقْهُمْ فَلَا صَرِيخَ لَهُمْ وَلَا هُمْ يُنقَذُونَ ﴿43﴾ إِلَّا رَحْمَةً مِّنَّا وَ مَتَاعًا إِلَى حِينٍ ﴿44﴾

ریزدرب: ای مردم! اینهمه نشانه های لطف و نعمت الهی را نمی بینید؟

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 – از اول تا اینجا

در پاراگراف 1 می فرماید : «قرآن فرو فرستاده خداوند است» و اینکه ای پیامبر ! وظیفه ات هشداردادن به کسانی است که نسبت به موضوع رســـــالتت آگاهی ندارند ، البته تو نیز انرژیت را فقط برای کسانی صرف کن که فایده داشته باشد .

در پاراگراف 2 می فرماید عده­ای از این مردم هم همان رفتاری را می­کنند که بعضی از اقوام گذشته کرده­اند .

در این پاراگراف می فرماید «یادآوری برخی نعمت­های خداوند که همگان از آنها استفاده می­کنند»

4 – سوالات

1 – در آیه44 «الا» از چه نوع است؟

2 – در همان آیه ، در وسط ، موضوع کدام کلید تفسیری واقع شده؟

3 – در کل این پاراگراف مواردی که میتوان موضوعِ بحثِ «فعل خداوند قانونمند است»، قرارش داد، را، مشخص کنید .

4 – تقریبا در تمام این پاراگراف از ضمیر «نا» برای خداوند استفاده شده ، الا در آیه 37 که صیغه مفرد بکار رفته ، توضیح علت با ذکر دلیل فرمایید .

5 - «معجزات علمی» موجود در این پاراگراف را دقیقا با ذکر کلمه و جمله احصاء کنید .

6 – جمله «وما عملته ایدیهم» (آیه 35) چه موقعیت تفسیری دارد؟

5 - پیشگوئی های تحقق یافته

در آیه 38 که میفرماید : و خورشيد که بسوي قرارگاه خويش در جريان است. اين برنامه ريزي آن پيروزمند داناست .

مطابق نظر قدما که زمین را ثابت و خورشید را طلوع­کننده از مشرق و غروب­کننده در مغرب زمین تصور می­کردند، طبعاً خورشید حرکت دیگری که عبارت باشد از «حرکت بسوی قرارگاه خویش» نداشت.

مطابق نظر علمائی مانند کپلر و گالیله و امثالهم که فرض مسطح بودن زمین را باطل و فرض کرویت آن را جایگزین نمودند، آنها نیز حرکتی از نوع حرکت بسوی قرارگاه خویش برای خورشید عنوان  نکردند.

این فیزیک کیهانی جدید است که برای خورشید یک مدار حرکتیِ معینی قائل است که مربوط به این دویست و پنجاه سال اخیر است چه برسد به علم زمان نزول این آیات. و لذا این آیه نیز از پیشگوئی های علمی قرآنی است.

واقعا همیشه برایم این سوال بود که در آن روزهای نزول این آیات که کشتی­های بزرگ، هواپیماها، سفینه­های فضائی، قطارها، اتوبوس­ها، سواری­ها، تریلی­ها، کمپرسی­ها و وانت­­ها نبود، مردم از آیه 42 چه می­فهمیدند؟

این «سهل و ممتنع» بودن نیز یکی از عناصر اصلی سخن اعجازی قرآنی است ، که مخاطب های آن روز خیال میکرده اند که آیه را فهمیده اند و ما نیز همین خیال را میکنیم و آیندگان چیزهایی از این آیه خواهند فهمید که ماها خوابش را هم نمی بینیم.

6 - آیات برجسته این پاراگراف

یک ملاک مهم برای برجستگیِ آیات، شهرت آنها در نزد مردم است و این آیات از مشهور ترین های آیات قرآنی است.

آیات 33 تا 44 به دلایلی که بارها گفته ایم (اقبال هنرمندان و وعاظ و . . ) از آیات برجسته قرآنی است.

7 - در این پاراگراف، کدام فقرات، فوق ذهنیات معاصران نزول است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

شرحی که در آیه 38 دربخش5 عرض کرده ایم از نوع آیاتی است که حتی تا هزار سال پس از نزولش بالاتر از ذهنیات کل مردم جهان بود، چه رسد به معاصران نزول این آیات.

8 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

مخاطبان اولیه که بجای خود، مانیز امروز نمیتوانیم تصور روشنی از مدلول این آیات که برسر تفسیر آنها اختلاف نظر های عمیقی بین مفسران وجود دارد، داشته باشیم. اما، از آنجا که لغات بکار رفته در این آیات در این چارده قرن تفاوت معنی نداشته، از لحاظ تحت اللفظی، مخاطبان اولیه نیز از آنها همان تلقی را دارند که ما.

9 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

يادآوري بعضي نعمتهاي الهي که همه غرق در آنها هستند و به همين دليل ممکن است از آنها غافل شوند، به منظور تنبه از غفلت و به یاد صاحب نعمت افتادن.

9 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

برخی از اجزاء آیات این پاراگراف، در سوره های پیشین آمده، اما، با این هیئت و این کمال، تمام آیات این پاراگراف «برای اولین بار» است.

شرح مختصر

5 – کلیدهای تفسیری

بحث متنی

این پاراگراف یک پرانتز بزرگ است، زیرا اگر قبلش را (یعنی آیه 32 را) به بعدش (یعنی به آیه 45) وصل کنیم روال سخن صاف و بی سکته میماند.

آیه 36 «پرانتزی» است، و چون خود پاراگراف هم پرانتز است، آیه مذکور «پرانتز در پرانتز» است.

آیات 38 تا 40 فرع است بر آیه 37.

آیه های43 و 44 فرع است بر آیه 42.

در وسط آیه 44 «واگذاری به مخاطب» صورت گرفته است.

گوشه­ای از نعمتها

در این پاراگراف، به نعمتهائی اشاره می­فرماید که همگان از آن استفاده می­کنند و بعلت غوطه­وری در آنها و عادت ریشه­دار به استفاده از آنها، از وجود آنها غافلند و غرض از اشاره به این نعمتها، یادآوری ولیّ این نعمتهاست و غرض از اشاره اخیر، انتقال به این نکته است که به پیام او که از طریق پیامبرش مطرح می­شود دل­سپرده و گرایش حاصل شود که می­توان آنها را به سه دسته تقسیم­بندی کرد:

1- آیات ربوبیت خداوندی (آیات 33 تا 36)

2- آیات علم و قدرت و تقدیرات الهی (آیات 37 تا 40)

3- آیات لطف و رحمت خدائی (آیات 41 تا 44)

و اینک شرح مختصری در خصوص هر یک:

1- آیات ربوبیت الهی : آیات ربوبیت، در آیه­های 34-33، نشانه­هائی را ذکر نموده که با آنها آشنا هستیم و قبلاً در سوره عبس و سوره­های دیگر با آنها آشنا شده­ایم.

اما آنچه در این قسمت جدید است جمله «و نیز آنچه خودشان بعمل می­آورند» است که اشاره به خوردنیهای ساخته بشر می­باشد که از بس متنوع است قابل شمارش نیست و اینهمه کتاب­های آشپزی و کلاسهای آشپزی و نوارها و سی­دی­ های آشپزی و کانال های اینترنتی آشپزی گوشه­ای از تفنن بشری را نشان می­دهد. بعلاوه این همه دستکاری­های ژنتیکی که در اصل نباتات و سایر موجودات می­کنند نیز یک قلمرو دیگر «آنچه خودشان به عمل می­آورند» می­باشد.

در آیه 36 به زوجیت در نباتات اشاره می­فرماید که از لحاظ این که درک زوجیت در نباتات، از سطح علمی آن زمان بسیار بالاتر بوده، قابل توجه است و در صورت جستجوی لازم، قاعدتاً به یک معجزه علمی می­رسیم و همچنین است راجع به زوجیت «چیزهائی که نمی­دانند» که تصور می­شود از سطح علمی امروز هم بالاتر باشد.

2- آیات علم و قدرت و تدبیر الهی: این بخش اشاره به نظم و نظام حیرت­انگیز کیهانی دارد. بخصوص عوالم مربوط به منظومه شمسی و دقت در آن، پژوهشگر را به چند فقره معجزات علمی می­رساند.

مثلاً از آیه 37 فهمیده می­شود «غلبه» با «شب» است و روز موقتاً در آن «داخل شده» و همان کسی که روز را در شب داخل کرده، آنرا خارج می­کند و شب، بطور طبیعی فراگیر می­شود.

این حقیقت که در فضای لایتناهی غلبه با ظلمت است و نور ستارگان اثر ناچیزی در کل فضا دارد، یک امری نیست که در آن روزها حتی بالاترین منجمین جهانِ آن روزها که هیچ، بلکه حتی علماء هزار سال بعد هم، راهی به آن یافته باشند و این مورد یکی از معجزات علمی قرآن است و نیز این مطلب که در آیه 38 به آن اشاره شده که «خورشید بسوی» قرارگاه خویش «در جریان است» نیز یکی از معجزات مسلم علمی است که از فهم مردم آن زمان بلکه حتی اعلم علمای تا هزار و دویست سال بعد هم دور بوده که خورشید همراه با مجموعه منظومه خود، در کهکشان راه شیری، حرکتی دارد که روی مداری خاص در جهتی روان است.

و نیز مطالب دیگری هم هست که برای رعایت اختصار به آنها نمی­پردازیم اما از خواننده گرامی می­خواهیم فکر خود را محدود به همین مطالب عرض شده ننماید.

3- آیات لطف و رحمت: در این بخش به یک نعمت بزرگ اشاره شده است.

نعمت راکب بودن، که برای آدمی، امکان انتقال از نقطه­ای به نقطه دیگر را بدون اینکه خودش و با استفاده از پاهای خودش برود فراهم می­آورد.

شاید یکی از مهمترین وجوه تفوق آدمی نسبت به سایر جانداران این وجه باشد.

اول سوار شدن بر حیوانات، سپس اختراع وسایل نقل و انتقال دورتر مانند قایق­ها و کشتی­ها و سپس هواپیما و انتقال امواج و صدا و تصویر و مکالمه و فعلاً اینترنت و فردا چه پیشرفتی در امر نقل و انتقال خواهد شد، خدا می­داند. شاید در آینده انتقال اجسام با همان سرعتی که صوت و تصویر و مکالمه منتقل می­شود، عملی گردد.

امروز توجه به آیه 42، به راحتی فکر آدمی را به اتومبیل و کشتی و هواپیما منتقل می­سازد که ساخته بشر است و خود بشر هم آفریده خداست و بطور طبیعی ساخته­های بشر نیز [که از مواد اولیه که مخلوقات خدا هستند کمک گرفته و با نیروی بدنی و فکری خویش که آنها نیز متعلق به خداست آنها را تغییر شکل داده و چیزهای جدیدی بوجود آورده، که به این ترتیب آنها هم] مخلوق خدا است، اما آن روز، یعنی آن روزهای نازل شدنِ این آیات، واقعاً مخاطب های آن روزها، و حتی تا 1200 سال بعد، از این نوع آیه­ها چه می­توانستند بفهمند؟

و این نیز یکی از معجزات قطعی علمی و تاریخی قرآنی است.

ترجمه تفسیریِ آزاد

و براي آنها نشانه اي است که زمين مرده را با بارش باران بهاری زنده میکنیم و از همان زمین دانه بيرون می آوريم که از آن ميخورند (33) و باغهائي از درختهاي خرما و انگور در آن قرار میدهيم و در ميان آن چشمه هائي میشکافيم (34) تا از نتیجه این نعمت ها و یا تغییراتی که در آنها میدهند و چیزهای جدیدی به وجود می آورند بخورند، آيا شکر نمي گزارند؟ (35) منزه است کسي که تمامي جفتها را آفريد چه از آنچه از زمين ميرويد و چه از خودهاشان و چه از چيزهائي که نمي دانند (36) و اين هم برايشان نشانه اي است که روز را از شب بيرون ميکشيم و آنگاه در تاريکي قرار ميگيرند (37) و نیز اینکه خورشيد بسوي قرارگاه خويش در جريان است نیز نشانه دیگری است از علم و قدرت ما، اين ها نمونه هایی است از تقدیرات ما است که پيروزمندِ دانائیم (38) و براي ماه نيز منزل هائي مقرر کرده ايم تا اينکه پس از طی آنها وقتی که به انتهای دوره ماهانه خویش رسید به شکل خميده ای چون شاخکی خشک، مانند هسته خرما، به نظر آید (39) نه خورشيد را ميرسد که ماه را دريابد و نه شب از روز سبقت ميگيرد و هريك در فلکي شناورند (40) و نیز برايشان نشانه اي است که اولادشان را در کشتيي ها حمل مي کنيم (41) و برايشان مانند آن را از حیوانات آفريديم که سوارش ميشوند (42) و اگر بخواهيم کشتی ها را غرق مي کنيم در آنصورت نه فريادرسي خواهند داشت و نه کسي که نجاتشان دهد (43) مگر اینکه رحمتي از جانب ما بصورتی دیگر بفريادشان برسد که تا مدتي برخوردار باشند (44)