پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره (یعنی «درس» سوره) را در قسمت اول نشان داده ایم که مطابق ذیل است:

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

فَمَالِ الَّذِينَ كَفَرُوا قِبَلَكَ مُهْطِعِينَ ﴿36﴾ عَنِ الْيَمِينِ وَعَنِ الشِّمَالِ عِزِينَ ﴿37﴾ أَيَطْمَعُ كُلُّ امْرِئٍ مِّنْهُمْ أَن يُدْخَلَ جَنَّةَ نَعِيمٍ ﴿38﴾ كَلَّا إِنَّا خَلَقْنَاهُم مِّمَّا يَعْلَمُونَ ﴿39﴾

ریزدرب: این کفار چقدر متوقعِ بیجا میباشند!

2

فَلَا أُقْسِمُ بِرَبِّ الْمَشَارِقِ وَالْمَغَارِبِ إِنَّا لَقَادِرُونَ ﴿40﴾ عَلَى أَن نُّبَدِّلَ خَيْرًا مِّنْهُمْ وَمَا نَحْنُ بِمَسْبُوقِينَ ﴿41﴾

ریزدرب: ای کفار! تخمین تان راجع به قدرت الهی خطااست

3

فَذَرْهُمْ يَخُوضُوا وَيَلْعَبُوا حَتَّى يُلَاقُوا يَوْمَهُمُ الَّذِي يُوعَدُونَ ﴿42﴾ يَوْمَ يَخْرُجُونَ مِنَ الْأَجْدَاثِ سِرَاعًا كَأَنَّهُمْ إِلَى نُصُبٍ يُوفِضُونَ ﴿43﴾ خَاشِعَةً أَبْصَارُهُمْ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ ذَلِكَ الْيَوْمُ الَّذِي كَانُوا يُوعَدُونَ ﴿44﴾

ریزدرب: ای پیامبر! فعلا اینها را به حال خویش رها کن،

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 – از اول تا اینجا

در پاراگراف 1 به پیامبر – ص- توصیه میفرماید به ماموریت رسالتش بچسبد و به این رفتارها و گفتارهای کافرانه نا معقول اهمیتی ندهد و در عین حال با ذکر گوشه هائی از هولناکی های قیامت - که هولناکی اش مخصوص همان کافران است – به آنان هشدار میدهد.

در پاراگراف 2 صفات عمومی اکثریت انسانها را مورد اشاره قرار میدهد  و در عین حال صفات عمومی برخی از انسان های قابل قبول را با تفصیل بیان میفرماید تا شاید عده ای ، از این تفصیل سود جسته و آن را به عنوان الگو برگزینند.

در این پاراگراف از افکار و رفتار کفار نکوهش به عمل آورده و به پیامبر– ص -  دلداری میدهد که ناراحت مباش و اگر آنها به راه نمی آیند خودشان ضرر میکنند.

4 - سوالات

1 – در آیه 36 ، «ف» نتیجه گیری از چیست؟

2 - «مالِ» بسته به این که «ل» چه اِعرابی داشته باشد، به  این معنی است که «چته؟» یا «چشه؟» یا «چتونه؟» یا امثال این معانی. در آیه 36 نیز عبارت «مالِ» را می بینیــم. توضیح دهید چرا خداوند باید راجع به آن کفارعبارت «چشونه» را بکار ببرد؟

3 – با توجه به آیه 37، آنها از چه «درمیرفتند»؟

4 – از آیه 38 می توان تصورکرد که از میان معاصران نزول این آیات، کسانی بودند کـه از تعالیم پیامبرخوششان می آمد اما مسلمان هم نمی شدند، و دست دست و امروز و فـردا میکردند. وضع آنها با کدام آیه از همین پاراگراف قابل انطباق است؟

5 – درآیه 39 چرا خداوند به ریشه های آفرینشی آنها اشاره فرموده؟

6 – درآیه 41 «به زبان مخاطب» سخن فرموده، آن را توضیح دهید.

7 - برای آیه های 43 و 44 چه سابقه ای سراغ دارید؟

8 - حالت کلی این پاراگراف چگونه است؟ (نکوهش؟ دلداری؟ هردو؟ یا....؟)

9 - کلماتِ غالب این پاراگراف به «چه زبان»ی است؟ (عادی؟ مَثَل؟ یا....)

10 - در این پاراگراف کدام آیه ها فرعی و کدام فرعی در فرعی وکدام اصلی است؟

5 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

از آیه 36 چنان فهمیده می شود که کافران موردنظر بطور تام و تمام سخن پیامبر(ص) را شنیده اند و نمی توانند بگویند «ما نمی دانستیم»، و «اطلاع نداشتیم»، و امثال این بهانه ها را بیاورند.

 از آیه 37 فهمیده می شود آنها علیرغم اینکه حجت بر آنها تمام بود، بطور آگاهانه و مختارانه انحراف از راه صحیح را برمی گزیدند.

 از آیه 38 فهمیده می شود آنها چیزی را می خواهند که استحقاقش را ندارند و این فقط وقتی اتفاق می افتد که آدمی یا از لحاظ مشاعر ضعیف باشد، یا درباره خویش اشتباه کند و خود را بسیار بیش از آنچه که هست بپندارد.

 بعبارت دیگر، آنها به بیماری خود بزرگ بینی دچار بودند که خود را در مقابل حجت مطلق حق، چیزی حساب می کردند و پس از اینکه سخن حق را بطور کامل در می یافتند، باز هم باطل خود را ترجیح، و به همان ادامه می دادند.

6 - پیشگوئی های تحقق یافته

موضوع «مشرق ها و مغرب ها» که درآیه 40 ذکر شده با فرض مسطح بودن زمین نمی خوانَد، بلکه با فرض کرویت زمین می خوانَد.

 این نکته نشان دهنده یک پیشگوئی علمی است که حدود 600 سال پس از نزول، توسط عــده ای از نخبگان، و پس از مدتی نسبتا طولانی توسط کلّ نوع بشر، پذیرفته شده است.

7 - آیات مشکل

آیه 39 از آیات «مشکل» قرآنی است و دلیل مشکل بودن آنها نیز این است که ببینید مفسران گوناگون در طول تاریخ اسلام چه مطالب مختلف و بعضا متضادی در تفسیر آنها گفته اند.

8 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیه های 42 تا 44 از آنجا که «قیامتی» است، کلا بالاتر از ذهنیات هر بنی بشری است، و طبعا در مورد مخاطبان اولیه نیز همچنین.

آیه 39 از این لحاظ که به «آفرینش» اشاره دارد، از آنجا که حتی بشر فعلیِ قرن بیست و یکمی نیز به غوامض ابعاد مختلف آن پی نبرده (و بعید است تا قیامت هم پی ببرد)، حتی معهود ما نیز نیست، چه رسد به عرب 1400 سال پیش!

آیه 40 از این لحاظ که به «مشرق ها و مغرب ها» اشاره دارد، و میتوان:

1 – از آن، کرویت زمین را استنباط کرد، تا زمان گالیله معهود مردم نبود، چه رسد به  عرب 1400 سال قبل.

2 – از آن، وجود کرات دیگر در این کهکشان، یا بینهایت کهکشانِ دیگر را استنباط کرد، حتی معهود ما نیست، چه رسد به عرب 1400 سال قبل.

9 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

اینکه هرکس توقع داشته باشد بدون احراز لیاقت هایی وارد جایگاه مومنان شود بیجا است و اینکه وقوع قیامت حتمی است.

10 – کدام عنصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

با توجه به ترتیب نزول، همه فقرات این پاراگراف (غیر از آیه های 41 و 42 و 44) «برای اولین بار» است.

شرح مختصر

کلیدهای تفسیری

بحث متنی

آیات 38 تا 41 فرع بر ماقبل خویش ، و آیه های 43 و 44 فرع بر آیه 42 است.

چرا خداوند به ریشه های آفرینشی آنها اشاره فرموده؟

در آیه 39 در تعریض به کفار که توقع ورود به بهشت پرنعمت را دارند فرموده: انا خلقناهم مما یعلمون، و طبیعی است که این معنی را بدهد که صِرف دارا بودن این بدن که به نظر می آید بین همه مشابه و مشترک است، لیاقت لازم برای ورود به آنجا حاصل نمیشود.

در توضیح این مطلب کوتاه که لای مطالب دیگر است و به چشم نمی آید، میتوان سخنرانی های طولانی نمود و کتاب های قطوری نگاشت، اما، اینجای جای مطالب طولانی نیست، اما چون مطلب جالب و حساس است، لاجرم اشاره میکنم به اینکه این قلم به این مطلب پرداخته و خواهنده میتواند برای رفع کنجکاوی به کتاب «حیات اخروی» در سایت مراجعه فرماید.

ترجمه تفسیریِ آزاد

ای پیامبر! اين كفار چشان است كه جلوی روي تو هستند و از تو چشم بر نمي دارند؟ (36) اما از چپ و راسـت در ميروند و به تعالیمت نمیگروند؟ (37) آيا تك تك آنها طمع دارند كه بدون ورود به وادی ایمان به بهشتي پر نعمت داخل شوند؟ (38) نه! البته که پندارشان باطل است ، زیرا ميدانند آنها را از چه آفريده ايم و می باید این مقدار را فهمیده باشند که صِرف آن جثه شان وقتی که ایمان داخلش نشده باشد لایق ورود به آنجا نیست (39) قسم به پروردگاری مشرق ها و مغرب ها كه توانا هستيم (40) كه بهتر از آنها را جايگزينشان كنيم و كسي از ما جلو نخواهد افتاد (41) پس، ای پیامبر! آنها را بحال خودشان واگذار ، كه به باطل فرو روند و بازي كنند تا اينكه به روز موعودشان برسند (42) همان روزي كه با سرعت از قبورشان خارج گشته و همه شان گوئي که به سوي علامت نصب شده اي روانند (43) چشمهاشان فرو افتاده وسرافکندگي آنها را فرا گرفته ،  اين است آن روزي كه به آنان وعده داده شده است (44)