پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

از این جدول ها عصاره محتوای سوره به شرح ذیل استخراج شده است:

(جدول1)

شماره	عنوان اصلی	عنوان فرعی	شرح	تعدادکلمه
5-1	قسم	قيامت	جداکردن، شدت، نشاط، تدبیر...	10
9-6	آخرت	قيامت	شرح چگونگی وقوع	10
12- 10	مردم	کافران	سئوال استهزائی انکاری راجع به امکان وقوع قيامت	14
14- 13	آخرت	قيامت	شرح چگونگی وقوع	7
15	پيامبر	خطاب	سئوال- (ايا داستان موسی را شنيدی؟)	4
20- 16	پيامبران	حضرت موسی	جريان ماموريت حضرت موسی	24
24- 21	مردم	گذشتگان	فرعون- تکذيب-  استکبار	11
25	خداوند	افعال	گرفتن فرعون از جهت فوق به جريمه در دنيا و آخرت	5
26	حکمت	انسان	عبرت برای کسی که خشيه دارد	6
ق27	حکمت	انسان	آيا شما از لحاظ خلق شديدتريد يا اسمان	6
33- 27	خداوند	افعال	افرينش اسمان و زمين و تمهيدات روزی	22
36- 34	آخرت	قيامت	وقوع ان	13
39-37	مردم	کافران	شرح اعمالشان و نتيجه اش- جهنم	10
41- 40	مردم	مومنان	شرح اعمالشان و نتيجه اش-  بهشت	13
ق42	پيامبر	خطاب	از تو راجع به قیامت می پرسند	3
ق42	مردم	سئوال	کی قيامت بر پا ميشود؟	2
45- 43	پيامبر	تعليم	راجع به قيامت- تاريخ وقوع ان زياد دقيق نشو- تو فقط بيم رسان هستی انهم به کسی که نگرانی دارد	12
46	آخرت	قيامت	تلقی مردم از مدت زندگی دنيا در آن روز	9
جمع				181

جدول درج ها

شماره	عنوان اصلی	عنوان فرعی	شرح	درصد
1/4	مردم	کافران	تکذيب زبانی و عملی قيامت	6/27
2/4	آخرت	قيامت	حقيقت و چگونگی وقوع هولناک ان	5/21
3/4	خداوند	صفات	قدرت(بر ايجاد قيامت)	15
4/4	پيامبران	موسی	جريان مبعوث شدن او بسوی فرعون	3/13
5/4	پيامبر	ارشاد	به اصل قيامت بپردازيد نه به جزئيات حاشيه ای	5/10
6/4	حکمت	انسان	ادمی بايد به قدرت خداوند خيلی توجه کند.	6/6

 

درس: مردم در موضوع قيامت عمدتاً به تکذيب آن گرايش دارند .

البته دو جدول فوق، اول و آخرِ جدول هاست، جدول های وسط را برای رعایت اختصار حذف کردیم، اما کسانی که حوصله دارند میتوانند موردِ سوره فجر را که در کتاب "آموزش تفسیر قرآن"  با تمام جدول هایش ملاحظه فرمایند.

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

 

درب: تشريح عناصري از هولناکي قيامت از طریق معرفی سازوکار ایجاد آن

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

وَالنَّازِعَاتِ غَرْقًا ﴿1﴾ وَالنَّاشِطَاتِ نَشْطًا ﴿2﴾ وَالسَّابِحَاتِ سَبْحًا ﴿3﴾ فَالسَّابِقَاتِ سَبْقًا ﴿4﴾ فَالْمُدَبِّرَاتِ أَمْرًا ﴿5﴾

ریزدرب: قسم به کیفیتِ کار مامورانِ ایجاد شرایطِ قیامتی

2

يَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ ﴿6﴾ تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ ﴿7﴾

ریزدرب: نتیجه فعالیت های کار گزارانِ قیامتی

3

قُلُوبٌ يَوْمَئِذٍ وَاجِفَةٌ ﴿8﴾ أَبْصَارُهَا خَاشِعَةٌ ﴿9﴾ يَقُولُونَ أَئِنَّا لَمَرْدُودُونَ فِي الْحَافِرَةِ ﴿10﴾ أَئِذَا كُنَّا عِظَامًا نَّخِرَةً ﴿11﴾ قَالُوا تِلْكَ إِذًا كَرَّةٌ خَاسِرَةٌ ﴿12﴾

ریزدرب: تلقیِ مردگانی که سر از خاک بدر آورده و اوضاع و احوال جدید را درک میکنند

4

فَإِنَّمَا هِيَ زَجْرَةٌ وَاحِدَةٌ ﴿13﴾ فَإِذَا هُم بِالسَّاهِرَةِ ﴿14﴾

ریزدرب: واقعیتِ ماندگارِ نتیجه فعالیت های کار گزارانِ قیامتی

 

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 - سوالات

1 – کلمه «غرقا» در آیه 1، با مفهوم مشهور «غرق شدن» یا «غرق کردن» چه نسبتی دارد؟

2 - کلمه فوق درصورتی که «درعین حال» و «هم زمان» با دو آیه بعدی نگریسته شود چـه مفهومی راتداعی میکند؟

3 – چرا فاعل های همه فعل های این پاراگراف «مونث» هستند؟

4 - کلماتِ غالب این پاراگراف به «چه زبان»ی است؟ (عادی؟ مَثَل؟ یا....)

5 - در این پاراگراف کدام آیه ها فرعی و کدام فرعی در فرعی است؟

6 - «ف» در ابتدای آیه 4  موضوع را متفرع بر چه میکند؟ (آیه 3 ؟ مجموع آیات 1 تا 3؟ یا...؟) (جواب با ذکر دلیل)

7 - برای آیه 7 چه سابقه ای سراغ دارید؟

8 - منظور از آیات 10 تا 12  چیست؟

4 – زاویه با تفاسیر رایج

1: (المیزان) : در اين سوره خبرهاى مؤكدى از وقوع قيامت آمده، و از طريق تدبير ربوبى كه نتيجه اش تقسيم شدن مردم به دو طايفه بهشتى و دوزخى است، بر وقوع آن استدلال كرده، و در آخر با اشاره به اينكه از رسول خدا (ص) مى پرسيدند كه قيامت چه وقت است؟ و با پاسخ به اين سؤال سوره را ختم مى كند،

این بود چیزی که المیزان تحت عنوان «غرض سوره» اظهار کرده ، ولی ما که همان موضوع را از طریق محاسبه از سوره استخراج کرده و آن را «درس» نامیده ایم، چنین عرض کرده ایم : مردم در موضوع قیامت عمدتا به تکذیب آن گرایش دارند .

2 : در تفسیر المیزان ، در موضوع قسم های این پاراگراف، نقل قول های زیادی را از مفسران نقل می کند و سپس تقریبا تمام آنها را به این علت که با هم انسجام و ارتباط ندارند و نیز با سیاق آیات سوره متناسب نیستند رد می نماید،

تا اینجا را بسیار خوب آمده،

 اما، اینکه به چکیده و عصاره خود سوره توجهی ننموده و بجای اینکه قسم های مذکور را به واقعه قیامت نسبت دهد به تمشیت امور فیزیکی این جهان نسبت داده، خطا رفته است.

 اما این تفسیر به درس و درب متکی است که از خود سوره گرفته شده، و لذا برای قسم های مذکور معنی بهتری ارائه نموده است.

3 : در نظر نگرفتن «پرانتزی» بودن آیات فوق سبب شده در تشخیص ظرف مکانی مدلول آیات دچار خطا شود و سعی بلیغی نموده یک جوری یک توضیحی ارائه کند که موفق هم نشده است.

آیات 10 تا 12 بدون اینکه فرع بر آیه ای باشند «پرانتزی» هستند، دلیلش هم اینکه اگر چشم خویش را بر آنها ببندیم و قبل و بعدشان را به هم وصل کنیم خواهیم دید روال سخن صاف و یکدست میباشد. 

5 - آیات برجسته این پاراگراف

یک ملاک مهم برای برجستگیِ آیات، شهرت آنها در نزد مردم است و این آیات از آیات مشهور قرآنی است.

آیاتی که ذیل تیر فوق مشخص میشوند، به دلایلی مانند اقبال هنرمندان خوشنویس و یا کاشیکار و معرق و منبت کار، و نیز وعاظ و نویسندگان، و . .  یا دلایل متنی، یا همزمانی با برخی وقایع، و دلایل دیگر، است که آنها را «برجسته» میکند، و این آیات نیز از همان انواع است.

6 - آیات مشکل

آیات 10 تا 14 از آیات «مشکل» قرآنی است، زیرا مفسران گوناگون در طول تاریخ اسلام مطالب مختلف و بعضا متضادی در تفسیر آنها گفته اند، و البته این قلم نیز تقسیر خویش را در باره آن ارائه نموده است که بطور خلاصه در قسمت 3 بحثِ تحت عنوانِ «زاویه با تفاسیر رایج» آمده است.

همچنین است آیات 1 تا 5 که محل اختلاف زیاد مفسران است، و این قلم در قسمت 2 همان بحثِ «زاویه با تفاسیر رایج» نظر خویش را ارائه نموده است.

7 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیات 1 تا 14 از آنجا که «قیامتی» است، کلا بالاتر از ذهنیات هر بنی بشری است، و طبعا در مورد مخاطبان اولیه نیز همچنین.

8 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

مخاطبان اولیه که بجای خود، مانیز امروز نمیتوانیم تصور روشنی از این امور که جزء مغیبات است داشته باشیم. اما، کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته، در طول این مدت طولانی، از نزول این سوره تا به امروز، تغییر معناییِ چندانی نیافته، و لذا مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف، از لحاظ تحت اللفظی همان تلقی را میداشته اند که ما.

9 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

وقوع قیامت، در اثر کار انبوه لشکرهایی انبوه از ملائکهء متخصص و با تقسیم کار شگرف آنها که در ابتدا به تخریب و سپس به ایجاد میپردازند صورت میگیرد و گرچه نتایج بیرونی آن هولناک به نظر میرسد اما بسیار قابل توجه است.

10 – کدام عنصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

آیه 6 که سخن از «لرزش» (یا همان «زلزله») دارد در سوره های سابق از زلزال گرفته تا چندین سوره پس از آن سابقه دارد.

همچنین است آیه 13.

آیه 14 که سخن از زمین صاف و همواره دارد در آیاتی که راجع به کوه ها مطالبی را ذکر می کند در سوره های قارعه و انفطار و تکویر و واقعه و غیره سابقه دارد.

آیه های 8 و 9 که نشانگر وضع رقت انگیز آنها در آخرت است نیز مسبوق بـــه سابقـه های زیادی در سوره های قبل می باشد.

آیه 7 از لحاظ مطلب جدید است و نشان می دهد روش کار ملائکه مورد اشاره آیات  فقط تخریب نیست بلکه پس از تخریب فورا به ایجاد نیز می پردازند.

شرح مختصر

کلیدهای تفسیری

بحث متنی

آیات 10 تا 12 بدون اینکه فرع بر آیه ای باشند «پرانتزی» هستند ، دلیلش هم اینکه اگر چشم خویش را بر آن ببندیم و قبل و بعدش را به هم وصل کنیم خواهیم دید روال سخن صاف و یکدست میباشد.

شنـا

شناگر چه خصیصه شاخصی دارد؟

 شناگر وقتی که در آب عمیق افتاد چاره ای جز شناگری ندارد زیرا اگر شنا را رها کند غرق می شود . لذا خصیصه شاخص او «مجبوریت» است.

لذا منظور آیه 3 این است که آنها چاره ای جز انجام امور فوق (که با توجه به درس به موضوعات مربوط به قیامت مرتبط است) ندارند.

مسابقه

از مجموع آیه  های 3 و 4 اینطور فهمیده می شود که مأموران مذکور (که چاره ای جز انجام مأموریت خویش ندارند ) از تمام قدرت و توان و امکانات خویش برای ارائه بهترین نتیجه استفاده می کنند.

تدبیر خوب

مأموران مذکور ، باصطلاح امروز ، «هوشمند» هم هستند بطوریکه برای «ارائه بهترین نتیجه ممکن» برنامه ریزی و تدبیر هم دارند.

«جهت» همه این مشخصه ها

این مأموران که وظیفه خویش را با نشاط زیاد انجام می دهند، و بهترین راندمان ممکن را نیز بروز می دهند، و برای این بهترین راندمان، برنامه ریزی هوشمندانه هم دارند، کارشان چیست؟

با توجه به درس و خلاصه تفسیر، کار آنها «جدا کردن پر شدت جهان از وضعیت فعلی آن »، و «ساختن جهان جدید» است.

ملائکه

به قرینه آنچه در پاراگراف اول در سوره مرسلات دیدیم، این کارگزارانی که این خواص و مشخصات قابل توجه را دارند، با توجه به درس و درب چیزی یا کسی جز «ملائکه مامور بر چیدن بساط این جهانی و استقرار بساط قیامت» نیستند.

ترجمه تفسیریِ آزاد

بسم الله الرحمن الرحيم

قسم به آن جدا کنندگان که غرق در انجام کارشانند (1) و قسم به نشاط داران ِ پر نشاط (2) و قسم به شناگران خوش شنا (3) و قسم به سبقت جويان پيشتاز (4) و قسم به كار سازان خوش تدبير، که لشکرهای پر تعداد از ملائکهء کارگزارِ برقراریِ قیامت اند (5) که در اثر کارِ آنان چنان است که زمین بشدت بلرزد (6) و پس از آن لرزه که همه چیز تخریب میشود سازندگی وسیع و عمیقی خواهد بود که مجددا اوضاع مرتبی ساخته و ایجاد گردد (7) در آن روز گوئی دلهای مردمِ زیادی که از گورها برخاسته اند فرو ميريزد (8) و چشمهايشان گوئی بیحال و فرو افتاده است (9) آنها به خویش و دیگران ميگويند آيا پس از اینکه در این حفره بودیم دو باره زنده شده ایم؟ (10) پس از اينکه استخوان هائي پوسيده شده بوديم؟ (11) اینان کسانی هستند که در دنیا هم که بودند میگفتند اگر قیامتی در کار باشد بیفایده و پر ضرر خواهد بود (12) در هر حال وقوع قیامت از منظر بیرونی مانند يک نهيب است (13) که پس از آن همگی فورأ در زميني هموار خواهند بود (14)