پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

عصاره محتوای سوره (یعنی «درس» سوره) مطابق ذیل است:

درس : مژده پيروزي و آموزش «اخلاق پس از پيروزي»

البته چون سوره بسیار کم حجم است، تشکیل جدول ها که عادت کرده اید از طریق آنها نحوه استخراج درس را ببینید، ضرورت ندارد.

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

چون سوره بسیار کوچک است، استخراج از را دوم نیز ضرورت ندارد.

3 - پیشگوئی های تحقق یافته

در باره پیشگوئی این سوره دیگر چه بگوئیم که از شدت وضوح چشم را میزند!

در این سوره پیشگوئی شده که مردم فوج فوج داخل دین اسلام خواهند شد و شد.

هیچ موقعی غیر از فتح مکه نبوده که مردم فوج فوج به اسلام داخل شوند. لذا این سوره متضمن یکی دیگر از پیشگوئی­های قرآنی است که زود به تحقق پیوسته و لذا یکی از وجوه اعجازی آن است.

این مطلب به هیچ روی قابل انکار نیست. زیرا فتح مکه در سال هشتم هجری واقع شده یعنی هشت سال بوده که پیغمبر(ص) در مدینه حکومت داشته و جنگهای تحمیلی زیادی را پشت سر گذاشته و پیروز شده و با توطئه­های  زیادی نیز از سوی یهود و منافقین مواجه شده و از آنها نیز سرفراز بیرون آمده و حکومت او بعنوان مقتدرترین حکومت منطقه­ای پذیرفته شده و مهمترین دشمنش نیز صلحی ده ساله با او امضاء کرده و خلاصه وضعیتی داشت که اسلام تثبیت شده و قدرتمند بوده و هیچ مشکلی در بین نبوده مگر اینکه محل اصلی قبله مسلمین در اختیار کفار بوده و در چنین شرایط روانی، وقتیکه چنین آیاتی نازل می­شود اگر مضمونش درست در نیاید، خودش بهترین مستمسک و وسیله است برای مبارزه با این دین نو پا (کفار مکه که هنوز هم قدرتمند هستند، منافقین که در داخل جبهه اسلام همراه با مسلمانان زندگی می­کنند و یهود شکست خورده که مانند مار زحمی بخود می­پیچند).

طبعاً این آیات، با این لحن خبری، نمی­توانست بعد از فتح مکه نازل شده باشد زیرا بی­معنی می­بود زیرا متضمن پیشگوئی از چیزی می­بود که قبلاً اتفاق افتاده و لذا حتماً باید قبل از فتح مکه نازل شده باشد.

واضح است که نزول این آیات، موجی از شادی و امید در جامعه آنروزی ایجاد کرده باشد و واقعیت­های تاریخی بعدی نیز جواب انتظارهای ایجاد شده را داد و اگر این پیشگوئی عملی نمی­شد، اسلام نوپایِ دارایِ سه گروه دشمنِ بیدارِ مترصد، در اثر تهاجم سنگین ایدئولوزیک و طعنه و تمسخر مخالفان، دچار مشکلی جدی می­شد.

4 - آیات برجسته این پاراگراف

بسیار برجسته بودن سه آیه این سوره چنان واضح است که نیازی به گفتاری نیست.

5 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

طبعا، این سوره قبل از فتح مکه نازل شده و دلیلش را هم عرض کرده ایم،

دقت کنید، این سوره نازل شده و مستمعین از کلمات و جملات نازله ذهنیاتی دارند،

چند هفته بعد، بگونه ای حماسی و بدون اینکه خونی ریخته شود، مکه، که پایگاه اصلیِ انواع سنگین ترین دشمنی ها علیه جریان رسالت است، فرومیریزد،

در این حالت هم مردم ذهنیاتی پیدا میکنند،

آیا این دو ذهنیت که بینهایت از هم متفاوت اند، مساویِ ذهنیتِ چند هفته قبل است؟ حاشا و کلا!

اینجاست نقطه کج فهمیِ سروش و شبستری (دقت کنید!)

6 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته ، در طول این مدت طولانی ، از نزول این سوره تا به امروز ، تغییر معناییِ چندانی نیافته ، و لذا مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما .

7 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

مژده پيروزي و آموزش «اخلاق پس از پيروزي»

8 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

با توجه به ترتیب نزول سوره ها ، تقریبا تمام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است .

شرح مختصر

کلیدهای تفسیری

بحث متنی

آیه 2 فرع بر آیه 1 است و آیه­های اصلی آیه­های 1 و 3 می­باشند.

فتح مکه رفع مانع بود

در اثر فتح مکه، «سران کفار» مجبور به تسلیم شدند و لذا مانع اسلام­آوریِ مردم از بین رفت.

یعنی اینکه مردم علاقمند به قبول اسلام بودند اما سران کفر مانع می­شدند و وقتیکه رفع مانع شد، مردم گروه گروه به اسلام داخل شدند.

و از همینجا معلوم می­شود جنگ­های اسلامی از باب رفع مانع بوده است نه تحمیل.

پیروزی از آنِ خداست

در رابطه با «پروردگارت را حمد و تسبیح گوی» باید عرض کنیم که واضح است که این پیروزی و یاری خدائی را پیغمبر نمی­بایست به شخص خودش نسبت داده باشد و البته نسبت هم نمی­داد. زیرا اولاً آنحضرت پیغامی را رساند که مال خدا بود. مخلوقات خدا هم جذب پیغام خدا شدند و دور او را گرفتند و او هم با این نیرو (که مربوط به خداست) با وحی و راهنمائی خدا پیروزیی بدست آورد.

اما چون پیغمبر، هرچند که پیغمبر هم باشد، از جنس بشر است و از محدودیت­های بشری نیز بدور نیست، این دو دستور عبادی بر او تکلیف شد که در همان احساس صحیح عبودیت بماند.

ترجمه تفسیریِ آزاد

بسم الله الرحمن الرحيم

ای پیامبر! وقتي که ياري خدا و آن پيروزي بيايد (1) و ببيني که مردم گروه گروه داخل دين خدا می شوند (2) پس به شکرانه آن ، پروردگارت را حمد و تسبيح گوي و استغفار کن که او بسيار توبه پذير است (3)