پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره را (یعنی «درس» سوره را) در قسمت اول نشان داده ایم که مطابق ذیل است:

درس: اي پيامبر اينک که کافران قوم تو مانند گذشتگان دچار کفران نعمت و تکذيب مي باشند چنين کن و چينن بگو و موفق خواهي شد .

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب: علت رفتارهای کافرانه، شِرک و بی­توجهی به قیامت است و ای پیامبر! این کافران از کافران پیشین مهم­تر نیستند، در نهایت هم که بازنده اند، پس رسالتت را پیگیر باش و در جوابشان چنين بگو.

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

قُلِ ادْعُوا الَّذِينَ زَعَمْتُم مِّن دُونِ اللَّهِ لَا يَمْلِكُونَ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ فِي السَّمَاوَاتِ وَلَا فِي الْأَرْضِ وَمَا لَهُمْ فِيهِمَا مِن شِرْكٍ وَمَا لَهُ مِنْهُم مِّن ظَهِيرٍ ﴿22﴾ وَلَا تَنفَعُ الشَّفَاعَةُ عِندَهُ إِلَّا لِمَنْ أَذِنَ لَهُ حَتَّى إِذَا فُزِّعَ عَن قُلُوبِهِمْ قَالُوا مَاذَا قَالَ رَبُّكُمْ قَالُوا الْحَقَّ وَهُوَ الْعَلِيُّ الْكَبِيرُ ﴿23﴾ قُلْ مَن يَرْزُقُكُم مِّنَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ قُلِ اللَّهُ وَإِنَّا أَوْ إِيَّاكُمْ لَعَلَى هُدًى أَوْ فِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ ﴿24﴾ قُل لَّا تُسْأَلُونَ عَمَّا أَجْرَمْنَا وَلَا نُسْأَلُ عَمَّا تَعْمَلُونَ ﴿25﴾ قُلْ يَجْمَعُ بَيْنَنَا رَبُّنَا ثُمَّ يَفْتَحُ بَيْنَنَا بِالْحَقِّ وَهُوَ الْفَتَّاحُ الْعَلِيمُ ﴿26﴾ قُلْ أَرُونِي الَّذِينَ أَلْحَقْتُم بِهِ شُرَكَاء كَلَّا بَلْ هُوَ اللَّهُ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ﴿27﴾

ریزدرب: ای پیامبر! در این برهه از زمان با مخالفانت چنین گفتگو کن

2

وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا كَافَّةً لِّلنَّاسِ بَشِيرًا وَنَذِيرًا وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ ﴿28﴾

ریزدرب: ای پیامبر! در این برهه از زمان با مخالفانت چنین گفتگو کن، زیرا که با موقعیت و ماموریت تو مناسب تر است

3

وَيَقُولُونَ مَتَى هَذَا الْوَعْدُ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ ﴿29﴾ قُل لَّكُم مِّيعَادُ يَوْمٍ لَّا تَسْتَأْخِرُونَ عَنْهُ سَاعَةً وَلَا تَسْتَقْدِمُونَ ﴿30﴾

ریزدرب: ای پیامبر! در هرحال آنها موقعیت بهانه گیرانه خود را حفظ خواهند کرد

4

وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَن نُّؤْمِنَ بِهَذَا الْقُرْآنِ وَلَا بِالَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَلَوْ تَرَى إِذِ الظَّالِمُونَ مَوْقُوفُونَ عِندَ رَبِّهِمْ يَرْجِعُ بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ الْقَوْلَ يَقُولُ الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا لَوْلَا أَنتُمْ لَكُنَّا مُؤْمِنِينَ ﴿31﴾ قَالَ الَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا لِلَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا أَنَحْنُ صَدَدْنَاكُمْ عَنِ الْهُدَى بَعْدَ إِذْ جَاءكُم بَلْ كُنتُم مُّجْرِمِينَ ﴿32﴾ وَقَالَ الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا بَلْ مَكْرُ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ إِذْ تَأْمُرُونَنَا أَن نَّكْفُرَ بِاللَّهِ وَنَجْعَلَ لَهُ أَندَادًا وَأَسَرُّوا النَّدَامَةَ لَمَّا رَأَوُا الْعَذَابَ وَجَعَلْنَا الْأَغْلَالَ فِي أَعْنَاقِ الَّذِينَ كَفَرُوا هَلْ يُجْزَوْنَ إِلَّا مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ﴿33﴾

ریزدرب: ای پیامبر! در هرحال آنها موقعیت بهانه گیرانه خود را حفظ خواهند کرد، ولی ضرر خواهند کرد

5

وَمَا أَرْسَلْنَا فِي قَرْيَةٍ مِّن نَّذِيرٍ إِلَّا قَالَ مُتْرَفُوهَا إِنَّا بِمَا أُرْسِلْتُم بِهِ كَافِرُونَ ﴿34﴾ وَقَالُوا نَحْنُ أَكْثَرُ أَمْوَالًا وَأَوْلَادًا وَمَا نَحْنُ بِمُعَذَّبِينَ ﴿35﴾ قُلْ إِنَّ رَبِّي يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن يَشَاء وَيَقْدِرُ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ ﴿36﴾ وَمَا أَمْوَالُكُمْ وَلَا أَوْلَادُكُم بِالَّتِي تُقَرِّبُكُمْ عِندَنَا زُلْفَى إِلَّا مَنْ آمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَأُوْلَئِكَ لَهُمْ جَزَاء الضِّعْفِ بِمَا عَمِلُوا وَهُمْ فِي الْغُرُفَاتِ آمِنُونَ ﴿37﴾ وَالَّذِينَ يَسْعَوْنَ فِي آيَاتِنَا مُعَاجِزِينَ أُوْلَئِكَ فِي الْعَذَابِ مُحْضَرُونَ ﴿38﴾ قُلْ إِنَّ رَبِّي يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ وَيَقْدِرُ لَهُ وَمَا أَنفَقْتُم مِّن شَيْءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ وَهُوَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ ﴿39﴾

ریزدرب: ای پیامبر! آنها مشکل فکری دارند و تو باید حوصله کنی

6

وَيَوْمَ يَحْشُرُهُمْ جَمِيعًا ثُمَّ يَقُولُ لِلْمَلَائِكَةِ أَهَؤُلَاء إِيَّاكُمْ كَانُوا يَعْبُدُونَ ﴿40﴾ قَالُوا سُبْحَانَكَ أَنتَ وَلِيُّنَا مِن دُونِهِم بَلْ كَانُوا يَعْبُدُونَ الْجِنَّ أَكْثَرُهُم بِهِم مُّؤْمِنُونَ ﴿41﴾ فَالْيَوْمَ لَا يَمْلِكُ بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ نَّفْعًا وَلَا ضَرًّا وَنَقُولُ لِلَّذِينَ ظَلَمُوا ذُوقُوا عَذَابَ النَّارِ الَّتِي كُنتُم بِهَا تُكَذِّبُونَ ﴿42﴾ وَإِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُنَا بَيِّنَاتٍ قَالُوا مَا هَذَا إِلَّا رَجُلٌ يُرِيدُ أَن يَصُدَّكُمْ عَمَّا كَانَ يَعْبُدُ آبَاؤُكُمْ وَقَالُوا مَا هَذَا إِلَّا إِفْكٌ مُّفْتَرًى وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِلْحَقِّ لَمَّا جَاءهُمْ إِنْ هَذَا إِلَّا سِحْرٌ مُّبِينٌ ﴿43﴾

ریزدرب: ای پیامبر! آنها مشکل فکری دارند و تو باید حوصله کنی

7

وَمَا آتَيْنَاهُم مِّن كُتُبٍ يَدْرُسُونَهَا وَمَا أَرْسَلْنَا إِلَيْهِمْ قَبْلَكَ مِن نَّذِيرٍ ﴿44﴾ وَكَذَّبَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَمَا بَلَغُوا مِعْشَارَ مَا آتَيْنَاهُمْ فَكَذَّبُوا رُسُلِي فَكَيْفَ كَانَ نَكِيرِ ﴿45﴾

ریزدرب: ای پیامبر! آنها مشکل فکری دارند بی سوادند و کم تمدن اند و تو باید با آنان حوصله کنی

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 – از اول تا اینجا

در پاراگراف 1 گوشه هائی  از دو صفت مالکیت وعلم الهی را معرفی می فرماید که بر حسب آن ، خداوند در آسمانها و زمین از روی قوانین حکمت عمل میکنــد و راجع به ارزش ایمان ها و اعمال انسانها نیز گول نمیخورد و علم او مطلق است و نیز اینکه کافران درباره قیامت به تکذیب میپردازند و به علم و قدرت مطلق الهی توجه ندارند .

در پاراگراف 2 تلویحا می فرماید ای پیامبر ! تو نزد ما کمتر از داود و سلیمان نیستی و ما عاجز نیستیم تو را فورا و به روشهای اعجازی موفق کنیم ، اما برای شماکه پیامبر دوره بلوغ بشریت هستی روش های انســـانی (برنامه ریزی ، تشریک مساعی ، صبر، گفتگو ، استدلال و....) را می پسندیم.

در پاراگراف 3 می فرماید  قوم سباء در مقابل دو نعمت مهم اقتصادی خویش ناشکری کردند و نعمت از دستشان رفت . و تلویحا می فرماید ای  کافران ! معیشت شما ازمجاورت شما نسبت به این کـعبه تامین میشود . اینک صاحب این کعبه رسولی نزدتان فرستاده . نسبت به این نعــمت ناشکری نکنید ، مبادا که مایه معیشت تان ازبین برود .

در این پاراگراف می فرماید ای پیامبر! در مقابل پنج ایراد کافران درباره ربوبیت و دو ایراد آنها راجع به آخرت ، چنین بگو، و توجه داشته باش که موضع این کافران سست، و عاقبتشان بازندگی ، و روش شان غلط ، و تکذیب شان بی پایه است و پیامبر باید به ماموریت خویش بچسبد .

4 - سوالات

1 - «حالت کلی» این پاراگراف چیست؟ (گفتگوی مشفقانه؟یا....؟)

2 – در آیه 22 بین دو کلمه «الله» و «لا» موضوع کدام کلید تفسیر اتفاق افتاده؟

3 – سوال فوق را در باره آیه 23 بین «اذن له» و «حتی» جواب دهید.

4 – سوال فوق را در باره «شرکاء» و «بل» (آیه 27) جواب دهید .

5 – همچنین بین «کلا» و «بل» در همان آیه ؟

6 – وضعیت آیه 28 با موضوع کدام کلید تفسیر متناسب است؟

7– در آیه 22 «ه» در «له» اشاره به چه کسی است؟

8- در آیه 23 منظور از «قالوا» چه کسانی است؟

9– ظرف زمانیِ فعل «قالوا» را تعیین کنید .

10– منظور از «ثم یفتح بیننا» (آیه 26) چیست؟

11 – عمد و اصرار و لجبازی کافرانه درکجا به وضوح خودنمائی میکند؟

12 - « فهو یخلفه » (آیه 39) از طریق چه مکانیزمی اِعمال میشود؟

13 – کلمه «جنّ» به معنی لغوی بکار رفته یا اصطلاحی؟

14 – چرا در آیه 44 فرموده «کتب» و نفرموده «کتاب»؟

15 - «ف» در «فکیف» (آیه45) اشاره به چه دارد؟

16 – با توجه به آیه43 ، چرا قرآن را «جادو» خواندند؟

17 – با توجه به دو سوم آخرآیه 45 ، چه رابطه ایست بین موفقیت های مادی وتکذیب حقایق ماورائی؟

5 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

از آیه های 31 تا 33 شدت عمد و اصرار فعالان کفر و نیز فاصله طبقاتی آنها فهمیده میشود و نیز اینکه طبقات بالا سبب ایجاد این فاصله شده اند .

آیات 43 تا45درمقام نکوهش عامدانهء مصرّانهء لجبازانهء تکذیبِ کورِ سـرانِ کفار است، اما «لحن» سخن استدلالی است ونشان از امید به تاثیر مثبت دارد . همین موضوع اخیر بما میگوید که تعالیم پیامبر (ص) درسطح وسیعی پذیرفته شده بود و این انتظار وجود داشت که «سران» نیز بالاخره و پس از مدتی کوتاه بیایند .

این پاراگراف درمقام نکوهش عامدانه مصرّانه لجبازانه تکذیب کور سـران کفار است ، اما «لحن» سخن استدلالی است ونشان از امید به تاثیر مثبت دارد . همین موضوع اخیر بما میگوید که تعالیم پیامبر (ص) درسطح وسیعی پذیرفته شده بود و این انتظار وجود داشت که «سران» نیزکوتاه بیایند .

6 – زاویه با تفاسیر رایج

1 : (المیزان) مراد از" بِالَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ" [آیه 33] كتب آسمانى قبل از قرآن يعنى تورات و انجيل است، مشركين گفته بودند كه: نه به اين قرآن ايمان داريم، و نه به كتب آسمانى قبل از آن،

در باره «بین یدیه» معنی عجیب و نامقبولی فرموده و این به این خاطر است که تصور اینکه قرآن از «کتاب بعدی» سخن بگوید باطل است ولذا این راه حل را انتخاب کرده که معنی «بین یدیه» را به معنی «من خلفه» برگرداند !

در حالیکه لازم نبود این کار را کند و اگر ترتیب نزول را مورد توجه قرار میداد میدانست که تا سوره سباء هنوز 20 درصد قرآن هم هنوز نازل نشده بود و هنوز بیش از 80 درصد دیگر مانده بود و لذا «بین یدیه» به معنی بقیه قرآن است که هنوز نازل نشده .

یعنی دوخطا مرتکب شده : 1 – بی توجهی به ترتیب نزول 2 – برگرداندن معنی واضح برای رفع بن بست .

2 : (المیزان در باره آیه 41) : گفتيم: مشركين سه طايفه از موجودات را مى‏پرستند، ملائكه، و جن، و قديسين از بشر را،

کلمه «جن» در اینجا به معنی لغوی بکار رفته ، یعنی نامعلوم و نا محسوس ، و خطا در اینجا ترجیحِ معنیِ اصطلاحی بر معنی لغوی بوده است .

7 - پیشگوئی های تحقق یافته

در آیه 31 باز هم کلمه قرآن را بکار برده ، و این ، چنانکه قبلا هم چند بار دیده ایم ، پیشگوئی واضحی است .

توضیحش را ذیلا تحت عنوان «بین یدیه» عرض کرده ایم .

8 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیه های 22 و 23 از این لحاظ که به خلق و امر خاص الهی اشاره دارد، از آنجا که جزئیات مکانیزمش برای ما روشن نیست، بالاتر از ذهنیات ما است، چه رسد به مردم 1400 سال قبل.

آیات 26 و 27 و 29 و 30 و 31 و 32 و 33 و 40 و 41 و 42 از آنجا که «قیامتی» است، کلا بالاتر از ذهنیات هر بنی بشری است، و طبعا در مورد مخاطبان اولیه نیز همچنین.

آیه 45 از این لحاظ که به اقوامِ درگذشته اشاره دارد، از آنجا که علم باستان شناسی هنوز در مراحل ابتدائی است، و جزئیاتی از زندگی آنان در دست نیست، بالاتر از ذهنیات ما میباشد، چه رسد به عرب 1400 سال قبل.

9 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

در باره آیات این پاراگراف ، حتی امروز نیز ، با توجه به معانی والای آن ، حتی برخی مفسران هم ، درک مقبولی از آن ندارند ، چه رسد به مخاطبان اولیه ! در عین حالیکه کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته ، در این هزار و چند صد سال ، تغییر معنای قابل توجهی نیافته اند!

10 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

تعلیل رفتارهای کافرانه ، که عبارت باشد از شِرک و بی­توجهی به قیامت .

پیام دلداری به پیامبر(ص) که این کافران از کافران پیشین مهم­تر نیستند، در نهایت هم که بازنده اند ، رسالتت را پیگیر باش و در جوابشان چنين بگو .

11 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

غیر از آیه های 37 و 38 و 42 ، بقیه آیات این پاراگراف «برای اولین بار» است.

12 – در این پاراگراف کدام آیات حاوی «محورهای ثابت کلام وحی» است؟

ارزش تفسیریِ این بخش از دو لحاظ زیاد است:

1 – از لحاظ تفسیر موضوعی، چون آیات هر موضوع از ابتدای نزول وحی به ترتیب در یک فایل جمع آوری خواهد شد، یک گنجینه بسیار با ارزش خواهد شد که مورد نیاز هر قرآن پژوه خواهد بود.

2 – از لحاظ تفسیرِ معروف به «تفسیر قرآن به قرآن» نیز، از آنجا که در هر عنوان، تقریبا تمام آیاتِ هم محتوا جمع آوری شده اند، هر قسمت میتواند از لحاظ هم افزائیِ فهمِ قسمت های دیگر کمک باشد، و مغز تفسیرِ قرآن به قرآن هم همین است.

تقریرات و آموزش الهی

قُلِ ادْعُوا الَّذِينَ زَعَمْتُم مِّن دُونِ اللَّهِ لَا يَمْلِكُونَ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ فِي السَّمَاوَاتِ وَلَا فِي الْأَرْضِ وَمَا لَهُمْ فِيهِمَا مِن شِرْكٍ وَمَا لَهُ مِنْهُم مِّن ظَهِيرٍ ﴿22﴾ وَلَا تَنفَعُ الشَّفَاعَةُ عِندَهُ إِلَّا لِمَنْ أَذِنَ لَهُ حَتَّى إِذَا فُزِّعَ عَن قُلُوبِهِمْ قَالُوا مَاذَا قَالَ رَبُّكُمْ قَالُوا الْحَقَّ وَهُوَ الْعَلِيُّ الْكَبِيرُ ﴿23﴾ قُلْ مَن يَرْزُقُكُم مِّنَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ قُلِ اللَّهُ وَإِنَّا أَوْ إِيَّاكُمْ لَعَلَى هُدًى أَوْ فِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ ﴿24﴾ قُل لَّا تُسْأَلُونَ عَمَّا أَجْرَمْنَا وَلَا نُسْأَلُ عَمَّا تَعْمَلُونَ ﴿25﴾ قُلْ يَجْمَعُ بَيْنَنَا رَبُّنَا ثُمَّ يَفْتَحُ بَيْنَنَا بِالْحَقِّ وَهُوَ الْفَتَّاحُ الْعَلِيمُ ﴿26﴾ قُلْ أَرُونِي الَّذِينَ أَلْحَقْتُم بِهِ شُرَكَاء كَلَّا بَلْ هُوَ اللَّهُ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ﴿27﴾

ارتقاء روحیه آنحضرت

وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا كَافَّةً لِّلنَّاسِ بَشِيرًا وَنَذِيرًا وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ ﴿28﴾

حتمیت وقوع قیامت

وَيَقُولُونَ مَتَى هَذَا الْوَعْدُ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ ﴿29﴾ قُل لَّكُم مِّيعَادُ يَوْمٍ لَّا تَسْتَأْخِرُونَ عَنْهُ سَاعَةً وَلَا تَسْتَقْدِمُونَ ﴿30﴾

بگومگوی معذبین درجهنم

وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَن نُّؤْمِنَ بِهَذَا الْقُرْآنِ وَلَا بِالَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَلَوْ تَرَى إِذِ الظَّالِمُونَ مَوْقُوفُونَ عِندَ رَبِّهِمْ يَرْجِعُ بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ الْقَوْلَ يَقُولُ الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا لَوْلَا أَنتُمْ لَكُنَّا مُؤْمِنِينَ ﴿31﴾ قَالَ الَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا لِلَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا أَنَحْنُ صَدَدْنَاكُمْ عَنِ الْهُدَى بَعْدَ إِذْ جَاءكُم بَلْ كُنتُم مُّجْرِمِينَ ﴿32﴾ وَقَالَ الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا بَلْ مَكْرُ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ إِذْ تَأْمُرُونَنَا أَن نَّكْفُرَ بِاللَّهِ وَنَجْعَلَ لَهُ أَندَادًا وَأَسَرُّوا النَّدَامَةَ لَمَّا رَأَوُا الْعَذَابَ وَجَعَلْنَا الْأَغْلَالَ فِي أَعْنَاقِ الَّذِينَ كَفَرُوا هَلْ يُجْزَوْنَ إِلَّا مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ﴿33﴾

فلسفه تاریخ

وَمَا أَرْسَلْنَا فِي قَرْيَةٍ مِّن نَّذِيرٍ إِلَّا قَالَ مُتْرَفُوهَا إِنَّا بِمَا أُرْسِلْتُم بِهِ كَافِرُونَ ﴿34﴾ وَقَالُوا نَحْنُ أَكْثَرُ أَمْوَالًا وَأَوْلَادًا وَمَا نَحْنُ بِمُعَذَّبِينَ ﴿35﴾ قُلْ إِنَّ رَبِّي يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن يَشَاء وَيَقْدِرُ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ ﴿36﴾ وَمَا أَمْوَالُكُمْ وَلَا أَوْلَادُكُم بِالَّتِي تُقَرِّبُكُمْ عِندَنَا زُلْفَى إِلَّا مَنْ آمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَأُوْلَئِكَ لَهُمْ جَزَاء الضِّعْفِ بِمَا عَمِلُوا وَهُمْ فِي الْغُرُفَاتِ آمِنُونَ ﴿37﴾ وَالَّذِينَ يَسْعَوْنَ فِي آيَاتِنَا مُعَاجِزِينَ أُوْلَئِكَ فِي الْعَذَابِ مُحْضَرُونَ ﴿38﴾ قُلْ إِنَّ رَبِّي يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ وَيَقْدِرُ لَهُ وَمَا أَنفَقْتُم مِّن شَيْءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ وَهُوَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ ﴿39﴾

نقد خدایان شِرک

وَيَوْمَ يَحْشُرُهُمْ جَمِيعًا ثُمَّ يَقُولُ لِلْمَلَائِكَةِ أَهَؤُلَاء إِيَّاكُمْ كَانُوا يَعْبُدُونَ ﴿40﴾ قَالُوا سُبْحَانَكَ أَنتَ وَلِيُّنَا مِن دُونِهِم بَلْ كَانُوا يَعْبُدُونَ الْجِنَّ أَكْثَرُهُم بِهِم مُّؤْمِنُونَ ﴿41﴾ فَالْيَوْمَ لَا يَمْلِكُ بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ نَّفْعًا وَلَا ضَرًّا وَنَقُولُ لِلَّذِينَ ظَلَمُوا ذُوقُوا عَذَابَ النَّارِ الَّتِي كُنتُم بِهَا تُكَذِّبُونَ ﴿42﴾

عقاید و رفتار کفار معاصر نزول

وَإِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُنَا بَيِّنَاتٍ قَالُوا مَا هَذَا إِلَّا رَجُلٌ يُرِيدُ أَن يَصُدَّكُمْ عَمَّا كَانَ يَعْبُدُ آبَاؤُكُمْ وَقَالُوا مَا هَذَا إِلَّا إِفْكٌ مُّفْتَرًى وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِلْحَقِّ لَمَّا جَاءهُمْ إِنْ هَذَا إِلَّا سِحْرٌ مُّبِينٌ ﴿43﴾ وَمَا آتَيْنَاهُم مِّن كُتُبٍ يَدْرُسُونَهَا وَمَا أَرْسَلْنَا إِلَيْهِمْ قَبْلَكَ مِن نَّذِيرٍ ﴿44﴾ وَكَذَّبَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَمَا بَلَغُوا مِعْشَارَ مَا آتَيْنَاهُمْ فَكَذَّبُوا رُسُلِي فَكَيْفَ كَانَ نَكِيرِ ﴿45﴾

شرح مختصر

کلیدهای تفسیری

1 – در ابتدای شش کلمه آخر آیه 33 «التفات» اتفاق افتاده است.

2 – در ابتدای آیه 42 نیز همچنین.

3 - «وَمَا بَلَغُوا مِعْشَارَ مَا آتَيْنَاهُمْ فَكَذَّبُوا رُسُلِي » نیز.

4 – آیه های 32 و 33 فرعند بر ماقبل .

5 – همچنین است وضع آیات 35 تا 37.

6 – آیه 39 «پرانتزی» است.

آیات آشنا

برای درک بهتر آیه 23 درباره شفاعت، به بحثی که در سوره نجم عرض کرده­ایم نگاه مجددی بفرمائید .

همچنین برای درک بهتر آیه 24 در خصوص اینکه ایمان و کفر، در این جهان، در مورد دریافت روزی نقش اصلی را ندارد به سوره لیل مراجعه مجددی بفرمائید.

بین یدیه

آیه 31 فقط با توجه به ترتیب نزول و قرائن تاریخی فهمیده میشود ،

تا اینجا ، از کل قرآن ، فقط 18 درصد نازل شده ، و منظور کافران این است که ای محمد ! نه به آنچه تا کنون ارائه کرده ای و نه به آنچه از این پس ارائه خواهی کرد ایمان نخواهیم آورد .

این تفسیر ما است ، حالا بد نیست سری هم به تفاسیر بزنید و ببینید چه ها فرموده اند .

بازهم جن

در آیه 41 مفسران خیلی در موضوع جن سخنان مختلف و متخالفی گفته اند که چون ذکر آن طولانی میشود در میگذریم .

اما این مقدار را بیاد می آوریم که تاکنون این مفهوم را در قرآن زیاد دیده ایم که در قیامت کفار زیر اعتقادات مشرکانه شان میزنند ، یا بکلی انکار میکنند و یا میگویند آنها فایده ای نداشته اند و یا . . .

با توجه به این مفهوم پر تکرار ، در اینجا باید کلمه «جن» را به معنی لغوی که مفاهیمی مانند نامعلوم و نامحسوس و مجهول و امثال آن را تداعی میکند بگیریم.

دلشان به چه خوش است؟

در این پاراگراف برای بی وجه بودنِ تکذیب کافران بر سه عامل تاکید میفرماید :

1 – علمی ندارند (من کتب یدرسونها) که بر مبنای آن تکذیب کنند ،

2 – پیامبری نداشته اند که این پیامبر را با او مقایسه کنند ،

3 – قدرت و ثروتی ندارند (ما بلغوا معشار . . ) که چشمشان را گرفته باشد و برایشان اعتماد به نفس کاذبی فراهم کرده باشد تا در اثر آن تکذیب کنند .

ترجمه تفسیریِ آزاد

ای پیامبر! بگو کساني را که به خيال خود غير از خداوند  به خدائي گرفته ايد در آسمانها و زمين به وزن ذره اي نيز مالک چيزي نيستند و در آندو در هيچ چيز شراكتي نداشته و از جانب خداوند نيز هيچ پشتيبانيي ندارند (22) و نزد او هيچ شفاعتي فايده اي ندارد مگر کسي که خودش اجازه شفاعت داده باشد ، تا آنکه پس از اینکه در قیامت در مورد مومنان اضطرابشان برطرف شود ، آنگاه بعضي از مومنان از بعضي دیگر ميپرسند پروردگارتان چه گفت؟ ميگويند حق گفت و او بلند مرتبه والاست (23) بگو چه کسي است که از آسمانها و زمين روزيتان ميدهد؟ بگو خدا . و ما يا شما چه هدايت يافته و چه در گمراهيي آشکار باشيم (24) بگو نه شما مسئول جرائم ما ميباشيد و نه ما مسئول اعمالتان خواهيم بود (25) بگو پروردگارمان است که در قیامت ما را جمع میکند ، آنگاه به درستي بين ما داوري مي نمايد و او جدا کننده اي داناست (26) بگو آن شرکائي را که به او چسبانده ايد نشانم دهيد . نه ! شریکی ندارد، بلکه او خداوند پيروزمند فرزانه است (27) و تو را جز بعنوان مژده دهنده و هشدار دهنده براي کليه مردم نفرستاده ايم وليکن اکثر مردم نميدانند (28) و ميگويند اين وعده قيامت چه وقت است اگر راست ميگوئيد (29) بگو وعده گاه تان روزي است که نه ساعتي عقب و نه جلو مي افتد (30) و کافران ميگويند هرگز نه به آنچه تا کنون از  اين قرآن که میگوئی برتو نازل شده و نه به آنچه که در آینده نازل خواهد شد  ايمان نخواهيم آورد ، و کاش ظالمان را وقتي که نزد پروردگارشان بازداشت باشند ميديدي که چگونه با يكديگر گفتگو ميكنند و مستضعفان به مستکبران ميگويند اگر شما نبوديد ما مومن بوديم (31) و مستکبران ميگويند آيا ما شما را از هدايت وقتيکه بسويتان آمد بازداشته بوديم؟ نه ، بلکه خودتان مجرم هستيد (32) مستضعفان ميگويند نه ، بلکه آن توطئه هاي شبانه روزي شما که ما را به طرف کفر نسبت به خداوند و قرار دادن همتايان براي او مي راند ، باعث اين شد . و وقتيکه عذاب را ببينند پشيماني خويش را پنهان ميکنند و زنجيرها را به گردن کافران افکنده میشود . آيا آنها جز جزاي اعمال خويش را مي بينند؟ (33) و در هيچ شهري هشدار دهنده اي نفرستاديم مگر اينکه هوسرانانشان گفتند نسبت به آنچه که براي آن فرستاده شده ايد کافريم (34) وگفتند ما از لحاظ مال و اولاد از شما برتریم و عذاب نخواهيم شد (35) بگو پروردگارم روزي هر کس را که خواهد فراخ يا تنگ ميگرداند وليکن اکثر مردم نميدانند (36) واموال و اولاد شما مايه تقرب شما نزد خداوند نيست . مگر اينکه کسي ايمان و عمل صالح داشته باشد که آنها بسبب اعمالشان پاداش مضاعف خواهند داشت و در غرفه هائي ايمن خواهند بود (37) و آنانکه توطئه مي کنند که جلوي پيشرفت آياتمان را بگيرند البته در عذاب بازداشت خواهند گرديد (38) بگو پروردگارم براي هر کدام از بندگانش که خواهد روزي را گشاده يا تنگ ميگرداند و آنچه که انفاق کنيد همو جايگزينش ميکند و همو بهترين روزي دهنده است (39) و روز قیامت که همگان را گرد بیاورد ، به ملائکه خطاب خواهد نمود آيا اينها شما را عبادت ميکردند؟ (40) آنها در جواب ميگويند خداوندا تو منزهي . خودت تنها سرور مائي . بلکه آنها چیزهای نا معلومی را عبادت ميکردند و اکثرشان به آنها اعتقاد داشتند (41) به آنان خطاب خواهد شد امروز هیچیک از شما براي ديگری نه نفعي خواهد داشت و نه ضرري و به ظالمان خطاب میشود بچشيد عذاب آتشي را که تکذيبش ميکرديد (42) و هنگامي که آيات روشن کننده ما بر آنها خوانده ميشد ميگفتند جز اين نيست که مردي است كه ميخواهد شما را از آنچه پدرانتان عبادت ميکردند باز دارد و ميگفتند اين چيزي نيست مگر دروغي که به خدا افترا میزند و وقتي که حق بسويشان آمد ، ميگفتند اين چيزي جز جادوئي آشکار نيست (43) با اينکه کتابي براي آنها نفرستاده بوديم که این سخنان را در آنها خوانده باشند و قبل از تو نيز هشدار دهنده اي بسويشان نفرستاده بوديم (44) و كساني که قبل از اينان هم بودند تکذيب نموده بودند و اينها به يک دهم نيرو و مکنت آنان نيز نرسيده اند ، بنگر كيفرم راجع به پیشینیانشان که قوی تر و مکنت دار تر بودند چگونه بود ، و این ها دلشان به چه خوش است؟ (45)