X

أَكُفَّارُكُمْ خَيْرٌ مِّنْ أُوْلَئِكُمْ أَمْ لَكُم بَرَاءةٌ فِي الزُّبُرِ ﴿43﴾ أَمْ يَقُولُونَ نَحْنُ جَمِيعٌ مُّنتَصِرٌ ﴿44﴾ سَيُهْزَمُ الْجَمْعُ وَيُوَلُّونَ الدُّبُرَ ﴿45﴾ بَلِ السَّاعَةُ مَوْعِدُهُمْ وَالسَّاعَةُ أَدْهَى وَأَمَرُّ ﴿46﴾ إِنَّ الْمُجْرِمِينَ فِي ضَلَالٍ وَسُعُرٍ ﴿47﴾ يَوْمَ يُسْحَبُونَ فِي النَّارِ عَلَى وُجُوهِهِمْ ذُوقُوا مَسَّ سَقَرَ ﴿48﴾ إِنَّا كُلَّ شَيْءٍ خَلَقْنَاهُ بِقَدَرٍ ﴿49﴾ وَمَا أَمْرُنَا إِلَّا وَاحِدَةٌ كَلَمْحٍ بِالْبَصَرِ ﴿50﴾ وَلَقَدْ أَهْلَكْنَا أَشْيَاعَكُمْ فَهَلْ مِن مُّدَّكِرٍ ﴿51﴾ وَكُلُّ شَيْءٍ فَعَلُوهُ فِي الزُّبُرِ ﴿52﴾ وَكُلُّ صَغِيرٍ وَكَبِيرٍ مُسْتَطَرٌ ﴿53﴾ إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَنَهَرٍ ﴿54﴾ فِي مَقْعَدِ صِدْقٍ عِندَ مَلِيكٍ مُّقْتَدِرٍ ﴿55﴾

 [ای کافرانِ معاصر نزول این آیات !] آيا كفار شما بهتر از آنان هستند يا براي شما در كتب آسماني امان نامه اي مقرر شده؟ (43) شايد ميگويند ما گروهي مددكار يكديگر و انتقام جو هستيم (44) بزودي اين گروه پاشيده ميشود و پشت خواهند كرد (45) بلكه موعدشان قیامت است وآن مهم تر و تلخ تر است (46) مجرمان در گمراهي و آتش هاي افروخته اند (47) روزي كه با رخسارها بسوي آتش كشيده شوند، [و در این حال به آنها گفته میشود]حرارت و عذاب سقر را بچشيد (48) البته هر چيزي را به اندازه آفريده ايم (49) و فرمان ما جز يكي نيست، و (انجام شدنش) مانند پلك زدن (فوری) است (50) و البته امثال شما (کافران معاصر نزول این آیات) را هلاك كرديم. آيا پند پذيري هست؟ (51) و هر چه كردند در كتابها هست (52) و تمام ريز و درشتش نوشته شده (53) البته تقوا پيشگان در بهشتها و نهرها هستند (54) در جايگاهي درست، نزد فرمانروائي قدرتمند (55)


قبلی:  سوره قمر سوره قمر
بعدی:  سوره فیل سوره فیل
Print
39 بار مطالعه شده است

پیش تفسیر

1 استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره (یعنی «درس» سوره) را در قسمت اول نشان داده ایم که مطابق ذیل است:

درس: ضديت فعالانه با حق، سبب نابودي در دنيا و عذاب آخرت است.

 

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب: کفار به وضع خویش ننازند، بزرگتر و مهممتر از آنها هم که چنین رفتارهایی داشتند هلاکت یافتند و به قیامت هم بیندیشند که موقعیت ناخوشایندی خواهند داشت.

 

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

أَكُفَّارُكُمْ خَيْرٌ مِّنْ أُوْلَئِكُمْ أَمْ لَكُم بَرَاءةٌ فِي الزُّبُرِ ﴿43﴾ أَمْ يَقُولُونَ نَحْنُ جَمِيعٌ مُّنتَصِرٌ ﴿44﴾ سَيُهْزَمُ الْجَمْعُ وَيُوَلُّونَ الدُّبُرَ ﴿45﴾ بَلِ السَّاعَةُ مَوْعِدُهُمْ وَالسَّاعَةُ أَدْهَى وَأَمَرُّ ﴿46﴾

ریزدرب: کفار به چه مینازند؟

2

إِنَّ الْمُجْرِمِينَ فِي ضَلَالٍ وَسُعُرٍ ﴿47﴾ يَوْمَ يُسْحَبُونَ فِي النَّارِ عَلَى وُجُوهِهِمْ ذُوقُوا مَسَّ سَقَرَ ﴿48﴾

ریزدرب: کفار به چه مینازند؟

3

إِنَّا كُلَّ شَيْءٍ خَلَقْنَاهُ بِقَدَرٍ ﴿49﴾ وَمَا أَمْرُنَا إِلَّا وَاحِدَةٌ كَلَمْحٍ بِالْبَصَرِ ﴿50﴾ وَلَقَدْ أَهْلَكْنَا أَشْيَاعَكُمْ فَهَلْ مِن مُّدَّكِرٍ ﴿51﴾ وَكُلُّ شَيْءٍ فَعَلُوهُ فِي الزُّبُرِ ﴿52﴾ وَكُلُّ صَغِيرٍ وَكَبِيرٍ مُسْتَطَرٌ ﴿53﴾

ریزدرب: کفرِکفار ناشی از غفلتشان از چنین حقایق تعیین کننده ای است.

4

إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَنَهَرٍ ﴿54﴾ فِي مَقْعَدِ صِدْقٍ عِندَ مَلِيكٍ مُّقْتَدِرٍ ﴿55﴾

ریزدرب: ای مومنان! به موقعیت تان و عاقبتش دلگرم و دلخوش باشید.

 

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 از اول تا اینجا

در پاراگراف 1 می فرماید: ای تکذیبگران ! فرصت شما  در حال اتمام است، چرا بس نمیکنید، در حالی که اینهمه آیات الهی برشما نازل شده است و به پیامبر هم توصیه میفرماید که فعلا چندان اهمیتی به آنها ندهد.

در پاراگراف 2 به اقوام پیشین که از حد گذرانده بودند و هلاک شدند اشاره فرموده و در انتها – طی ترجیع بندی که در موارد مشابه دائما تکرار میشود - به موضعِ ثابت الهی در مورد تکذیبگرانی که بخواهند اقدام عملیِ جدی در مبارزه با نماد حق بنمایند اشاره واضحی نموده است.

در این پاراگراف میفرماید ای تکذیبگران معاصرِ این رسول! به چه می نازید؟ آیا شما از اقوام قبلی قوی ترید؟ یا ضمانتی دارید که به عاقبت آنان دچار نشوید؟ یا به حمایت متقابل یکدیگر مطمئنید؟ تازه اگر خداوند بنا به مصالحی نخواهد در عذابتان تعجیلی کند قیامت که سر جای خودش هست و ضمنا ما همه چیز را به اندازه قرار دادیم و مهلت شماهم اندازه ای دارد و وقتیکه سر رسید شود کارتان تمام است و مگر ندیدید عاقبت پیشینیانی که مانند شما عمل میکردند چه شد و مگر نمیدانید در جهان بعدی کسانی که مانند شما نیستند چه عزت و احترامی دارند، پس چرا از همه این چیزها پند نمیگیرید؟

4 - سوالات

1 – بین آیه های 42 و 43 موضوع کدام کلید تفسیر اتفاق افتاده؟

2 - سوال فوق رادرباره آیه44 نسبت به آیه43 جواب دهید.

3 - همچنین است راجع به سه کلمه  آخرآیه48.

4 - ضمیر«کم» دردوکلمه «کفارکم» و «اولئکم» خطاب به چه کسانی است؟

5 – درکلمه «اولئکم» یک ظرافت و لطافت ادبی بکار رفته، آن را مشخص نموده و توضیح دهید.

6 - کلمه «ساعت» به معنی لغوی آمده یا اصطلاحی؟

7 - چرا برای خداوند حالت جمع (انّا  خلقنا  امرنا  اهلکنا) در نظر گرفته شده؟

8 – منظور از آیه های 52 و 53 چیست؟ یعنی چرا آن را ذکر فرموده است؟

9 - چه ارتباطی بین این مطالب با بقیه مطالب سوره هست؟

10 – با توجه به اینکه نمیتوان برای خداوند مکان تصورکرد، کلمه «عند» در آیه 55 چه وجهی دارد؟

11 – اگر مردم را درسه دسته (بد  خوب  خیلی خوب) دسته بندی کنیم، «متقین» درکـدام دسته قرارمیگیرند؟ چرا؟

12 – چرا خداوند از بین صفات خویش درآیه 55 آن دو صفت را ذکر فرموده؟

13 – کلمه های «صغیر» و «کبیر» به معنی لغوی آمده یا اصطلاحی؟

5 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

در این پاراگراف، نتیجه گیری می فرماید و بطور خلاصه به تکذیبگران معاصر آنحضرت می فرماید همانطور که در اقوام پیشین، «ضدیت فعالانه با حق» سبب نابودی دسته جمعی آن تکذیبگران شده، راجع به شما نیز ممکن است همین نتیجه حاصل شود و شما ممکن است فکر کرده باشید می توان به سه موردی که سبب راحتی خیال شما شده باشد پناه برید:

1- شما بهتر از کفار و تکذیبگران گذشته هستید.

2- شما در تقدیرات الهی، استثناء شده اید و به نابودی جمعی دچار نخواهید شد.

3- معاضدت شما با یکدیگر جلوگیر عذاب الهی است.

واضح است از سه دلیل فوق، دو تای اول که اشتباه بودن آنها روشن است و سومی را این آیه (یعنی آیه 45) باطل کرده و فرموده وقتی که کار سخت شود صحنه را خالی و به کارزار پشت خواهند کرد.

علاوه بر اینها از این پاراگراف (در رابطه با تیتر فوق) این موضوع نیز فهمیده می شود:

در هنگام نزول این آیات کار پیامبر(ص) ان قدر بالا گرفته بود که سران کفار آن حضرت را «بطور بالقوه» بصورت یک «خطر» ارزیابی می کردند، اما آن حضرت را در آن حدّی نمی دیدند که لازم باشد «فورا یک فکر جدی برایش بکنند»، زیرا در زمان نزول این آیات مجموعه خویش را خیلی متحد وقوی تر و ثروتمندتر می دیدند.

از آیه 44 معلوم میشود فعالان کفر به همپشتی خویش از یکدیگر دلخوش بودند و رفتار خویش را در قالب مفهوم «انتقام»، که مفهوم نسبتا مقبولی است، توجیه میکرده اند.

6 زاویه با تفاسیر رایج

  1)- المیزان در تفسیر آیات این پاراگراف موضوع تهدید کفار معاصر را «عذاب آخرت»  گرفته که به دلایل ذیل خطاست :

1- کلمه «اولئکم» در آیه 43 اشاره به اقوام پیشین است (قوم نوح و عاد و ثمود و لوط و فرعون) و در داستان آنها عذاب هلاکت شان مطرح است نه عذاب اخروی شان.

2)- در آیه 44 به انسجامِ گروهیِ کفار پرداخته و فرموده آن انسجام «به زودی» شکسته خواهد شد.

همانطور که می دانیم، و درجلد قبلی آیات زیادی درباره آخرت و قیامت دیده ایم، در آخرت «انسجام» کاربردی ندارد.

 چه معنی دارد که بگویند ما (برای مقابله با آخرت) منسجم هستیم! در حالی که انسجام برای جنگی که در پیش خواهد بود (و کفار خود را پیروز آن می دانستند و شعارش را می دادند) بدرد می خورد.

آیه 45 هم تایید همین عرض ما است.

3- خود مرحوم علامه «سیهزم» آیه 45 را یک پیشگوئیِ تحقق یافته اعلام کرده. چطور می شود این آیه که یک آیه فرعی است درباره فیزیک این جهان باشد اما اصل آن (یعنی آیه 44) راجع به آخرت باشد؟

علت این خطاها دوچیز مهم است:

الف- مرحوم علامه سوره ها را به ترتیب نزول تفسیر نکرده و لذا هنگام تفسیر این سوره تحت تأثیر سوره هائی ماند هود وشعراء و اعراف و غیره بوده و لذا نتوانسته این سوره را نوعی «تعرض و دفاعِ همزمان دیپلماتیک» در مقابل «قوای متفرقِ در حالِ شروع به منسجم شدن» ببینند.

ب- تشخیص اصلی و فرعی بودن آیات و استفاده از آنها برای تفسیر نیز اساسا ً در دستور کارایشان کمتر بوده است.

البته از بین دو دلیل الف و ب ، دلیل الف خیلی مهم تر است.

مرحوم علامه ، و نیز سایر مفسران عالیقدر، که نوعا ً تفسیرشان به ترتیب نزول نیست بسیاری از خطاهایشان صرفا ً ناشی از دلیل الف است.

2) - «قضاء» بمعنی قانون و «قدر» بمعنی اندازه گیری است.

مثلاً در امور رانندگی در خط راه آهن یکی از موارد «قضاء» این است که اگر دو قطار در دو جهت مخالف روی یک ریل حرکت کنند تصادف سنگینی خواهند کرد و «قدر» در همان مثال این است که با ذکر مشخصات و مختصات قطار ها معین می شود که تصادف آن ها در کدام نقطه و در کدام زمان و با چه حجم خسارت برای هر یک اتفاق خواهد افتاد.

در المیزان در این پاراگراف «قدر» را به معنی «قضا» گرفته و خیلی مطالب فرموده که بعید است.

علت این اشتباه نیز اتکاء به روایات بوده است در حالی که در مقدمه در ابتدای جلد اول شرح مبسوطی فرموده اند که نباید در تفسیر قرآن متکی به آن بود بلکه بر عکس است.

7 - پیشگوئی های تحقق یافته

در آیه 45 یک «پیشگوئی» صورت گرفته که بعداً تحقق یافتن آن دیده شد، لذا جزء وعده های تحقق یافته قرآنی بوده و بار اعجازی دارد.

8 - آیات برجسته این پاراگراف

آیات 43 تا 55 و بخصوص 49 تا 55 به دلایلی که بارها گفته ایم (اقبال هنرمندان و وعاظ و . . ) از آیات برجسته قرآنی است.

9 - آیات مشکل

آیه 51 به دلیل کلمه «اشیاعکم» از آیات «مشکل» است،

البته ما نیز عرض خویش را کمی پائین تر ارائه داده ایم.

10 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیات 46 تا 48 از آنجا که «قیامتی» است، کلا بالاتر از ذهنیات هر بنی بشری است، و طبعا در مورد مخاطبان اولیه نیز همچنین.

همچنین است آیه های 54 و 55.

آیه های 49 و 50 از این لحاظ که به آفرینش اشاره دارد، از آنجا جزئیات مکانیزمش برای ما روشن نیست، بالاتر از ذهنیات ما است، چه رسد به مردم 1400 سال قبل.

آیه 51 از این لحاظ که به اقوامِ درگذشته اشاره دارد، از آنجا که علم باستان شناسی هنوز در مراحل ابتدائی است، و جزئیاتی از زندگی آنان در دست نیست، بالاتر از ذهنیات ما میباشد، چه رسد به عرب 1400 سال قبل.

آیه های 52 و 53 از آن لحاظ که به گوشه ای از علم و شئون خاص الهی اشاره دارد، و آن چیزی است که هیچ بنی بشری به آن دسترسی ندارد، بالاتر از ذهنیات بشر و طبعا معاصران نزول نیز میباشد.

11 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

حقیقتش، این پاراگراف، آنقدر زیبا و آنقدر پر حکمت و پرنکته است که نمیدانیم راجع به تیتر فوق چه بنویسیم، اما، صرفنظر از آن، از لحاظ تلقی باید همان سخنی را تکرار کنیم که دائما میگوئیم:

کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته، در طول این مدت طولانی، از نزول این سوره تا به امروز، تغییر معناییِ چندانی نیافته و لذا مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف، از لحاظ تحت اللفظی همان تلقی را میداشته اند که ما.

12 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

کفار معاصر نزولِ این آیات  به چه دلخوشی این فعالیت های تکذیبی را میکنند؟ بزرگتر و مهمتر از آنها هم که در اقوام پیشین چنین رفتارهایی داشتند به هلاکت دستجمعی رسیدند، و تازه این در دنیا است، به قیامت هم بیندیشند که چه موقعیت ناخوشایندی خواهند داشت و همین مومنان که به چشمشان اهمیتی ندارند در قیامت چه موقعیت عالی و بالائی خواهند داشت.

13 کدام عنصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

بطور قطع و بی تردید آیات 43 تا 45 «برای اولین بار» است، نیز آیات 49 و 50 و 51 که آنهاهم چنین اند.

اما، بقیه آیات، از لحاظ کلمات انتخاب شده، و نیز جایگذاری و نشانده شدن در موسیقی خاص این سوره، برای اولین بار هستند، اما از لحاظ مفهوم سابقه و بلکه سوابقی در سوره های پیشین دارند که به یک مورد آن ذیلا اشاره ای رفته است.

شرح مختصر

کلیدهای تفسیری

بحث متنی

در وسط آیه 48 التفات واقع شده است .

جایگاه درست

«مقعد» از ریشه «قعود» بمعنی نشستنگاه است و معنی «صدق» نیز واضح است و ترکیب «مقعد صدق» در آیه 55 بمعنی «جایگاه درست» است و این اشاره به دقیق بودن درجات بهشتی دارد که هر کسی در جایگاه خویش قرار داده می شود و کسی نمی تواند جای دیگری را بگیرد، و ما در آخر سوره فجر بحثی تحت عنوان «مراتب حقیقی» و «رضایت متقابل» نموده ایم که به درد اینجا هم می خورد.

ترجمه تفسیریِ آزاد

ای کافرانِ معاصر! آيا شما بهتر از کفار اقوام پیشین هستید يا براي شما در كتب آسماني امان نامه اي مقرر شده؟ (43) شايد ميگوئید ما گروهي مددكار يكديگر و انتقام ستان هستيم! (44) بدانید بزودي گروه تان پاشيده ميشود و به کارزار پشت كرده و مغلوب خواهند شد (45) و البته موعدشان شکست بزرگشان در قیامت است و آن مهم تر و تلخ تر است (46) که در آن موقعیت شما مجرمان در گمراهي و آتش هاي افروخته خواهید بود (47) همان روزي كه با رخسارها بسوي آتش كشيده شوید، و به شما  گفته میشود حرارت و عذاب سقر را بچشيد (48) ما البته هر چيزي را به اندازه آفريده ايم (49) و فرمان ما جز يكي نيست، و مانند پِلك زدن فوری است (50) و البته امثال شما را در اقوام پیشین هلاك كرديم. آيا در بین شما پند پذيري هست؟ (51) و آنها هر چه كرده بودند در سوابق شان مضبوط است (52) و تمام ريز و درشتش نوشته شده (53) و البته تقوا پيشگان در بهشتها و نهرها خواهند بود (54) در جايگاهي درست و متناسب، نزد فرمانروائي قدرتمند (55)

دی ان ان