پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف

درس: ساختن ثبوتي شخصيت مسلمانان از طريق صدور آيات احکامي و اخلاقي، و ساختن سلبي آنان از طريق ارائه الگوهاي لازم الاجتناب (مانند کفار و منافقان)

درب : علت اين فراز و نشيب ها آزمودن صداقت ايماني مردم است.

2 – از اول تا اینجا

در پاراگراف 1 میفرماید توجه به خداوند و نعمت وحي و دقت در محتواي قرآن کريم از سبب هاي اعتلاء شخصيت است و يکي دیگر از محورهاي ساخته شدن شخصيت ، درک ترجيح بهشت بر نعمت هاي فاني و توجه و استغفار است و اینکه کفار اعم از گذشتگان ومعاصران از رشد شخصيتي بازماندند و در دنيا و آخرت زيانکار شدند.

در پاراگراف 2 می فرماید : ای پیامبر ! توجه پیروانت را به این آیات و صفات وافعال الهی جلب کن و به نکوهش اهل کتاب پرداخته، که با علم و عمد در دین خدا اختلاف کردند و به آیات خدا کافر شدند و پیامبرشان و اهل عدالت را کشتند و از اینکه کتاب خدا بین آنها حکم کند سر ­پیچیدند و ای پیامبر به پیروانت توصیه کن از اهل کتاب فاصله بگیرند .

در پاراگراف 3 می فرماید : ای پیامبر ! نگذار اهل کتاب با مغلطه گری پیروان «مکتب ندیده» ات را بفریبند وآنها رابه روش دیگر درمیدانی متفاوت به چالش بکش .

در پاراگراف 4 می فرماید : ای پیامبر اهل کتاب را دعوت به  گفتگو حول مشترکات اعتقادی کن  و ای مسلمانان ! اهل کتاب چنین اخلاق و رفتــار زشتی دارنـد (والبته بعضی ازآنها خوب هم هستند اما در اقلیت می باشند) ، لذا شما نسبت به آنها نه تنها محتاط باشید بلکه بهتر است آنها را به چشم دشمن نگریسته و فعلا از آنها دوری کنید .

در پاراگراف 5 می فرماید : ای پیامبر ! اهل کتاب ازلحاظ «حقانیت» مشکل های جدّی دارند ، سعی کن مسلمانان را به شدت ازآنها دور نگهداری، و پیروانت را به اهمیت حج آگاه کن و توانمندهای آنان را به بجا آوریِ آن تحریض کن و با رفتارهای کافرانه و خصمانه اهل کتاب بطور آشکار برخورد کن و ای مردم ! تا ازآن چیزهائی را که دوست می دارید در راه خدا نبخشید به رشد و ارتقاء شخصیتی که سزاوارش هستید نمی رسید و نکوهش اهل کتاب که حکم تورات را بر مبنای خواسته دل تغییر دادند .

در پاراگراف 6 می فرماید : ای مسلمانان ! از کفار اهل کتاب اطاعت نکنید وتقوای حقیقی پیشه کنید و اهل دعوت به خیر و امربه معروف و نهی ازمنکرباشید وبه ریسمان خداوند چنگ بزنید ومبادا ازراه حق متفرق شده واختلاف پیشه کنید .

در پاراگراف 7 می فرماید : ای مسلمانان ! آنچه خودتان دارید بسی بالاتر است ازآنچه نزد  اهل کتاب  است ، ازآنها دوری کنید .

در پاراگراف 8 می فرماید : ای پیامبر ! با اینکه نزد ما عزیز و محترمی ، به تو هشدار میدهیم مبادا درباره چیزی که اختیارش با تو نیست به کسی تعهدی بسپاری .

در پاراگراف 9 می فرماید : ای مسلمانان از ربا بپرهیزید و در امور خیر مسابقه دهید.

در این پاراگراف می فرماید : ای مسلمانان ! فکر نکنید که یک شهادتین به زبان آورده اید و همه چیز تمام شد ، نه بلکه امتحان هائی هم هست که باید از آنها ســربلنـد بیرون بیائید .

3- حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

جنگ بدر در آن حالتِ عجیبِ نابرابر با پیروزی عجیب مسلمانان خاتمه یافت و چیزی نگذشت که جنگ احد شروع شد که آن دو دسته منافق سعی جدی نمودند که در صفوف مسلمانان سستی ایجاد کنند و شکست سختی نصیب مسلمانان شد در حالیکه می­توانست آنطور نباشد و اینک خداوند است که کم­کم دارد پس از وقوع واقعه موضوع را برای آنان و برای ما تحلیل می­کند و مطابق مطالب این پاراگراف، این نکات قابل توجه است:

1- بسیاری از مسلمانان فکر می­کردند به صِرف اظهار کلمه توحید اهل بهشتند (آیه­های 142 و 143)

2- بسیاری از مسلمانان راجع به اینکه مرگ مقدر است تصورات صحیحی نداشتند (آیه­های 145 و 156)

3- پایداری نکردن یکی از مشکلات اساسی مسلمانان در جنگ بود (آیه­های 146 و 147)

4- مسلمانان تا وقتیکه چیزهای دلخواهشان را در دسترس ندیدند اطاعتشان از رسول خدا و پیگیری­شان در جنگ خوب بود و نافرمانی آنها تنها پس از احتمال موفقیت بروز کرد (آیه 152)

5- مسلمانان چنان فراری کردند که هیچ چیز آنها را متوقف نمی­کرد (آیه 153)

6- بعضی از مسلمانان پس از جنگ احد مشکل فکری پیدا کردند و شبهه­ دار شدند (آیه 154)

7 – فهمیده می­شود که پیامبر اکرم(ص) چنان در جنگ درگیر شده بود که نزدیک بود کشته شود(آیه 144)

8 –مسلمانان چه چیزی را دوست داشتند؟ واضح است. پیروزی و کسب غنائم را دوست داشتند. مطابق آیه ذیل، پیروزی و احتمال کسب غنائم را دیدند و پس از اینکه دیدند نافرمانی کردند. آن چه فرمانی بود که آنها آنرا نافرمانی  کردند و در نتیجه شکست خوردند؟ البته اطلاعات تاریخی بما می­گوید که موضوع چه بوده ولی اگر هم آن اطلاعات را نداشتیم همین آیه برای اینکه بما اطلاعات بدهد کفایت می­کند (اگر کمی در جزئیات آن دقت کنید به سهولت متوجه می­شوید) (آیه 152)

9 – کسانی در جریان آن جنگ خیلی مواظب جان خویش بودند و باصطلاح بطور جدی با جنگ درگیر نمی­شدند. (البته اینها یا همان منافقان هستند که بطور ظاهری در جنگ شرکت کرده بودند یا اگر منافق نبودند مسلمانِ سُست ایمان بودند) (آیه 154)

البته اینهائی که عرض کردیم راجع به مسلمانان است اما آنچه که قبلاً راجع به منافقان عرض کردیم موضوع جداگانه­ای است و در جای خودش صحیح است. آنها می­خواستند ایجاد سستی کنند اما موفقیت آنها محدود و مشروط بود و اکثر مردم که مسلمانان معتقد بودند اجازه نمی­دادند آنها هر کاری می­خواستند بکنند اما  همین اکثریت مردم نیز چون این صحنه­ها را ندیده بودند، زود استحکام خود را از دست می­دادند و روحیه­شان را  می­باختند . در چنین شرایطی موفقیت منافقان برای همراه کردن افرادی که مسئله­دار شده بودند زیاد می­شد و القائات آنها تأثیر بیشتری می­کرد.

اینک جنگ اُحد تمام شده و هفتاد نفر از بهترین مؤمنان از میان مسلمانان غایب­اند. از بقیه مسلمانان نیز عده­ای بشدت خجالت زده و مستغفرند و عده­ای نیز مشکل فکری پیدا کرده­اند و می­گویند مگر ما بر حق نبودیم پس چرا پیروز نشدیم و مگر خدا با کافران است که آنها را پیروز کرده و منافقان نیز بیشترین لذت را از اوضاع آماده­ای که برای پیشبرد القائات مفسدانه آنها پیش آمده می­برند. این اوضاعی است که پس از جنگ احد پیش آمده است.

4 - کلید های تفسیری

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

وَلاَ تَهِنُوا وَلاَ تَحْزَنُوا وَأَنتُمُ الأَعْلَوْنَ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ ﴿139﴾ إِن يَمْسَسْكُمْ قَرْحٌ فَقَدْ مَسَّ الْقَوْمَ قَرْحٌ مِّثْلُهُ وَتِلْكَ الأيَّامُ نُدَاوِلُهَا بَيْنَ النَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللّهُ الَّذِينَ آمَنُواْ وَيَتَّخِذَ مِنكُمْ شُهَدَاء وَاللّهُ لاَ يُحِبُّ الظَّالِمِينَ ﴿140﴾ وَلِيُمَحِّصَ اللّهُ الَّذِينَ آمَنُواْ وَيَمْحَقَ الْكَافِرِينَ ﴿141﴾

درس: ساختن ثبوتي شخصيت مسلمانان از طريق صدور آيات احکامي و اخلاقي، و ساختن سلبي آنان از طريق ارائه الگوهاي لازم الاجتناب (مانند کفار و منافقان)

درب: ای مسلمانان! در سختی هاست که ایمانتان را باید بیشتر حفظ کنید.

2

 أَمْ حَسِبْتُمْ أَن تَدْخُلُواْ الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَعْلَمِ اللّهُ الَّذِينَ جَاهَدُواْ مِنكُمْ وَيَعْلَمَ الصَّابِرِينَ ﴿142﴾ وَلَقَدْ كُنتُمْ تَمَنَّوْنَ الْمَوْتَ مِن قَبْلِ أَن تَلْقَوْهُ فَقَدْ رَأَيْتُمُوهُ وَأَنتُمْ تَنظُرُونَ ﴿143﴾ وَمَا مُحَمَّدٌ إِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَفَإِن مَّاتَ أَوْ قُتِلَ انقَلَبْتُمْ عَلَى أَعْقَابِكُمْ وَمَن يَنقَلِبْ عَلَىَ عَقِبَيْهِ فَلَن يَضُرَّ اللّهَ شَيْئًا وَسَيَجْزِي اللّهُ الشَّاكِرِينَ ﴿144﴾ وَمَا كَانَ لِنَفْسٍ أَنْ تَمُوتَ إِلاَّ بِإِذْنِ الله كِتَابًا مُّؤَجَّلاً وَمَن يُرِدْ ثَوَابَ الدُّنْيَا نُؤْتِهِ مِنْهَا وَمَن يُرِدْ ثَوَابَ الآخِرَةِ نُؤْتِهِ مِنْهَا وَسَنَجْزِي الشَّاكِرِينَ ﴿145﴾ وَكَأَيِّن مِّن نَّبِيٍّ قَاتَلَ مَعَهُ رِبِّيُّونَ كَثِيرٌ فَمَا وَهَنُواْ لِمَا أَصَابَهُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَمَا ضَعُفُواْ وَمَا اسْتَكَانُواْ وَاللّهُ يُحِبُّ الصَّابِرِينَ ﴿146﴾ وَمَا كَانَ قَوْلَهُمْ إِلاَّ أَن قَالُواْ ربَّنَا اغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَإِسْرَافَنَا فِي أَمْرِنَا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وانصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ ﴿147﴾ فَآتَاهُمُ اللّهُ ثَوَابَ الدُّنْيَا وَحُسْنَ ثَوَابِ الآخِرَةِ وَاللّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ ﴿148﴾

درس: ساختن ثبوتي شخصيت مسلمانان از طريق صدور آيات احکامي و اخلاقي، و ساختن سلبي آنان از طريق ارائه الگوهاي لازم الاجتناب (مانند کفار و منافقان)

درب: ای مسلمانان! ایرادهای فکری را که اخیرا و به علت سختی ها پیدا کرده اید بشناسید و چاره کنید.

3

 يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوَاْ إِن تُطِيعُواْ الَّذِينَ كَفَرُواْ يَرُدُّوكُمْ عَلَى أَعْقَابِكُمْ فَتَنقَلِبُواْ خَاسِرِينَ ﴿149﴾ بَلِ اللّهُ مَوْلاَكُمْ وَهُوَ خَيْرُ النَّاصِرِينَ ﴿150﴾ سَنُلْقِي فِي قُلُوبِ الَّذِينَ كَفَرُواْ الرُّعْبَ بِمَا أَشْرَكُواْ بِاللّهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا وَمَأْوَاهُمُ النَّارُ وَبِئْسَ مَثْوَى الظَّالِمِينَ ﴿151﴾

درس: ساختن ثبوتي شخصيت مسلمانان از طريق صدور آيات احکامي و اخلاقي، و ساختن سلبي آنان از طريق ارائه الگوهاي لازم الاجتناب (مانند کفار و منافقان)

درب: ای مسلمانان! کفار و مشرکان را دشمنِ جدی خویش تلقی کنید.

4

 وَلَقَدْ صَدَقَكُمُ اللّهُ وَعْدَهُ إِذْ تَحُسُّونَهُم بِإِذْنِهِ حَتَّى إِذَا فَشِلْتُمْ وَتَنَازَعْتُمْ فِي الأَمْرِ وَعَصَيْتُم مِّن بَعْدِ مَا أَرَاكُم مَّا تُحِبُّونَ مِنكُم مَّن يُرِيدُ الدُّنْيَا وَمِنكُم مَّن يُرِيدُ الآخِرَةَ ثُمَّ صَرَفَكُمْ عَنْهُمْ لِيَبْتَلِيَكُمْ وَلَقَدْ عَفَا عَنكُمْ وَاللّهُ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ ﴿152﴾ إِذْ تُصْعِدُونَ وَلاَ تَلْوُونَ عَلَى أحَدٍ وَالرَّسُولُ يَدْعُوكُمْ فِي أُخْرَاكُمْ فَأَثَابَكُمْ غُمَّاً بِغَمٍّ لِّكَيْلاَ تَحْزَنُواْ عَلَى مَا فَاتَكُمْ وَلاَ مَا أَصَابَكُمْ وَاللّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ ﴿153﴾ ثُمَّ أَنزَلَ عَلَيْكُم مِّن بَعْدِ الْغَمِّ أَمَنَةً نُّعَاسًا يَغْشَى طَآئِفَةً مِّنكُمْ وَطَآئِفَةٌ قَدْ أَهَمَّتْهُمْ أَنفُسُهُمْ يَظُنُّونَ بِاللّهِ غَيْرَ الْحَقِّ ظَنَّ الْجَاهِلِيَّةِ يَقُولُونَ هَل لَّنَا مِنَ الأَمْرِ مِن شَيْءٍ قُلْ إِنَّ الأَمْرَ كُلَّهُ لِلَّهِ يُخْفُونَ فِي أَنفُسِهِم مَّا لاَ يُبْدُونَ لَكَ يَقُولُونَ لَوْ كَانَ لَنَا مِنَ الأَمْرِ شَيْءٌ مَّا قُتِلْنَا هَاهُنَا قُل لَّوْ كُنتُمْ فِي بُيُوتِكُمْ لَبَرَزَ الَّذِينَ كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقَتْلُ إِلَى مَضَاجِعِهِمْ وَلِيَبْتَلِيَ اللّهُ مَا فِي صُدُورِكُمْ وَلِيُمَحَّصَ مَا فِي قُلُوبِكُمْ وَاللّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ ﴿154﴾ إِنَّ الَّذِينَ تَوَلَّوْاْ مِنكُمْ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ إِنَّمَا اسْتَزَلَّهُمُ الشَّيْطَانُ بِبَعْضِ مَا كَسَبُواْ وَلَقَدْ عَفَا اللّهُ عَنْهُمْ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ حَلِيمٌ ﴿155﴾ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَكُونُواْ كَالَّذِينَ كَفَرُواْ وَقَالُواْ لإِخْوَانِهِمْ إِذَا ضَرَبُواْ فِي الأَرْضِ أَوْ كَانُواْ غُزًّى لَّوْ كَانُواْ عِندَنَا مَا مَاتُواْ وَمَا قُتِلُواْ لِيَجْعَلَ اللّهُ ذَلِكَ حَسْرَةً فِي قُلُوبِهِمْ وَاللّهُ يُحْيِي وَيُمِيتُ وَاللّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ ﴿156﴾ وَلَئِن قُتِلْتُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ أَوْ مُتُّمْ لَمَغْفِرَةٌ مِّنَ اللّهِ وَرَحْمَةٌ خَيْرٌ مِّمَّا يَجْمَعُونَ ﴿157﴾ وَلَئِن مُّتُّمْ أَوْ قُتِلْتُمْ لإِلَى الله تُحْشَرُونَ ﴿158﴾

درس: ساختن ثبوتي شخصيت مسلمانان از طريق صدور آيات احکامي و اخلاقي، و ساختن سلبي آنان از طريق ارائه الگوهاي لازم الاجتناب (مانند کفار و منافقان)

درب: ای مسلمانان! این افکار باطل را که در اثر خطای خودتان پیش آمده، رها کنید و به آغوش حق و حقیقت برگردید.

5 - آیات برجسته این پاراگراف

سه آیه 139 تا 141 مطابق آنچه قبلا بارها عرض کرده ایم، جزء آیات برجسته قرآنی است.

همچنین است آیه 144 که بسیار مشهور هم هست.

6 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیه 140 از آنجا که مکانیزم دست به دست دادن بین جماعت های مختلف تشریح نشده، بطور قطع بالاتر از ذهنیات مخاطبان اولیه بوده است.

آیه 145 از این لحاظ که به مرگ و ممات اشاره دارد، از آنجا جزئیات مکانیزمش برای ما روشن نیست، بالاتر از ذهنیات ما است، چه رسد به مردم 1400 سال قبل.

آیه های 146 و 147 از این لحاظ که به اقوامِ درگذشته اشاره دارد، از آنجا که علم باستان شناسی هنوز در مراحل ابتدائی است، و جزئیاتی از زندگی آنان در دست نیست، بالاتر از ذهنیات ما میباشد، چه رسد به عرب 1400 سال قبل.

7 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته ، در طول این مدت طولانی ، از نزول این سوره تا به امروز ، تغییر معناییِ چندانی نیافته ، و لذا مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما .

8 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

علت وقوع اين فراز و نشيب ها آزمودن صداقت ايماني مردم است.

9 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

با توجه به ترتیب نزول سوره ها ، تقریبا تمام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است .

شرح مختصر

دریافت­های کوتاه مستقیم

آیه 143: آرزوی مرگ، در اینجا، بمعنی آرزوی شهادت در راه خداست و مربوط به مؤمنان است. اما آنچه در آخر آیه آمده به این معنی است که شما از لحاظ عقیده­تان دارید امتحان می­شوید.

آیه 148: فهمیده می­شود مجموعه ایمان و پایداری علاوه بر نتایج مطلوب آخرتی، به نتایج مطلوب دنیوی هم می­رساند.

آیه 154: عبارت «چیزی از آن امر» یعنی چیزی از مقدرات. به این معنی که بسیاری از مسلمانان چنین فکر می­کردند که بمحض ادای شهادتین از اولیاء خدا شده­اند و مثلاً نصف امور جهان تحت تأثیر اراده آنهاست در حالیکه تاکنون از اول نزول وحی تا این سوره آنقدر اشاره به لزوم وجود لیاقت برای اینکه خواسته خدا تعلق گیرد شده که می­باید کافی بوده باشد و مسلمانان نمی­باید چنین فکرهائی کرده باشند اما البته چنانکه می­دانیم این شبهات حتی تاکنون نیز ادامه یافته و الان هم اکثر مسلمانان چنین­اند که وقتی یک گرفتاری برایشان پیش می­آید فوراً چنین فکرهائی می­کنند.

جمع بندی و تفسیر

و سست نشويد واندوهگين نباشيد و شما بالاتريد اگر ايمان داشته باشيد (139) اگر به شما آسيبي رسيد ، به آن قوم نيز آسيبي مانند آن رسيد . و ما اين روزگار را بين مردم دست به دست ميچرخانيم ، و تا اينکه خداوند ايمان داران را مشخص کند ، و از شما گواهاني برگيرد ، و خداوند ظالمان را دوست ندارد (140) و نيز اينكه مومنان را پاک کند و کافران را نابود فرمايد (141) آيا فکر کرده ايد داخل بهشت خواهيد شد در حالي كه خداوند کساني از شما را که جهاد کرده و صبر نموده اند مشخص ننموده باشد؟ (142) و همين شما بوديد که قبل از اينکه با آنان برخورد کنيد آرزوي مرگ ميکرديد . پس (چه شد که) اينک که آنرا ديده ايد نگرانيد (143) و محمد کسي نيست جز فرستاده اي که قبل از او نيز فرستادگاني (بوده اند و) گذشته اند . پس اگر او بميرد يا کشته شود آيا شما بر پاشنه هايتان خواهيد چرخيد؟ و هر کس که بر پاشنه هايش بچرخد به خداوند ضرري نميزند ، و البته خداوند بزودي شکرگزاران را پاداش ميدهد (144) و هيچکس را نميرسد که مگر به اذن خدا بميرد . سرنوشتي است سررسيددار . و هر کس که متاع دنيا خواهد از آن به او ميدهيم ، و هر کس بهره آخرت خواهد از آن به او ميدهيم ، و بزودي شکرگزاران را پاداش خواهيم داد (145) {و چه بسا پيامبراني بودند که خدا پرستان زيادي همراه آنها جنگيدند ، و از آنچه در راه خدا به آنان رسيد سست نشدند و تسليم نگرديدند ، و خداوند پايداران رادوست ميدارد (146) و سخن آنها ، جز اين نبود که ميگفتند پروردگارا گناهانمان و اسرافي را که در امر خويش کرديم ببخش ، و قدمهايمان را ثابت کن ، و ما را عليه کافران ياري فرما (147) پس خداوند نيز بهره مندي دنيا و برخورداري نيکوي آخرت را نصيب آنها فرمود ، که خداوند نيکوکاران را دوست ميدارد} (148) اي مسلمانان اگر کافران را اطاعت کنيد شما را بر پاشنه هايتان مي چرخانند و زيانکار ميشويد (149) بلکه خداوند دوست دلسوز شماست و همو بهترين ياريگر است (150) بزودي در دلهاي کافران بواسطه شرکي که نسبت به خدا ورزيدند ، و خداوند دليلي براي آن نفرستاده است ، ترس مي اندازيم ، و جايگاهشان آن آتش است و جايگاه ظالمان چه بد است (151) و البته خداوند وعده اش را وفا كرد . آنهنگام که به فرمانش در جستجو (ي کافران) بوديد . تا اينکه سست شديد ، و در آن امر كشمكش کرديد ، و پس از اينکه آنچه را دوست داشتيد به شما نشان داد نافرماني کرديد . از شما کساني بودند که (فقط) دنيا را ميخواستند . آنگاه شما را از آنها منصرف کرد تا امتحانتان كند ،  و از شما در گذشت ، و خداوند نسبت به مومنان صاحب بخشش است (152) آن هنگام که به بالا مي گريختيد ، و هيچ برنمي گشتيد ، و رسول خدا پشت سرتان بود و صدايتان ميزد ، آنگاه غمي روي غم بر شما فرود آمد ، تا بر آنچه از دستتان رفت ، و برسرتان آمد ، اندوهگين مشويد ، و خداوند به آنچه مي کنيد آگاه است (153) آنگاه ، پس از آن غم، چُرت آرامش بخشي بر شما فرستاد ، که طائفه اي از شما را فرا گرفت . و طائفه اي (ديگر) که بفكر جان خود بودند و راجع به خدا گمانهاي نا حق نموده بودند ، که همان گمان هاي جاهليت بود ، ميگفتند آيا چيزي از آن امر بدست ما هست؟ بگو آن امر همه اش بدست خداست . چيز هائي را در خويش پنهان مي کنند که براي تو بروز نميدهند ، ميگويند اگر چيزي از آن امر بدست ما بود در اينجا کشته نميشديم . بگو اگر در خانه هايتان هم بوديد آنهائي که برايشان قتل مقدر شده بود در خوابگاههايشان نيز برايشان پيش مي آمد و خداوند به حقيقت دل ها آگاه است (154) روزي که آن دو گروه با هم برخورد نمودند ، کساني که (به جنگ) پشت کردند ، جز اين نيست که شيطان بسبب بعضي چيزها که کسب نموده بودند آنها را لغزاند ، و البته خداوند بخشيدشان ، که خداوند آمرزشگر حليم است (155) اي مسلمانان مانند کساني نباشيد که کافر شدند و درباره برادرانشان که زمين را به مسافرت در نورديده ، و يا به جنگ رفته بودند ، ميگفتند اگر نزد ما مانده بودند نميمردند و کشته نميشدند . تا خداوند آنرا حسرتي در دلهاشان قرا دهد ، در حاليکه خداوند است که زنده ميکند و ميميراند و خداوند به آنچه مي کنيد بيناست (156) و اگر در راه خدا کشته شويد يا بميريد ، البته آمرزشي و رحمتي از جانب خدا از آنچه جمع مي کنند بهتر است (157)  و اگر مرديد يا کشته شديد البته بسوي خداوند محشور خواهيد شد (158)