پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره (یعنی «درس» سوره) را در قسمت قبل نشان داده ایم که مطابق ذیل است:

درس: نکوهش کافران که عليرغم الطاف الهي با اصرار و لجبازي باحق مخالفت مي کنند.

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب: کافران به چنين عاقبتي بي اعتنا مي باشند وپيامبر می باید در مقابل مشکلات رسالت صبر کند و به خدا پناه ببرد.

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

وَإِذْ يَتَحَاجُّونَ فِي النَّارِ فَيَقُولُ الضُّعَفَاء لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا إِنَّا كُنَّا لَكُمْ تَبَعًا فَهَلْ أَنتُم مُّغْنُونَ عَنَّا نَصِيبًا مِّنَ النَّارِ ﴿47﴾ قَالَ الَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا إِنَّا كُلٌّ فِيهَا إِنَّ اللَّهَ قَدْ حَكَمَ بَيْنَ الْعِبَادِ ﴿48﴾ وَقَالَ الَّذِينَ فِي النَّارِ لِخَزَنَةِ جَهَنَّمَ ادْعُوا رَبَّكُمْ يُخَفِّفْ عَنَّا يَوْمًا مِّنَ الْعَذَابِ ﴿49﴾ قَالُوا أَوَلَمْ تَكُ تَأْتِيكُمْ رُسُلُكُم بِالْبَيِّنَاتِ قَالُوا بَلَى قَالُوا فَادْعُوا وَمَا دُعَاء الْكَافِرِينَ إِلَّا فِي ضَلَالٍ ﴿50﴾

ریزدرب: اهالی جهنم چنین گرفتاری هایی دارند

2

إِنَّا لَنَنصُرُ رُسُلَنَا وَالَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَيَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهَادُ ﴿51﴾ يَوْمَ لَا يَنفَعُ الظَّالِمِينَ مَعْذِرَتُهُمْ وَلَهُمُ اللَّعْنَةُ وَلَهُمْ سُوءُ الدَّارِ ﴿52﴾

ریزدرب: ای مومنان دلخوش باشید که سرانجام خوش دارید

3

وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْهُدَى وَأَوْرَثْنَا بَنِي إِسْرَائِيلَ الْكِتَابَ ﴿53﴾ هُدًى وَذِكْرَى لِأُولِي الْأَلْبَابِ ﴿54﴾

ریزدرب: ای مومنان دلخوش باشید، نه شما از بنی اسرائیل کمترید نه کافران از دشمنان آنها قوی تر اند

4

فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَاسْتَغْفِرْ لِذَنبِكَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ بِالْعَشِيِّ وَالْإِبْكَارِ ﴿55﴾ إِنَّ الَّذِينَ يُجَادِلُونَ فِي آيَاتِ اللَّهِ بِغَيْرِ سُلْطَانٍ أَتَاهُمْ إِن فِي صُدُورِهِمْ إِلَّا كِبْرٌ مَّا هُم بِبَالِغِيهِ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ ﴿56﴾

ریزدرب: ای پیامبر! صبوری کن، و دلخوش باش که شمنانت به خواسته شان نمیرسند

5

لَخَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ أَكْبَرُ مِنْ خَلْقِ النَّاسِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ ﴿57﴾

ریزدرب: ای مردم! ما که این آفرینش کرده ایم، اوضاع را به همین حال وانمیگذاریم

6

وَمَا يَسْتَوِي الْأَعْمَى وَالْبَصِيرُ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَلَا الْمُسِيءُ قَلِيلًا مَّا تَتَذَكَّرُونَ ﴿58﴾ إِنَّ السَّاعَةَ لَآتِيَةٌ لَّا رَيْبَ فِيهَا وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يُؤْمِنُونَ ﴿59﴾

ریزدرب: ای مردم! مهم ترین چیز قیامت و آخرت است و درجه بندی مردم نسبت به دوری و نزدیکی از درک و قبول آن است

 

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 – از اول تا اینجا

در پاراگراف 1 فرموده : توجه به مطالب این قرآن، و صفات ذکر شده الهی، رافع لجبازی و کفر می­شود ، و تکذیب پیامبران مطلب جدیدی نیست ، اما از حد که بگذرد سبب نابودی در دنیا و عذاب آخرت می­شود ، و دست اندرکاران امور جهان خواهان موفقيت نهايي مومنان­اند ، و توجه نکردن به عاقبت آخرتی سبب بروز رفتار قابل نکوهش است و نکوهش شدیدتر هنگامی خواهد بود که جهان آخرت برپا شود و خاسران ببینند چه بر سر خود آورده­اند .

در پاراگراف 2 می فرماید : تکذیبگران مهم ترِ قبلی نیز مورد هلاکت قرار گرفتند و سران کافران خیال نکنند که ما برخوردبا آنها را حتما تا قیامت عقب می اندازیم ، بلکه ممکن است درهمین جهان هم (درصورتیکه ازحدودی تجاوزکنند) آنها را به عذاب هلاکت دچارکنیم وعذاب آخرتی شان هم محفوظ باشد مثلا فرعون و پیروان او نیز در مقابل سخن حق ، که چه از طرف پیامبرشان و چه از جانب فردی از میان خودشان بطور مفصل و مستدل مطرح میشد ، تکذیب و لجبازی پیشه کردند به هلاکت رسیدند .

در این پاراگراف بخشِ مربوط به عذاب قیامت آنها برجسته شده ، تا اندکی به خویش آیند و در عین حال به آنحضرت نیز دلداری میدهد که منشاء وحی او و سایر پیامبران یکی است ، و مانع سران قومش برای گرایش ، تکبرِ بی پشتوانه است که ممکن است تدریجا رقیق شود .

4 - سوالات

1 – منظور از «یوما» (آیه49) چیست؟

2 - بهتراست تسبیح و تحمید الهی درچه مواقعی انجام شود؟

3 – در این پاراگراف بگومگوی جهنمی ها مطرح شده ، از این مقوله چه سابقه ای درسوره های قبلی سراغ دارید؟

4 – منظور از دو آیه 47 و 48 چیست؟ (تشویق کافران معمولی به اینکه از زیرسلطه«سران» درآیند؟یا....؟)

5 - «تک» (آیه50) از لحاظ دستورزبان چه حالتی دارد؟

6 – منظور از آیه 51 چیست؟ (روحیه بخشی به مومنان؟ تشویق کافران معمولی به خارج شدن ازسلطه «سران» و پیوستن به صفوف مسلمین؟ یا.....؟)

7 – منظور «ماهم ببالغیه» (آیه56) چیست؟

8 - «و» در «و یوم یقوم الاشهاد» از چه نوع است؟ (شروع مطلب جدید؟ ادامه مطلبِ در جریان؟ یا ...؟) (دقت کنید)

9 - حالت کلی این پاراگراف چگونه است؟ (هشدار؟ یا...؟)

10 – استفهامِ موجود در اوائل آیه 50 ، از چه نوع است؟

11 - «فادعوا» در همان آیه چه توجیهی دارد؟

12 – در آیه 49 چرا فرموده ربکم و نفرموده ربنا؟

13– با توجه به آیه های 53 و 54 ، غیر «اولی الباب» راجع به «کتاب» چه وضعی دارند؟

14 – با توجه به سوال فوق ، برای اینکه شخص در «کتاب» ، «هدی» و «ذکری» داشته باشد ، باید سعی درکسب چه چیزی کند؟

15 - جواب سوال فوق چگونه بدست می آید؟ (با توضیح جواب دهید)

16 – منظور از «اورثنا» (آیه53) چیست؟

17 – با توجه به آیه 55 ، مگرخداوند چه وعده ای به پیامبر(ص) داده بود؟

18 – منظور از «سلطان» (آیه56) چیست؟

5 - پیشگوئی های تحقق یافته

در آیه های 55 و 56 ضمن تایید آنحضرت او را به ادامه رسالتش توصیه و پیشگوئیِ عدم موفقیت فعالان مخالفت با او را میدهد .

6 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیات 47 تا 52 از آنجا که «قیامتی» است، کلا بالاتر از ذهنیات هر بنی بشری است، و طبعا در مورد مخاطبان اولیه نیز همچنین.

همچنین است آیه 59.

آیه 57 از این لحاظ که به آفرینش اشاره دارد، از آنجا که جزئیات مکانیزمش برای ما روشن نیست، بالاتر از ذهنیات ما است، چه رسد به مردم 1400 سال قبل.

7 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

1 – نکوهش بی اعتنائی سرانِ کافران به عاقبت محتوم نامطلوب اخروی خویش،

2 – توصیه به پیامبر به صبر و پناه بری به خدا برای مقابله با این مشکلات .

8 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

غیر از آیه های 53 و 54 و 55 و 57 و 59 ، بقیه آیات این پاراگراف «برای اولین بار» است .

9 – در این پاراگراف کدام آیات حاوی «محورهای ثابت کلام وحی» است؟

ارزش تفسیریِ این بخش از دو لحاظ زیاد است:

1 – از لحاظ تفسیر موضوعی، چون آیات هر موضوع از ابتدای نزول وحی به ترتیب در یک فایل جمع آوری خواهد شد، یک گنجینه بسیار با ارزش خواهد شد که مورد نیاز هر قرآن پژوه خواهد بود.

2 – از لحاظ تفسیرِ معروف به «تفسیر قرآن به قرآن» نیز، از آنجا که در هر عنوان، تقریبا تمام آیاتِ هم محتوا جمع آوری شده اند، هر قسمت میتواند از لحاظ هم افزائیِ فهمِ قسمت های دیگر کمک باشد، و مغز تفسیرِ قرآن به قرآن هم همین است.

گردشِ کار در روز قیامت

وَإِذْ يَتَحَاجُّونَ فِي النَّارِ فَيَقُولُ الضُّعَفَاء لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا إِنَّا كُنَّا لَكُمْ تَبَعًا فَهَلْ أَنتُم مُّغْنُونَ عَنَّا نَصِيبًا مِّنَ النَّارِ ﴿47﴾ قَالَ الَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا إِنَّا كُلٌّ فِيهَا إِنَّ اللَّهَ قَدْ حَكَمَ بَيْنَ الْعِبَادِ ﴿48﴾ وَقَالَ الَّذِينَ فِي النَّارِ لِخَزَنَةِ جَهَنَّمَ ادْعُوا رَبَّكُمْ يُخَفِّفْ عَنَّا يَوْمًا مِّنَ الْعَذَابِ ﴿49﴾ قَالُوا أَوَلَمْ تَكُ تَأْتِيكُمْ رُسُلُكُم بِالْبَيِّنَاتِ قَالُوا بَلَى قَالُوا فَادْعُوا وَمَا دُعَاء الْكَافِرِينَ إِلَّا فِي ضَلَالٍ ﴿50﴾ إِنَّا لَنَنصُرُ رُسُلَنَا وَالَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَيَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهَادُ ﴿51﴾ يَوْمَ لَا يَنفَعُ الظَّالِمِينَ مَعْذِرَتُهُمْ وَلَهُمُ اللَّعْنَةُ وَلَهُمْ سُوءُ الدَّارِ ﴿52﴾

موسی پیامبر بنی اسرائیل

وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْهُدَى وَأَوْرَثْنَا بَنِي إِسْرَائِيلَ الْكِتَابَ ﴿53﴾ هُدًى وَذِكْرَى لِأُولِي الْأَلْبَابِ ﴿54﴾

توصیه های رفتاری به آنحضرت

فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَاسْتَغْفِرْ لِذَنبِكَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ بِالْعَشِيِّ وَالْإِبْكَارِ ﴿55﴾ إِنَّ الَّذِينَ يُجَادِلُونَ فِي آيَاتِ اللَّهِ بِغَيْرِ سُلْطَانٍ أَتَاهُمْ إِن فِي صُدُورِهِمْ إِلَّا كِبْرٌ مَّا هُم بِبَالِغِيهِ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ ﴿56﴾

آیات الهی

لَخَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ أَكْبَرُ مِنْ خَلْقِ النَّاسِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ ﴿57﴾

مَثَل ها

وَمَا يَسْتَوِي الْأَعْمَى وَالْبَصِيرُ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَلَا الْمُسِيءُ قَلِيلًا مَّا تَتَذَكَّرُونَ ﴿58﴾

حتمیت وقوع قیامت

إِنَّ السَّاعَةَ لَآتِيَةٌ لَّا رَيْبَ فِيهَا وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يُؤْمِنُونَ ﴿59﴾

شرح مختصر

کلیدهای تفسیری

بحث متنی

1 - آیه های 51 و 52 فرع بر ماقبل خویش اند .

2 – همچنین است موقعیت آیه 58 .

پرانتز بزرگ

کل آیات 47 تا 56 یک پرانتز بزرگ است ، زیرا اگر قبل و بعدش را وصل کنیم خواهیم دید در روال سخن سکته ای حادث نمیشود .

2 - جمله «ماهم ببالغیه» (آیه56)  ازلحاظ کلیدهای تفسیری «پرانتزی» است.

ربکم و فادعوا

در آیه 49 ، اینکه اهل جهنم به مسئولان جهنم میگویند از «پروردگارتان» درخواست کنید و نمیگویند «پروردگارمان» ، از باب خجالت کشیدن است که رویشان نمی شود با آنهمه سیاهی پرونده بگویند پروردگارمان ، و ماهم همینگونه سخن میگوئیم مثلا وقتیکه بچه ها یک گندی میزنند میگوئیم خانم/آقا بچه ات راجمعش کن ، اما وقتیکه افتخاری می آفریند میگوئیم بچه خودمه . در آنجا هم که میدانند عمری را طوری صرف کرده اند که گویا خداوند خدای آنها نیست در آنجا – که فهمیده اند جای زرنگ بازی و فرصت طلبی نیست – رویشان نمیشود که خداوند را به خویش نسبت دهند و از این بابت است که میگویند ربکم .

«فادعوا»ی آیه 50 هم از باب سرکوفت است ، که مگر شما عمری خدایانی را شریک خداوند حساب نمیکردید؟ حالا هم خواهشتان را با همانها مطرح کنید . البته میتوان که آنها هنوز هم آدم نشده اند و دنبال واسطه میگردند .

عذاب روحی

عذاب جهنم غیر از خود عذاب ، سه خصوصیت دیگرهم دارد : بگو مگوی بی حاصل اهل جهنم ، درخواست بی فایده تخفیف ، سرکوفت مدیران جهنم به معذبان که مگر در دنیا پیغمبران بسویتان نیامده بودند؟

«گناه پیامبران»

در موضوع فوق ذیل آیات 48 تا 50 سوره قلم و ابتدای سوره عبس عرضی کرده­ایم .

ترجمه تفسیریِ آزاد

ای مردم!  هنگامي را درنظر بیاورید که کافران در آتش مجادله ميکنند و ضعفاء به گردنکشان ميگويند ما تابع شما بوديم آيا حالا چيزي از آتش را از ما رفع ميکنيد؟ (47) گردنکشان ميگويند ما همگي با هم در آن هستيم. اين خداوند است که بين بندگان حکم کرده است (48) و همگی آنها که در آتش هستند به نگهبانان جهنم ميگويند از پروردگارتان بخواهيد يک دوره از عذاب را بما تخفيف دهد (49) ميگويند آيا پيغمبرانتان با دليل هاي روشن بسويتان نيامدند؟ ميگويند بلي. آنها به طعنه ميگويند پس خودتان از آن خدایانتان که در دنیا عبادتشان میکردید بخواهيد که برایتان چنین کنند. و البته خواستن کافران چیزی جز کاری بی فایده نیست (50) البته ما پيغمبران خويش و نيز کساني را که در زندگي دنيا ايمان آوردند در روزي که گواهان به گواهی بپا ميخيزند ياري ميکنيم (51) روزي که معذرت خواهي ظالمان سودشان نمیدهد و لعن و سراي بد خواهند داشت (52) و ما البته به موسي آن هدايت و به بني اسرائيل نيز آن کتاب را داديم (53) که حاوي هدايت و پندي براي خردمندان است (54) پس ای پیامبر! بر مشکلات رسالتت صبر کن. وعده خداوند البته حق است و براي خطاهایت استغفار کن و پروردگارت را صبحگاهان و شامگاهان  به تشکر تسبيح گوي (55) البته آنانکه بدون اينکه دليلي بسويشان آمده باشد در آيات خدا مجادله ميکنند جز اين نيست که در دلهاشان تکبري هست. آنها به دلخواه خويش نميرسند. پس به خدا پناه بر که او شنواي داناست (56)  البته آفرينش آسمانها و زمين از آفرينش مردم مهم تر است وليکن اکثر مردم نميدانند (57) و کور و بينا و نيز آنانکه ايمان و عمل صالح دارند و بدکاران مساوي نيستند، ای کافران! چقدر پند پذيري تان کم است (58) البته قيامت حتما مي آيد و شکي در آن نيست، وليکن اکثر مردم ايمان ندارند (59)