پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره (یعنی «درس» سوره) را در قسمت قبل نشان داده ایم که نتیجه مطابق ذیل است:

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

هَلْ أتَاكَ حَدِيثُ مُوسَى ﴿15﴾

ریزدرب: ای پیامبر! داستان موسی را بیادآر

2

إِذْ نَادَاهُ رَبُّهُ بِالْوَادِ الْمُقَدَّسِ طُوًى ﴿16﴾ اذْهَبْ إِلَى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَى ﴿17﴾ فَقُلْ هَل لَّكَ إِلَى أَن تَزَكَّى ﴿18﴾ وَأَهْدِيَكَ إِلَى رَبِّكَ فَتَخْشَى ﴿19﴾ فَأَرَاهُ الْآيَةَ الْكُبْرَى ﴿20﴾

ریزدرب: ای پیامبر! داستان موسی را بیادآر که بسوی قوم پرقدرتی به تبلیغ اعزام شد

3

فَكَذَّبَ وَعَصَى ﴿21﴾ ثُمَّ أَدْبَرَ يَسْعَى ﴿22﴾ فَحَشَرَ فَنَادَى ﴿23﴾ فَقَالَ أَنَا رَبُّكُمُ الْأَعْلَى ﴿24﴾

ریزدرب: ای پیامبر! داستان موسی را بیادآر که بسوی قوم پرقدرتی به تبلیغ اعزام شد، اما تکذیبش کردند

4

فَأَخَذَهُ اللَّهُ نَكَالَ الْآخِرَةِ وَالْأُولَى ﴿25﴾ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَعِبْرَةً لِّمَن يَخْشَى ﴿26﴾

ریزدرب: ای مردم! از داستان موسی و فرعون عبرت گیرید.

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 – از اول تا اینجا

در پاراگراف اول فرموده برگزاری قیامت سیستمِ کارآمدی دارد و مروری نیز بر حوادث مقارنِ وقوع قیامت و اوضاع و احوالِ آن روز فرموده است.

در این پاراگراف با این منظور که «ای مخالفانِ این پیامبر به خودتان غرّه نباشید زیرا که اقوام قوی تر از شما هم که این رویّه تکذیب آخرت را در پیش گرفته بودند، هلاک شدند» داستان فرعون و پیروانش را بطور خلاصه باز میگوید.

4 - سوالات

1 - باتوجه به کلیدهای تفسیر قرآن، کل این پاراگراف (آیات 15 تا 26) کدام حالت را دارد؟ (پرانتزی؟ فرعی؟ یا....؟)

2 - برای عبارت «هل اتیک» چه سابقه ای می شناسید؟

3 – طرز صحبت فوق نشانگر چه حالتی است؟ (دلداری پیامبر؟ هشدار به تکذیبگران؟ یا.....؟)

4 – آیه 16 یکی از راه های وحی رانشان میدهد. در باره اش شرحی بنویسید.

5 – آیات 17 تا 25 عصاره داستان فرعون وموسی است. درباره اش شرح مبسوطی بنویسید .

6 - «عبرتِ» مطرح درآیه 26 مربوط به چیست؟ (دست از تکذیب آخرت بکشید؟ یا.....؟)

7 - کلماتِ غالب این پاراگراف به «چه زبان»ی است؟ (عادی؟ مَثَل؟ یا....)

8 - در این پاراگراف کدام آیه ها فرعی و کدام فرعی در فرعی وکدام اصلی است؟

5 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

از آیات 15 تا 26 فهمیده میشود مخالفانِ آنحضرت خیلی به خویش و امکانات شان مطمئن بودند و هیچ تمایلی به لااقل فهم و درک پیامهای وحیانیِ آنحضرت نداشتند، و نه تنها تمایل نداشتند، بلکه در مخالفت نیز فعال و جدی بودند.

6 - پیشگوئی های تحقق یافته

آیه های 25 و 26 و لحن محکم و جدیِ آنها، نوعی پیشگوئیِ تلویحی است به اینکه مخالفانِ فعالِ آنحضرت شکست خواهند خورد و آنحضرت موفق خواهد شد، و چنانکه بزودی (حدود 16 سال بعد در فتح مکه) دیده شد، این پیشگوئی تحقق یافت.

7 - آیات برجسته این پاراگراف

آیات 15 تا 26 به دلایلی که بارها گفته ایم (اقبال هنرمندان و وعاظ و . . ) از آیات برجسته قرآنی است. و چنانکه دیده میشود، متن کاشیکاری شدهء آن را در بسیاری از اماکن مذهبی میتوان دید.

8 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیات 15 تا 26 از این لحاظ که به اقوامِ درگذشته اشاره دارد، از آنجا که علم باستان شناسی هنوز در مراحل ابتدائی است، و جزئیاتی از زندگی آنان در دست نیست، بالاتر از ذهنیات ما میباشد، چه رسد به عرب 1400 سال قبل.

9 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته، در طول این مدت طولانی، از نزول این سوره تا به امروز، تغییر معناییِ چندانی نیافته، و لذا مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی تحت اللفظی را میداشته اند که ما.

10 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

ای مخالفان پیامبر! از حدّ نگذرانید که ممکن است به همان عاقبتی دچار شوید که اقوام پیشین که در راه تکذیب رسل از حدّ گذراندند دچار شدند.

11 - این پاراگراف حاوی چه رهنمودی برای بشر قرن بیست و یکمی است؟

آدمی باید در هر موقعیتی که هست، به هر پدیده جدید که برمیخورَد، بهتر است شتابزده ردّ نکند و در باره اش اندیشه کند و ارزیابی اش کند، و در هر حال اگر آن را تقریبا «حق» یافت، با آن مخالفت نکند، مگر اینکه در اثر تحقیقِ جدی بطلانش بر او محقق شود.

12 – کدام عنصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

در قرآن به تناسب نیاز جامعه در لحظه نزول برخی از سوره ها قسمتی از داستان های مربوط به حضرت موسی ع را نقل ذکر فرموده، این قسمت از داستان آنحضرت، تفصیل چیزی است که بطور اجمال در سوره مزمل آمده، لذا، چون مشروح تر از آن است، میتوان گفت «برای اولین بار» است.

شرح مختصر

کلیدهای تفسیری

بحث متنی

در ابتدای آیه 17 «واگذاری به مخاطب» صورت گرفته،

همچنین است در ابتدای آیه 20،

چرا خداوند کلمه «طوی» را در متن آیه ذکر فرموده؟

چنانکه در داستان های قرآنی می بینیم، خداوند در قرآن به جزئیاتی که به فهم مطلب کمکی نمیکند، نمی پردازد، مثلا، اسم برادران یوسف و اسم اصحاب کهف و ذی القرنین و آن عالمِ سوره کهف و زمان و مکان و چه و چه را ذکر نفرموده است.

و چیزهایی که ذکر فرموده، مهم بوده و به فهم کمک میکند، مثلا ذکر «هامان» که معلوم نیست اسم حقیقی او بوده یا حقوقی، از باب القاء این نکته است که فرعون از تمام امکانات خویش (اعم از لشکری و کشوری) در جهت تکذیب موسی (ع) استفاده نموده، و نیز ذکر ابراهیم و اسحق و یعقوب (ع) در داستان یوسف (ع) برای تاکید بر ریشه توحیدیِ شخصیتِ او بوده است.

تقریبا قاطبه مفسران و مترجمان سلف (چنانکه از نرم افزار جامع التفاسیر پیداست)، «طوی» (آیه 16 نازعات) را «اسم مکان» گرفته اند که با توجه به عرایض بالا نچسب می آید و کلمه مذکور نمی باید فقط یک اسم باشد.

به قرینه عبارت «ذی طوی» که در برخی ادعیه آمده، کلمه مذکور می باید صفت باشد برای «ارض المقدس» در همان آیه.

اما، اینکه اصالت دعاء مذکور چه مرتبه ای دارد، را، باید از متخصصان روایت شناسی جویا شد، و اگر اصالت دعای مذکور تایید شد، تازه باید از روی قرائن دیگر به دنبال معنیش رفت.

این قلم که فعلا به بیش از این نرسید، اما در عین حال توضیح مفسران و مترجمان سلف را نیز مقنع ندانست.

ترجمه تفسیریِ آزاد

ای پیامبر! آيا داستان موسي بتو رسيده؟ (15) هنگامي که پروردگارش در آن وادي مقدس کوه طور که طوي نام داشت، ندايش کرد (16) كه ای موسی! بسوي فرعون رو، که طغيان کرده (17) و بگو آيا ميل داري رشد کني؟ (18) و بسوي پروردگارت راهنمائيت کنم و حرمتش گزاري؟ (19) آنگاه معجزه بزرگي به او نشان داد (20) اما فرعون تکذيب کرد و عصيان ورزيد (21) سپس پشت کرد و بسرعت دوري گزيد (22) آنگاه اطرافیان خویش را فرا خواند و ندا در داد (23) و گفت من پروردگار برترتان هستم (24) پس خداوند، هم به جريمه رفتارش در اين جهان و هم به جريمه انکار آخرت، او را بگرفت (25) و البته در اين براي کسي که حرمت ميگذارد عبرتي است (26)