پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

طرز استخراج عصاره محتوای سوره (یعنی «درس» سوره) را در قسمت قبل نشان داده ایم که نتیجه مطابق ذیل است:

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

إِنَّ الْإِنسَانَ خُلِقَ هَلُوعًا ﴿19﴾ إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعًا ﴿20﴾ وَإِذَا مَسَّهُ الْخَيْرُ مَنُوعًا ﴿21﴾ إِلَّا الْمُصَلِّينَ ﴿22﴾

ریزدرب: سرشت انسان ناشکیبی است

2

الَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلَاتِهِمْ دَائِمُونَ ﴿23﴾ وَالَّذِينَ فِي أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ مَّعْلُومٌ ﴿24﴾ لِّلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ ﴿25﴾ وَالَّذِينَ يُصَدِّقُونَ بِيَوْمِ الدِّينِ ﴿26﴾ وَالَّذِينَ هُم مِّنْ عَذَابِ رَبِّهِم مُّشْفِقُونَ ﴿27﴾ إِنَّ عَذَابَ رَبِّهِمْ غَيْرُ مَأْمُونٍ ﴿28﴾ وَالَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ ﴿29﴾ إِلَّا عَلَى أَزْوَاجِهِمْ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَيْرُ مَلُومِينَ ﴿30﴾ فَمَنِ ابْتَغَى وَرَاء ذَلِكَ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْعَادُونَ ﴿31﴾ وَالَّذِينَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ ﴿32﴾ وَالَّذِينَ هُم بِشَهَادَاتِهِمْ قَائِمُونَ ﴿33﴾ وَالَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلَاتِهِمْ يُحَافِظُونَ ﴿34﴾ أُوْلَئِكَ فِي جَنَّاتٍ مُّكْرَمُونَ ﴿35﴾

ریزدرب: مسلمان مقبول، دارای این صفات است.

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 – از اول تا اینجا

در پاراگراف 1 به پیامبر – ص- توصیه میفرماید به ماموریت رسالتش بچسبد و به این رفتارها و گفتارهای کافرانه نا معقول اهمیتی ندهد و در عین حال با ذکر گوشه هائی از هولناکی های قیامت - که هولناکی اش مخصوص همان کافران است – به آنان هشدار میدهد.

در این پاراگراف صفات عمومی اکثریت انسانها را مورد اشاره قرار میدهد  و در عین حال صفات عمومی برخی از انسان های قابل قبول را با تفصیل بیان میفرماید تا شاید عده ای، از این تفصیل سود جسته و آن را به عنوان الگو برگزینند.

4 - سوالات

1 – با توجه به بحثی که درسوره عصر راجع به انسان عرض کردیم ، و با توجه به کلمه «خلق» درآیه19، آیا درآن آیه دارد نوع انسان را : (نکوهش میکند؟ بیان واقعیت عذرآور میکند؟ یا....؟)

2 - «شرّ» ، درآیه20، به چه معنی است؟ (چیزی که به نظر او شر به نظر میرسد؟یا....؟)

3 - سوال فوق را در باره کلمه «خیر» (آیه21) در نظر بگیرید و جواب دهید.

4 – سوال 1 را در باره آیه های 20 و 21 جواب دهید .

5 - الف ولامِ روی «الانسان» از چه نوع است؟ (جنس؟ عهد؟ تعریف؟ یا.....؟)

6 - چرا در این آیات  از «زمان ماضی» استفاده شده؟

7 – در سوره های واقعه و رحمان و دهر و مطففین دیدیم که خداوند بشر را به سه دسته بزرگ تقسیم کرده بود : بد ، خوب ، خوبتر . «مصلّینِ» (آیه22) درکدام دسته هستند؟

8 - معنی آیه 23 (دائمون) چیست؟

9 - «معلوم» (آیه24) چقدر است؟

10 - «ملکت ایمانهم» (آیه30) در امروز چه معنی میدهد؟

11 - معنی آیه33 (شهاداتهم) در امروز چیست؟

12 - معنی آیه 34 (یحافظون) چیست؟

5 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

چِک لیست

صفاتی که در آیات فوق ذکر شده ، نیز جدید است و در سوره هایی قبلی به این وضوح و روشنی دیده نشده است.

 صفات مذکور، صفاتی است که چنان دقیق تعریف شده که شخصِ علاقمند می تواند آنها را لیست کرده و خودش را دائماً در رابطه با آنها چِک کند و به عبارت دیگر مـــی توان آنها را «چک لیست» نامید.

از آیات فوق اینطور فهمیده میشود مسلمانان در مقطع نزول این سوره گاهی نماز میخواندند و گاهی هم نمیخواندند، و نیز کمک به فقرا نظم خاصی نداشت (الان همچنین است) تکیه و تاکید و تکرار در سه آیه 26 تا 28 حاکی از آن است که حتی آن مسلمانان هم قیامت را چندان جدی نمیگرفتند، هم چنین از آیات 29 تا 31 فهمیده میشود آن مسلمانان راجع به حلال و حرام در امور جنسی نیز چندان مقید نبودند، همچنین از سه آیه 32 و 33 و 34 فهمیده میشود آنها هم (مانند ما) راجع به عهد و امانت و نیز بذل توجه به اوقات نماز و درست ادا کردنِ آن لاقید بودند.

اگر بخواهیم چک لیست مذکور را طبقه بندی کنیم به نتیجه خلاصه ذیل می رسیم:

1- از لحاظ فکری، اهمیت دادن به قیامت.

2- از لحاظ اخلاقی، سلامت جنسی، رعایت امانت و عهد، واقامه شهادات.

3- از لحاظ اعمال، دوام نماز، حفاظت از نماز  (متوجه وقت بودن، درستیِ ارکان، درستی قرائت ها، وغیره)، اعطای ثابت صدقات.

6 - آیات برجسته این پاراگراف

آیات 19 تا 35 به دلایلی که بارها گفته ایم (شهرتِ نِسبی و اقبال هنرمندان و وعاظ و . . ) از آیات برجسته قرآنی است.

7 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیه 28 از آنجا که «قیامتی» است، کلا بالاتر از ذهنیات هر بنی بشری است، و طبعا در مورد مخاطبان اولیه نیز همچنین.

8 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

یک نکته روانشناختی مربوط به اکثریت غالب انسانها، ویک چک لیست برای خواهندگانی که بخواهند در نردبان «انسان شایسته» خود را بالا بکشند.

9 – کدام عنصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

کل این پاراگراف، به عنوان یک « کلیت» کاملا جدید و «برای اولین بار» است، گرچه آیه هایی مانند 26 و 27 مسبوق به سوره های قبلی است، اما، ما در این بحث به «کلیت» نظر داشته ایم.

شرح مختصر

کلیدهای تفسیری

بحث متنی

تقریبا کل آیات 23 تا 34 فرع بر آیه 22 است.

بعبارت دیگر آیه 22 فرع بر سه آیه قبل از خویش است و آیات 23 تا 34 فرع بر آیه 22 است.

 با وجود این خود این ریزپاراگرافِ اخیر الذکر (که فرعی است) درداخل خویش نیز فروعی دارد، مثلاً آیه 28 فرع بر آیه 27 است، و نیز آیه های 30 و31 فرع بر آیه 29 است. یعنی اینها فرعی در فرعی هستند.

ذکر مصادیق افاده حصر نمی کند

طبیعی است که مدلول آیات 23 تا 34، «تمام صفات مقبول» نباشد بلکه «ذکر چند نمونه مهم» باشد تا تدریجا (چنانکه بعدا در سوره هایی که در آینده پس از این سوره  نازل خواهد شد ذکر شده) بعدا تکمیل شود.

منظور از «انسان» ، «اغلب انسان ها» است

البته صفاتی که  بعنوان صفات غالب انسانها (در آیات 19 تا 21) ذکر شده، مربوط به همه انسانها نیست، بلکه بر اساس بحثی که در سوره عصر عرض کرده ایم، شامل اکثریت انسانها است.

 واقعاً شما تاکنون کسی را دیده اید که وقتی به حدی از ثروت و رفاه رسید بگوید «دیگر بس است و من می خواهم از این به بعد، چیزی را که بدست می آورم خرج آخرتم کنم؟»  آیا کسی را دیده اید که خوشی های زندگی اش را به دیگران بگوید و برعکس ناراحتـی های خود را به کسی نگوید؟

 البته اینطور اشخاص وجود دارند اما بسیار کم و انگشت شمار هستند.

ترجمه تفسیریِ آزاد

البته اکثریت انسانها بسيار نا شكيب اند (19) وقتي كه چیزی که آن را شرّ می پندارند به آنان برسد بي تابی میکنند (20) و وقتي كه چیزی که آن را خیر می پندارند به آنان برسد مانع از رسیدنش به دیگران میشوند (21) مگر نمازگزارانی که چنین صفاتی دارند: (22) در نمازشان دائمي هستند (23) و در اموالشان حقي معلوم (24) براي سائل و محروم در نظر گرفته اند (25) و روز قيامت را تصديق ميكنند (26) و از عذاب پروردگارشان نگران هستند (27) زيرا هیچکس نباید خود را از عذاب پروردگارش ايمن بداند (28) و آنانكه اعضاي جنسي خويش را حفظ ميكنند (29) مگر در رابطه با همسران و مملوکان خويش كه در اين صورت قابل سرزنش نيستند (30) و هركس كه از اين بیشتر بخواهد از تجاوزگران است (31)  و آنانكه عهدها و امانات را رعایت میکنند (32) و آنانكه پايبند گواهي هايشان مي باشند (33) و آنانكه مواظب درستیِ نمازهاشان هستند (34) آنها در بهشتهايي مورد احترام خواهند بود (35)