پیش تفسیر

1 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه اول)

 ( جدول1)

آيه	عنوان اصلی	عنوان  فرعی	شرح	تعداد کلمه
1تا3	قسم		شب وقتی فرا گيرد- روز وقتی تجلی کند- آفرينش نر و ماده	10
4	حکمت		سعی شما ها متفاوت است (در راههای گوناگون است)	3
6و5	مردم	مومنان	توصيف- اعطا- تقوی- تصديق نيکويی	6
7	حکمت	قوانين خدائی	کارشان را رو به آسانی می آوريم	2
9و8	مردم	کافران	توصيف بخيل، استغناء و تکذيب نيکوئيها	6
10	حکمت	قوانين خدايی	کارشان را رو به سختی می آوريم	2
11	مردم	کافران	مالشان بی نيازشان نمی کند.	6
13و12	خداوند	صفات	هدايت بشر و مالکيت دنيا و آخرت	7
14	اخرت	جهنم	هشدار- جهنم	3
15	اخرت	جهنم	خاص اشقياء است.	4
16	مردم	کافران	توصيف- تکذيب و روگردانی	3
17	اخرت	جهنم	اتقياء از ان برکنارند	2
18	مردم	مومنان	توصيف- زکات مال	4
20و19	مردم	مومنان	توصيف- جز رضای خدا نميخواهند.	11
21	اخرت	بهشت	مومنان	2
جمع				71

 

( جدول درج ها)

شماره	عنوان اصلی	عنوان فرعی	شرح	درصد
1/4	مردم	مومنان	اعطا- تقوا- تصديق- زکات- رضای خدا	55
2/4	قسم	عناصر طبيعی	شب، روز، افرينش جنس نر و ماده	14
3/4	اخرت	جهنم و بهشت	جهنم کافران	11
4/4	خداوند	صفات	هدايت بشر- مالکيت دنيا و اخرت	10
5/4	حکمت	خداوند	رفتار مساوی بين کافرو مومن	10

 

درس : رفتار  خداوند نسبت به مومن وكافر قانونمند است

 

البته دو جدول فوق اول و آخرِ جدول هاست، جدول های وسط را برای رعایت اختصار حذف کردیم، اما کسانی که حوصله دارند میتوانند موردِ سوره فجر را در کتاب «آموزش تفسیر قرآن» در سایت http://jamal-ganjei.com/ با تمام جدول هایش ملاحظه فرمایند.

 

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف از راه دوم

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

وَاللَّيْلِ إِذَا يَغْشَى ﴿1﴾ وَالنَّهَارِ إِذَا تَجَلَّى ﴿2﴾ وَمَا خَلَقَ الذَّكَرَ وَالْأُنثَى ﴿3﴾ إِنَّ سَعْيَكُمْ لَشَتَّى ﴿4﴾

ریزدرب : رفتار شما، علیرغم عواملِ یکسانِ موثر برشما، یکسان نیست.

2

فَأَمَّا مَن أَعْطَى وَاتَّقَى ﴿5﴾ وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَى ﴿6﴾ فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرَى ﴿7﴾ وَأَمَّا مَن بَخِلَ وَاسْتَغْنَى ﴿8﴾ وَكَذَّبَ بِالْحُسْنَى ﴿9﴾ فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْعُسْرَى ﴿10﴾ وَمَا يُغْنِي عَنْهُ مَالُهُ إِذَا تَرَدَّى ﴿11﴾

ریزدرب : رفتار  خداوند نسبت به مومن وكافر قانونمند است.

3

 إِنَّ عَلَيْنَا لَلْهُدَى ﴿12﴾ وَإِنَّ لَنَا لَلْآخِرَةَ وَالْأُولَى ﴿13﴾

ریزدرب: خداوند هدایت را به همه عرضه میکند و هردو جهان مال اوست.

4

فَأَنذَرْتُكُمْ نَارًا تَلَظَّى ﴿14﴾ لَا يَصْلَاهَا إِلَّا الْأَشْقَى ﴿15﴾ الَّذِي كَذَّبَ وَتَوَلَّى ﴿16﴾ وَسَيُجَنَّبُهَا الْأَتْقَى ﴿17﴾ الَّذِي يُؤْتِي مَالَهُ يَتَزَكَّى ﴿18﴾ وَمَا لِأَحَدٍ عِندَهُ مِن نِّعْمَةٍ تُجْزَى ﴿19﴾ إِلَّا ابْتِغَاء وَجْهِ رَبِّهِ الْأَعْلَى ﴿20﴾ وَلَسَوْفَ يَرْضَى ﴿21﴾

ریزدرب: خداوند هشدار را به همه میدهد، ولی واکنش ها متفاوت است،که نتایج نیز مرتبط به نوع واکنش است.

 

اصلی-فرعی

در قطعاتِ «ریزپاراگراف» های فوق، قسمت های فرعی یا پرانتزی را با استفاده از حروف نازک (در مقابل حروف سیاه -بولد-) مشخص کرده ایم، و بعلاوه، در مورد قسمت های فرعی یا پرانتزی، در برخی از موارد، اندازه حروف را یک درجه کوچکتر گرفته ایم، چنانکه ملاحظه میفرمایید.

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درس سوره که فوقا دیده اید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درس مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 - سوالات

1- قسم های سه آیه اول توجه مخاطب را به کدام جهت جلب میکند؟

2- چرا تلاشهای انسان ها متفاوت است؟

3- چرا در تفاوت مذکور «تفاوت تلاشهای اشخاص» برجسته شده ؟ تفاوت مذکور از چه لحاظ است؟ (موضوع؟ نتیجه؟ شیوه عمل؟ یا...؟)

4 – امروزه، کیفیت «شب» با آنچه از این کلمه در زمان نزول این آیات فهمیده میشد تفاوتی دارد، آیا این تفاوت سبب تغییرِ کارکردِ شب میشود؟

5 – با توجه به سئوال فوق، «اذا» (در هر دو آیه 2و3) چه جایگاهِ  کارکردی خواهد داشت؟

6– آیا در این آیات «شب» را مذموم دانسته و «روز» را تحسین نموده است؟ (جواب با ذکر دلیل)

7– کلمه «ما» در آیه 3 به کدام معنی است؟ (چه چیزی؟ چه چیزهائی؟ چیزی که؟ چیزهائی که؟ یا.....؟ - جواب با ذکر دلیل -)

8 – چرا در آیه 3 فرموده «سعیکم» و نفرموده «مساعیکم»؟

9-چه کسانی زندگی مطلوب خواهند داشت و چه کسانی بر عکس؟

10 – آیه 11 با کدام کلید تفسیری قابل توجیه است؟

11 – در آیه 5، «اعطی» اشاره به بذل و تقدیم چه چیزی دارد؟

12 – در آیه 6، کسی که «حُسنی» را تصدیق میکند دقیقا چه چیزی را تصدیق میکند؟

13- «من» در این پاراگراف به چه معنی است؟ («کسیکه»؟ «کسانیکه»؟ - جواب با ذکر دلیل -)

14 – کلمات حسنی و یسری و عسری صفت تفضیلی اند یا عالی؟ و چرا؟

15-ازچه لحاظ همگان درمقابل «هدایت» مساوی هستند؟

16 – چرا در آیه 12 کلمه «علینا» (= برعهده ما است) را بکار برده؟

17 – چرا در آیه های 12و13 برای گوینده ضمیر «ما»  ودر آیه 14 ضمیر «من» را بکاربرده؟

18 – باتوجه به آیه های 15 و 17، آتش مذکور «بدترین ها» را شکار می کند و «با تقوا ترین ها» از آن بر کنار می مانند. توضیح دهید وضع «بدها» و «با تقواها» چه میشود؟ (دقت کنید و برای جوابتان دلیل بیاورید)

19 - «ل» اول کلمه للهدی (آیه 12) برای چیست؟

20 - «ل» دوم همان کلمه چه ؟

21 – در این سوره خیلی به بذل مال در راه خدا تاکید شده ، (آیه های 5 و 8 و 11 و 18 ) چرا؟

22 – رضایت مطرح در آیه آخر چه وقت حاصل میشود؟ (در آخرت؟ در این جهان؟ امکانا در هردو؟ یا.........؟)

ممکن است بعضی از خوانندگان محترم این سوال را پیدا کنند که چرا اینهمه سوال (آنهم در ابتدای بحث) طرح شده است!

جواب این است که:

1 – شما خواننده محترم این کتاب از نوعِ خوانندگان عادیِ  رمان ها و امثال آن نیستید و اصطلاحا «تفسیر خوان» میباشید، لذا،  طرحِ این نوع سوالات ذهن شما را در حین پاسخ دادن تحریک میکند و از این طریق بسیاری از نکات تفسیری لازم را مستقیما درک میکنید و این از خواندن موثر تر است.

2 – با توجه به فرایند مذکور،لازم نیست ما شرح زیادی بدهیم، و این به احتراز از اطاله کلام کمک میکند.

4 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

به نظر نمی آید مدلول این سوره در زمان نزول این آیات هنوز شکل گرفته باشد زیرا نزول این سوره هنوز در شش ماهه اولِ شروع به نزول قرآن بوده، بلکه میتوان آیات این سوره را در جهتِ «پیشگوئیِ مشکلات راهِ رسالت» تلقی نمود، یعنی اینکه برای آنحضرت دارد روشن میکند که در آینده مشکلاتی در زمینه رسالتت خواهی داشت، و پایگاه مخالفان و معارضانت ثروت و قدرتِ حاصل از آن است.

در روزهای نزول این سوره زندگی مردم در مکه «ابتدائی» بوده، بطوریکه با استقرار شب، زندگیِ معمول، نسبتا تعطیل و با آغاز روز زندگیِ واقعی رخ نشان میداده است (آیه های 1 و 2)

و ما فعلا نمیتوانیم آن نوع زندگی را درک کنیم زیرا با پیشرفت تمدن تقریبا میتوان گفت که امروز شب و روز فرق کمی دارد و تقریبا همه فعالیت های روزانه بشر اعم از تلاش معاش و کسب علم و ارائه هنر و تامین و نگهداریِ خدمات عمومی و و و هم در شب و هم در روز انجام میشود و بلکه برخی از فعالیت های عمومی (از قبیل نگهداریِ خدمات شبکه ای اعم از مخابراتی و اینرنتی و فعالیت های پشتیبانی و وابسته که برای زندگی فعلی حیاتی است)  شب و روز نمی شناسد.

اما، در آن روزها، در شب، زندگی ها نسبتا تعطیل و در روز، زندگی ها آغاز مجدد میداشته اند.

برای مردم آن روزها جنسیت فرزندان مهم بوده (زیرا به عناصرِ موثر در آن قسم یاد شده) و چون جامعه شان نسبتا ابتدائی بوده، پسر از دختر مهم تر بوده، و این چون واضح است شرحی نمیدهیم.

مردم آن روزهای مکه اجمالا میدانستند که عوامل زیادی بر جنسیت اولاد موثر است (آیه 3) و اینکه نمیتوانند فرزندان خویش را فقط از جنس دلخواه داشته باشند.

نیز، جامعه آن روزهای مکه، جامعه ای متکثر بوده (آیه 4) یعنی مردمِ آن روز ها از نوعِ «یک جور فکر کن» و «یک جور رفتارکن» نبوده اند و تفکرات و رفتارهایشان متنوع و مختلف و گاهی متخالف و متضاد بوده است. و با توجه به سه قَسَم قبلی (آیه های 1 و 2 و 3)، این موضوع (یعنی تکثر در فکر و عمل) مورد تایید الهی است، زیرا آن عواملی که مورد سوگند قرار گرفته از نظر خداوند مهم اند که  آنها را تلویحا مقدمه ای برای جواب قسم (یعنی همان تکثر در افکار و رفتار) دانسته است.

بنا بر مطالبی که قبلا دیدیم، و نیز این پاراگراف، ترکیبِ جمعیتیِ مخاطب ها (که فعلا محدود به مکه است) از این قرار بوده است:

1 – مخالفانِ فعال (آیه 15)

2 – مخالفانِ عادی (به قرینه سطر قبلی)

3 – موافقان فعال (آیه 17)

ممکن است کسی بگوید در این دسته بندی جای «موافقان غیر فعال» خالی است، به این ایراد اینطور جواب میگوییم  که در زمان نزول این سوره که هنوز شش ماه هم از دعوت آنحضرت نگذشته بود و از طرف دیگر در بساط آنحضرت «شیرینیِ مگس جلب کن» (یعنی قدرت و ثروت) پیدا نمیشد و فقط شیرینیِ معنوی پیدا میشد و علاوه بر فقدان شیرینیِ مگس جلب کن، تازه چوب و چماق و توهین و تهدید و استهزاء هم در کار بود،

در چنان اوضاع و احوالی، فقط کسانی در جبهه آنحضرت بودند که مزه شیرینی معنوی بساط آنحضرت را می پسندیدند و از موانع نیز برای رسیدن به آن نمی هراسیدند،  آنها فقط موافق فعال بوده اند، یعنی آنحضرت در ایام مقارن نزول این سوره «موافق غیر فعال» نداشته است.

همچنین از مطالب همین پاراگراف، میتوان گفت که پیروان آنحضرت (چنانکه معمولا میگویند) صِرفا افرادی تهیدست و فقیر و مسکین و برده نبوده اند زیرا که به آنان توصیه شده برای رشد شخصیتی شان به انفاق مالی بپردازند (آیه 18)

 

5 - زاویه با تفاسیر رایج

1- معنی کردن قسم های این سوره به کمک «درس» سوره (که مستقیما از مطالب خودِ سوره استخراج شده) انجام شده و روایات و نقل قول و ظن و گمان استفاده نشده است.

2- در این سوره «درس» که عصاره مطلب سوره باشد از روی محاسبه ای استخراج شده، اما در المیزان، «غرض سوره» (که همان عصاره مطلب  باشد) را «تهدید و انذار» ذکر نموده که تفاوتِ دو نتیجه آشکار، و رجحان نتیجهء محصول این روش بر آن، واضح است.

3. - در المیزان فرموده این سوره «هم می تواند مکی باشد و هم مدنی» که خطا است:

یکی به علت محتوای کاملاً «اعلامیه ایِ» سوره که نشان می دهد نه تنها مکی است بلکه مربوط به اوایل دوره مکه است،

دوم، محتوای بسیط آن،

سوم، شاخص طول آیات آن [نسبت تعداد کلمات به تعداد آیات] که در مورد این سوره 4/3 است (که در سوره های مدنی نوعاً چند برابر این عدد است)

4 - مطلبی که ذیلا ملاحظه میکنید که در آن برای «حُسنی» توضیحی ارائه شده یک مورد از موارد تیتر فوق است.

5 – نوعا مفسران آیه آخر را به آخرت و کلمه «سوف» را به زمانِ لازم تا وقوع قیامت تفسیر میکنند، در حالیکه بنا به تفسیر ما قبل از وقوع قیامت هم (یکی در واقعه عظیم هجرت و یکی در واقعه عظیم ترِ فتح مکه) رضایتِ ذکر شده در آیه 21 رخ نشان داده است.

6 – بحثی که در مورد سه گروه بودن مخاطب ها کرده و آنها را به فقط سه دسته تقسیم کرده ایم نیز مورد دیگری است که ذکرش در ذیل تیتر فوق مناسبت دارد.

 

6 – پیشگوئی های تحقق یافته

در این پاراگراف دو نوع از افراد و جهت گیریِ آنان در رابطه با موضوعِ رسالتِ آنحضرت را مطرح نموده، و دو نتیجه ای که با آن دو نوع جهت گیری برایشان رقم خواهد خورد، را پیشگوئی نموده، و چنانکه واقعیات تاریخی نشان میدهد این پیشگوئی در زمانی کوتاه (حدود دو دهه) به وقوع پیوست.

آیه 21، با توجه به اینکه در واقعه عظیم ( هجرت و فتح مکه) رضایت پیروان آنحضرت حاصل شد از وعده های تحقق یافتهء واضح الهی است.

 

7 - آیات مشکل این پاراگراف

آیات 1و 2 و 3 چون مفسران مختلف آنها را به گونه های مختلف و بعضا متنافر و متضاد معنی کرده اند جزء آیات مشکل قلمداد میشوند.

 

8 - در این پاراگراف، کدام فقرات، فوق ذهنیات معاصران نزول است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

علم مخاطبان اولیه به موضوع آیه 3 نمیرسید، زیرا کشف قوانین توارث سابقه ای بیش از سه قرن ندارد، گرچه هنوز هم، بشر قرن بیست و یکمی هنوز به آنجا نرسیده که به همه پرسش های مربوط به عوامل تعیین کننده جنسیت پاسخ روشن و صحیح بدهد.

 

9 - آیات برجسته این پاراگراف

برجستگی این سوره  بیشتر به عمق معانی آن است که اگر به درس و درب ها توجه کنید بهتر متوجه خواهید شد.

اما این سوره نیز در کاشیکاری های مساجد و سایر اماکن مذهبی نسبتاً زیـاد دیده می شود.

10 - مطالب خاص این سوره

تأکید این سوره روی رفتار مساوی نگر در این جهان بین کافر و مؤمن است و در این جهت بسیار پر رنگ است و از روی همین تأکیدِ پررنگ به نظر می آید جای این سوره در لیست نزول باید قبل از سوره شمس باشد زیرا سوره شمس راجع به آزادی و اختیار نوع بشر پر رنگ و مؤکد است، یعنی این سوره میگوید «ای بشر! علیرغم رفتارِ مساوی نگر که با شما شده، شما واکنش های متفاوتی بروز داده اید» و همین نکته اخیر در سوره شمس پر رنگ تر مطرح شده است.

 

11 - مخاطبان اولیه از این سوره چه تلقیی  میداشتند؟

از آنجا که کلمات استفاده شده در این سوره، در طی این چارده قرن و اندی، تغییر معناییِ چندانی نیافته اند، لذا، تلقیی که مخاطبان اولیه در آن روزها از این پاراگراف میداشته اند، همان چیزی است که امروز هم از ترجمه تحت اللفظی این پاراگراف بدست می آید.

همانطور که در سوره عصر هم عرض کرده ایم، نزول این سوره در ابتدای دوره رسالت آنحضرت است و هنوز مصادیق دقیقِ مطالب نازله تعریف و توضیح و تشریح نشده، و موقعیت این آیات هنوز موقعیتِ ابتدا و شروع است. و همانطور که در سوره عصر عرض کردیم مردمِ مخاطبِ اولیه این آیات، خالی از هرگونه تصوری از خیر و شر نبوده اند، و به عبارتی ، تصوری–هرچند غیر دقیق–از حق و باطل و خیر و شر داشته اند.

و «حُسنایِ» ذکر شده در آیه های مذکور به معنیِ «آنچه شما در اذهان خویش به معنیِ حق و خیر میگیرید» میباشد، اما با این شرط که در مجموعه اعتقادی شما (مخاطب های اولیه) و نزد خودتان بالاترین موقعیتِ ارزشی را داشته باشد.

و «تصدیق» و «تکذیب»ی هم که در آیات فوق آمده به معنی «تصدیق عملی» و «تکذیب عملی» میباشد.

فعلا مخالفان آنحضرت را در نظر نگرفته و فقط به تلقی پیروان آنحضرت می پردازیم:

تلقی پیروان آنحضرت از مطالب این سوره (با توجه به مطالبی که از اول این تفسیر تا اینجا عرض کرده ایم) اجمالا این میتواند باشد که خداوند بر عهده گرفته که همگان را هدایت بفرماید و این طبیعی است زیرا همگان مخلوق او هستند و باز هم طبیعی است که عده ای به فراخور حال خویش به هدایت او پاسخ مناسب بدهند و عده ای نیز ندهند، و البته برای دسته اخیر از راه های خاص خویش وارد میشود و مآلا آنها را به منظورِ هدایتی اش میرساند.

 

12 - در این سوره چه عناصر فرازمانی- فرامکانی هست؟

سعی انسانها ذاتا متنوع و متکثر است و خود این موضوع مورد تایید الهی است.

اینکه صاحبانِ رفتار های آیه های 5 و 6 (اعطاء و تقوا) به نتیجه مندرج در آیه 7 (هموار شدنِ راه های اعطاء و تقوا) برسند، و نیز صاحبانِ رفتار های آیه های 8 و 9 به نتیجه مندرج در آیه 10 برسند، این خودش یک عنصر فرا زمانی و فرا مکانی است و همیشه درست در می آید و یک قانون «همه وقت-همه جا»ئی است و از دین و نژاد و اعصار و قرونِ عاملین مستقل است، و شواهد تاریخی نیز تاییدش میکند.

هدایت انسانها موضوع مهمی است که خداوند آن را تعهد فرموده و انجامش را در برنامه سیستم های مستقر در جهان گذاشته است، و الّا و لابدّ، روزی خواهد آمد که همگان به هدف های هدایتی خداوند و سیستم هایش برسند.

 

13 - این سوره حاوی چه رهنمودهایی برای بشر قرن حاضر است؟

درک مطلب فوق و سعی در هماهنگ نمودن همه چیز با آن و احتراز از فشار و اجبار و خشونت برای همسان کردن و یکجور نمودن فکر و عمل آدمیان.

بشر امروز دچار مشکلاتی است که در سوره ها و پاراگراف های قبل اشاراتی به آنها داشته ایم و قصد تکرار آنها را نداریم.

آنچه در اینجا، با توجه به تیتر فوق میتوانیم بگوئیم این است که اگر یک نهضت عمومیِ اصلاح رفتاری در جهتِ عمل به آیه های 5 و 6 بوجود آید، راحت و هموار شدن زندگی بشر و کاهش اضطرابات و خروج از رفتارهای سبعانه و خروج از شرکت در مسابقه های تمام نشدنیِ حاصل از چشم همچشمی و ارزش های کاذبِ غیر واقعیِ دائما القاء شونده توسط انواعِ بوق های تبلیغاتی، که واقعا زندگی بشر را به جاده های سنگلاخِ پر از زحمت و ناهمواری انداخته، را در پی خواهد داشت.

مطالب این سوره حاوی امید به آینده و نشان دادن راهکار به انسان ها برای رشد شخصیتی خویش است که اهمّ موارد آن خرج کردن مازاد ثروت در اموری است که به نظر هریک از آنان به رشد شخصیتی سایرین می انجامد، مثلا در NGO هایی که در امور مختلف برای خدمت رسانی های مختلف (اعم از بهبود وضع معیشتی یا اعطای بورس های تحصیلی یا . . . ) تشکیل میشوند.

 

14 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

با توجه به لیست ترتیب نزول ما، همه عناصر این سوره «برای اولین بار» است.

 

 

15 – در این پاراگراف کدام آیات حاوی «محورهای ثابت کلام وحی» است؟

 

قَسَم ها

سوره عصر

والعصر (1)

سوره ضحی

وَالضُّحَى ﴿1﴾ وَاللَّيْلِ إِذَا سَجَى ﴿2﴾ مَا وَدَّعَكَ رَبُّكَ وَمَا قَلَى ﴿3﴾

سوره تین

وَالتِّينِ وَالزَّيْتُونِ ﴿1﴾ وَطُورِ سِينِينَ ﴿2﴾ وَهَذَا الْبَلَدِ الْأَمِينِ ﴿3﴾

سوره لیل

وَاللَّيْلِ إِذَا يَغْشَى ﴿1﴾ وَالنَّهَارِ إِذَا تَجَلَّى ﴿2﴾ وَمَا خَلَقَ الذَّكَرَ وَالْأُنثَى ﴿3﴾

 

درباره انسان

سوره عصر

اِنَّ الانسانَ لَفی خُسرٍ(2)

سوره تین

لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ ﴿4﴾ ثُمَّ رَدَدْنَاهُ أَسْفَلَ سَافِلِينَ ﴿5﴾ إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَلَهُمْ أَجْرٌ غَيْرُ مَمْنُونٍ ﴿6﴾

سوره لیل

إِنَّ سَعْيَكُمْ لَشَتَّى ﴿4﴾

انسان های مطلوب

سوره لیل

فَأَمَّا مَن أَعْطَى وَاتَّقَى ﴿5﴾ وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَى ﴿6﴾

 

انسان های نامطلوب

سوره لیل

وَأَمَّا مَن بَخِلَ وَاسْتَغْنَى ﴿8﴾ وَكَذَّبَ بِالْحُسْنَى ﴿9﴾

شئون الهی

سوره لیل

إِنَّ عَلَيْنَا لَلْهُدَى ﴿12﴾ وَإِنَّ لَنَا لَلْآخِرَةَ وَالْأُولَى ﴿13﴾

درباره عذاب

سوره قارعه

فَأُمُّهُ هَاوِيَةٌ ﴿9﴾ وَمَا أَدْرَاكَ مَاهِيَهْ ﴿10﴾ نَارٌ حَامِيَةٌ ﴿11﴾

سوره لیل

فَأَنذَرْتُكُمْ نَارًا تَلَظَّى ﴿14﴾ لَا يَصْلَاهَا إِلَّا الْأَشْقَى ﴿15﴾ وَسَيُجَنَّبُهَا الْأَتْقَى ﴿17﴾

درباره نعیم

سوره لیل

﴿20﴾ وَلَسَوْفَ يَرْضَى ﴿21﴾

 

بدیهی است اگر در سوره های آتی هرجا به همین موارد برخوردیم، ضمن یادآوری همین محور ها، آنها را نیز اضافه خواهیم نمود.

 

شرح مختصر

کلید های تفسیری

ترتیب نزول

از لحاظ «جای» این سوره درلیست ترتیب نزول، این سوره باید قبل از سوره شمس باشد، زیرا، در عین مشابهتِ قسمتی از محتوا، سوره شمس از این سوره کامل تر است.

 

فعل خداوند قانونمند است

اینکه در آیه های 7 و 10 فرموده: برای آنها رسیدن به همواری (آیه 7) و رسیدن به ناهمواری (آیه 10) را هموار میکنیم، به این معنی است که در نظام این جهان، سیستم های موجود طوری طراحی شده که که صاحب آن رفتار را به آنجا و صاحب این رفتار را به اینجا میرساند.

ذکر مصادیق افاده حصر نمی کند  

گوناگون بودن رفتارها که قبلا مطرح شده، در آیه های 5 و 6 برای رفتارهای پسندیده، و قرینه آنها در آیه های 8 و 9 برای رفتارهای ناپسند، بعنوان نمونه و مثال ذکر شده و قاعدتاً نباید منحصر به آنها باشد. و تازه، موضوعِ تفاوت در شدت و ضعف ها توسط افراد مختلف نیز مطرح هست (که تعداد موارد را در هر دو طیف به بینهایت می رساند)

 

یکسان نگریِ الهی در این جهان

در ریزپاراگراف 1 درقَسَم های اول و دوم  به دوچیز اشاره میکند که  از طرفی تضاد شان و از طرف دیگر همجنس بودنشان آشکار است.

 شب و روز گرچه به نظر متضاد می آیند اما هم همجنس هستند (هردو از جنس زمان هستند) و هم منشاء آنها یکی است (منشاء هردو آنها گردش زمین به دور خورشید است)

در قسم سوم به مجموعه عواملی اشاره میکند که نتیجه کارکرد آنها اختلاف جنسیتیِ موجودات زنده است.

چه ارتباطی است بین اینها و بین جواب قسم که میگوید «کوشش های شماها گوناگون است»؟

ارتباطی را که باید بیابیم واضح است.

در دو آیه اول از دو تاثیرگذار متضاد، ودر آیه سوم از عواملی سخن می راند که کارشان ایجاد تفاوت جنسیتی است. به عبارت دیگر دو سری عمل کننده را مطرح نموده:

ا – عوامل متضاد (دو آیه اول)

2 – عواملی که تفاوت را ایجاد میکنند.

با این مقدمات هر کسی میتواند چیزی را که در ریزدرب می بینید نتیجه بگیرد.

 

«ما» (= آنچه) در ابتدای آیه 3 یعنی چه؟

در بخش «شرح مختصرِ» سوره تین بحثی تحت عنوان «خواست خداوند قانونمند است»  عرض کردیم.

اولاً، خواهشمندیم آن بحث را مجدداً از نظر بگذرانید،

ثانیاً توجه شما را به این نکته جلب می کنیم که زبان و ادبیات قرآنی اینطور است که اغلب به همان روشِ آن قسمتِ سوره تین سخن می گوید، و مطالبی را که ما آنها را قـانـونمند می دانیم به خداوند نسبت می دهد و دلیلش را نیز طی همان بحث عرض کردیم.

اما گاهی هم در قرآن به روش متفاوت سخن گفته می شود و به جای اینکه فلان کار و یا فلان دسته از کارها را به خداوند نسبت دهد، به عوامل و نظامات و سیستم هائی نسبت می دهد که آنها را نیز همو قرار داده است.

هر دوی این طرز بیان  یکی است اما در هر طرز بیان منظوری نهفته است که تدریجاً در آینده می بینیم و عرض می کنیم.

در اینجا نیز «ما» (= آنچه) در آیه 3، به قوانین وراثت و جنسیت و سیستم های زاد و ولد و غیره که مجموعاً تعیین کننده جنسیت نوزاد می باشند نظر دارد.

سه آیه اول ریزپاراگراف 2 ذکر یک نوع قانونمندی در قبال رفتار یک دسته از کسان است، و سه آیه دوم  یک نوع  قانونمندی دیگر در قبال رفتار  کسانی ازنوع دیگر می باشد، و خیلی جالب است که آیات این پاراگراف دسته به دسته قرینه و متضاد یکدیگر می باشند.

 

مثلاً

مجموع آیات 5 و 6 و 7 قرینه و متضاد مجموع آیات 8 و 9 و 10 هستند، و اجزاء آنها نیز همچنین.

مقایسه کلمه به کلمه آیه های 5 و 8 نشان می دهد «گرایش به تقوا» در مقابل «گرایش به احساس بی نیازی» است.

این ریزپاراگراف بطور کلی به پاسخ قانونمند الهی نسبت به رفتارهای متضاد کافرانه و مؤمنانه اشاره دارد و با توجه به ریزپاراگراف قبل مفهوم است.

در ریزپاراگراف 3 دو عرصه دیگر از رفتار مساوی نگرِ قانونمندِ خداوند بیان می شود :

چنانکه می دانیم خداوند پیامبران را برای همه انسان ها می فرستد و آنها از اینکه در معرض ارشادات پیامبران قرار گیرند مساوی هستند (صرف نظر از اینکه گرایش آن ها چیست) و همچنین خداوند این جهان را برای همه مردم اعم از مؤمن و کافر قرار داده تا از آن استفاده کنند و آخرت را برای همه مردم قرار داده و همگان برای اینکه در آخرت زندگی مطلوبی داشته باشند در شرایط مساوی هستند زیرا همگان می توانند با گرایش مثبت نسبت به هدایت پیامبران و استفاده مناسب از مواهب دنیوی، شرایط مطلوب اخروی را کسب کنند(یا نکنند)

هشداری هم که در آیه 14 عنوان می شود برای همگان است و لذا مؤمن و کافر به طور مساوی آماج این هشدارها هستند و عرصه آن این جهان است (که هر دو گروه در این موضوع – دریافت هشدار – مساوی هستند)

 

تفاوت ها در آخرت است

مومن و کافر در دنیا از لحاظ دریافت هشدارها در موقعیت مساوی قرار دارند، اما آنچه در آیه های 15و 17 و 21 دیده می شود اختلاف موقعیت شان در آخرت است.

یعنی آنها در دنیا از لحاظ دریافت هشدار مساوی بودند اما از آنجا که مطابق آیه 4 «سعی» شان گوناگون بود، عده ای مطابق آیه 16 عمل کردند و به نتیجه مندرج در آیه 14 رسیدند و عده ای هم مطابق آیه های 18، 19و 20 عمل کردند و به نتیجه مندرج در آیه 17 رسیدند.

 

 

ترجمه تفسیریِ آزاد

بسم الله الرحمن الرحیم

قسم به شب وقتي که همه چیز را مي پوشاند (1) و به روز وقتيکه همه چیز را ظاهر میکند (2) و قسم  به آن سیستم های مخلوق خداوند که سبب نر و ماده شدن نوزاد میشوند (3) که کوشش هاي فکری و رفتاریِ شماها مختلف است (4) پس اگر کسانی اِعطا کردند و تقوا پيشه نمودند (5) و نيکويي ها را تصديق کردند (6) ما نيز بزودي آساني را در راهِ نیکوئی برايشان مهيا خواهيم نمود (7) و اما آنانکه بخل ورزيدند و بي نيازي درپيش گرفتند (8) و نيکويي را تکذيب کردند (9)  بزودی سختي را برايشان مهيا مي کنيم (10) و ثروتشان وقتي که هلاک ميشوند کمکي به آنان نمي کند (11) البته هدايت بر عهده ما است (12) و البته آخرت و این جهانِ نخستین نیز  از آنِ ما است (13) پس، از آتشي که زبانه ميکشد هشدارتان میدهم (14) که غير از بدترين ها کسي دچارش نمیشود (15) همانها که تکذيب نموده و به حق پشت میکنند (16) و بزودي پرهيزگارترين ها از آن بر کنار ميمانند (17) همانها که مال را در راه حق  ميدهند که رشد يابند (18) و اين بخاطر نعمتي نيست که کسي به آنها داده باشد (19) و فقط بخاطر کسب رضايت پروردگار والایشان است (20) و البته بزودي راضي ميشوند (21)