پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره (یعنی «درس» سوره) را در قسمت قبل نشان داده ایم که مطابق ذیل است:

درس: نکوهش کافران اعم از گذشته و حال که عليرغم دريافت دلايل کافي و اتمام حجت باز هم لجبازانه کفر ميورزند .

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب: مقايسه دو نوع رفتار مومنانه و کافرانه و نتايج اخروي هر يک.

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

وَوَصَّيْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَيْهِ إِحْسَانًا حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهًا وَوَضَعَتْهُ كُرْهًا وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهْرًا حَتَّى إِذَا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَبَلَغَ أَرْبَعِينَ سَنَةً قَالَ رَبِّ أَوْزِعْنِي أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتِي أَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَعَلَى وَالِدَيَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صَالِحًا تَرْضَاهُ وَأَصْلِحْ لِي فِي ذُرِّيَّتِي إِنِّي تُبْتُ إِلَيْكَ وَإِنِّي مِنَ الْمُسْلِمِينَ ﴿15﴾ أُوْلَئِكَ الَّذِينَ نَتَقَبَّلُ عَنْهُمْ أَحْسَنَ مَا عَمِلُوا وَنَتَجاوَزُ عَن سَيِّئَاتِهِمْ فِي أَصْحَابِ الْجَنَّةِ وَعْدَ الصِّدْقِ الَّذِي كَانُوا يُوعَدُونَ ﴿16﴾

ریزدرب: کسانی زندگیی شایسته ایمانی و شاکرانه میکنند و پاداش اخروی خویش را می بینند

2

وَالَّذِي قَالَ لِوَالِدَيْهِ أُفٍّ لَّكُمَا أَتَعِدَانِنِي أَنْ أُخْرَجَ وَقَدْ خَلَتْ الْقُرُونُ مِن قَبْلِي وَهُمَا يَسْتَغِيثَانِ اللَّهَ وَيْلَكَ آمِنْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَيَقُولُ مَا هَذَا إِلَّا أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ ﴿17﴾ أُوْلَئِكَ الَّذِينَ حَقَّ عَلَيْهِمُ الْقَوْلُ فِي أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِم مِّنَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ إِنَّهُمْ كَانُوا خَاسِرِينَ ﴿18﴾

ریزدرب: کسانی زندگیی نا شایسته کافرانه و میکنند و سزای اخروی خویش را می بینند

3

وَلِكُلٍّ دَرَجَاتٌ مِّمَّا عَمِلُوا وَلِيُوَفِّيَهُمْ أَعْمَالَهُمْ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ ﴿19﴾

ریزدرب: هر دو گروه به میزان حداکثری که در وضعیت این جهانیِ خویش به آن رسیدند، پاداش یا عذاب دریافت میکنند

4

وَيَوْمَ يُعْرَضُ الَّذِينَ كَفَرُوا عَلَى النَّارِ أَذْهَبْتُمْ طَيِّبَاتِكُمْ فِي حَيَاتِكُمُ الدُّنْيَا وَاسْتَمْتَعْتُم بِهَا فَالْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهُونِ بِمَا كُنتُمْ تَسْتَكْبِرُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَبِمَا كُنتُمْ تَفْسُقُونَ ﴿20﴾

ریزدرب: اهل عذاب در همان ابتدای درک موقعیت اخروی خویش، در مورد علتِ موقعیت خویش یخوبی توجیه میشوند

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 – از اول تا اینجا

در پاراگراف 1 میفرماید يکي از موارد اتمام حجت همين قرآن است ، و مباني فکري کافرانه بی پایه و ناشی از  خودبزرگ بيني و بي توجهي به واقعيت هاي آشکار و لجبازی شان است ، و تو اي پيامبر! اينک که با چنين مخالفاني روبرو هستي چنین بگو .

در این پاراگراف : مردم در خصوص استقبال یا عدم استقبال دعوت حق رفتارهای متفاوتی بروز میدهند و در آخرت نیز متناسب با اعمالشان با آنان رفتار میشود .

4 - سوالات

1 – در آیه 15 بین کلمه های 3 و 4 یک مورد موضوع کلیدهای تفسیر قرآن اتفاق افتاده ، آن رامشخص کنید .

2 – همچنین بین کلمه های 4 و 5 .

3 - آیا40 سالگی موضوعیت خاصی دارد یا در آیه 15 به کنایه از «کمال» بکاررفته؟

4 - «حمله و فصاله ثلاثون شهرا» با موضوع کدام کلید تفسیری منطبق است؟

5 – دو مدلول آیه های 15 و 17 چه کسانی هستند؟ (مسلمان معمولی وکافر معمولی؟ مسلمان نخبه وکافر نخبه؟ یا....؟)

6 – چرا «بلغ» را تکرار فرموده؟

7 – بین «عن سیئاتهم» و «فی اصحاب الجنه» موضوع کدام کلید تفسیر اتفاق افتاده؟

8 - «وعد الصدق.....یوعدون» با کدام کلید تفسیر متناسب است؟

9 - «ال» در «القول» از چه باب است؟

10 – کلمه «قول» به معنی لغوی بکار رفته یا اصطلاحی؟

11 – بین «النار» و «اذهبتم» موضوع کدام کلید اتفاق افتاده؟

12 - «بغیر الحق» با کدام کلید متناسب است؟

13 - حالت کلی این پاراگراف چگونه است؟ («تشویق»ی؟ «دعوت»ی یا.....؟)

5 - آیات برجسته این پاراگراف

یک ملاک مهم برای برجستگیِ آیات، شهرت آنها در نزد مردم است و این آیات از مشهور ترین های آیات قرآنی است.

آیات 15 تا 20 به دلایلی که بارها گفته ایم (اقبال هنرمندان و وعاظ و . . ) از آیات برجسته قرآنی است.

6 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیه 16 و 20 از آنجا که «قیامتی» است، کلا بالاتر از ذهنیات هر بنی بشری است، و طبعا در مورد مخاطبان اولیه نیز همچنین.

آیه 18 از این لحاظ که به اقوامِ درگذشته اشاره دارد، از آنجا که علم باستان شناسی هنوز در مراحل ابتدائی است، و جزئیاتی از زندگی آنان در دست نیست، بالاتر از ذهنیات ما میباشد، چه رسد به عرب 1400 سال قبل.

7 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

مردم در خصوص استقبال یا عدم استقبال دعوت حق رفتارهای متفاوتی بروز میدهند و در آخرت نیز متناسب با اعمالشان با آنان رفتار میشود .

8 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

تمام آیه های این پاراگراف «برای اولین بار» است غیر از آیات 18 تا 20 که از لحاظ مفهومی سابقه ای در قبل دارند .

9 – در این پاراگراف کدام آیات حاوی «محورهای ثابت کلام وحی» است؟

ارزش تفسیریِ این بخش از دو لحاظ زیاد است:

1 – از لحاظ تفسیر موضوعی، چون آیات هر موضوع از ابتدای نزول وحی به ترتیب در یک فایل جمع آوری خواهد شد، یک گنجینه بسیار با ارزش خواهد شد که مورد نیاز هر قرآن پژوه خواهد بود.

2 – از لحاظ تفسیرِ معروف به «تفسیر قرآن به قرآن» نیز، از آنجا که در هر عنوان، تقریبا تمام آیاتِ هم محتوا جمع آوری شده اند، هر قسمت میتواند از لحاظ هم افزائیِ فهمِ قسمت های دیگر کمک باشد، و مغز تفسیرِ قرآن به قرآن هم همین است.

انسان های مطلوب

سوره احقاف

وَوَصَّيْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَيْهِ إِحْسَانًا حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهًا وَوَضَعَتْهُ كُرْهًا وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهْرًا حَتَّى إِذَا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَبَلَغَ أَرْبَعِينَ سَنَةً قَالَ رَبِّ أَوْزِعْنِي أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتِي أَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَعَلَى وَالِدَيَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صَالِحًا تَرْضَاهُ وَأَصْلِحْ لِي فِي ذُرِّيَّتِي إِنِّي تُبْتُ إِلَيْكَ وَإِنِّي مِنَ الْمُسْلِمِينَ ﴿15﴾

درباره نعیم

أُوْلَئِكَ الَّذِينَ نَتَقَبَّلُ عَنْهُمْ أَحْسَنَ مَا عَمِلُوا وَنَتَجاوَزُ عَن سَيِّئَاتِهِمْ فِي أَصْحَابِ الْجَنَّةِ وَعْدَ الصِّدْقِ الَّذِي كَانُوا يُوعَدُونَ ﴿16﴾

انسان های نا مطلوب

وَالَّذِي قَالَ لِوَالِدَيْهِ أُفٍّ لَّكُمَا أَتَعِدَانِنِي أَنْ أُخْرَجَ وَقَدْ خَلَتْ الْقُرُونُ مِن قَبْلِي وَهُمَا يَسْتَغِيثَانِ اللَّهَ وَيْلَكَ آمِنْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَيَقُولُ مَا هَذَا إِلَّا أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ ﴿17﴾ أُوْلَئِكَ الَّذِينَ حَقَّ عَلَيْهِمُ الْقَوْلُ فِي أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِم مِّنَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ إِنَّهُمْ كَانُوا خَاسِرِينَ ﴿18﴾ وَلِكُلٍّ دَرَجَاتٌ مِّمَّا عَمِلُوا وَلِيُوَفِّيَهُمْ أَعْمَالَهُمْ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ ﴿19﴾

درباره عذاب

وَيَوْمَ يُعْرَضُ الَّذِينَ كَفَرُوا عَلَى النَّارِ أَذْهَبْتُمْ طَيِّبَاتِكُمْ فِي حَيَاتِكُمُ الدُّنْيَا وَاسْتَمْتَعْتُم بِهَا فَالْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهُونِ بِمَا كُنتُمْ تَسْتَكْبِرُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَبِمَا كُنتُمْ تَفْسُقُونَ ﴿20﴾

شرح مختصر

کلیدهای تفسیری

بحث متنی

آیه 16 فرع بر ماقبل خویش است .

آیه 18 فرع بر آیه 17 است .

آیه 20 نیز فرع بر آیه 19 می باشد .

ترتیب نزول

در اوائل نزول وحی ، سوره لیل را داشتیم که داشت : «ان سعیکم لشتی» و اینکه دو گروهِ دقیقا متضاد را در آنجا بطور اشاره ای با ذکر صفات معرفی نموده بود ، اگر ملاحظه کرده باشید ، از آن سوره تا کنون ، همان مطالب به الفاظ و کلمات متفاوت در طول این مدت (زمانِ از نزول سوره اعلی تا این سوره) در قالب خلاصه محتوای هر سوره بازگوئی شده ، و در این سوره همان مفهوم به بهترین وجه بازگو شده است.

آن «قول» که بر امت­های گذشته فرود آمد ...

در آیه 18 «قول»ی که ذکر شده ، یعنی همان قانون الهی که می­گوید «وقتی امتی علیه نعماتی که دریافت کرده­اند عالماً و عامداً کفر ورزیدند و به خدا و پیامبرش اهمیت ندهند البته خداوند آنها را هدایت نخواهد کرد و ممکن است کارشان در دنیا به هلاکت و شکست بینجامد و در آخرت حتماً خاسر خواهند بود»

 این همان «قولی» است که اقوام نوح و عاد و ثمود و لوط و فرعون و غیره بر مبنای آن در دنیا هلاک شده و در آخرت عذاب خواهند داشت.

  بر مبنای همان «قول» بود که حتی وقتی نشانه­های عذاب نیز پدیدار شد، اقوام مذکور به لج خویش ادامه داده و از ایمان آوردن خودداری کردند .

ترجمه تفسیریِ آزاد

و به انسان سفارش والدينش را کرديم که مادرش او را به حملي دشوار حمل کرده و به وضعي دشوار زائيده و حمل و از شير گرفتنش سي ماه طول کشيده تا اينکه به رشد خويش و به چهل سالگي میرسد و در این موقعیت برخی ها میگویند  پروردگارا موفقم کن که شکر نعمتتت را که بمن و والدينم عطا کرده اي بجاي آورم و عمل صالحي کنم که راضي گردي و اولادم را به صلاح بياور كه من بسوي تو بازگشته ام و از مسلمين هستم (15) آنها کساني هستند که بهترين عملشان را از آنها قبول مي کنيم و از بديهايشان درميگذريم . آنها در زمره ياران بهشت خواهند بود . اين وعده راستي است که به آنها میدهیم (16) و برخی ها هم اینطورند که به والدينشان ميگويند: اَه. آيا بمن میگوئید که پس از گذشت قرنها از قبر خارج میشوم؟ و آنها در حاليکه به خدا پناه ميبرند ميگويند واي بر تو ايمان بياور که وعده خدا حق است و او ميگويد اينها چيزي جز افسانه هاي گذشتگان نيست (17) چنین کسانی آن قول بر آنان فرود مي آيد. همان قولي که بر امتهاي قبلي اعم از جن و انس فرود آمد که چنین کسانی زيانكارند (18)  هر کس به خاطر عملش درجاتي خواهد داشت و اينكه خداوند جزاي اعمالش را به طور کامل به او بدهد و از این لحاظ مورد هیچ ظلمي نخواهند شد (19) و روزي که کافران بر آتش عرضه شوند به آنان گفته ميشود چيزهای خوبي را که در زندگي دنيا داشتيد تمام کردید و از آنها استفاده کرديد. و امروز بخاطر آن گردنفرازي که به ناحق در زمين ميکرديد و نيز بسبب آن گناه پيشگي که مي نموديد عذابي خفت بار خواهيد داشت (20)