پیش تفسیر
1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)
اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم:
طرز استخراج عصاره محتوای سوره را (یعنی «درس» سوره را) در قسمت اول ارائه کرده ایم که مطابق ذیل است:
درس: ساختن ثبوتي فرد و خانواده از طريق احکام صادره و ساختن سلبي آنان از طريق برحذر داشتن از الگوهاي بد (يهوديان و غيره)
برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:
درب: ارشاد مردم درباره امور مورد ابتلاء و سامان بخشيدن و اعتلاء زندگيشان.
2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)
ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:
1
يَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنفِقُونَ قُلْ مَا أَنفَقْتُم مِّنْ خَيْرٍ فَلِلْوَالِدَيْنِ وَالأَقْرَبِينَ وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ وَمَا تَفْعَلُواْ مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللّهَ بِهِ عَلِيمٌ ﴿215﴾
ریزدرب: ای مسلمانان! مواردِ انفاق اینها است
2
كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتَالُ وَهُوَ كُرْهٌ لَّكُمْ وَعَسَى أَن تَكْرَهُواْ شَيْئًا وَهُوَ خَيْرٌ لَّكُمْ وَعَسَى أَن تُحِبُّواْ شَيْئًا وَهُوَ شَرٌّ لَّكُمْ وَاللّهُ يَعْلَمُ وَأَنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ ﴿216﴾ يَسْأَلُونَكَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرَامِ قِتَالٍ فِيهِ قُلْ قِتَالٌ فِيهِ كَبِيرٌ وَصَدٌّ عَن سَبِيلِ اللّهِ وَكُفْرٌ بِهِ وَالْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَإِخْرَاجُ أَهْلِهِ مِنْهُ أَكْبَرُ عِندَ اللّهِ وَالْفِتْنَةُ أَكْبَرُ مِنَ الْقَتْلِ وَلاَ يَزَالُونَ يُقَاتِلُونَكُمْ حَتَّىَ يَرُدُّوكُمْ عَن دِينِكُمْ إِنِ اسْتَطَاعُواْ وَمَن يَرْتَدِدْ مِنكُمْ عَن دِينِهِ فَيَمُتْ وَهُوَ كَافِرٌ فَأُوْلَئِكَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِي الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ وَأُوْلَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ ﴿217﴾ إِنَّ الَّذِينَ آمَنُواْ وَالَّذِينَ هَاجَرُواْ وَجَاهَدُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ أُوْلَئِكَ يَرْجُونَ رَحْمَتَ اللّهِ وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ ﴿218﴾
ریزدرب: ای مسلمانان! بخصوص در مورد دفاع از دین و مقدساتش، رویاروئیِ جنگی، برشما، واجب شده است
3
يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ قُلْ فِيهِمَا إِثْمٌ كَبِيرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَآ أَكْبَرُ مِن نَّفْعِهِمَا وَيَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ كَذَلِكَ يُبيِّنُ اللّهُ لَكُمُ الآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ ﴿219﴾
ریزدرب: ای مسلمانان! دوری از شراب و قمار بهتر، و انفاق از مازاد اموال است
4
فِي الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الْيَتَامَى قُلْ إِصْلاَحٌ لَّهُمْ خَيْرٌ وَإِنْ تُخَالِطُوهُمْ فَإِخْوَانُكُمْ وَاللّهُ يَعْلَمُ الْمُفْسِدَ مِنَ الْمُصْلِحِ وَلَوْ شَاء اللّهُ لأعْنَتَكُمْ إِنَّ اللّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ ﴿220﴾
ریزدرب: ای مسلمانان! در باره اموال یتیمان رویکردتان خیرخواهانه باشد
5
وَلاَ تَنكِحُواْ الْمُشْرِكَاتِ حَتَّى يُؤْمِنَّ وَلأَمَةٌ مُّؤْمِنَةٌ خَيْرٌ مِّن مُّشْرِكَةٍ وَلَوْ أَعْجَبَتْكُمْ وَلاَ تُنكِحُواْ الْمُشِرِكِينَ حَتَّى يُؤْمِنُواْ وَلَعَبْدٌ مُّؤْمِنٌ خَيْرٌ مِّن مُّشْرِكٍ وَلَوْ أَعْجَبَكُمْ أُوْلَئِكَ يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَاللّهُ يَدْعُوَ إِلَى الْجَنَّةِ وَالْمَغْفِرَةِ بِإِذْنِهِ وَيُبَيِّنُ آيَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ ﴿221﴾
ریزدرب: ای مسلمانان! به همسرانتان، از لحاظ گزینش بسیار اهمیت دهید
6
وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الْمَحِيضِ قُلْ هُوَ أَذًى فَاعْتَزِلُواْ النِّسَاء فِي الْمَحِيضِ وَلاَ تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّىَ يَطْهُرْنَ فَإِذَا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ أَمَرَكُمُ اللّهُ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ ﴿222﴾ نِسَآؤُكُمْ حَرْثٌ لَّكُمْ فَأْتُواْ حَرْثَكُمْ أَنَّى شِئْتُمْ وَقَدِّمُواْ لأَنفُسِكُمْ وَاتَّقُواْ اللّهَ وَاعْلَمُواْ أَنَّكُم مُّلاَقُوهُ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ ﴿223﴾
ریزدرب: ای مسلمانان! به نگهداری مناسب از همسران تان اهمیت دهید
7
وَلاَ تَجْعَلُواْ اللّهَ عُرْضَةً لِّأَيْمَانِكُمْ أَن تَبَرُّواْ وَتَتَّقُواْ وَتُصْلِحُواْ بَيْنَ النَّاسِ وَاللّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ ﴿224﴾ لاَّ يُؤَاخِذُكُمُ اللّهُ بِاللَّغْوِ فِيَ أَيْمَانِكُمْ وَلَكِن يُؤَاخِذُكُم بِمَا كَسَبَتْ قُلُوبُكُمْ وَاللّهُ غَفُورٌ حَلِيمٌ ﴿225﴾ لِّلَّذِينَ يُؤْلُونَ مِن نِّسَآئِهِمْ تَرَبُّصُ أَرْبَعَةِ أَشْهُرٍ فَإِنْ فَآؤُوا فَإِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ ﴿226﴾
ریزدرب: ای مسلمانان! راجع به زبانتان و احتراز از بیهوده گوئی بسیار محتاط باشید
تقطیع:
در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.
اصلی-فرعی
قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.
لُبّ مطلب:
با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.
3 – از اول تا اینجا
در پاراگراف 1 می فرماید : ای پیامبر! بیشترین مشکل تو در شرایط جدید منافقان هستند . اینک در موقعیتی متفــاوت ازگذشته هستی ، و هم مشکلاتت ، وهم وظایفت ، سنگین تر از گذشته است (زیرا علاوه بر کفار ومومنان که قبلا هم بودند ، اینک منافقان به مشکلاتش اضافه شده وامور حکومتی به وظایفش)
در پاراگراف 2 می فرماید : ای مردم به خداوند خالقتان ایمان بیاورید و اگر در رسالت پیامبرتان شکی دارید سورهای مانند یکی از سورههای قرآن به وجود آورید ، و در صورت ایمان و عمل صالح از اهل بهشت خواهید بود و مؤمنان و فاسقان در مقابل آیات الهی رفتارهای متضاد نشان میدهند در حالی که بهتر است فاسقان به اینهمه آیات واضح توجه کرده و به خداوند کفر نورزند .
در پاراگراف 3 می فرماید : ای انسان ها قدرخویش بدانیدکه برای خلیفگی خداوند افریده شدید واین موقعیت درگرو ایمان وپیرویِ هدایتهای الهی است .
در پاراگراف 4 می فرماید : ای مسلمانان ! بنی اسرائیل که به رهبری موسی(ع) ازسلطه فرعونیان رهائی یافتند بجای رفتارهای شاکرانه و متواضعانه و منقادانه ، رفتارهای ناپسندی ازقــبیل نافرمانی وکفر وشرک وغیره وغیره درپیش گرفتند . مبادا شما مانند آنان کنید .
در پاراگراف 5 می فرماید : ای مسلمانان! مبادا دو کلمه شهادتین که بر زبان آورده اید خیلی غرور برتان دارد ، خداوند به گرایش حقیقی اهمیت میدهد ، از هرکس با هر دینی که باشد .
در پاراگراف 5 و 6 به نکوهش یهودیان ادامه میدهد .
در پاراگراف 7 می فرماید : ای مسلمانان ! شریعت موسی (ع) در زمان خودش بهترین دین بود ولی اینک دین شما بهترین (وآخرین) است ویهودیان که شما را مسخره میکنند و دلشان نمیخواهد که شما در این موقعیت برتر باشید ، درحقیقت دشمن شما هستند وبهتر این است که شما این رادرک کنید و اینقدر با آنها مخلوط نباشید و روابط تان را با آنها تقلیل دهید .
در پاراگراف 8 می فرماید : ای مسلمانان مانند یهودیان نباشید که نسبت به پیامبرشان نافرمانی کردند، و شما این عبادات را به جای آورید، و شما راه حق مستقل خودتان را بروید و ای پیامبر! به وحیی که به تو میشود دلگرم باش و راه خودت را برو .
در پاراگراف 9 می فرماید : ای مسلمانان ! ابراهیم وار فقط به خداوند نظر داشته باشید وچیزی جز او نظر نداشته باشید تا علاوه برآخرت دردنیــا نیز به نعمـت های بزرگ برسید و درهنگام گفتگوی اعتقادی با یهود و نصارا بر مواردی که بین شماها مشترک است تاکید کنید که آنهم توحید و وحی الهی است.
در پاراگراف 10 می فرماید : ای مسلمانان ! مدتی به علــت اشغــال کعبه توسط مشرکان مجبوربودید بطرفی دیگر نمازکنید اما اینــک که از هر لحــاظ رنگ شخصیتی مشخص خویش رایافته اید بهتراست به سوئی عبادت کنید که بیشترین قرابت را با آن دارید.
در پاراگراف 11 می فرماید : ای مسلمانان ! برای ارتقاء روحی وشخصیتی لازم است خود را به این اخلاق متخلق سازید و حج بجا آورید .
در پاراگراف 12 می فرماید : بعضی از مردم که علیرغم اینهمه آیات خلق و امر الهی برای خداوند همتا قرار میدهند در آخرت معذب خواهند بود ، و ای مردم ! از روزی حلال استفاده کنید تا اعتلاء یابید ، و ای مسلمانان ! اعتقادات صحیح ، انفاقات مستحبّ ، به پا داریِ نماز ، انفاقات واجب ، وفاء به عهد ، پایداری درسختی ها، و درجنگ، و حکم قصاص، و حکم وصیت، و احکام روزه، و ممنوعیت رشوه، و جهاد برای دفاع و رفع موانع ، موجب اعتلاءشخصیت تان است .
در پاراگراف 13 می فرماید : ای مسلمانان ! دل خویش را با خداوندتان و پیامبرش (ص) صاف وصادق کنید ومبادا رفتارهای منافقانه و کافرانه ازخویش به ظهور برسانید.
در پاراگراف 14 می فرماید : ای مسلمانان ! به شدت مواظب اختلافات احتمالی درامـــور مرتبط با «حق» باشید و باقوت ازآن اجتناب کنید .
در این پاراگراف می فرماید : ای مسلمانان ! اینک که عده ای ازشما هجرت کرده و حکومتی ازخود دارید نیاز به مقررات تنظیم کننده ای دارید که تدریجا دریافت می کنید .
4 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها
از آیات 216 تا 218 فهمیده میشود که دارد مسلمانان را برای جنگ دفاعی قریب الوقوع آماده میکند و تعرضات جنگی ممکن نسبت به مسلمین را از نوع ایدئولوژیک قلمداد میفرماید
از سایر مطالب این پاراگراف (215 تا 226) فهمیده میشود که سوره بقره یکباره نازل نشده بلکه نزول آن مدتی طولانی طول کشیده است.
یک دلیل مهم آن این است که سئوالاتی که مردم از پیامبر نمودهاند قبلاً بطور اجمال در پاراگراف های قبلی همین سوره آمده است. موضوعاتی مانند انفاق، جنگ، جنگیدن در نزد مسجدالحرام، و غیره، مطالبی است که قبلاً در همین سوره آنها را دیدیم و پرسیدن در خصوص آنها از پیامبر(ص) حاکی از این است که آنها از نظر مردم مهم بوده و علیرغم اینکه احکامی در خصوص آنها نازل شده بوده، باز هم دغدغههای خاطری وجود داشته و سئوالاتی میکردهاند که در آیات این پاراگراف جوابهای مفصلتری به آنها داده شده است.
البته سئوالاتی غیر از آنها هم بوده که به آنها هم جواب داده شده است.
5 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی میداشتند؟
کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته ، در طول این مدت طولانی ، از نزول این سوره تا به امروز ، تغییر معناییِ چندانی نیافته ، و لذا مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما .
6 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟
ارشاد مردم درباره امور مورد ابتلاء و سامان بخشيدن و اعتلاء زندگيشان.
7 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟
با توجه به ترتیب نزول سوره ها ، تقریبا تمام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است .
شرح مختصر
کلیدهای تفسیری
بحث متنی
آیه 225 پرانتزی است،
اما موارد قلیل دیگری هم هست (که نه پرانتزی بلکه) فرعی است که با ریز کردن حروف (در بخش 2 پیش تفسیر) عملا نشان داده ایم.
ترتیب نزول
آیه 220: بعداً در سوره نساء با تفصیل بیشتر بیان شده است. (یعنی این آیه در رابطه با آن مطالبِ سورۀ نساء، نسخ شده است)
آیه 221: بعداً در سوره نور بطور روشنتر و مشروحتر تشریح گردیده است. و بطور کلی احکام مربوط به خانواده جایگاه مهمی در قرآن دارد و علاوه بر این سوره، در سورههای نساء، نور، طلاق و غیره بطور تفصیل مذکور است .
دریافت های مستقیمِ کوتاه
کلمه «خیر» در آیه 215 دوبار بکار رفته، بار اول به معنی اصطلاحی (یعنی مال) آمده، و بار دوم به معنی لغوی (در مقابل شر، یعنی خوب، یا بهتر، یا بهترین – هر کدام که به نظر خواننده خوب تر در جمله می نشیند- و در اینجا به معنیِ مطلقِ خوب) آمده است.
«تخالطوهم» در آیه 220 به زبان کوچه و بازار یعنی اینکه «قاطی شوید»،
مثلا فرض کنید در جامعه بدوی آن روز ها، یکنفر (به هر علت) می مُرد، معمولا هم آن روز ها مردم پر اولاد بودند، خب، وقتیکه آن شخص زنده بود تکلیف معاش و معیشت رنان و بچه هایش روشن و تعریف شده بود، اما وقتیکه میمرد، مطابق عرف، نزدیک ترین کَس به متوفی متکفل زنان و بچه هایش میشد و برای این کار ماتَرَک اورا به اسم اینکه صرف اداره امور بازماندگان متوفی کند، تصرف میکرد . . . وای به حال باز ماندگان!
آیه میخواهد این دردِ اجتماعیِ شایع را حل کند (زیرا در آن روز ها قوانینِ بازدارنده و نهادهای اجتماعیِ حامیِ آن بازماندگان ضعیف که هیچ جوری نمیتوانستند از مایملک خویش دفاع کنند، وجود نداشت)
در دو آیه 222 و 223 چیزهائی هست که من برای شرح آنها دچار «شرم قلم» شده ام و نمیتوانم بگویم، اما، ذکر همین مقدار را مفید میدانم برای کسانی که ذاتا کنجکاو هستند تا ببینند مفسران سلف چه چیزهای خجالت آوری گفته اند.
ماه حرام
یکی از احکام تمدن ساز الهی سنتِ قرار دادنِ «ماه های حرام» است.
ماه حرام یعنی «ماهِ جنگ در آن حرام».
شرح مطلب این است که قبل از اسلام در میان اعراب که دائما به کشت و کشتار با یکدیگر مشغول بودند یک رسمی وجود داشت که بر مبنای آن در حینی که یک جنگ جریان داشت، اگر «ماه حرام» (که چهار ماهِ دیقعده و ذیحجه و محرم و رجب باشد) پیش می آمد، جنگ متوقف میشد. و سه ماه اولِ مذکور پشت سر هم و ماه چهارم پنج ماه پس از محرم بود)
این رسم یکی از رسم های عالی و تمدن ساز بشری است، و مهمترین عامل در جلوگیری از خون ریزی و هلاکت بنی آدم و خرابی های ناشی از جنگ ها بوده است،
تصورش را بکنید: جنگی (به هر علت) در گرفته، بسته به اینکه در چه ماه از سال درگرفته باشد، حداکثر پس از نیمی از سال به ماه حرام برمیخورد، و حداقل یکماه و حداکثر سه ماه، متارکهء جنگی به وقوع می پیوست،
در جنگ هم که حلوا پخش نمیکنند، هر دو طرف، فارغ از قوت و ثروت هرکدام، متاذی میشوند،
وقتی که ماه حرام و متارکه پیش آمد، طبیعی است که مذاکراتی بین طرفین پیش می آمد و زمینه سازی هایی میشد که چرائیِ وقوع جنگ و ارزیابی خسارات وارده و پیش بینی هائی برای رفع علت وقوع جنگ پیش بیاید و اغلب اینطور بود که پس از پایان ماه های حرام ادامه جنگ قبلی پیش نمی آمد، یعنی آن جنگ «تمام شده» تلقی میگردید، و به این ترتیب، از ادامه ریختنِ خون های بیشتر و پیش آمدنِ خسارت های بیشترِ مادی و معنوی جلوگیری میشد.
کسی فکر نکند این رسمِ عالیِ تمدن ساز اختراع اعراب بی تمدن و کم علمِ قبل از اسلام بود، بلکه این یک سنت الهی بود که در آیه سوره توبه (تقریبا به ترتیب نزول در اواخر قرآن در سوره توبه [برائت] به آن اشاره شده است، آنجا که میفرماید: ان عده الشهور عندالله اثنا عشر شهرا فی کتاب الله، منها اربعه حُرُم . . )
من گمان میکنم وقتی که اسمعیل فرزند حضرت ابراهیم آنقدر بزرگ شده بود که باهم خانه کعبه را میساختند (واذ یرفع ابراهیم القواعد من البیت و اسماعیل . . که در همین سوره بقره هست) غیر از رسم و نحوه برگزاری حج و عمره، رسم چهارماه حرام نیز توسط همان بزرگوار به اسماعیل آموزش داده و به اجرای آن توصیه و تاکید شده بوده باشد.
البته بعدا برخی از قبایلِ نزدیک به ظهور اسلام، در این رسمِ عالی تمدن ساز دستکاری هایی کردند، که چون شرحش در سوره توبه آمده، در اینجا به آن نمی پردازیم.
در همین زمان خودمان چهار جنگ عظیمِ مخربِ تمدن وقوع یافت: جنگ بین الملل اول (از 1917 تا 1919) و دوم (از 1939 تا 1944) و جنگ ویتنام که فرانسوی ها شروع کردند و در دیِن بیِن فو شکست سختی خوردند، که جان کندی به کمک آنها رفت و پس از ترور او معاونش لیندون جانسون به خیال آنکه آن را تمام کند واردش شد و دو دوره ریاست جمهوری خود را در آن باطلاق سپری کرد و پس از او نیکسون که بالاخره فهمید که امکان پیروزی نیست یک جور محترمانه ای در حالتی که اسم واقعی اش چیزی جز شکست نبود از آن خارج شد، و جنگ تحمیلی عراق علیه ایران نیز که هشت سال طول کشید را که همه مان با جزئیات بخاطر داریم.
اگر کسانی تحقیق کنند که چه مقدار انسان (اعم از نظامی و غیر نظامی از هرطرف) کشته شدند و معلولان چقدر بودند و چقدر تخریب در ساختمان ها و راه ها و سدها و بیمارستانها و دانشگاه ها و کارخانه ها و سایر عناصر تمدنی حاصل شد، و چقدر هزینه اقتصادی هدر شد، و اگر این جنگ ها وقوع نمی یافت و هزینه های مذکور صرف نیاز های بشری میشد، حالا این کره زمین چه بهشتی بود، سر آدمیزاد سوت میکشد، و اگر سنتِ الاهیِ ماه حرام رعایت میشد، همه این فجایع اتفاق نمی افتاد!
یادمان نرود که خود داستان کربلا نیز درست در ماه حرام تحمیل شد که کل بشریت الی الابد داغدارش خواهد بود.
ترجمه تفسیریِ آزاد
ای پیامبر! از تو مي پرسند چه انفاق کنند بگو هر چه انفاق مي کنيد، بهتر است به والدين و نزديکان و يتيمان و بيچارگان و در راه مانده ها باشد و هر کار خيري که کنيد، خداوند به آن آگاه است (215) بگو ای مسلمانان! جنگ بر شما مقرر شد در حاليکه آن را خوش نميداريد و چه بسا چيزي که خوش نميداريد اما برايتان خوب است و چه بسا چيزي که دوست داريد اما برايتان شر است و خداوند ميداند و شما نميدانيد (216) از تو درباره جنگ در ماه حرام مي پرسند بگو جنگ در آن گناهی بزرگ است، اما بازداشتن از راه خدا، و کفر به آن، و کفر به مسجدالحرام و اخراج اهلش از آن، نزد خدا گناهي بزرگتر است، و فتنه از قتل بالاتر است، و آنها آنقدر با شما مي جنگند تا شما را، اگر بتوانند، از دينتان برگردانند، و هر کس از دينش برگردد و در حال کفر بميرد اعمالش در دنيا و آخرت از بين ميرود و اهل آتش بوده و در آن جاودان خواهد بود (217) البته آنانکه ايمان آورده و هجرت نموده و در راه خدا جهاد کرده باشند به رحمت خدا اميدوارند و خداوند آمرزگار مهربان است (218) از تو درباره شراب و قمار ميپرسند بگو در آن دو گناهي بزرگ و منفعت هائي براي مردم است، ولی گناه آنها از نفعشان بزرگتر است، و مي پرسند چه انفاق کنند، بگو افزون بر نياز را انفاق کنيد، خداوند آياتش را چنين برايتان بيان مي کند شايد تفکر کنيد (219) در باره دنيا و آخرت تفکر کنید. و درباره یتیمان از تو مي پرسند بگو سامان دادن به كار آنان بهتر است و اگر با آنها قاطي شويد پس بدانيد كه برادران شما هستند و خداوند مفسد را از مصلح باز مي شناسد و اگر خدا ميخواست شما را به زحمت مي انداخت، که او پيروزمند فرزانه است (220) و با زنان مشرک ازدواج نکنيد تا مسلمان شوند و البته کنيز مسلمان از زن مشرک بهتر است ولو اينکه از او خوشتان بيايد و با مردان مشرک ازدواج نکنيد تا مسلمان شوند و يک برده مومن از مرد مشرک بهتر است حتي اگر خوشتان بيايد. آنها بسوي آتش دعوت مي کنند و خداوند به اذن خويش بسوي بهشت و آمرزش دعوت مي کند. و آياتش را براي مردم بيان مي کند شايد پند گيرند (221) و از تو درباره حيض ميپرسند. بگو آن رنجي است. پس در ايام حيض با آنان نزديکي مکنيد تا وقتي که پاک شوند و وقتيکه پاک شدند آنطور که خداوند امر کرده به آنان درآئيد که خداوند بازگشت کنندگان و پاکي جويان را دوست ميدارد (222) زنان شما کشتزار شمايند پس به کشتزار خويش هر وقت خواستيد در آئيد و براي خويش توشه نيك از پيش فرستيد و از خداوند پروا کنيد و بدانيد که به لقاي او خواهيد رسيد و ای پیامبر! مومنان را بشارت ده (223) و خداوند را دستاويز سوگند هاي خود قرار ندهيد که به بهانه آن، از نيکي و تقوا و اصلاح بين مردم خودداري كنيد، و خداوند شنواي داناست (224) خداوند شما را در قسم هاي بيهوده مواخذه نمي کند بلکه به آن چيزي که دل هايتان کسب کرده مواخذه مي کند و خداوند آمرزگار حليم است (225) کساني که قسم ميخورند براي هميشه از زنان خويش کناره گيرند فقط چهار ماه ميتوانند در اين حالت بمانند و اگر برگشتند خداوند آمرزگار مهربان است (226)