پیش تفسیر
1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)
اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم:
طرز استخراج عصاره محتوای سوره را (یعنی «درس» سوره را) در قسمت اول ارائه کرده ایم که مطابق ذیل است:
درس: دعوت ازانسان كه رفتار هاي كودكانه را كنار گذاشته و آخرت و نعمات خداوندي را در نظر گرفته و مسير خويش را اصلاح كند.
برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:
درب: با توجه به بیخاصیت بودن «خدایان» بهتر است آدمی فکر خود را درست کند و شرک ظلم است و مرتکب آن در آخرت جوابگو نیست.
كافران گذشته نيز مانند همين ها رفتار مي كردند و اي مردم! به صفوف ايمان بپيونديد و مبادا بعدا بگوييد اي كاش چنين و چنان مي شد و....
2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)
ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:
1
إِنَّا أَنزَلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ لِلنَّاسِ بِالْحَقِّ فَمَنِ اهْتَدَى فَلِنَفْسِهِ وَمَن ضَلَّ فَإِنَّمَا يَضِلُّ عَلَيْهَا وَمَا أَنتَ عَلَيْهِم بِوَكِيلٍ ﴿41﴾
ریزدرب: ای پیامبر!چیزی که نزدت است حجت است، خویش را بیش از حد درگیرقبول و ردّ آن از سوی کافران مکن
2
اللَّهُ يَتَوَفَّى الْأَنفُسَ حِينَ مَوْتِهَا وَالَّتِي لَمْ تَمُتْ فِي مَنَامِهَا فَيُمْسِكُ الَّتِي قَضَى عَلَيْهَا الْمَوْتَ وَيُرْسِلُ الْأُخْرَى إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ ﴿42﴾ أَمِ اتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّهِ شُفَعَاء قُلْ أَوَلَوْ كَانُوا لَا يَمْلِكُونَ شَيْئًا وَلَا يَعْقِلُونَ ﴿43﴾ قُل لِّلَّهِ الشَّفَاعَةُ جَمِيعًا لَّهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ ﴿44﴾ وَإِذَا ذُكِرَ اللَّهُ وَحْدَهُ اشْمَأَزَّتْ قُلُوبُ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ وَإِذَا ذُكِرَ الَّذِينَ مِن دُونِهِ إِذَا هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ ﴿45﴾ قُلِ اللَّهُمَّ فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ عَالِمَ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ أَنتَ تَحْكُمُ بَيْنَ عِبَادِكَ فِي مَا كَانُوا فِيهِ يَخْتَلِفُونَ ﴿46﴾
ریزدرب:ای پیامبر!با این مخاطبان غافل همین مقدار بسنده کن که خداوند و تاثیرش در زندگی آنان را اجمالا بیان کنی.
3
وَلَوْ أَنَّ لِلَّذِينَ ظَلَمُوا مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا وَمِثْلَهُ مَعَهُ لَافْتَدَوْا بِهِ مِن سُوءِ الْعَذَابِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَبَدَا لَهُم مِّنَ اللَّهِ مَا لَمْ يَكُونُوا يَحْتَسِبُونَ ﴿47﴾ وَبَدَا لَهُمْ سَيِّئَاتُ مَا كَسَبُوا وَحَاقَ بِهِم مَّا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِئُون ﴿48﴾
ریزدرب: ای مردم!متوجه عاقبت حتمی تان باشید.
4
فَإِذَا مَسَّ الْإِنسَانَ ضُرٌّ دَعَانَا ثُمَّ إِذَا خَوَّلْنَاهُ نِعْمَةً مِّنَّا قَالَ إِنَّمَا أُوتِيتُهُ عَلَى عِلْمٍ بَلْ هِيَ فِتْنَةٌ وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ ﴿49﴾ قَدْ قَالَهَا الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ فَمَا أَغْنَى عَنْهُم مَّا كَانُوا يَكْسِبُونَ ﴿50﴾ فَأَصَابَهُمْ سَيِّئَاتُ مَا كَسَبُوا وَالَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْ هَؤُلَاء سَيُصِيبُهُمْ سَيِّئَاتُ مَا كَسَبُوا وَمَا هُم بِمُعْجِزِينَ ﴿51﴾ أَوَلَمْ يَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن يَشَاء وَيَقْدِرُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ ﴿52﴾
ریزدرب:ای مردم! راجع به نعمتها و تمتعات خویش چندان خیال بافی مکنید
5
قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ ﴿53﴾ وَأَنِيبُوا إِلَى رَبِّكُمْ وَأَسْلِمُوا لَهُ مِن قَبْلِ أَن يَأْتِيَكُمُ الْعَذَابُ ثُمَّ لَا تُنصَرُونَ ﴿54﴾ وَاتَّبِعُوا أَحْسَنَ مَا أُنزِلَ إِلَيْكُم مِّن رَّبِّكُم مِّن قَبْلِ أَن يَأْتِيَكُمُ العَذَابُ بَغْتَةً وَأَنتُمْ لَا تَشْعُرُونَ ﴿55﴾ أَن تَقُولَ نَفْسٌ يَا حَسْرَتَى علَى مَا فَرَّطتُ فِي جَنبِ اللَّهِ وَإِن كُنتُ لَمِنَ السَّاخِرِينَ ﴿56﴾ أَوْ تَقُولَ لَوْ أَنَّ اللَّهَ هَدَانِي لَكُنتُ مِنَ الْمُتَّقِينَ ﴿57﴾ أَوْ تَقُولَ حِينَ تَرَى الْعَذَابَ لَوْ أَنَّ لِي كَرَّةً فَأَكُونَ مِنَ الْمُحْسِنِينَ ﴿58﴾ بَلَى قَدْ جَاءتْكَ آيَاتِي فَكَذَّبْتَ بِهَا وَاسْتَكْبَرْتَ وَكُنتَ مِنَ الْكَافِرِينَ ﴿59﴾ وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ تَرَى الَّذِينَ كَذَبُواْ عَلَى اللَّهِ وُجُوهُهُم مُّسْوَدَّةٌ أَلَيْسَ فِي جَهَنَّمَ مَثْوًى لِّلْمُتَكَبِّرِينَ ﴿60﴾ وَيُنَجِّي اللَّهُ الَّذِينَ اتَّقَوا بِمَفَازَتِهِمْ لَا يَمَسُّهُمُ السُّوءُ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ ﴿61﴾
ریزدرب:ای پیامبر!مردم را به لطف الهی امیدوارکن تا باتوجه به عاقبت حتمیِ اخروی وضع خویش را اصلاح کنند
6
اللَّهُ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ وَكِيلٌ ﴿62﴾ لَهُ مَقَالِيدُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالَّذِينَ كَفَرُوا بِآيَاتِ اللَّهِ أُوْلَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ ﴿63﴾
ریزدرب:ای مردم! خداوندتان چنین است، بسویش بگروید.
تقطیع:
در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.
اصلی-فرعی
قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.
لُبّ مطلب:
با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.
3 - از اول تا اینجا
در پاراگراف 1 می فرماید : ای انسان ! آنچه که میتواند رفتارهای تو را لایق مقامی که خداوند می پسندد کند توجه جدی به تعالیم این قرآن است و اینکه باترفندها و شبه استدلالهائی درحقّ خالص ، شائبه ایجاد کنی ، و عده ای را گمراه نمائی ، دور از رفتار های پسندیده مقام انسانیت است و چیزی که برازنده مقام عالی انسانیت است این است که دراین نشانه ها و آیات لطف و آفرینش خداوندی به چشم عبرت بنگری و سپس زندگیی مطابق نتیجه ای که به آن رسیدی درپیش گیری و توصیه به پیامبر که ای مردم نعمتهای خدا را به یاد مردم بیاورد و مردم را به خلوص در ایمان و عبادت دعوت کند .
در پاراگراف 2 می فرماید : مکذبان هم در دنیا و هم در آخرت عذاب خواهند داشت و توحید به معنی هماهنگ شدن با یک مرجع و شرک به معنی هماهنگ شدن با چند مرجع متخاصم است و آنآنکه بر خداوند دروغ ببندند و سخن راست را تصدیق نکنند جهنمی و اشخاص متضاد آنها بهشتیاند و توصیه به پیامبر (ص) که به کافران بگوید خدایم کاملاً حمایتم میکند و شما و باصطلاح خدایانتان نمیتوانید کاری علیه من بکنید .
در این پاراگراف می فرماید : ای مردم ! شما که تمام زندگیتان تحت تاثیرخداوند است، چرا فکر و عمل خود را تصحیح نمیکنید؟ کسانی که شرک میورزند به خویش ظلم میکنند و در آخرت چه جوابی خواهند داشت؟ و ای گناهکاران! خداوند آفریدگار و مواظب همه چیز هست، لذا از موقعیت ناپسند اخروی حذر کنید و به آغوش باز و پر مهر خداوند بخشنده روی آورید .
4 - سوالات
1-حالت کلی این پاراگراف چگونه است؟(انتقاد نرم مشفقانه دعوت کننده به اصلاح؟ یا......؟)
2-درابتدای آیه46 ، موضوع کدام کلید فهم قرآن اتفاق افتاده است؟
3-همین سوال را در رابطه با آیه47 جواب دهید .
4-چراخداوند ازبین صفات ممکن ، صفات مندرج درآیه 46 رابرای معرفی خویش برگزیده؟
5-منظوراز«فاطر»(آیه46)چیست؟
5 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها
از آیه 45 فهمیده میشود فعالان کفر به شنیدن نام خدای واحد حالت انزجار و نفرت پیدا میکردند، و این میتواند به این علت باشد که آنها نتوانسته بودند پیام وحی را خاموش کنند و آینده روشنی نیز برای تحقق این منظور نمی دیدند.
از آیه های 53 تا 59 فهمیده میشود موضع آنحضرت اینک بسیار قوی تر شده که بنا بر آیات مذکور و به دستور خداوند اعلان عفو عمومی نموده است.
6 - آیات برجسته این پاراگراف
آیه 42 از این لحاظ که بسیار مورد استفاده اهل منبر و نیز نویسندگان امور پس از این زندگی فعلی است، از آیات بسیار مشهور بوده و لذا برجستگی قابل توحهی دارد.
7 - پیشگوئی های تحقق یافته
در آیه 49 کلمه انسان را ذکر کرده و چنانکه قبلا دیدیم در این موضوع یک پیشگوئیِ محقق شده هست.
8 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟
(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)
آیه های 42 و 44 و 46، از آن لحاظ که مربوط به شئون الاهی است، فوق ذهنیات نوع بشر است و لذا فوق ذهنیات مخاطبان اولیه نیز میباشد.
آیه 50 از این لحاظ که جزئیات عاقبت پیشینیان بر ما قرن بیست و یکمی ها روشن نیست فوق ذهنیات ما است، چه رسد به عرب 1400 سال قبل.
همچنین است موقعیت آیه های 50 و 51.
و نیز آیه های 60 و 61 که راجع به قیامت است که فوق ذهنیات هر بنی بشری است الی یوم القیامه.
و نیز همچنین آیه های 62 و 63 که مربوط به شئون الاهی است.
9 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی میداشتند؟
کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته ، در طول این مدت طولانی ، از نزول این سوره تا به امروز ، تغییر معناییِ چندانی نیافته ، و لذا مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما .
10 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟
1 - با توجه به بیخاصیت بودن «خدایان» بهتر است آدمی فکر خود را درست کند و شرک ظلم است و مرتکب آن در آخرت جوابگو نیست.
2 - كافران گذشته نيز مانند همين ها رفتار مي كردند و اي مردم! به صفوف ايمان بپيونديد و مبادا بعدا بگوييد اي كاش چنين و چنان مي شد و....
11 - کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟
غیر از آیه های 41 و 43 و 52 و 59 تا 62 ، بقیه «برای اولین بار» است.
12 – در این پاراگراف کدام آیات حاوی «محورهای ثابت کلام وحی» است؟
ارزش تفسیریِ این بخش از دو لحاظ زیاد است:
1 – از لحاظ تفسیر موضوعی، چون آیات هر موضوع از ابتدای نزول وحی به ترتیب در یک فایل جمع آوری خواهد شد، یک گنجینه بسیار با ارزش خواهد شد که مورد نیاز هر قرآن پژوه خواهد بود.
2 – از لحاظ تفسیرِ معروف به «تفسیر قرآن به قرآن» نیز، از آنجا که در هر عنوان، تقریبا تمام آیاتِ هم محتوا جمع آوری شده اند، هر قسمت میتواند از لحاظ هم افزائیِ فهمِ قسمت های دیگر کمک باشد، و مغز تفسیرِ قرآن به قرآن هم همین است.
نزول قرآن
إِنَّا أَنزَلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ لِلنَّاسِ بِالْحَقِّ فَمَنِ اهْتَدَى فَلِنَفْسِهِ وَمَن ضَلَّ فَإِنَّمَا يَضِلُّ عَلَيْهَا وَمَا أَنتَ عَلَيْهِم بِوَكِيلٍ ﴿41﴾
احتضار
اللَّهُ يَتَوَفَّى الْأَنفُسَ حِينَ مَوْتِهَا وَالَّتِي لَمْ تَمُتْ فِي مَنَامِهَا فَيُمْسِكُ الَّتِي قَضَى عَلَيْهَا الْمَوْتَ وَيُرْسِلُ الْأُخْرَى إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ ﴿42﴾
عقاید و رفتار کفار معاصر نزول
أَمِ اتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّهِ شُفَعَاء قُلْ أَوَلَوْ كَانُوا لَا يَمْلِكُونَ شَيْئًا وَلَا يَعْقِلُونَ ﴿43﴾ قُل لِّلَّهِ الشَّفَاعَةُ جَمِيعًا لَّهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ ﴿44﴾ وَإِذَا ذُكِرَ اللَّهُ وَحْدَهُ اشْمَأَزَّتْ قُلُوبُ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ وَإِذَا ذُكِرَ الَّذِينَ مِن دُونِهِ إِذَا هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ ﴿45﴾
شئون الهی
قُلِ اللَّهُمَّ فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ عَالِمَ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ أَنتَ تَحْكُمُ بَيْنَ عِبَادِكَ فِي مَا كَانُوا فِيهِ يَخْتَلِفُونَ ﴿46﴾
گردشِ کار در روز قیامت
وَلَوْ أَنَّ لِلَّذِينَ ظَلَمُوا مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا وَمِثْلَهُ مَعَهُ لَافْتَدَوْا بِهِ مِن سُوءِ الْعَذَابِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَبَدَا لَهُم مِّنَ اللَّهِ مَا لَمْ يَكُونُوا يَحْتَسِبُونَ ﴿47﴾ وَبَدَا لَهُمْ سَيِّئَاتُ مَا كَسَبُوا وَحَاقَ بِهِم مَّا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِئُون ﴿48﴾
درباره انسان
فَإِذَا مَسَّ الْإِنسَانَ ضُرٌّ دَعَانَا ثُمَّ إِذَا خَوَّلْنَاهُ نِعْمَةً مِّنَّا قَالَ إِنَّمَا أُوتِيتُهُ عَلَى عِلْمٍ بَلْ هِيَ فِتْنَةٌ وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ ﴿49﴾ قَدْ قَالَهَا الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ فَمَا أَغْنَى عَنْهُم مَّا كَانُوا يَكْسِبُونَ ﴿50﴾ فَأَصَابَهُمْ سَيِّئَاتُ مَا كَسَبُوا وَالَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْ هَؤُلَاء سَيُصِيبُهُمْ سَيِّئَاتُ مَا كَسَبُوا وَمَا هُم بِمُعْجِزِينَ ﴿51﴾
شئون الهی
أَوَلَمْ يَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن يَشَاء وَيَقْدِرُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ ﴿52﴾
تقریرات و آموزش الهی
قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ ﴿53﴾ وَأَنِيبُوا إِلَى رَبِّكُمْ وَأَسْلِمُوا لَهُ مِن قَبْلِ أَن يَأْتِيَكُمُ الْعَذَابُ ثُمَّ لَا تُنصَرُونَ ﴿54﴾ وَاتَّبِعُوا أَحْسَنَ مَا أُنزِلَ إِلَيْكُم مِّن رَّبِّكُم مِّن قَبْلِ أَن يَأْتِيَكُمُ العَذَابُ بَغْتَةً وَأَنتُمْ لَا تَشْعُرُونَ ﴿55﴾ أَن تَقُولَ نَفْسٌ يَا حَسْرَتَى علَى مَا فَرَّطتُ فِي جَنبِ اللَّهِ وَإِن كُنتُ لَمِنَ السَّاخِرِينَ ﴿56﴾ أَوْ تَقُولَ لَوْ أَنَّ اللَّهَ هَدَانِي لَكُنتُ مِنَ الْمُتَّقِينَ ﴿57﴾ أَوْ تَقُولَ حِينَ تَرَى الْعَذَابَ لَوْ أَنَّ لِي كَرَّةً فَأَكُونَ مِنَ الْمُحْسِنِينَ ﴿58﴾ بَلَى قَدْ جَاءتْكَ آيَاتِي فَكَذَّبْتَ بِهَا وَاسْتَكْبَرْتَ وَكُنتَ مِنَ الْكَافِرِينَ ﴿59﴾ وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ تَرَى الَّذِينَ كَذَبُواْ عَلَى اللَّهِ وُجُوهُهُم مُّسْوَدَّةٌ أَلَيْسَ فِي جَهَنَّمَ مَثْوًى لِّلْمُتَكَبِّرِينَ ﴿60﴾ وَيُنَجِّي اللَّهُ الَّذِينَ اتَّقَوا بِمَفَازَتِهِمْ لَا يَمَسُّهُمُ السُّوءُ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ ﴿61﴾
شئون الهی
اللَّهُ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ وَكِيلٌ ﴿62﴾ لَهُ مَقَالِيدُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالَّذِينَ كَفَرُوا بِآيَاتِ اللَّهِ أُوْلَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ ﴿63﴾
شرح مختصر
کلید های تفسیری
بحث متنی
آیه 46 فرع بر آیه 45 است و این واضح است.
آیه 48 فرع بر آیه 47 است و این نیز واضح است.
دو آیه 50 و 51 فرع بر آیه 49 هستند و این واضح است.
آیات 54 تا 59 فرع بر آیه 53 است (تعجب نکنید! اگر دقت کنید متوجه خواهید شد)
آیه 61 نیز فرع بر آیه 60 است و این واضح است.
آیه 63 نیز فرع بر آیه 62 است و این نیز واضح است.
دریافتهای کوتاه مستقیم
آیه 53: یکی از قویترین آیات دعوتکننده مردم و مژدهدهنده به آنان است و جمله «خداوند همه گناهان را میآمرزد» در کل قرآن تقریباً بینظیر است.
آیه 55: عبارت « بهترین چیز» در این آیه را میتوان به وحی، قرآن، هدایت الهی، و بخصوص این موضوع اخیر، یعنی «وعده بخشش همه گناهان» که در آیه 53 ذکر شده است، تطبیق نمود.
ای مردم! فرصتی راکه فعلا دارید غنیمت شمرید و فکروعمل تان را اصلاح کنید ومبادافردا درقیامت بگوئید کاش چنین وچنان کرده بودم.
آنچه نیاز داریم نزد خداوند است
با توجه به آیات 36تا48 اگر بخواهیم شمهای از الطاف و صفات الهی را که در این قسمت مورد اشاره قرار گرفته به خلاصگی نشان دهیم باید به لیست ذیل توجه کنیم:
1 - خداوند بندهاش را از هر لحاظ کفایت میکند.آیه های 36-38-39
2 - هیچ چیز مانع خداوند نمیشود در صورتیکه بخواهد به کسی هدایتی برساند. 36-37-38
3 - شفاعت تماماً در دست اوست. آیه 44
4 - مرگ و زندگی در دست خداوند است آیه 42
5 - آفریدگار آسمانها و زمین است. 38-46
6 - درباره موارد اختلاف بین بندگان حکم میکند. آیه 46
7 - دست نیافتنی است. آیه 37
8 - دانای پنهان و آشکار است. آیه 46
9 - مورد توکل همگان است. آیه 38
10 - صاحب انتقام است. آیه 37
توجه به لیست فوق بما میگوید آنچه که آدمی نیاز دارد که دلش میخواهد به آنها برسد یا نگران آن است که از دست بدهد، همه در نزد خداوند است و تمام این موارد دهگانه، همهاش فرع است بر ردیف 1 و بعبارت دیگر موارد ردیفهای 2 تا 10 شرحی است بر ردیف 1.
با این مقدمه میتوانیم به متن برگردیم و آیات را بازخوانی کنیم و اگر چنین کنیم میبینیم خداوند برطرف کننده هر نیازیست که ما تصورش را کنیم. نیازهایی مانند:
1- وضعیت مطلوب آخرتی با توجه به آیههای 35 و 39.
2- دفع شر دشمنان با توجه به آیههای 36 و 39.
3- جلب انواع خیرهای علمی و هدایتی با توجه به آیههای 37 و 41 و 46. 4- برآوری نیازهای اساسی و ابتدایی با توجه به آیههای 38 و 42 و 46.
5- برآوری سایر نیازها با توجه به آیههای 43 و 46.
یعنی اینکه خداوند بنده مؤمن را از همه لحاظِ ممکن کفایت میکند و «غیر از خداوند»، هیچکس او را در هیچ چیز کفایت نمیکند.
شباهت زیاد خواب و مرگ
موضوع آیه 42 به این معنی است که «جان» یا «نفس»، یا «روح» یا «من»، و خلاصه آنچه که در سوره شمس شرحش داده شد و حقیقت وجودی ما میباشد و ما آنرا به یکی از نامهای فوق مینامیم، هنگام خواب از بدن جدا میشود و پس از برگشت او به بدن است که بیداری صورت میگیرد و لذا آنچه که از علم و آگاهی و مسئولیت و فهم و درک و قبول و رد و عمل و عکسالعمل و از این نوع امور باشد همگی منتسب به آن عامل است و بدن ما با آنهمه پیچیدگیهایش که موضوع علوم پزشکی و آنهمه رشتههای علمی و عملی وابسته به آن است، فقط یک ابزار است برای آن.
آن عامل که در آیه 42 و نیز در سوره شمس و نیز در همه جای قرآن «نَفس» نامیده شده، و «حقیقت وجودی» ما است، هنگام خواب از بدن ما جدا میشود و پس از اینکه خداوند آنرا برگرداند ما دوباره بیدار میشویم و مرگ عبارت است از بر نگرداندن آن.این مفهوم را قبلاً در آیههای60 و 61 سوره انعام نیز دیدهایم.
«ظلم» در آیه 47 به چه معناست؟
همه مان تصوری از ظلم داریم.
اما آنچه در آیه مذکور آمده به معنی «شرک ورزیدن برای خداوند متعال» است.
توجه نمودید؟ درس و درب و متن پاراگراف راجع به کلماتی که ممکن است چند معنی داشته باشند کمک میکند که مفسر بفهمد کدام یک از معانی چندگانه را باید انتخاب کند.
ترجمه تفسیریِ آزاد
ای پیامبر! البته آن کتاب را به حق براي مردم بر تو نازل کرده ايم. پس هر کس که هدايت ورزيد به نفع خويش کرده و هر کس که گمراه شد جز اين نيست که به ضرر خود گمراهي ورزيده و تو مسئول آنها نيستي (41) خداوند جان ها را هنگام مرگ دريافت ميکند و نيز کسي که نمرده در خواب او جانش را دريافت ميکند و جان آنکس را که مرده است نگه ميدارد و جان ديگري را که مرگش نرسيده تا سرآمدي معين پس ميفرستد. البته در اين آياتي است براي کساني که تفکر مي کنند (42) ای پیامبر! آيا اینان شفيعاني غير از خدا گرفته اند؟ بگو حتي اگر هم که آن باصطلاح شفیعان مالک چيزي نباشند و قدرت تعقل هم نداشته باشند؟ (43) بگو شفاعت تمامأ از آن خداست. فرمانروائي آسمانها و زمين از آن اوست، سپس بسوي او برميگرديد (44) و هنگاميکه خداوند به تنهائي ياد ميشود دلهاي کساني که به آخرت ايمان ندارند متنفر ميشود و اگر غير او ياد شود خوشحال ميشوند (45) بگو خداوندا که آفرينشگر آسمانها و زميني! داناي پنهان و آشکارتوئي. خودت بين بندگانت درباره آنچه که اختلاف ميورزند حکم خواهي کرد (46) و آنآنکه ظلم کردند اگر بخواهند تمامي آنچه را که در زمين هست بعنوان هزينه جايگزين عذابِ روز قيامت بدهند قبول نميشود و از خداوند چيزي برايشان آشکار ميشود که قبلا گمانش را هم را نميکردند (47) بدي هاي آنچه که ميکرده اند برايشان آشکار ميشود و آنچه که مسخره اش ميکردند بر آنان فرود مي آيد (48) ای مردم! چون به انسان ناراحتيي برسد ما را ميخواند، سپس اگر نعمتي از جانب خويش به او عطا کرديم ميگويد اين به سبب لياقتم بوده، نه! بلکه آن يک امتحان است وليکن اکثرشان نميدانند (49) پيشينيان آنها نيز چنين ميگفتند و آنچه که انجام ميدادند فايده اي برايشان نداشت (50) پس بديهاي آنچه ميکردند به آنان رسيد و کساني از اينان که ظلم ميکنند نيز همينطور، بزودي بديهاي آنچه را که ميکنند به آنها مي رسد و نميتوانند جلوگيري کنند (51) آيا ندانستند که خداوند روزي را براي هر کس که بخواهد زياد يا به اندازه ميکند؟ که البته در اين آياتي براي مومنان است (52) ای پیامبر! بگو خداوند گفته : اي بندگانم که بر خويش ستم روا داشته ايد! از رحمت خداوند نوميد نباشيد زيرا خداوند همه گناهان را مي آمرزد که او بسيار آمرزنده مهربان است (53) و بسوي پروردگارتان بازگرديد و تسليم او شويد قبل از اينکه آن عذاب به شما برسد که آن هنگام ديگر ياريي نخواهيد ديد (54) و اين قرآن را که بهترين چيزی است که از سوي پروردگارتان بسويتان نازل شده، پيروي کنيد. قبل از اينکه آن عذاب بطور ناگهاني به شما برسد و متوجه نباشيد (55) تا مبادا که کسي بگويد افسوس که در رابطه با خداوند کوتاهي کردم و از مسخره کنندگان بودم (56) يا اينکه کسي بگويد اگر خدا هدايتم کرده بود از تقواداران ميشدم (57) يا اينکه وقتي عذاب را ببيند بگويد کاش امکان مي داشت ميتوانستم يکبار ديگر زندگي کنم و از نيکوکاران بشوم (58) در این حالت ها به او خطاب میشود آياتم بسويت آمد اما تکذيبش کردي و گردنفرازي نمودي و از کافران شدي (59) و کساني راکه برخداوند دروغ بستند در روز قيامت مي بيني که رويشان سياه است. مگر جهنم جايگاهي براي متکبران نيست؟ (60) و خداوند تقواداران را با رستگاريشان نجات ميدهد. هيچ عذابي به آنان نميرسد و اندوهگين نيز نميگردند (61) خداوند خالق همه چيزاست و همو بر هر چيزي نگهبان است (62) کليدهاي آسمانها و زمين از آن اوست و کساني که به آيات خداوند کافر شدند خودشان زيانکارند (63)