پیش تفسیر
1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)
اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم:
طرز استخراج عصاره محتوای سوره (یعنی «درس» سوره) مطابق ذیل است:
(جدول1)
|
تعداد کلمه
|
شرح
|
عنوان فرعی
|
عنوان اصلی
|
آیه
|
|
15
|
آیات کتاب- حق
|
توصیف
|
قرآن
|
1
|
|
77
|
آفرینش آسمانها و زمین- شب و روز
|
افعال
|
خداوند
|
4-2
|
|
61
|
نقل قول از آنها- استعجاب راجع به زندگی مجدد- بدی را با عجله میخواهند- معجزه خواستن
|
کافران
|
مردم
|
7-5
|
|
240
|
علم مطلق- تقدیر- رعدو برق- مسجودیت مطلق
|
صفات و افعال
|
خداوند
|
17-8
|
|
27
|
کافران- اگر کل زمین و مانند آن را بدهند، که از عذاب برهند، نمیشود
|
جهنم
|
آخرت
|
18
|
|
55
|
توصیف و تحسین- اجابت رب- علم به حقانیت رسالت - وفا بعهد- صله رحم - و.. - خشیه- صبر- نماز- انفاق
|
مومنان
|
مردم
|
22-19
|
|
22
|
نعیم آن- احترام- رفاه- جاودانگی
|
بهشت
|
آخرت
|
24-23
|
|
60
|
توصیف- قطع رحم -... نقض عهد - فساد - ... درخواست معجزه
|
کافران
|
مردم
|
27-25
|
|
19
|
توصیف و تحسین
|
مومنان
|
مردم
|
29-28
|
|
100
|
هر معجزه ای هم بیاوری ایمان نمی آورند. بگو شریکانی وجود ندارد
|
تبیین و ارشاد
|
پیامبر
|
33-30
|
|
14
|
کافران- عذاب
|
جهنم
|
آخرت
|
34
|
|
19
|
مثال- نهر- دوام نعمت ها
|
بهشت
|
آخرت
|
35
|
|
25
|
اهل کتاب خوشحالند از رسالت تو- بگو..
|
دلداری و ارشاد
|
پیامبر
|
36
|
|
65
|
قدر این وحی را بدان و تمایل به آنها نشان نده - هیچ پیغمبری را نمیرسد که از جانب خویش معجزه بیاورد- برعهده تو فقط ابلاغ است
|
تبیین و هشدار
|
پیامبر
|
40-37
|
|
7
|
از دور و بر زمین کاسته میشود...
|
افعال
|
خداوند
|
41
|
|
18
|
اعم از گذشته و معاصر- مکر- تکذیب
|
کافران
|
مردم
|
42
|
|
15
|
بگو خداوند بعنوان گواه من وحی کافی است و..
|
ارشاد
|
پیامبر
|
43
|
|
839
|
جمع
|
جدول درجها
|
درصد
|
شرح
|
عنوان فرعی
|
عنوان اصلی
|
شماره
|
|
6/38
|
علم مطلق- تقدیرات- آفرینش
|
صفات و افعال
|
خداوند
|
1/ 4
|
|
4/25
|
توصیف- قطع رحم- نقض عهد- فساد- مکر- تکذیب
|
کافران
|
مردم
|
2/ 4
|
|
4/24
|
هر معجزه ای هم بیاوری برایشان فایده ای ندارد. قدر این وحی را بدان - تمایلی به آنها نشان نده
|
ارشاد
|
پیامبر
|
3/ 4
|
|
8/9
|
نعیم مومنان و عذاب کافران
|
بهشت و جهنم
|
آخرت
|
4/ 4
|
|
8/1
|
آیات - حق
|
توصیف
|
قرآن
|
5/ 4
|
البته جدول های فوق اول و آخرِ جدول هاست، جدول های وسط را برای رعایت اختصار حذف کردیم، اما کسانی که حوصله دارند میتوانند موردِ سوره فجر را که در کتاب «آموزش تفسیر قرآن» توضیح کامل داده ایم، در سایتی که در ابتدای همین کتاب آدرسش را درج نموده ایم، ملاحظه فرمایند.
درس: اي پيامبر در مقابل اين کافران که به چنين خداوندي کافرند و چنين اعمال و صفات زشتي دارندوحيي راکه به تو مي شود محکم بگير و رسالتت را پيگيري کن.
برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:
درب: يادآوري بعضي از آيات و نعمت های الهي و نشان دادن گوشه اي از رفتارها و گفتارهاي کافرانه.
2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)
ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:
1
المر تِلْكَ آيَاتُ الْكِتَابِ وَالَّذِيَ أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ الْحَقُّ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يُؤْمِنُونَ ﴿1﴾
ریزدرب: ای پیامبر!آنچه که نزد تو است بالاترین است.
2
اللّهُ الَّذِي رَفَعَ السَّمَاوَاتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لأَجَلٍ مُّسَمًّى يُدَبِّرُ الأَمْرَ يُفَصِّلُ الآيَاتِ لَعَلَّكُم بِلِقَاء رَبِّكُمْ تُوقِنُونَ ﴿2﴾ وَهُوَ الَّذِي مَدَّ الأَرْضَ وَجَعَلَ فِيهَا رَوَاسِيَ وَأَنْهَارًا وَمِن كُلِّ الثَّمَرَاتِ جَعَلَ فِيهَا زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهَارَ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ ﴿3﴾ وَفِي الأَرْضِ قِطَعٌ مُّتَجَاوِرَاتٌ وَجَنَّاتٌ مِّنْ أَعْنَابٍ وَزَرْعٌ وَنَخِيلٌ صِنْوَانٌ وَغَيْرُ صِنْوَانٍ يُسْقَى بِمَاء وَاحِدٍ وَنُفَضِّلُ بَعْضَهَا عَلَى بَعْضٍ فِي الأُكُلِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ ﴿4﴾
ریزدرب: ای پیامبر!به یاد مردم بیانداز که چنین خداوند دانا و توانائی دارند.
3
وَإِن تَعْجَبْ فَعَجَبٌ قَوْلُهُمْ أَئِذَا كُنَّا تُرَابًا أَئِنَّا لَفِي خَلْقٍ جَدِيدٍ أُوْلَئِكَ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِرَبِّهِمْ وَأُوْلَئِكَ الأَغْلاَلُ فِي أَعْنَاقِهِمْ وَأُوْلَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدونَ ﴿5﴾ وَيَسْتَعْجِلُونَكَ بِالسَّيِّئَةِ قَبْلَ الْحَسَنَةِ وَقَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِمُ الْمَثُلاَتُ وَإِنَّ رَبَّكَ لَذُو مَغْفِرَةٍ لِّلنَّاسِ عَلَى ظُلْمِهِمْ وَإِنَّ رَبَّكَ لَشَدِيدُ الْعِقَابِ ﴿6﴾ وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَوْلآ أُنزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِّن رَّبِّهِ إِنَّمَا أَنتَ مُنذِرٌ وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ ﴿7﴾
ریزدرب: ای پیامبر!علیرغم استعجاب مردم به آنان موکدا یادآور شو که پس از این زندگی شان زندگی اخروی خواهند داشت که این رفتارهایشان در آن زندگی ارزیانی خواهد شد.
تقطیع:
در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.
اصلی-فرعی
قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.
لُبّ مطلب:
با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.
3 - سوالات
1-الف و لام در«الکتاب» (آیه1) الف و لام عهد است یا جنس؟ و در صورت اول ، منظور کدام کتاب است؟
2-چه سابقه ای از آیه های 2 و3 در سوره های قبل دارید؟
3-حالت کلی این پاراگراف چگونه است؟ (نکوهش غفلت های کافرانه؟ تشویق مومنان به اینکه محکم به دین حق خویش بچسبند ؟یا...؟)
4- «لکل قوم هاد» آیه7 ، چگونه با «ما انذر آباوهم» آیه6 سوره یس ، قابل جمع است؟
5- منظور از «قوم» (آیه7) چیست؟ آیا میتواند چند نسل متوالی را شامل باشد؟
6- منظور از «هادی» (آیه7) چیست؟ (هدایت کننده به حق؟ یا....؟)
7- آیا «هادی» مذکور لزوما باید پیامبری از جانب خداوند باشد؟ ( برای جواب خویش دلیل قرآنی بیاورید )
8- آیا «هشداردهنده» (آیه7) در تقابل با «هادی» است یا در عرض یکدیگرند؟
4 - پیشگوئی های تحقق یافته
در آیه های 6 و 7 معجزه خواهی بیجای آنها را مورد نکوهش قرار میدهد و در این نوع کلام نوعی وزانت و اطمینان نهفته است با القاء این نکته که موضع تو صحیح است و اهمیتی به بهانه جوئی های آنان مده و تلویحا پیشگوئیِ موفقیت آنحضرت را در خویش دارد .
5 - آیات برجسته این پاراگراف
آیه های 2 تا 4 از لحاظ زیبائی متن و اقبال هنرمندان خوشنویس و کاشیکار که تابلوهای خوشنویسی و کاشیکاری هائی زیبا آفریدند جزء آیات برجسته است.
6 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟
(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)
ابتدای آیه 1 (المر) از حروف مقطعه است، و چنانکه میدانیم تا کنون رمز گشائی نشده، ولذا خارج از ذهنیات مخاطبان اولیه نیز بوده است.
آیه های 2 و 3 حاوی مطالبی است که در ایام نزول آنها نه تنها خارج از ذهنیات مخاطبان اولیه بلکه کل نوع بشر در آن روزها بوده و بیش از حدود 1000 سال طول کشید که دانشمندان اروپای پس از انقلاب علمی به آنها پی برد (مثلا بغیر عمدا ترونها و مدالارض و جعل فیها رواسی و زوجین اثنین)
آیه های مذکور هنوز هم حاوی مطالبی است که بالاتر از ذهنیات بشر قرن حاضر نیز هست، چه رسد بشر 1400 سال قبل (مانند ثم استوی علی العرش و سخر الشمس و القمر و کل یجری لاجل مسمی و یدبر الامر و یفصل الایات)
نیمه دوم آیه 5 از آنجا که «قیامتی» است، کلا بالاتر از ذهنیات هر بنی بشری است، و طبعا در مورد مخاطبان اولیه نیز .
نیمه تول آیه 6 از این لحاظ که اقوامِ درگذشته اشاره دارد، از آنجا که علم باستان شناسی هنوز در مراحل ابتدائی است، و جزئیاتی از زندگی آنان در دست نیست، بالاتر از ذهنیات ما میباشد، چه رسد به عرب 1400 سال قبل.
7 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی میداشتند؟
کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته ، در طول این مدت طولانی ، از نزول این سوره تا به امروز ، تغییر معناییِ چندانی نیافته ، و لذا مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما .
8 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟
1 - يادآوري بعضي از آيات و نعمت های الهي
2 - نشان دادن گوشه اي از رفتارها و گفتارهاي کافرانه
9 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟
غیر از آیات 1 تا 3 ، بقیه آیات این پاراگراف «برای اولین بار» است .
10 – در این پاراگراف کدام آیات حاوی «محورهای ثابت کلام وحی» است؟
ارزش تفسیریِ این بخش از دو لحاظ زیاد است:
1 – از لحاظ تفسیر موضوعی، چون آیات هر موضوع از ابتدای نزول وحی به ترتیب در یک فایل جمع آوری خواهد شد، یک گنجینه بسیار با ارزش خواهد شد که مورد نیاز هر قرآن پژوه خواهد بود.
2 – از لحاظ تفسیرِ معروف به «تفسیر قرآن به قرآن» نیز، از آنجا که در هر عنوان، تقریبا تمام آیاتِ هم محتوا جمع آوری شده اند، هر قسمت میتواند از لحاظ هم افزائیِ فهمِ قسمت های دیگر کمک باشد، و مغز تفسیرِ قرآن به قرآن هم همین است.
حروف مقطعه
المر تِلْكَ آيَاتُ الْكِتَابِ وَالَّذِيَ أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ الْحَقُّ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يُؤْمِنُونَ ﴿1﴾
آیات الهی
اللّهُ الَّذِي رَفَعَ السَّمَاوَاتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لأَجَلٍ مُّسَمًّى يُدَبِّرُ الأَمْرَ يُفَصِّلُ الآيَاتِ لَعَلَّكُم بِلِقَاء رَبِّكُمْ تُوقِنُونَ ﴿2﴾ وَهُوَ الَّذِي مَدَّ الأَرْضَ وَجَعَلَ فِيهَا رَوَاسِيَ وَأَنْهَارًا وَمِن كُلِّ الثَّمَرَاتِ جَعَلَ فِيهَا زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهَارَ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ ﴿3﴾ وَفِي الأَرْضِ قِطَعٌ مُّتَجَاوِرَاتٌ وَجَنَّاتٌ مِّنْ أَعْنَابٍ وَزَرْعٌ وَنَخِيلٌ صِنْوَانٌ وَغَيْرُ صِنْوَانٍ يُسْقَى بِمَاء وَاحِدٍ وَنُفَضِّلُ بَعْضَهَا عَلَى بَعْضٍ فِي الأُكُلِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ ﴿4﴾
عقاید و رفتار کفار معاصر نزول
وَإِن تَعْجَبْ فَعَجَبٌ قَوْلُهُمْ أَئِذَا كُنَّا تُرَابًا أَئِنَّا لَفِي خَلْقٍ جَدِيدٍ أُوْلَئِكَ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِرَبِّهِمْ وَأُوْلَئِكَ الأَغْلاَلُ فِي أَعْنَاقِهِمْ وَأُوْلَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدونَ ﴿5﴾ وَيَسْتَعْجِلُونَكَ بِالسَّيِّئَةِ قَبْلَ الْحَسَنَةِ وَقَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِمُ الْمَثُلاَتُ وَإِنَّ رَبَّكَ لَذُو مَغْفِرَةٍ لِّلنَّاسِ عَلَى ظُلْمِهِمْ وَإِنَّ رَبَّكَ لَشَدِيدُ الْعِقَابِ ﴿6﴾ وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَوْلآ أُنزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِّن رَّبِّهِ إِنَّمَا أَنتَ مُنذِرٌ وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ ﴿7﴾
شرح مختصر
نتایج نامساوی در شرایط مساوی
خلاصه مطلب آیه 4 این است که در شرایطی که بنظر مساوی میآید نتایجی نامشابه میبینید، جای تعجب نیست زیرا اینها از جنس نشانههای الهی است.
هر قومی هدایتکنندهای دارد
آیه 7 یکی از آیات برجسته قرانی است و نوع مفسران از آن چنین فهمیده اند که پیامبران منحصر در آن کسانی نیستند که نامشان در قرآن آمده بلکه به ازاء هر جامعه انسانی، «هدایت کننده»ای وجود دارد خواه یک پیامبر باشد یا وصی او.
و به نظر آنان دلایل این موضوع زیاد است :
از جمله در سورههائی «مجوس» را در ردیف «اهل کتاب» ذکر کرده و بعبارت دیگر تلویحاً چنین گفته که دین مجوسیانِ اصلی، دین حق بوده و لذا آنها میباید پیامبری داشته باشند اما چنانکه میدانیم اسم آن پیامبر در قرآن نیامده است.
یعنی اینکه نبودن اسم یک پیامبر در قرآن بمعنی نبودن او نمیباشد.
دلیل دیگر اینکه در آیهای فرموده «رسولانی که قصهشان را بر تو گفتیم و رسولانی که قصهشان را بر تو نگفتیم» و از اینجا معلوم میشود که پیامبرانی هم بودهاند که اسامی آنها در قرآن نیامده است.
به نظر آنان ، در آیه فوق، این موضوع را کاملاً تعمیم داده و میفرماید اساساً هیچ جامعه بشری نیست که «هدایت کننده» نداشته باشد .
اما ، در آیه مذکور «هاد» از جنس «منذر» نیست ، زیرا با «و» بین آنها فاصله افتاده ، و اگر غیر از این بود (یعنی «هاد» از جنس «منذر» بود) معنی جمله مذکور چنین میشد که تو منذری و هر قومی هم منذری دارد که مفهوم اخیر با آیه 6 سوره یس (و آیات مشابه آن که کم هم نیست) معارض میبود ، بعلاوه اینکه با تاریخ اسلام هم جور در نمی آید .
لذا ، باید «هادی» آیه فوق را به عنوان «شخص فهمیده مورد اعتماد و مراجعه عموم» تلقی کنیم ، و البته در همه جوامع بشری چنین کسانی بوده اند ، مثلا لقمان در میان قومش و عبد المطلب در مکهء قبل از ظهور پیامبر (ص)
ترجمه تفسیریِ آزاد
بسم الله الرحمن الرحيم
المر. اين آياتِ آن کتاب آسمانی است و آنچه که از جانب پروردگارت بسويت نازل شده حق است وليکن اکثر مردم ايمان نمي آورند (1) خداوندي که آسمانها را با ستون هائي که ديده نمي شوند برافراشته و آنگاه بر عرش مستقر شد و خورشيد و ماه را رام کرد که همگي تا سرآمدي معين حرکت دارند. آن امر را تدبير مي کند. آيات را تفصيل ميدهد. شايد به ملاقات پروردگارتان يقين آوريد (2) وهموست که زمين را کشيده و در آن لنگرهائي و نيز نهرهائي قرار داده و از همه گونه ميوه ها جفتي دوگانه نر و ماده در آن قرار داده و شب روز را مي پوشاند. البته در اين نشانه هائي است براي کساني که تفکر مي کنند (3) و در زمين قطعاتي پهلوي هم هستند و باغهائي از انگورها و کشت ها و خرماها، که از يک ريشه و نژادند يا از غير يک ريشه، که با آب يکساني آبياري ميشوند و با وجود اين بعضي را از لحاظ طعم و خواص بر بعضي ديگر برتري ميدهيم. البته در اين آياتي است براي قومي که به عقل درمي يابند (4) و اگر تعجب مي کني، در حقيقت قول آنها عجيب است که ميگويند آيا وقتي که خاک شديم در آفرينشي جديد قرار خواهيم گرفت؟ آنها کساني هستند که به پروردگارشان کافر شدند و بند هائي به گردن دارند و ياران آن آتش میباشند که در آن جاودانند (5) و با عجله بدي را قبل از خوبي از تو ميخواهند در حاليکه قبل از آنان آن چيزهاي مثال زدني گذشته بود و پروردگارت نسبت به مردم در مورد ظلمشان آمرزشگر است و البته پروردگارت در پيگيري هم شديد است (6) و کافران ميگويند چرا نشانه اي از جانب پروردگارش بر او نازل نشده؟ جز اين نيست که تو فقط هشدار دهنده اي و هر قومي هدايت کننده اي دارد (7)