پیش تفسیر
1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)
اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم:
طرز استخراج عصاره محتوای سوره (یعنی «درس» سوره) را در قسمت اول نشان داده ایم که مطابق ذیل است:
|
درس: نکوهش کافران اعم از گذشته و معاصر براي بي توجهي به الطاف الهي و بي توجهي به آخرت که منجر به عمد و عناد و گردنکشي و اصرار کافرانه مي شود.
|
برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:
|
درب: اين نوع رفتار، به عاقبت نامطلوب آخرتي منجر مي شود و تشويق به اتخاذ رفتار صحيح پسنديده که به عاقبت مطلوب آخرتي منجر مي شود.
|
2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)
ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:
1
وَيَوْمَ يُحْشَرُ أَعْدَاء اللَّهِ إِلَى النَّارِ فَهُمْ يُوزَعُونَ ﴿19﴾ حَتَّى إِذَا مَا جَاؤُوهَا شَهِدَ عَلَيْهِمْ سَمْعُهُمْ وَأَبْصَارُهُمْ وَجُلُودُهُمْ بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ ﴿20﴾ وَقَالُوا لِجُلُودِهِمْ لِمَ شَهِدتُّمْ عَلَيْنَا قَالُوا أَنطَقَنَا اللَّهُ الَّذِي أَنطَقَ كُلَّ شَيْءٍ وَهُوَ خَلَقَكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ ﴿21﴾ وَمَا كُنتُمْ تَسْتَتِرُونَ أَنْ يَشْهَدَ عَلَيْكُمْ سَمْعُكُمْ وَلَا أَبْصَارُكُمْ وَلَا جُلُودُكُمْ وَلَكِن ظَنَنتُمْ أَنَّ اللَّهَ لَا يَعْلَمُ كَثِيرًا مِّمَّا تَعْمَلُونَ ﴿22﴾ وَذَلِكُمْ ظَنُّكُمُ الَّذِي ظَنَنتُم بِرَبِّكُمْ أَرْدَاكُمْ فَأَصْبَحْتُم مِّنْ الْخَاسِرِينَ ﴿23﴾ فَإِن يَصْبِرُوا فَالنَّارُ مَثْوًى لَّهُمْ وَإِن يَسْتَعْتِبُوا فَمَا هُم مِّنَ الْمُعْتَبِينَ ﴿24﴾
ریزدرب: ارزیابی الهی در قیامت به عادلانه ترین وجه است
2
وَقَيَّضْنَا لَهُمْ قُرَنَاء فَزَيَّنُوا لَهُم مَّا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَحَقَّ عَلَيْهِمُ الْقَوْلُ فِي أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِم مِّنَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ إِنَّهُمْ كَانُوا خَاسِرِينَ ﴿25﴾
ریزدرب: «دور و بر»ی های منحرفین نقش اساسی در سقوط آنها دارند
3
وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَا تَسْمَعُوا لِهَذَا الْقُرْآنِ وَالْغَوْا فِيهِ لَعَلَّكُمْ تَغْلِبُونَ ﴿26﴾ فَلَنُذِيقَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا عَذَابًا شَدِيدًا وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَسْوَأَ الَّذِي كَانُوا يَعْمَلُونَ ﴿27﴾ ذَلِكَ جَزَاء أَعْدَاء اللَّهِ النَّارُ لَهُمْ فِيهَا دَارُ الْخُلْدِ جَزَاء بِمَا كَانُوا بِآيَاتِنَا يَجْحَدُونَ ﴿28﴾ وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا رَبَّنَا أَرِنَا الَّذَيْنِ أَضَلَّانَا مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ نَجْعَلْهُمَا تَحْتَ أَقْدَامِنَا لِيَكُونَا مِنَ الْأَسْفَلِينَ ﴿29﴾
ریزدرب: فعالان مخالف قرآن عاجزند از راه منطقی با قرآن مقابله کنند
4
إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلَائِكَةُ أَلَّا تَخَافُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِي كُنتُمْ تُوعَدُونَ ﴿30﴾ نَحْنُ أَوْلِيَاؤُكُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الْآخِرَةِ وَلَكُمْ فِيهَا مَا تَشْتَهِي أَنفُسُكُمْ وَلَكُمْ فِيهَا مَا تَدَّعُونَ ﴿31﴾ نُزُلًا مِّنْ غَفُورٍ رَّحِيمٍ ﴿32﴾ وَمَنْ أَحْسَنُ قَوْلًا مِّمَّن دَعَا إِلَى اللَّهِ وَعَمِلَ صَالِحًا وَقَالَ إِنَّنِي مِنَ الْمُسْلِمِينَ ﴿33﴾
ریزدرب: سیستم های جهانی، در جهت ایمان و استقامت در آن و عمل شایسته کار میکنند
تقطیع:
در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.
اصلی-فرعی
قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.
لُبّ مطلب:
با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.
3 – از اول تا اینجا
در پاراگراف 1 کافران معاصر که به نعمت عظيم قرآن اهميت نميدادند و بر روش خويش اصرار مي ورزیدند را نکوهش میفرماید و ضمنا گوشه ای از لجبازی کافران را ذکر و به پیامبر (ص) توصیه میکند که آنها را به عاقبت شان و نیز عاقبت مؤمنان توجه دهد.
در پاراگراف 2 می فرمایدکه ای پیامبر! به کافران بگو شما دارید به چنین خدائی کفر می ورزید؟
در پاراگراف 3 می فرماید قوم عاد و ثمود لجبازی و مخالفت عامدانه را در پی گرفتند و در این جهان به عذاب هلاکت دچار شدند و عذاب اخروی شان هم سر جای خودش هست.
در این پاراگراف شرحی میدهد که عاقبت اخروی این قبیل افراد چگونه خواهد بود و رفتار پسندیده نجات بخش این است که شخص علناً خود و دیگران را بسوی خدا بخواند و در این راه استقامت کند.
4 - سوالات
1- مکالمه شخص باپوستش (آیه21) چگونه است؟
2- آیه های22و23 گفتار کیست؟
3-درابتدای آیه های22و23موضوع کدام کلید تفسیری واقع شده؟
4-موضوع آیه های25و26مربوط به چه کسانی وچه زمانی است؟
5-آیا خداوند علم خودرا ازطریق موضوع آیه22میگیرد؟
6-درکدام قسمت عمد واصرار ولجبازی به وضوح ملاحظه میشود؟
7-درآیه29 «اضلّانا» یعنی چه؟ (آن دونفر؟ آن دوگروه؟ یا....؟)
8-آیا میتوانید سابقه ای برای موضوع آیه26درسوره های قبل نشان دهید؟
9 – از کلمه «تتنزّل» و نیز از دو کلمه «لاتخافوا» و «لاتحزنوا» چه؟
10 - «قول» (آیه33) به چه معنی است؟
11 - درآن روزها خود اعتراف واعلام ربوبیت انحصاری خداوند ، مستلزم تحمل آزارهایی بود . چه سابقه ای ازاین موضوع درسوره های قبل دارید؟
12 - چرا از میان صفات الهی «غفور و رحیم» ترجیح داده شده؟
13 – منظور از پنج کلمه اول آیه 31 چیست؟
14 – آیه های 25 و 31 شباهت زیادی به کدام آیه ها در سوره زخرف دارد؟
5 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها
سران مخالفان پیامبر (ص) خیلی به خودشان مطمئن بودند وگمانی به ضعیف شدن موقعیت خویش و قوی شدن احتمالی موقعیت آنحضرت نمی بردند (آیه 15) و مخالفتشان صرفا از روی لجبازی بود (آیه 17) و آنها «دور و بری» هائی برای خویش ترتیب داده بودند که فعالیتی ستاد مانند به آنها ارائه میکردند (آیه 25) و نفوذ تعالیم آنحضرت آنقدر گسترده شده بود که فعالان کفر را به کارهائی شبیه پخش پارازیت و فیلتر گذاری روی سخنان وحی وادار کرده بود (آیه 26) و شروع به ایجاد نوعی آزار و اذیت نسبت به پیروان آنحضرت کرده بودند (آیه 30) و آنحضرت در معرض رفتار های نامطلوبی از سوی فعالان کفر قرار میگرفته که آزرده خاطرشان میکرده و از آنجا که از لحاظ عِدّه و عُده دست پائین را داشت برای مهار جریان مذکور توصیه رفتاریِ «دفع به نیکوترین روش» را دریافت نموده است (آیات 34 تا 36)
6 - آیات برجسته این پاراگراف
یک ملاک مهم برای برجستگیِ آیات، شهرت آنها در نزد مردم است و این آیات از مشهور ترین های آیات قرآنی است.
آیات 21 تا 23 به دلایلی که بارها گفته ایم (اقبال هنرمندان و وعاظ و . . ) از آیات برجسته قرآنی است.
همچنین است آیات 30 تا 32.
7 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟
(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)
آیات 19 تا 24 از آنجا که «قیامتی» است، کلا بالاتر از ذهنیات هر بنی بشری است، و طبعا در مورد مخاطبان اولیه نیز همچنین.
همچنین است آیات 27 تا 29.
آیه 25 به آیاتی از علم وقدرت الهی اشاره دارد که بالاتر از ذهنیات مخاطبان اولیه، بلکه حتی مخاظبانِ کنونی است و لذا از ذهنیات مخاطبان اولیه بالاتر است.
آیه های 30 و 31 از این لحاظ که به مخلوقاتی اشاره کرده که حتی مانیز به آنها دسترسی نیافته و ذهنیتی از آنها نداریم، بالاتر از ذهنیات ما و طبعا مخاطبان اولیه نیز، هست.
8 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟
هشدار به اتخاذ رفتار نامطلوب و نشان دادن نتیجه بد آن، و تشویق به اتخاذ رفتار مطلوب و نشان دادن نتیجه خوب آن.
9 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟
غیر از آیه های 19 و 27 و 28، بقیه آیات این پاراگراف «برای اولین بار» است.
شرح مختصر
کلیدهای تفسیری
بحث متنی
آیات 21 تا 23 فرع بر ماقبل خویش اند.
در ابتدای آیه 25 واگذاری به مخاطب واقع شده است.
آیه 25 فرع بر 24 است.
آیه 27 فرع بر 26 و آیه 28 فرع بر 27 است . آیه 33 فرع بر ماقبل خویش است.
فعل خداوند قانونمند است
در آیه 25 خداوند چیزهایی را به خویش نسبت داده،درحالیکه بسیاردیده ایم که منظوراین است که سیستم هایی قرارداده ایم که چنین میکنند.
دراین مورد هم همینطوراست بطوریکه سوژه مورد نظر نمیتواند بگوید «تقصیر من نبود ، کار خدا بود»
موضوع آیه مذکور اینطور قابل فهم است که رفتار آنها آنطور بوده که میخواستند از اطرافیان خویش تاییدیه بگیرند و لذا اطرافیان خویش را تدریجاً چنان تغییر میدادند که در نهایت تعدادی «بله قربان گو» دور خویش جمع میکردند و آنها نیز همه اعمال گذشته شان را تحسین، و اعمال آینده شان را نیز برایشان زینت میدادند .
اعضاء به چه زبانی شهادت می دهند؟
در موضوع آیه 20، شهادت دادن اعضاء بدن علیه انسان از نوع «شهادت دادن زبانی» نیست، بلکه از نوع «شهادت دادن تکوینی» است.
مانند شهادتی که اعضاء بدن هر کس در «پزشکی قانونی» می دهد، یا شبیه زمین که از روی شواهدی مانند فسیل ها (و سایر انواع شواهدِ طبیعی) سرگذشت خود را بیان می کند.
ملائکه
در رابطه با آیه 30، مفهوم ملائکه با آنچه ما بطور سنتی تصور می کنیم (که مثلاً یک دختر قشنگ است و دو عدد بال در ناحیه کتفش روئیده و بال زنان هر جا می خواهد می رود ) تفاوت زیادی دارد.
ملائکه در حقیقت «کارگزاران گردش امور مختلف جهان» هستند.
مثلاً تصوری که ما از مفهوم «نیروی جاذبه» داریم به ملائکه نزدیکتر است تا آن تصور سنتی که عرض شد.
در این آیه، با توجه به «وسوسه»ای که در سوره ناس و جاهای دیگر دیدیم و آدمی همواره دچار آن است، در اینجا مفهوم این نوع ملائکه باید چیزی شبیه مفهوم «نیروهای عقلانی و استدلالی» باشد که در جهت «مبارزه عقلانی» با «وسوسه های شیطانی» دائماً در ذهن آدمی در چالشند!
ترجمه تفسیریِ آزاد
و روزي که دشمنان خدا را بسوي آتش برانند و آنها را دستجمعي در يکجا جمع کنند (19) تا اينکه به نزد آن رسند و در آنجا گوششان و چشمهايشان و پوستشان راجع به آنچه انجام ميدادند عليه آنها شهادت دهند (20) آنها به پوستهايشان ميگويند چرا عليه ما شهادت ميدهيد؟ جواب ميدهند خداوند ما را به سخن در آورده، و او کسی است که همه چيز را به سخن در میآورد و در ابتدا هم همو شماها را آفريده و بسوي او بازميگرديد (21) به آنها خطاب میشود شما از اينکه مبادا گوش و چشم و پوستتان عليه شما شهادت دهند نگرانیی نداشتید و گناهانتان را پنهان نميکرديد بلکه چنين گمان ميکرديد که خداوند به بسياري از اعمالتان دانا نيست (22) و همين گمانتان به پروردگارتان بود که نابودتان کرد و از خسارت ديدگان شديد (23) در آن اوضاع و احوال اگر آنها صبر کنند آتش جايگاهشان است و اگر هم معذرت خواهي کنند فايده اي برايشان نخواهد داشت (24) علت اینکه آنها اینطور شدند این بود که برای خویش نزديکان بد برگرفتند و آنها آنچه را که برای آینده در سر می پروراندند و نيز آنچه را که درگذشته شان بود برايشان جلوه و زينت میدادند و در نتيجه آنچه که بر سر اقوامي از جن و انس که قبل از آنها درگذشته اند آمده بود بر سر اينها هم آمد و آنهم اين بود که دچار خسران شدند (25) و فعالان کفر میگویند به اين قرآن گوش ندهيد و در آن سر و صدا کنيد شايد غالب شويد (26) پس حتمأ به آنان عذابي شديد مي چشانيم و حتمأ جزاي بدترين کارهائي را که ميکردند به آنها ميدهيم (27) اينطور است که جزاي دشمنان خداوند آتش است که در آن جاودانند، و به آنان تفهیم میشود که اين جزائي است در مقابل انکاري که نسبت به آيات ما مينمودید (28) وکافران در آن شرایط اخروی و عذاب ميگويند پروردگارا! آن کساني از جن و انس را که گمراهمان کردند نشانمان ده تا آنها را زير لگدهای خویش بگذاريم تا از جمله پست ترين ها گردند (29) این اوضاع کافران است اما کسانی هم هستند که در زندگی دنیا ميگويند پروردگارمان خداوند است و آنگاه بر این سخن استقامت مي ورزند، آنها کسانی هستند که فرشتگان پي در پي بر آنها نازل ميگردند و در مقابل مشکلاتِ این جهت گیری شان به آنها دلداری میدهند که نترسيد و اندوهگين نباشيد و به بهشتي که وعده تان ميدهند شاد باشيد (30) ما در زندگي دنيا و همچنين در آخرت دوستان شمائيم. در آن هر چه دلتان بخواهد و بلکه هر چه طلب کنيد خواهيد داشت (31) که پيشکشیي است از جانب خداوندِ آمرزشگرِ مهربان (32) و چه قولی بهتر است از قول کسی که بسوي خدا ميخوانَد و عمل شايسته ميکند و ميگويد من از مسلمين هستم؟ (33)