پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره (یعنی «درس» سوره) را در جدول های مانند ذیل قبلا بارها دیده اید:

(جدول 1)

آيه	عنوان اصلی	عنوان  فرعی	شرح	تعداد كلمه
1	آخرت	قيامت	نزديك بودن وقوع ـ خبر دادن از يكي از حوادث قبل از وقوع	4
5-2	مردم	كافران	توصيف آنها ـ سحر خواندن آيات ـ تكذيب ـ پيروی اهواء	27
ق6	پيامبر	دستور رفتاري	از آنان روي گردان	2
8-6ق	آخرت	قيامت	وضع و حالت كافران در آن روز	22
14-9	مردم	گذشتگان	قوم نوح ـ تكذيب ـ گرفتار شدن به عذاب دنيا و نابودی	39
15	حكمت	باستانشناسي	آنرا بعنوان نشانه ای رها كرديم آيا پند پذيری هست ؟	7
16	حكمت	ارزيابي عذاب و هشدارها	آیا به نظر عبرت در هشدارها و عذاب ها نگریسته اید؟	4
17	حكمت	قرآن	قرآن را براي پند گرفتن آسان قرار داديم. آيا پند پذيری هست ؟	7
ق18	مردم	گذشتگان	قوم عاد تكذيب كردند	2
ق18	حكمت	ارزيابي عذاب و هشدارها	مانند ردیف16	4
20-19	مردم	گذشتگان	چگونگی عذابشان ـ باد صرصر	15
21	حكمت	ارزيابي عذاب و هشدار دهنده ها	مانند ردیف16	4
22	حكمت	قرآن	قرآن را برای پند پذيری آسان كرديم آيا پند پذيری هست ؟	7
31-23	مردم	گذشتگان	قوم ثمودـ تكذيب ـ امتحان ـ نزول عذاب	58
32	حكمت	قرآن	قرآن را برای پند گرفتن آسان قرار داديم آيا پند پذيری هست؟	7
39-33	مردم	گذشتگان	قوم لوط ـ تكذيب ـ امتحان ـ نزول عذاب	43
40	حكمت	قرآن	قرآن را براي پند گرفتن آسان قرار داديم. آيا پند پذيری هست ؟	7
42-41	مردم	گذشتگان	قوم فرعون ـ تكذيب ـ عذاب	13
45-43	مردم	كافران	رد پايه های فكری آنها (آيا اين كفار از آن كفار بهتر بودند ؟ آيا...)	18
46	آخرت	قيامت	سختي آن روز (برايشان)	7
48-47	آخرت	عذاب	كافران در عذاب ها و سختی ها ـ آتش ـ سرزنش	14
50-49	حكمت	تقديرات	همه چيز را به اندازه آفريديم و امرما مانند چشم بهم زدن است	11
51	حكمت	مردم	كافران-  پيروانتان را هلاك كرديم آيا پند پذيری هست	6
53-52	حكمت	نظام ثبت و ضبط اعمال	هر چیز کوچک و بزرگی که انجام داده اند نوشته شده	9
55-54	آخرت	بهشت	نعمت مؤمنان	11
جمع				348

 

جدول درج ها

شماره	عنوان اصلي	عنوان فرعي	شرح	درصد
1/4	مردم	گذشتگان	فكر مكذبان باطل است- عذاب اخروي را حتما دارند- ممكن است به عذاب دنيا هم دچار شوند	8/61
2/4	حكمت	هشدار	اين سوره حاوي اين پند مهم است كه ضديت با حق, ممكن است شما را هم به عذاب نابود كننده دچار كند	21
3/4	آخرت	قيامت	کافران در قيامت سختی و در جهان پس از آن عذاب خواهند داشت.	7/16
4/4	پيامبر	دستور رفتاری	هيچ راه مماشات با آنها برای تو نمانده	6/0

 

درس: ضديت فعالانه با حق، سبب نابودي در دنيا و عذاب آخرت است.

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب: ذکر بعضي از خصوصيات افرادي که با حق به طور فعالانه ضديت مي کنند و ذکر گوشه اي از حوادث مربوط به قيامت و وضعيت اشخاص مذکور و توصیه به آنحضرت که فعلا اهمیتی به آنها ندهد.

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَانشَقَّ الْقَمَرُ ﴿1﴾ وَإِن يَرَوْا آيَةً يُعْرِضُوا وَيَقُولُوا سِحْرٌ مُّسْتَمِرٌّ ﴿2﴾ وَكَذَّبُوا وَاتَّبَعُوا أَهْوَاءهُمْ وَكُلُّ أَمْرٍ مُّسْتَقِرٌّ ﴿3﴾ وَلَقَدْ جَاءهُم مِّنَ الْأَنبَاء مَا فِيهِ مُزْدَجَرٌ ﴿4﴾ حِكْمَةٌ بَالِغَةٌ فَمَا تُغْنِ النُّذُرُ ﴿5﴾ فَتَوَلَّ عَنْهُمْ . . .

ریزدرب: ای پیامبر! به این تکذیبگران چندان اعتنائی مکن

2

. . . يَوْمَ يَدْعُ الدَّاعِ إِلَى شَيْءٍ نُّكُرٍ﴿6﴾ خُشَّعًا أَبْصَارُهُمْ يَخْرُجُونَ مِنَ الْأَجْدَاثِ كَأَنَّهُمْ جَرَادٌ مُّنتَشِرٌ ﴿7﴾ مُّهْطِعِينَ إِلَى الدَّاعِ يَقُولُ الْكَافِرُونَ هَذَا يَوْمٌ عَسِرٌ ﴿8﴾

ریزدرب: وضع تکذیبگران در قیامت مطلوب نیست

 

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 - سوالات

1 – لااقل 10 آیه ازسوره های قبلی ذکرکنید که درآنها، مانند آیه 1، اتفاقاتی که درآینده واقع خواهدشد درقالب صیغه ماضی ذکرشده باشد.

2- «وکل امرمستقر» (آیه3) از لحاظ کلیدهای تفسیر قرآن چه موقعیتی دارد؟ (بدون اینکه فرع بر چیزی باشد پرانتزی است؟ یا...؟)

3– در باره کلمه «مزدجر» (آیه4) و معنی  آن در اینجا، شرح دهید.

4- قبلا در سوره مدثرداشتیم: «وجمع الشمس والقمر» آیا شباهتی با آیه 1 دارد؟

5  - منظور از آیه 5 چیست؟

6 – مطلب آیه 1 به چه زبانی است؟ (کنایه؟ استعاره؟ مَثَل؟ یا ....؟)

7 – درآیه 6، «ف» چه کارکردی دارد؟

8 - کلمه «داع» به معنی لغوی آمده یا اصطلاحی؟

9 – بین کلمه دوم و سوم آیه 6، موضوع کدام کلید تفسیری اتفاق افتاده؟

4 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

از آیات 2 تا 4 فهمیده میشود فعالان کفر کاملا وضعیت دفاعی به خویش گرفته و هیچ جوری ذره ای نیز مایل به درک گفتمان وحی نبوده اند و استراتژی شان رفتار بی تغییر در همان مسیری که به آن عادت داشته اند بوده است.

5 – زاویه با تفاسیر رایج

1 : (المیزان) : اين سوره به جز دو آيه از آخرش كه متقين را وعده بهشت و حضور در نزد خداى تعالى مى دهد بقيه آياتش يكسره مربوط به انذار و تهديد است.

عصاره محتوای سوره، (درس) که ما آن را از طریق محاسبه استخراج کرده ایم این است : ضدیت فعالانه با حق، سبب نابودی در دنیا و عذاب آخرت است.

2 : مطلبی که ذیلا تحت عنوان «افسانه شق القمر» ملاحظه میکنید، و تفسیری که ارائه کردیم، با توجه به درس و درب،  نتیجه این روش تفسیری است، اما ببینید تفاسیر در این خصوص چه فرمایش هائی کرده و فرمایش هایشان مبتنی بر چه اساسی هست، و آنگاه آنها را مقایسه کنید با عرایض ما و خودتان «یتبعون احسنه» کنید.

6 - آیات برجسته این پاراگراف

آیات 1 تا 8 به دلایلی که بارها گفته ایم (اقبال هنرمندان و وعاظ و . . ) از آیات برجسته قرآنی است.

7 - آیات مشکل

آیه 1 به دلیل احتواء «انشق القمر» از آیات «مشکل» قرآنی است، ببینید مفسران گوناگون در طول تاریخ اسلام و در پهنه جغرافیائی آن چه مطالب مختلف و بعضا متضادی در تفسیرش گفته اند و هنوز هم میگویند.

البته این قلم نیز مطلب خویش را با تکیه بر روش تفسیری خاص خویش گفته و طبیعی است که صاحبان لُبّ، صحیح را از خطا باز خواهند شناخت.

8 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیه های 6 تا 8 از آنجا که «قیامتی» است، کلا بالاتر از ذهنیات هر بنی بشری است، و طبعا در مورد مخاطبان اولیه نیز همچنین.

9 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

مخاطبان اولیه که بجای خود، مانیز امروز نمیتوانیم تصور روشنی از آیه 1 (بخصوص اقترب)  که جزء مغیبات است داشته باشیم.

اما، کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته، در طول این مدت طولانی، از نزول این سوره تا به امروز، تغییر معناییِ چندانی نیافته، و لذا مخاطب های اولیه نیز از تحت اللفظیِ این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما.

10 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

قیامت نزدیک است ولی لجبازانِ مخالف پیامبر گوش به هیچ حرف حسابی نمیدهند و هیچ معجزه ای فایده ای به حالشان نمیکند.

11 – کدام عنصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

واقعا پاسخ دادن به سوال فوق دشوار است، زیرا در همین 5 آیه کوتاه معانیی هست که فارغ از کلمات بکار رفته در این پاراگراف در سوره های قبلی رد رقیقی از آنها دیده میشود.

اما، در هر حال، موضوع آیه 1 قطعا بطور مطلق «برای اولین بار» است، و نیز سه کلمه آخر آیه 3، و تمام آیه 4، و دو کلمه اول آیه 5.

مفهوم نصفه دوم آیه 6 و کل آیه های 7و8 را در سوره های قبل که شرح وقایع قیامت را داشت دیده ایم.

شرح مختصر

کلیدهای تفسیری

بحث متنی

ترتیب نزول

دریافت های مستقیم و کوتاه

فعل خداوند قانونمند است

ذکر مصادیق افاده حصر نمی کند

چه ربطی دارد؟

«اقتربت» صیغه «ماضی» است، «انشقّ» هم همینطور.

موضوع «اقتربت» تاکنون محقـق نشده، و لذا، به طریق اولی، در زمان نزول قرآن نیز حتما محقق نشده بود. لذا لا اقل ،کلمـه «اقتربت»، فعلی است که درآینده اتفاق خواهد افتاد اما در قالب «ماضی» بکار رفته اســت، و این نوع افعال (که مربوط به آینده باشند اما به صیغه ماضی ادا شده باشند) درهنــگام تاکید برحتمیت وقوع بکار میروند، طبعا در مورد «انشق» هم همینطورخواهدبود.

اما سوال راجع به «و» و نقشی که دارد.

اگر «و»  مذکور «واوعطف» باشد (که هســت) در آن صورت «انشقّ» جزء آثار و تبعات «اقترب» خواهد بود.

سوال این است که چرا مفسران ارجمند «انشق» را جدا حساب کردند و آن همه روایات جعلی و نقل قول های نچســب را گرفتند و این بدیهیات را با زور و زحمت کنار زدند و آیه را از معنی ساده و طبیعــی وروشن و بدون ابهام خود جداکردند؟

روال کلام ، روال نکوهش تکذیبگرانِ عامدِ مصِرّ است، در این بین، آنهمه زور وزحمتِ بی نتیجه برای اثبات اینکه پیامبر بطور معجزه آسا جسم ماه را به دو نیم کرد، چه معنیی دارد؟ آنهم در حالیکه مطلب چنین معنیِ رند و روان و مفهوم و معقولی دارد؟

افسانه شق القمر

«ساعت» یعنی قیامت (توجه کنید به پاراگراف آخر سوره نازعات) و «ساعت نزدیک شد» یعنی قیامت نزدیک است.

 ممکن است بگویند اینک بیش از 1400 سال است که از نزول این آیه می گذرد و هنوز نه تنها قیامت به وقوع نپیوسته، بلکه حتی نشانه ای هم از قریب الوقوع بودن آن به چشم نمی خورد، پس چرا فرموده «ساعت نزدیک شد»

 اینجا «درس» و «درب» بما کمک می کند که مطلب را بهتر بفهمیم.

عصاره تفسیر این پاراگراف که در «درب» منعکس است بما می گوید در این پاراگراف قرار است خصوصیات مکذبان تعریف شود.

مکذبانی که در اینجا مطرح هستند، با توجه به ترتیب نزول، کسانی از معاصران پیامبر هستند که آنهمه سوره های قبلی، و بخصوص سوره های مرحله سوم را دیــده و شنیده اند، و با مفهوم قیامت و آخرت کاملاً آشنا هستند، و لذا وقتیکه تکذیـــــب می کنند، از روی عمد و اصرار و آگاهی است. و بطور قطع، دیگر، هیچ نوع سخن خیرخواهانه دیگری فایده ای به حالشان نخواهد داشت.

 لذا «قیامت نزدیک شد و ماه بشکافت» (با توجه به آیات 2 و 3و 4 و 5 همین پاراگراف) یعنی اینکه حتی «اگر خیلی هم نزدیک بشود و حتی ماه هم بشکافد» آنها باز هم تکذیب خویش را می کنند، و این آیه همعرض آیه 1 سوره انبیاء است. (بخصوص اگر آیه های 2 و 3 سوره انبیاء را هم ملاحظه نموده و آنرا با آیه های 2 و 3 این سوره مقایسه کنید مطلب بهتر درک خواهد شد)

همچنین آیه 90 سوره مریم از لحاظ «انشقاق ارض» وطرز بیان «نزدیک است که.....» در آن، و مشابهت آن با «نزدیک است که...» ابتدای آیه 1 سوره انبیاء، مفهومی را که دربالا عرض کردیم بهتر نشان می دهد و اینها دلایل قرآنی است.

اما آن افسانه بر مبنای نقل قول هائی و نیز روایاتی مبتنی است که هزار اما و اگر دارد و مفسران ارجمند در اصرار بر اینکه افسانه مذکور صحیح است زحمت زیادی کشیدند، که نه تنها اصلا لازم نبود بلکه بالاخره توفیقی هم در اثبات آن نداشتند.

معجزات پیامبران سابق و پیامبر ما (ص)

از قرآن کریم فهمیده می شود که تقریبا همه کارهای حضرت موسی(ع) با معجزه پیش می رفت.

اما همین قرآن کریم از همه معجزات مجموع همه انبیاء بالاتر است،

 زیرا اولا در بین ما موجود است، ثانیا معجزات انبیاء سابق را نیز به علت آنکه در قرآن ذکر شده است قبول می کنیم.

پیامبران گذشته مربوط به «عصر کودکی بشریت» بوده اند و پیامبر ما (ص) مربوط به «عصر بلوغ بشریت» است و لذا چندان نیازی به آن همه معجزه نیست و همین یک معجزه (یعنی قرآن) تمام بشریت بالغ و عاقل را بس است، ولازم نیست راجع به چیزی مانند شق القمر آنهمه انرژی خرج کنیم و به زور معنیی را به آیه تحمیل کنیم که به آن نمیخورد.

ترجمه تفسیریِ آزاد

بسم الله الرحمن الرحيم

قيامت نزديك است و ماه در نزدیک وقوعش خواهد شکافت (1) ولی این تکذیبگران هر آیه اي را هم ببينند روی  برميگردانند و مي گويند این قرآن جادويي است که تمامی ندارد (2) و قرآن را تكذيب كرده و از خواهشهاي نفساني خود پيروي میکنند ولي هر امري که از جانب خداوند مقرر شود همان امر استقرار خواهد یافت (3) و از حقایق، آنقدر كه متضمن هشدار كافي باشد بسويشان آمده (4) و نیز حكمت هاي رسا نیز بقدر کفایت به آنها رسیده، اما نه هشدارها و نه حکمتها و معجزات برای آنان فایده ای ندارد (5) پس ای پیامبر! اینک که آنها چنین اند روي از آنان بگردان تا آن روزي كه آن دعوت كننده به سوي چيزي ناخوشایند دعوتشان كند (6)  در حاليكه چشمهاشان پايين افتاده، از گورها در مي آيند گويي كه ملخ هاي پراكنده اند (7) و به طرف دعوت كننده مي شتابند  و كافران در آن روز مي گويند چه روز سختي است (8)