پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره مطابق ذیل است:

(جدول 1)

تعدادکلمه	شرح	عنوان فرعی	عنوان اصلی	آیه
1		الم	حروف مقطعه	1
26	حق- برای هشدار	صفات	قرآن	3-2
52	آفرینش - تدبیر	افعال	خداوند	9- 4
14	میگویند آیا پس از مرگ دوباره زنده میشویم؟	کافران	مردم	10
11	چگونگی مرگ	انسان	حکمت	11
16	کافران  -  متوجه حقیقت می شوند	قیامت	آخرت	12
15	اگر میخواستیم همه را هدایت می کردیم	انسان	حکمت	13
14	عذاب	جهنم	آخرت	14
26	توصیف-  راجع به آیات خدا متواضع-  شبها به عبادت	مومنان	مردم	16-15
13	نعمت های بهشتی قابل تصور نیست	بهشت	آخرت	17
8	مومن و فاسق مساوی نمی شوند	آخرت	حکمت	18
12	برای مومنان عامل	بهشت	آخرت	19
21	برای فاسقان	جهنم	آخرت	20
9	عذاب فاسقان	جهنم	آخرت	21
13	توصیف– به آیات خدا یادآوری می شوند اما...	کافران	مردم	22
10	کتاب – برای هدایت	موسی	پیامبران	24
10	توصیف	گذشتگان	مردم	24
11	توصیف – روز زدن حرف آخر به مردم در مورد اختلافات	قیامت	آخرت	25
18	آیا عبرت نمی گیرید که ...	کافران	مردم	26
18	آیا این نعمتها را نمی بینید	کافران	مردم	27
7	می گویند این «فتح» کی است اگر راست می گویید	کافران	مردم	28
11	توصیف- در آن روز ایمان آوردن فایده ای ندارد	قیامت	آخرت	29
5	از آنان روی بگردان و منتظر باش	ارشاد	پیامبر	30
331	جمع

 

جدول درج­ها

درصد	شرح	عنوان فرعی	عنوان اصلی	شماره
9/30	قیامت روز روشن شدن حقایق است و پس از آن عذاب فاسقان.	قیامت و جهنم	آخرت	1/ 4
8/27	کافران- توصیف	کافران	مردم	2/4
15	آفرینش و تدبیر خداوندی	آفرینش و تدبیر	خداوند	3/ 4
8/9	حکمت الهی به این تعلق گرفته که فرق مومن و فاسق مشخص شود	جدا سازی خوب و بد	حکمت	4/4
9/7	قرآن، «سخن حق » ی است و برای هشدار	توصیف	قرآن	5/4
5/7	از طریق پیامبران سابق نیز تعلیم نمودیم که	تعلیماتشان	پیامبران	6/4
1/1	از آنان روی بگردان و منتظر باش	ارشاد	پیامبر	7/4

 

البته دو جدول فوق اول و آخرِ جدول هاست، جدول های وسط را برای رعایت اختصار حذف کرده ایم، اما کسانی که حوصله دارند میتوانند موردِ سوره فجر را که در کتاب «آموزش تفسیر قرآن» (که به عنوان نمونه و الگو است) در سایت:

http://jamal-ganjei.com

با تمام جدول هایش ملاحظه فرمایند.

درس: اين جهان بستريست که کافران ومومنان در شرايط نسبتاً يکساني قرار مي گيرند تاواقعيت ها يشان در آخرت بروز کند.

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب: مفهوم فوق سخني جدي است زيرا از جانب خداوند است و اين خداوند ميتواند چنان کند، و عاقبت کساني که به اين سخن اهميت نمي دهند و عاقبت کساني که اين سخن را جدي مي گيرند، می باید چنان تفاوتی داشته باشد.

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

الم ﴿1﴾ تَنزِيلُ الْكِتَابِ لَا رَيْبَ فِيهِ مِن رَّبِّ الْعَالَمِينَ ﴿2﴾ أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ بَلْ هُوَ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ لِتُنذِرَ قَوْمًا مَّا أَتَاهُم مِّن نَّذِيرٍ مِّن قَبْلِكَ لَعَلَّهُمْ يَهْتَدُونَ ﴿3﴾

ریزدرب: مردم در این جهان دعوت شده اند که در قرآن بیندیشند تا حقانیت آن را درک کنند، و عده ای این حقانیت را تکذیب میکنند.

2

اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ مَا لَكُم مِّن دُونِهِ مِن وَلِيٍّ وَلَا شَفِيعٍ أَفَلَا تَتَذَكَّرُونَ ﴿4﴾ يُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّمَاء إِلَى الْأَرْضِ ثُمَّ يَعْرُجُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِّمَّا تَعُدُّونَ ﴿5﴾ ذَلِكَ عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ ﴿6﴾ الَّذِي أَحْسَنَ كُلَّ شَيْءٍ خَلَقَهُ وَبَدَأَ خَلْقَ الْإِنسَانِ مِن طِينٍ ﴿7﴾ ثُمَّ جَعَلَ نَسْلَهُ مِن سُلَالَةٍ مِّن مَّاء مَّهِينٍ ﴿8﴾ ثُمَّ سَوَّاهُ وَنَفَخَ فِيهِ مِن رُّوحِهِ وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ قَلِيلًا مَّا تَشْكُرُونَ ﴿9﴾ وَقَالُوا أَئِذَا ضَلَلْنَا فِي الْأَرْضِ أَئِنَّا لَفِي خَلْقٍ جَدِيدٍ بَلْ هُم بِلِقَاء رَبِّهِمْ كَافِرُونَ ﴿10﴾ قُلْ يَتَوَفَّاكُم مَّلَكُ الْمَوْتِ الَّذِي وُكِّلَ بِكُمْ ثُمَّ إِلَى رَبِّكُمْ تُرْجَعُونَ ﴿11﴾ وَلَوْ تَرَى إِذِ الْمُجْرِمُونَ نَاكِسُو رُؤُوسِهِمْ عِندَ رَبِّهِمْ رَبَّنَا أَبْصَرْنَا وَسَمِعْنَا فَارْجِعْنَا نَعْمَلْ صَالِحًا إِنَّا مُوقِنُونَ ﴿12﴾ وَلَوْ شِئْنَا لَآتَيْنَا كُلَّ نَفْسٍ هُدَاهَا وَلَكِنْ حَقَّ الْقَوْلُ مِنِّي لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ الْجِنَّةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ ﴿13﴾ فَذُوقُوا بِمَا نَسِيتُمْ لِقَاء يَوْمِكُمْ هَذَا إِنَّا نَسِينَاكُمْ وَذُوقُوا عَذَابَ الْخُلْدِ بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿14﴾

ریزدرب: خداوندی که چنین علم و قدرتی دارد میتواند قیامت را نیز برقرار کند.

3

إِنَّمَا يُؤْمِنُ بِآيَاتِنَا الَّذِينَ إِذَا ذُكِّرُوا بِهَا خَرُّوا سُجَّدًا وَسَبَّحُوا بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَهُمْ لَا يَسْتَكْبِرُونَ ﴿15﴾ تَتَجَافَى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَطَمَعًا وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ ﴿16﴾ فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَّا أُخْفِيَ لَهُم مِّن قُرَّةِ أَعْيُنٍ جَزَاء بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ ﴿17﴾

ریزدرب: آنهائی که در این جهان چنین رفتاری دارند به درک حقایق نزدیکترند.

4

 أَفَمَن كَانَ مُؤْمِنًا كَمَن كَانَ فَاسِقًا لَّا يَسْتَوُونَ ﴿18﴾ أَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَلَهُمْ جَنَّاتُ الْمَأْوَى نُزُلًا بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ ﴿19﴾ وَأَمَّا الَّذِينَ فَسَقُوا فَمَأْوَاهُمُ النَّارُ كُلَّمَا أَرَادُوا أَن يَخْرُجُوا مِنْهَا أُعِيدُوا فِيهَا وَقِيلَ لَهُمْ ذُوقُوا عَذَابَ النَّارِ الَّذِي كُنتُم بِهِ تُكَذِّبُونَ ﴿20﴾ وَلَنُذِيقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذَابِ الْأَدْنَى دُونَ الْعَذَابِ الْأَكْبَرِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ ﴿21﴾ وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن ذُكِّرَ بِآيَاتِ رَبِّهِ ثُمَّ أَعْرَضَ عَنْهَا إِنَّا مِنَ الْمُجْرِمِينَ مُنتَقِمُونَ ﴿22﴾

ریزدرب: رفتارهای متفاوت در این جهان به نتایج خیلی متفاوت در آن جهان منجر میشود.

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 - سوالات

1 – منظور از «لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ الْجِنَّةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ» (آیه13) چیست؟ (پرکردن جهنم از همه بدکاران فقط؟ یا....؟)

2- دلیل قرآنی تان درصورتیکه گزینه اول را انتخاب کرده باشید چیست؟

3- « إِنَّا نَسِينَاكُمْ » (آیه14)چه نوعی از سخن است؟ (به زبان مخاطب؟ یا....؟) در صورتیکه گزینه اول را می پسندید آن را توضیح دهید .

4- در ابتدای آیه14 ، موضوع کدام کلیدفهم قرآن اتفاق افتاده است؟

5- منظوراز «ضللنا»(آیه10) چیست؟

6- حالت کلی این پاراگراف چگونه است؟(هشدارنرم به کفار؟ هشــدار غلیظ؟ گفتگو؟ یا....؟)

7- منظوراز «لقاء» (آیه10) چیست؟

8-منظوراز کلّ مفهوم آیه13رابیان کنید.

4 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

در آیه 3 رویکرد فعالان کفر را باز میگوید و میگوید که آنان این قرآن را افترا تلقی میکنند و آن را تعلیل میکند به اینکه آنها قبل از پیامبر پیغمبری نداشته اند .

در آیه های 15 و 16 صفاتی از نخبه های موجود در اردوگاه ایمان را بر میشمارد که از صفات موجود در چک لیست هایی که تا کنون در سوره های قبل (معارج و مومنون و فرقان) دیده ایم بسیار بالاتر است.

5 - آیات برجسته این پاراگراف

آیه های 15 تا 17 نیز مورد اقبال هنرمندان قرار گرفته اند، ولی علاوه برآن یک نوع خاصیت «مو بر اندام راست کنی» نیز دارند که در کل قرآن کم نظیر است.

لذا از این لحاظ جزء آیات بسیار برجسته قرآنی میباشند.

6 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیه 1 از حروف مقطعه است و مفاهیم آنها برای ما قرن بیست و یکمی ها روشن نشده، لذا به طریق اولی فوق ذهنیات مخاطبان اولیه نیز بوده است.

همچنین است از لحاظ فوقِ ذهنیات ما قرن بیست و یکمی ها بودن، آیه های 4 و 5 و 7 و 8 و 9 و 11 و 12 و 13 و 14.

همچنین است آیه 17 .

همچنین است آیه های 18 و 19 و 20 و 21.

7 - پیشگوئی های تحقق یافته

در رابطه با آیه 21 امروز معلوم است که منظور از «عذاب نزدیکتر» همان کشته شدن سران کفار و مشرکین در جنگ بدر و شکست آنها در فتح مکه است.

8 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته ، در طول این مدت طولانی ، از نزول این سوره تا به امروز ، تغییر معناییِ چندانی نیافته ، و لذا مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما.

9 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

1 - مفهوم فوق (اين جهان بستري است که کافران ومومنان در شرايط نسبتاً يکساني قرار مي گيرند تاواقعيت هاشان در آخرت بروز کند – که از عصاره محتوای سوره برگرفته شده) سخني جدي است زيرا از جانب خداوند است

2 - اين خداوند ميتواند چنان کند  

3 - عاقبت کساني که به اين سخن اهميت نمي دهند و عاقبت کساني که اين سخن را جدي مي گيرند، می باید چنان تفاوتی داشته باشد.

10 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

غیر از آیات 3 تا 6 و 10 و 12 و 14 و 18 و 19 و 22 ، بقیه «برای اولین بار» است.

11 – در این پاراگراف کدام آیات حاوی «محورهای ثابت کلام وحی» است؟

ارزش تفسیریِ این بخش از دو لحاظ زیاد است:

1 – از لحاظ تفسیر موضوعی، چون آیات هر موضوع از ابتدای نزول وحی به ترتیب در یک فایل جمع آوری خواهد شد، یک گنجینه بسیار با ارزش خواهد شد که مورد نیاز هر قرآن پژوه خواهد بود.

2 – از لحاظ تفسیرِ معروف به «تفسیر قرآن به قرآن» نیز، از آنجا که در هر عنوان، تقریبا تمام آیاتِ هم محتوا جمع آوری شده اند، هر قسمت میتواند از لحاظ هم افزائیِ فهمِ قسمت های دیگر کمک باشد، و مغز تفسیرِ قرآن به قرآن هم همین است.

حروف مقطعه

الم ﴿1﴾

نزول قرآن

تَنزِيلُ الْكِتَابِ لَا رَيْبَ فِيهِ مِن رَّبِّ الْعَالَمِينَ ﴿2﴾ أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ بَلْ هُوَ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ لِتُنذِرَ قَوْمًا مَّا أَتَاهُم مِّن نَّذِيرٍ مِّن قَبْلِكَ لَعَلَّهُمْ يَهْتَدُونَ ﴿3﴾  

شئون الهی

اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ مَا لَكُم مِّن دُونِهِ مِن وَلِيٍّ وَلَا شَفِيعٍ أَفَلَا تَتَذَكَّرُونَ ﴿4﴾ يُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّمَاء إِلَى الْأَرْضِ ثُمَّ يَعْرُجُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِّمَّا تَعُدُّونَ ﴿5﴾ ذَلِكَ عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ ﴿6﴾ الَّذِي أَحْسَنَ كُلَّ شَيْءٍ خَلَقَهُ وَبَدَأَ خَلْقَ الْإِنسَانِ مِن طِينٍ ﴿7﴾ ثُمَّ جَعَلَ نَسْلَهُ مِن سُلَالَةٍ مِّن مَّاء مَّهِينٍ ﴿8﴾ ثُمَّ سَوَّاهُ وَنَفَخَ فِيهِ مِن رُّوحِهِ وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ قَلِيلًا مَّا تَشْكُرُونَ ﴿9﴾

تقریرات و آموزش الهی

وَقَالُوا أَئِذَا ضَلَلْنَا فِي الْأَرْضِ أَئِنَّا لَفِي خَلْقٍ جَدِيدٍ بَلْ هُم بِلِقَاء رَبِّهِمْ كَافِرُونَ ﴿10﴾ قُلْ يَتَوَفَّاكُم مَّلَكُ الْمَوْتِ الَّذِي وُكِّلَ بِكُمْ ثُمَّ إِلَى رَبِّكُمْ تُرْجَعُونَ ﴿11﴾

گردشِ کار در روز قیامت

وَلَوْ تَرَى إِذِ الْمُجْرِمُونَ نَاكِسُو رُؤُوسِهِمْ عِندَ رَبِّهِمْ رَبَّنَا أَبْصَرْنَا وَسَمِعْنَا فَارْجِعْنَا نَعْمَلْ صَالِحًا إِنَّا مُوقِنُونَ ﴿12﴾ وَلَوْ شِئْنَا لَآتَيْنَا كُلَّ نَفْسٍ هُدَاهَا وَلَكِنْ حَقَّ الْقَوْلُ مِنِّي لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ الْجِنَّةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ ﴿13﴾ فَذُوقُوا بِمَا نَسِيتُمْ لِقَاء يَوْمِكُمْ هَذَا إِنَّا نَسِينَاكُمْ وَذُوقُوا عَذَابَ الْخُلْدِ بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿14﴾

انسان های مطلوب

إِنَّمَا يُؤْمِنُ بِآيَاتِنَا الَّذِينَ إِذَا ذُكِّرُوا بِهَا خَرُّوا سُجَّدًا* وَسَبَّحُوا بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَهُمْ لَا يَسْتَكْبِرُونَ ﴿15﴾ تَتَجَافَى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَطَمَعًا وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ ﴿16﴾

درباره نعیم

فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَّا أُخْفِيَ لَهُم مِّن قُرَّةِ أَعْيُنٍ جَزَاء بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ ﴿17﴾ أَفَمَن كَانَ مُؤْمِنًا كَمَن كَانَ فَاسِقًا لَّا يَسْتَوُونَ ﴿18﴾ أَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَلَهُمْ جَنَّاتُ الْمَأْوَى نُزُلًا بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ ﴿19﴾

درباره عذاب

وَأَمَّا الَّذِينَ فَسَقُوا فَمَأْوَاهُمُ النَّارُ كُلَّمَا أَرَادُوا أَن يَخْرُجُوا مِنْهَا أُعِيدُوا فِيهَا وَقِيلَ لَهُمْ ذُوقُوا عَذَابَ النَّارِ الَّذِي كُنتُم بِهِ تُكَذِّبُونَ ﴿20﴾ وَلَنُذِيقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذَابِ الْأَدْنَى دُونَ الْعَذَابِ الْأَكْبَرِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ ﴿21﴾ وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن ذُكِّرَ بِآيَاتِ رَبِّهِ ثُمَّ أَعْرَضَ عَنْهَا إِنَّا مِنَ الْمُجْرِمِينَ مُنتَقِمُونَ ﴿22﴾

شرح مختصر

کلید های تفسیری

بحث متنی

آیه 12 فرع بر کلمه آخر آیه 11 است و این واضح است.

آیه 13 بدون اینکه فرع بر آیه­ای باشد پرانتزی است و دلیلش را نیز بارها گفته ایم.

آیه 14 ادامه مطلب آیه 12 است و لذا آن نیز فرع بر آیه 11 می­باشد.

آیه 16 فرع بر آیه 15 است و این واضح است،

و آیه­های 17 و 18 بدون اینکه فرع بر آیه­ای باشند پرانتزی هستند.

آیه 21 نیز فرع بر آیه 20 است و این نیز واضح است.

صفات و افعال الهی

صفاتی که از خداوند که در این پاراگراف ذکر شده عبارت است از:

1- آسمانها و زمین و آنچه که بین آنهاست را در شش مرحله آفرید، 2- به عرش پرداخت، 3- شفیع است، 4- سرپرست است، 5- آن امر را از آسمان بسوی زمین تدبیر می­کند (آنگاه در روزی که مقدارش هزار سال از سالهائی است که می­شمارید بسوی او بالا می­رود)، 6- دانای پنهان و آشکار است، 7- عزتمند مهربان است، 8- آفرینش هر چیز را نیکو کرده است،

9- خلقت انسان را از گِل آغاز کرده، 10- نسل انسان را از آبی ضعیف قرار داد، 11- سپس انسان را پرداخت، 12- از روح خود در انسان دمید، 13- برای انسان گوش و چشمها و دلها قرار داد.

اگر بخواهیم این صفات را به نوعی دسته­بندی مرتبط و منطقی منظم کنیم اینطور می­شود:

صفات شخصی خداوند: 1- دانای پنهان و آشکار، 2- عزتمند مهربان، 3- سرپرست، 4- شفیع.

صفات آفریدگاری: 1- آسمانها و زمین و آنچه که بین آنهاست را در شش روز آفرید، 2- به عرش پرداخت، 3- آن امر را از آسمان بسوی زمین تدبیر می­کند (آنگاه در روزی که مقدارش هزار سال از سالهائی است که شما می­شمارید بسوی او بالا می­رود)، 4- آفرینش همه چیز را نیکو کرده.

آفرینش انسان: 1- آفرینش انسان را از گِل آغاز کرده، 2- نسل انسان را از خلاصه­ای از آبی ضعیف قرار داده، 3- برای انسان گوش و چشمها و دلها قرار داده، 4- سپس انسان را پرداخته، 5- از روح خود در انسان دمیده.

و باز هم اگر بخواهیم موارد مشابه را ادغام کنیم چنین می­شود:

صفات شخصی خداوند: علم، مهربانی (مهربان، سرپرست، شفیع)، قدرت (سرپرست، شفیع).

صفات آفریدگاری: آفرینش همه چیز، تدبیر امور همه چیز از آسمان بسوی زمین.

آفرینش انسان: آغاز آفرینش انسان از گِل، قرار دادن سیستم عادی آفرینشی انسان (نطفه، اعضاء، تکمیل، روح).

مفاهیمی مانند «شش روز»، «عرش»، آفرینش انسان از «گِل» و «خلاصه­ای از آبی ضعیف» را نیز در سوره­های قبل دیده و در محل خویش شرح خلاصه­ای عرض کرده­ایم.

«چک لیستِ» باز هم سطح بالاتر

کیفیت صفاتی که در اینجا برای مؤمنان خاص ذکر شده از کیفیت مطالب آخرین سوره­ای که همین صفات برای آنان ذکر شده بسیار بالاتر است.

کافیست صفات مورد اشاره در این پاراگراف را با صفات اشاره شده در آخر سوره فرقان مقایسه فرمائید.

در اینجا نیز نماز شب، و انفاقات، تواضع سنگین و خضوع در مقابل خداوند، و دوری از تکبر، و نشان دادن واکنش بی­اختیار هنگام متذکر شدن به آیات الهی، ذکر شده است اما کیفیت برخی از این حالات و اعمال، نسبت به موارد مشابه مذکور در انتهای سوره فرقان خیلی بالاتر است.

مثلاً مقایسه «پهلوهایشان را از رختخواب ­ها دور می­کنند» در مقایسه با «برای پروردگارشان با سجده و قیام شب زنده­داری می­کنند»، حالت ارادی مصممانه­تری را نشان می­دهد و نیز به سجده افتادن هنگام متذکر شدن به آیات الهی، کیفیت روحی دقیق­تر و سرسپردگی غلیظ­تری را ارائه می­کند.

«هیچ کس» نمی­داند چه نعمت­هایی برای این نوع مؤمنان در نظر گرفته شده

آنچه از نعمات بهشتی، که در سوره­های مختلف تاکنون دیده­ایم، در مقابل توصیفاتی که در بطن آیه 17 نهفته است، چیزی نیست.

توضیح اینکه نسبتِ جهان آخرت، به این جهان، بسیار بیشتر از نسبت این جهان است به جهانِ جنین داخل رحم.

چگونه می­توان این جهان را برای جنینی که داخل رحم است توصیف کرد؟ نمی­شود. غیرممکن است. محال است.

لذا اینکه تاکنون در سوره­هائی بعضی از نعماتی را از بهشت برای ما شرح داده­اند که اشاره به نوشیدنی­ها و خوراکیهای عالی، احترام بسیار زیاد، رفاه عجیب، مصاحبت­ها و لذت­های معنوی بالا و والا داشته، در حقیقت در آن آیات «به زبان مخاطب» و «مطابق فهم شنونده» صحبت شده است.

اما در این آیه سطح فکر را بالاتر برده و گفته آنچه تاکنون خوانده و شنیده­اید، بجای خود، اما مطلب بالاتر از این چیزهاست و «هیچکس» نمی­داند برای اعمالش چه نعماتی در انتظارش است و این «نمی­داند» از جهت شدت عالی بودن و زیادیِ غیرقابل درک بودنِ آن نعمات است.

اگر فکر خود را روی کلمه «هیچکس» متمرکز کنید و شخصیت­های بزرگ بشری مانند علماء و انبیاء را نیز بنظر آورید که در داخل محدوده کلمه «هیچکس» قرار دارند، آن وقت میزانِ غیرقابل وصف بودن، و درجه شدّتِ عالی بودن، و عظمت غیرقابل درک آن نعمت­ها بهتر در ذهن خواهد نشست.

ترجمه تفسیریِ آزاد

بسم الله الرحمن الرحيم

الم(1) فرو فرستادن اين کتاب که شکي در آن نيست  از سوی پروردگار جهانيان است (2) شايد گويند آن را افترا بسته، ن، بلکه  حق ، و از جانب پروردگارت است، تا قومي را که قبل از تو هشدار دهنده ای  بسويشان نيامده بود هشدار دهي ، شايد هدايت يابند (3) خداوندي که آسمانها و زمين و آنچه را که بين آنهاست در شش مرحله آفريد، سپس به عرش پرداخت. غير از او سرپرست و شفيعي نداريد. آيا پند نمي گيريد؟(4) آن امر را از آسمان بسوي زمين تدبير ميکند،آنگاه در روزي که مقدار آن هزار سال از آن سالهائي است که مي شماريد، بسوي او بالا ميرود (5) اين خداوندِ داناي پنهانها و آشکارها است که همو پيروزمند مهربان است (6) که آفرينش هر چيزي را نيکو کرده و خلقت انسان را از گِل آغاز نموده (7) سپس نسل او را از خلاصه اي از آبي ضعيف قرار داد (8) سپس او را بپرداخت و از روحش در او دميد و برايتان گوش و چشمها و دلها قرار داد. چه کم شکر گزاريد(9) و کافران ميگويند: آيا وقتي که در زمين گم شديم، آيا در آفرينشي جديد در خواهيم آمد؟ بگو بله، ولی ضمنا این را هم بدان که آنها این سخن را از این جهت میگویند که به ملاقات پروردگارشان کافرند (10) بگو فرشته مرگ که بر شما گماشته شده، جان شما را دريافت مي کند آنگاه بسوي پروردگارتان باز مي گرديد (11) و ای پیامبر! اگر مي ديدي چگونه مجرمان سرشان را نزد پروردگارشان به زير انداخته و مي گويند پروردگارا اینک حقایق را ديديم و شنيديم، ما را بر گردان تا عمل شايسته اي کنيم که يقين پيدا کرده ايم (12) ای پیامبر! در آن روز به آنان جواب خواهیم داد که اگر مي خواستيم، هدايت هر کس را به او مي داديم، و ليکن اين حکم مقرر شده که جهنم از جنيان و آدميانی مانند شما پر شود (13) پس بسبب آنکه ملاقات امروزتان را فراموش کرديد، اين عذاب را بچشيد که ما نيز با شما طوری رفتار میکنیم که انگار فراموشتان کرده ايم، و عذاب جاودانه را بسبب آنچه که مي کرديد بچشيد (14) جز اين نيست: کساني به آيات ما مومنند هنگامي که به وسيله آن تذکر داده مي شوند به سجده مي افتند و پروردگارشان را تسبيح گويان ستايش مي کنند و هيچ گردنكشيی هم نمي کنند (15) پهلوهايشان را از رختخواب ها دور مي کنند، و پروردگارشان را با بيم و اميد مي خوانند، و از آنچه روزيشان کرده ايم در راه خدا هزينه مي کنند (16) ای پیامبر! هيچکس نمي داند به پاداش آنچه بجاي آورده، چه چشم روشنيهائي برايش نهان شده است (17) آيا آن کس که مومن است مانند گناه پيشه است؟ هرگز مساوي نيستند (18) آنانکه ايمان آورده و عمل شايسته کرده اند به جهت اعمالشان بهشت هاي جايگاه را خواهند داشت (19) اما آنآنکه گناه پيشه کردند جايگاهشان آتش خواهد بود، هر گاه که بخواهند از آن خارج شوند به آن برگردانده مي شوند و به آنان گفته مي شود بچشيد عذاب آتشي را که تکذيب مي کرديد (20) و ما البته عذاب نزديک تر را که هزیمت در جنگ یا مغلوبیت باشد زودتر از عذاب بزرگتر به آنها مي چشانيم شايد به راه حق باز گردند (21) و چه کسي ظالم تر است از آنکه به آيات پروردگارش تذکرش دهند اما روي بر گرداند؟ که البته از مجرمان انتقام مي­ گيريم (22)