پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره (یعنی «درس» سوره) مطابق ذیل است:

(جدول1)

جدول درج­ها

البته دو جدول فوق اول و آخرِ جدول هاست، جدول های وسط را برای رعایت اختصار حذف کرده ایم، اما کسانی که حوصله دارند میتوانند موردِ سوره فجر را که در کتاب «آموزش تفسیر قرآن» (که به عنوان نمونه و الگو است) در سایت:

http://jamal-ganjei.com

با تمام جدول هایش ملاحظه فرمایند.

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب : ارائه بعضي آيات الهي به پيامبر براي گسترش ديد و دلداري او.

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

چون این پاراگراف شامل فقط یک آیه است، لذا، نیاز به «راه دوم» نمیباشد.

3 - سوالات

1 – جمله «لنریه من آیاتنا» با کدام کلید تفسیر مطابق است؟

2 - چرا از بین القاب ممکن روی «عبد» بودن آنحضرت تاکید شده است؟

3 - چرا خداوند از میان صفات ممکن ، خود را با دو صفت سمیع و بصیر معرفی فرموده است؟

4 - حالت کلی این آیه چگونه است؟ (جلب توجه به اهمیت رسالت؟ یا....؟)

5- چرا اسم آن دو مسجد به ترتیب «حرام» و «اقصی» نامگذاری شده است؟

6 - «ه» در«حوله» به چه اشاره دارد؟

7 – در این واقعه چه «آیات»ی به پیامبر(ص) نشان داده شده؟

8 - آیا «ل» در«لنریه» درجهت تعلیل این واقعه است؟ (یا...؟)

9 - «حول» آنجا چه محدوده ای را شامل میشود؟

4 – پیشگوئی های تحقق یافته

این آیه هنگامی نازل شد که مسلمانان تحت شدیدترین فشارها بودند. اینک حدود سال پنجم بعثت است و هنوز تا هجرت حدود 7 سال و تا فتح فلسطین حدود 23 سال فاصله است، و اینکه در این آیه «مسجدالاقصی»ی فعلی را در حدود سال پنجم بعثت، «مسجد» خوانده یک پیشگویی محقق شده تاریخی و یک معجزه است. زیرا در آن موقع مسجدالاقصی فقط یک «عبادتگاه» بود و هنوز «مسجد» نشده بود و لازم نیست عبادتگاه را «مسجد» بخوانند و در خود قرآن هم برای «عبادتگاه­ها» کلماتی مانند «صوامع» و «بِیَع» آورده شده است.

5 – زاویه با تفاسیر رایج

1 : (المیزان) : اين سوره پيرامون مساله توحيد و تنزيه خداى تعالى از هر شريكى كه  تصور شود مى‏باشد، و با اينكه در اين مورد بحث مى‏كند، اما مساله تسبيح خدا را بر مساله حمد  و ثناى او غلبه داده، و بيشتر به قسم دوم پرداخته است

البته المیزان نه راهی برای استخراج آنچه آن را «غرض» سوره می نامد، ارائه نموده، و نه حتی اشاره ای در این خصوص کرده، اما این تفسیر، طی محاسباتی که دوتا از جدول هایش را فوقا نشان داده ایم، عصاره محتوای سوره را با دقت زیاد استخراج نموده که این است:

درس: کمک همه جانبه الهی به پیامبر برای پیگیری رسالتش که ساخته شدن «انسان» باشد.

6 - آیات برجسته این پاراگراف

یک ملاک مهم برای برجستگیِ آیات، شهرت آنها در نزد مردم است و این آیه از مشهور ترین های آیات قرآنی است.

این آیه مورد اقبال زیاد هنرمندان خوشنویس و یا کاشیکار و معرق و منبت کار، و نیز وعاظ و نویسندگان، و . . شده است و در بسیاری از مساجد و زیارتگاه ها نمونه هائی از کارهای هنری ذکر شده دیده میشود.

7 - در این پاراگراف، کدام فقرات، فوق ذهنیات معاصران نزول است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیه 1 اشاره به «انتقال ماده» دارد ، که هنوز بشر نتوانسته آن را حل کند و لذا هنوز معهود بشرِ قرن بیست و یکمی نشده، چه رسد به عرب بی علم و کم تمدن 1400 سال قبل.

8 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته، در طول این مدت طولانی، از نزول این سوره تا به امروز ، تغییر معناییِ چندانی نیافته، و لذا مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما.

اما ، مخاطبان اولیه که بجای خود، مانیز امروز نمیتوانیم تصور روشنی از این امور که جزء مغیبات است داشته باشیم.

9 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

سیر دادنِ بطور خارق العادهِ آنحضرت از مکه تا شام و ارائه برخی آیات الهی به او.

10 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

با توجه به ترتیب نزول سوره ها، این آیه «برای اولین بار» است.

شرح مختصر

کلیدهای تفسیری

بحث متنی

1 - جمله «الذی بارکنا حوله» در آیه فوق، پرانتزی است، دلیلش هم اینکه اگر چشم خویش را بر آن بسته و قبل و بعدش را وصل کنیم خواهیم دید که روال سخن صاف و هموار خواهد بود.

2 - «برکت» یعنی نفع زیاد و بیشترین نفع را پیامبران به بشریت رسانده­اند و اطراف مسجدالاقصی که همین منطقه سوریه و لبنان و اسرائیل فعلی باشد منطقه نشو و نمای دو دین بزرگ بوده که در همین زمان خودمان حدود بیش از نصف مردم زمین را در پیروی خود دارد.

علاوه بر آن از لحاظ مادی نیز آن منطقه پربرکت است. زمین­های حاصلخیز، آب و هوای معتدل، تنوعِ گونه­های گیاهی، و غنای محیط زیست از مظاهر آن است.

در باره معراج

موضوع معراج نزد ما مسلمانان آنقدر معروف است که می­توان گفت عناصر آن جزء «اطلاعات عمومی مسلمانی» درآمده است اما روایات مربوط به آن آنقدر مختلف و دور از هم است که نمی­توان بین آنها جمع­بندیی کرد.

اما از آنجا که روایات را باید از روی قرآن ارزیابی کرد و نه برعکس، ملاک ارزیابی روایات مربوط به معراج همین آیه و نیز سه آیه در سوره نجم است که قبلاً دیدیم.

اشکال دیگر این است که سوره نجم که بسیار «معراجی تر» است در اواخر قرآن قرار دارد و این سوره زود تر از آن دیده میشود و ما در کتاب «سره و نا سره در روایات معراج» به چگونگی ضرر زدن های این وضع به فهم این آیه اشاره ای کرده ایم.

بر اساس آیات سوره نجم، بعضی از «آیات بزرگ الهی» به پیامبر اکرم(ص) ارائه شد و این آیه نیز فقط اشاره دارد به سیر دادن  شبانه آن حضرت از مکه تا مسجدالاقصی تا «بعضی از آیات» الهی به او ارائه شود.

آیات اشاره شده در سوره نجم، در چارچوب تشریح «وحی» بود، و این آیه در چارچوب کمک و آموزش و دلداری آنحضرت است که هر دو با هم قابل جمع اند.

در آن سوره به بعضی از «آیات بزرگ» الهی و در این آیه به بعضی از «آیات» الهی اشاره شده است.

لذا، اینکه این آیه (در ترتیب نزول) پس از سوره نجم نازل شده دلیل نمیشود که واقعه مربوط به این آیه نیز پس از وقایع مربوط به سوره نجم اتفاق افتاده باشد، مانند داستان حضرت موسی که در هر جایی از قرآن به یک گوشه اش که تناسبی با آن قسمت از قرآن دارد ذکرشده است.

اما اینکه در آن شب خاص در سیر شبانه از مسجدالحرام به مسجدالاقصی چه مطالبی ارائه شده، جز اینکه بعضی از نشانه­ها و آیات الهی بوده، چیز دیگری در قرآن نداریم.

اما در روایات مطالب بسیار بسیار زیادی هست که به دو دسته بزرگ قابل دسته­بندی است.

یک دسته از آن انبوه روایات، هم  مختصر است و هم با آیه فوق می­خواند.

دسته دیگر بسیار مفصل است و اشکالات زیادی، اعم از قرآنی و عقلی دارد که آنها را از محدوده «قابل قبول بودن» بیرون می­کند.

اگر مایل به شرح بیشتر باشید مقاله «سره و ناسره در روایات معراج» را در سایت ملاحظه فرمائید.

خلاصه اینکه از این آیه اصلا «معراج» فهمیده نمیشود و تنها «طی الارض» از آن مستفاد میگردد.

ترجمه تفسیریِ آزاد

بسم الله الرحمن الرحيم

منزه است خداوند که بنده اش را شبانه از مسجدالحرام تا مسجدالاقصي که اطرافش را برکت داده سير داد تا بعضي از آياتش را به او بنماید که خداوند البته شنواي بينا است (1)