پیش تفسیر
1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)
اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم:
طرز استخراج عصاره محتوای سوره (یعنی «درس» سوره) را در قسمت قبل نشان داده ایم که مطابق ذیل است:
|
درس: نکوهش کافران که به آيات ونعمات الهي لجبازانه و مصرانه کفر مي ورزند.
|
برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:
|
درب: اي پيامبر اينک که با چنين مخالفاني روبروهستي در کاررسالت خويش با توجه به اين نکات ثابت و محکم باش.
|
2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)
ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:
1
وَلَقَدْ آتَيْنَا بَنِي إِسْرَائِيلَ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ وَرَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى الْعَالَمِينَ ﴿16﴾ وَآتَيْنَاهُم بَيِّنَاتٍ مِّنَ الْأَمْرِ فَمَا اخْتَلَفُوا إِلَّا مِن بَعْدِ مَا جَاءهُمْ الْعِلْمُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ إِنَّ رَبَّكَ يَقْضِي بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِيمَا كَانُوا فِيهِ يَخْتَلِفُونَ ﴿17﴾
ریزدرب: بنی اسرائیل قدر نعمت ها را ندانستند و خلاف کردند و به اینجا رسیدند
2
ثُمَّ جَعَلْنَاكَ عَلَى شَرِيعَةٍ مِّنَ الْأَمْرِ فَاتَّبِعْهَا وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاء الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ ﴿18﴾ إِنَّهُمْ لَن يُغْنُوا عَنكَ مِنَ اللَّهِ شَيئًا وإِنَّ الظَّالِمِينَ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاء بَعْضٍ وَاللَّهُ وَلِيُّ الْمُتَّقِينَ ﴿19﴾
ریزدرب: ای پیامبر! اینک تو و امتت در جایگاه عالی هستید، کاری کنید که مستحق سقوط نگردید
3
هَذَا بَصَائِرُ لِلنَّاسِ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِّقَوْمِ يُوقِنُونَ ﴿20﴾
ریزدرب: ای مردم! چشم باز کنید و مایه های بینائی را در این قرآن بیابید و چنان نشوید که بنی اسرائیل شد
تقطیع:
در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.
اصلی-فرعی
قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.
لُبّ مطلب:
با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.
3 – از اول تا اینجا
در پاراگراف 1 به نمونه اي از آيات و نعمت های الهي بسيار واضح و فراگير که مورد کفران کافران قرار مي گيرد اشاره میفرماید و اینکه آنها به دنبال کارهای صالح نیستند و عمدتاً کارهایشان به ضررشان است.
در این پاراگراف : ای پیامبر! راه خویش را( که راه کتاب و حکم و نبوت و است) برو و مبادا به چیز دیگر توجه کنی.
4 - سوالات
1 - «امر» (آیه17) « امر نبوت حضرت موسی (ع) » است یا بطور کلی «امر نبوت»؟
2 - «اختلاف» مورد اشاره آیه17، اختلافات گوناگون یهودیان پس از حضرت موسی (ع) است یا اختلاف درپذیرش دعوت پیامبر (ص)؟
3 - «امر» در اینجا به چه معنی است؟
4 - «الذین لا یعلمون» (آیه18) اشاره به چه کسانی دارد؟ (مشرکان معاصر؟ آنها بعلاوه یهودیان؟ یا....؟)
5 – منظور از «علم» (آیه18) چیست؟
6 - نیمه دوم آیه 19چه حالتی دارد؟ (تشویق به توکل؟ روحیه دادن به مومنان؟ یا....؟)
7 – منظور از «هذا» (آیه20) چیست؟ (همین مطلب اخیر؟ کل مطالب این سوره؟ کل قرآن؟)
8 - حالت کلی این پاراگراف چگونه است؟ (آموزشِ پیامبر؟ یا...؟)
9 - «عالمین» (آیه 16) به چه معناست؟
5 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها
مطالب این پاراگراف و پاراگراف قبل حکایت از این دارد که هنگام نزول این سوره مسلمانان دو نوع دشمن داشتند:
1- دشمن سنتی آنها یعنی مشرکان عرب (آیه 14)
2- دشمن جدید، یعنی اهل کتاب ( و یعنی یهودیان) (آیه های 16 و 17)
از آیه های 14 و 15 فهمیده می شود به مسلمانان ضمن سفارش مدارا با کفار و مشرکان، امید بهروزی می دهد (آخر آیه14و ابتدای آیه 15).
کلمه «امر» در آیه 17، اگر در شعاع آیه 18 دیده شود. به معنی نبوت است.
از آیه 17 معلوم می شود یهودیان دلایل روشنی درباره پیامبر داشتند اما پس از اینکه آنرا دیدند و شناختند حسادت ورزیدند (البته این یکی از موارد «اختلاف» آنهاست) و بعلت حسادت دشمن اسلام و پیامبر اسلام(ص) شدند.
در اینجا توصیه خداوند به پیامبر(ص) این است که:
1- با گروه اول مدارا کن و بزودی پیروز خواهی شد.
2- به گروه دوم اهمیت نده زیرا نمی توانند ضرری به بزنند.
ضمناً اینکه در آیه 16 فرموده به بنی اسرائیل کتاب و حکم و نبوت دادیم، نوعی انتقاد از آنهاست که آنها علیرغم این نعمتهای بزرگ رفتار مناسب نشان ندادند.
در هر حال این پاراگراف موضع سرزنش به یهودیان را دارد که علیرغم اینکه حقانیت رسول خدا (ص) برایشان معلوم و محقق بود انکار میکردند و همچنین حاوی آموزش به آنحضرت است که نه به این مطلب و نه به اینان چندان اهمیتی مده.
همچنین با دقت در این پاراگراف فهمیده میشود ریشه و عصاره و چکیده همه ادیان الهی یکی است.
6 - پیشگوئی های تحقق یافته
در آیه 18 ضمن تایید آنحضرت تلویحا او را برنده و ماندگار معرفی میفرماید، و چنانکه واقعیت های تاریخی نشان میدهد چنین نیز شد.
7 - آیات برجسته این پاراگراف
یک ملاک مهم برای برجستگیِ آیات، شهرت آنها در نزد مردم است و این آیات از مشهور ترین های آیات قرآنی است.
آیه 18 در بین آیات قرآنی شهرتی نِسبی دارد که آن را در زمره آیت برجسته قرار میدهد.
8 - در این پاراگراف، کدام فقرات، فوق ذهنیات معاصران نزول است؟
(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)
آیه 17 از این لحاظ که مربوط به اقوامی است که در قبل از تاریخ بوده اند، و علم باستان شناسی آنقدر رشد نکرده که ما از اوضاع و احوال آنها مطلع باشیم، برای ما نیز روشن نیست، چه رسد به مخاطبان اولیه این آیات.
همچنین آیه 17 «قیامتی» هم هست، و هیچ بنی بشری تجربه اش را ندارد، و قبل از قیامت نخواهد داشت، لذا، چه در آن روزهای نزول وحی و چه الی یوم القیامه بالاتر از ذهنیات بشر خواهد بود.
9 - معاصران نزول این سوره از این پاراگراف چه تلقیی میداشتند؟
از آنجا که کلماتی که در این متن قرآنی بکار رفته، در این چهارده قرن، تغییرِ معنائی نیافته، معاصران نزول نیز، همان تلقی را، از لحاظ تحت اللفظی، میداشته اند که ما.
البته سخن فوق فقط در مورد معنی تحت اللفظی درست میباشد.
10 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟
توصیه به آنحضرت که با توجه به اينکه مخالفانش نه میتوانند کمکی به او کنند و نه اینکه مشکل جدیی برایش فراهم نمایند ثابت و محکم باشد و کار رسالتش را بطور محکم پی بگیرد .
11 - این پاراگراف حاوی چه رهنمودی برای بشر قرن بیست و یکمی است؟
در سرنوشت بنی اسرائیل بنگرید و ببینید چه بودند و چرا به اینجا رسیدند و شما عبرت گیرید و آن خلاف ها را نکنید تا مجبور به سقوط نشوید.
12 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟
غیر از آیه 16 که در سوره دخان سابقه ای دارد، بقیه آیات «برای اولین بار» است.
شرح مختصر
کلیدهای تفسیری
بحث متنی
بقیه آیه 17 فرع است بر 4 کلمه اول همان آیه و این واضح است
آیه 19 فرع ایت بر 18 و این هم واضح است.
دریافت های مستقیم و کوتاه
آیه آخر میگوید در قرآن «بصائر»ی هست، اما هرکسی نمیتواند متوجه آنها بشود، و فقط دارندگان یقین (به خداوند، آخرت، صداقت آنحضرت و . . ) میتوانند.
فعل خداوند قانونمند است
«فضلناهم» (آیه 16) و «آتیناهم» (همان آیه) را در چارچوب تیتر فوق ببینید و تعلیل کنید و بگوئید آیا در جهت لیاقت شان بوده یا در جهت امتحانشان
ترجمه تفسیریِ آزاد
ای پیامبر! و البته به بني اسرائيل کتاب و حکم و پيامبري داديم و ازچیزهای پاکيزه روزيشان نموديم و آنها را بر مردمِ معاصرشان برتري دادیم (16) و نیز دلايل روشني درباره آن امر نبوت که مایه برتریشان بود به آنان داديم. اما ، قدر ندانستند و اختلاف کردند و اختلاف هم نکردند مگر پس از اينکه آن علم بسويشان آمده بود و اختلافشان هم بعلت تجاوزی بود که به حقوق يگديگر ميورزيدند و البته پروردگارت بين آنها درباره موضوع مورد اختلافشان در روز قيامت داوري خواهد نمود، و در هر حال موقعیتِ عالی شان را از دست دادند (17) آنگاه تو را از آبشخوري از امر وحی و دین برخوردار کرديم، پس پيرويش کن و از اميال کساني که علم ندارند پيروي مکن (18) آنها در قبال خداوند نميتوانند برایت کاري کنند و ظالمان، بعضي شان دوستان بعضي ديگرند اما خداوند دوست مومنان است (19) اين، متضمن بصيرت هائي و هدايتي و رحمتي است، اما، فقط يقين داران از آن مایه های بصیرت استفاده میکنند (20)