پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره را (یعنی «درس» سوره را)  در قسمت اول ارائه کرده ایم که مطابق ذیل است:

درس: با کفار ومنافقان به سختي مقابله کنيد و به انها سخت بگيريد که پيروزي دنيوي و بهشت اخروي پاداشتان خواهد بود.

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب: ای مسلمانان! درباره جهاد جدی باشید و با کافرانِ همسايگي تان و يهوديان و مسيحيان مقابله کنيد.

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

قَاتِلُواْ الَّذِينَ لاَ يُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَلاَ بِالْيَوْمِ الآخِرِ وَلاَ يُحَرِّمُونَ مَا حَرَّمَ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَلاَ يَدِينُونَ دِينَ الْحَقِّ مِنَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ حَتَّى يُعْطُواْ الْجِزْيَةَ عَن يَدٍ وَهُمْ صَاغِرُونَ ﴿29﴾

ریزدرب: ای مسلمانان! با کافرانِ با این مشخصات کارزار کنید

2

وَقَالَتِ الْيَهُودُ عُزَيْرٌ ابْنُ اللّهِ وَقَالَتْ النَّصَارَى الْمَسِيحُ ابْنُ اللّهِ ذَلِكَ قَوْلُهُم بِأَفْوَاهِهِمْ يُضَاهِؤُونَ قَوْلَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِن قَبْلُ قَاتَلَهُمُ اللّهُ أَنَّى يُؤْفَكُونَ ﴿30﴾ اتَّخَذُواْ أَحْبَارَهُمْ وَرُهْبَانَهُمْ أَرْبَابًا مِّن دُونِ اللّهِ وَالْمَسِيحَ ابْنَ مَرْيَمَ وَمَا أُمِرُواْ إِلاَّ لِيَعْبُدُواْ إِلَهًا وَاحِدًا لاَّ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ سُبْحَانَهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ ﴿31﴾ يُرِيدُونَ أَن يُطْفِؤُواْ نُورَ اللّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَيَأْبَى اللّهُ إِلاَّ أَن يُتِمَّ نُورَهُ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ ﴿32﴾ هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ ﴿33﴾

ریزدرب: ای مسلمانان! یهودیانی که چنین اند کافرند

3

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِنَّ كَثِيرًا مِّنَ الأَحْبَارِ وَالرُّهْبَانِ لَيَأْكُلُونَ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَيَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ اللّهِ وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلاَ يُنفِقُونَهَا فِي سَبِيلِ اللّهِ فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِيمٍ ﴿34﴾ يَوْمَ يُحْمَى عَلَيْهَا فِي نَارِ جَهَنَّمَ فَتُكْوَى بِهَا جِبَاهُهُمْ وَجُنوبُهُمْ وَظُهُورُهُمْ هَذَا مَا كَنَزْتُمْ لأَنفُسِكُمْ فَذُوقُواْ مَا كُنتُمْ تَكْنِزُونَ ﴿35﴾

ریزدرب: البته علت عمده رفتارهای ناپسند چنین یهودیان و مسیحیانی علماء فاسدشان هستند

4

إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِندَ اللّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا فِي كِتَابِ اللّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَات وَالأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ فَلاَ تَظْلِمُواْ فِيهِنَّ أَنفُسَكُمْ وَقَاتِلُواْ الْمُشْرِكِينَ كَآفَّةً كَمَا يُقَاتِلُونَكُمْ كَآفَّةً وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ ﴿36﴾ إِنَّمَا النَّسِيءُ زِيَادَةٌ فِي الْكُفْرِ يُضَلُّ بِهِ الَّذِينَ كَفَرُواْ يُحِلِّونَهُ عَامًا وَيُحَرِّمُونَهُ عَامًا لِّيُوَاطِؤُواْ عِدَّةَ مَا حَرَّمَ اللّهُ فَيُحِلُّواْ مَا حَرَّمَ اللّهُ زُيِّنَ لَهُمْ سُوءُ أَعْمَالِهِمْ وَاللّهُ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ ﴿37﴾

ریزدرب: ای مسلمانان! حرام بودن جنگ در ماه های حرام، از سنت های اساسی الهی است، و رعایت نکردن آن، کفر است

6

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ مَا لَكُمْ إِذَا قِيلَ لَكُمُ انفِرُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ اثَّاقَلْتُمْ إِلَى الأَرْضِ أَرَضِيتُم بِالْحَيَاةِ الدُّنْيَا مِنَ الآخِرَةِ فَمَا مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا فِي الآخِرَةِ إِلاَّ قَلِيلٌ ﴿38﴾ إِلاَّ تَنفِرُواْ يُعَذِّبْكُمْ عَذَابًا أَلِيمًا وَيَسْتَبْدِلْ قَوْمًا غَيْرَكُمْ وَلاَ تَضُرُّوهُ شَيْئًا وَاللّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴿39﴾ إِلاَّ تَنصُرُوهُ فَقَدْ نَصَرَهُ اللّهُ إِذْ أَخْرَجَهُ الَّذِينَ كَفَرُواْ ثَانِيَ اثْنَيْنِ إِذْ هُمَا فِي الْغَارِ إِذْ يَقُولُ لِصَاحِبِهِ لاَ تَحْزَنْ إِنَّ اللّهَ مَعَنَا فَأَنزَلَ اللّهُ سَكِينَتَهُ عَلَيْهِ وَأَيَّدَهُ بِجُنُودٍ لَّمْ تَرَوْهَا وَجَعَلَ كَلِمَةَ الَّذِينَ كَفَرُواْ السُّفْلَى وَكَلِمَةُ اللّهِ هِيَ الْعُلْيَا وَاللّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ ﴿40﴾ انْفِرُواْ خِفَافًا وَثِقَالاً وَجَاهِدُواْ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿41﴾

ریزدرب: ای مسلمانان! در موضوع کارزار با کافران، پیامبر را پیروی وکمک کنید

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 – از اول تا اینجا

در پاراگراف 1 می فرماید : ای مسلمانان ! اینک که دیگر شرک برافتاده ، با «سران» کفرمبارزه کنید .

در پاراگراف 2 می فرماید : ای مسلمانان ! این دین این پیروزی رابرایتان فراهم کرد ، دراین دین عمیق ترشوید ، تا هردو جهان تان بهبود بیابد .

در این پاراگراف می فرماید : ای مسلمانان ! با اهل کتاب نیزکه مانند مشرکان به باطل دعوت میکنند  و مانع آشکاریِ حقایق هستند مبارزه کنید تا به راه حق بیایند و در احکام خداوند تفسیر «من عندی» نکنید و و جهاد به همراه رسول خدا(ص) رابسیار جدی بگیرید و هر چه درتوان دارید دراین راه بگذارید .

4 = سوالات

1 – آیا برای فهم آیه های 29 تا 35 الگوی «پرداختن به دشمنان کوچکتر پس از یکسره کردن کار دشمن بزرگتر» مناسب است؟

2 - چه شباهتی متصور است بین مشرکان و یهود و نصارا ؟  (شرک خفی؟ تغییر ظاهر و حفظ باطن شرک؟ یا . . ؟)

3 - «کفروا من قبل» (آیه 30) اشاره به چه کسانی دارد؟

1-منظور از «عندالله» (آیه36) چیست؟

2-«کتاب الله» (همان آیه) چطور؟

3-منظور از «ذلک» (همان آیه) چیست؟

5 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

اینک کار مشرکان رسمی پایان یافته ، اما ماده اصلی شرک که واسطه تراشیدن بین خلق و خدا باشد  و تعدادی کاهن و راهب خود را واسطه بین خلق وخدا جابزنند و از مردم اموال و انفسش شان را در خدمت خویش طلب کنند (آیه 34) ، هنوز موجود است ، و آیه 29 میگوید اینها را بصورت تنزل جایگاه (جزیه ، صاغرون) در کنترل نگهدارید تا کم کم استحاله شوند ، و گرنه ، اینها ماهیتا منافع شان با منافع مشرکان رسمی شباهت دارد ، و به همین علت ، اینها ، دشمنان بالقوه دین حق می باشند و شما باید حواستان به اینها باشد .

به عبارت دیگر ، درست است که اسم شرک ورافتاده ، اما ، رسمش باقی است .

آیه 36 اشاره به همان چهار ماهی دارد که جنگ در آنها حرام است (محرم و صفر و ذیقعده و رجب) اما اکثراعراب آن زمان که قبایل صحرانشین بودند و معیشتی جز شکار و راه­زنی و غارت نداشتند اقتصادشان بر مبنای جنگ بود و لذا گاهی که درگیر جنگی می­شدند و می­دیدند به ماه­های حرام برخورد نموده، جنگ را تعطیل نمی­کردند بلکه حرمت ماه را به تأخیر می­انداختند اما طوری برخورد می­کردند که چهار ماه بودن تعداد ماه­های حرام محفوظ بماند.

لابد آنها درنزد خوداینطور فکرمیکردند که خدا جنگ درچهارماه راحرام کرده ، حالاچه فرقی میکندکه این ماه ها چه ماه هائی باشند ، لذا حالا که ما درحال جنگ هستیم و امید پیروزی هم داریم حیف است دست ازجنگ بکشیم ، والبته بعدا سرفرصت در یک ماه های دیگری دست ازجنگ می کشیم تاهم به کار خودمان رسیده باشیم و هم احترام خدا رانگهداشته باشیم !

آیه میگوید ای مسلمانان ! درماه های حرام «جنگ» حرام است ، اما این چه ربطی به دفاع دارد؟ (توجه کنیدبه جمله كَمَا يُقَاتِلُونَكُمْ كَآفَّةً )

با توجه به اینکه این سوره پس از فتح مکه نازل شده ، از دو آیه 36 و 37 بر میآید که برخی مسلمانان ، در برخی نقاط ، حتی پس از فتح مکه نیز ، مورد هجوم برخی از عقب مانده های ذهنی قبایل مشرک قرار میگرفتند که اهمیت سقوط پایگاه اصلی شرک در مکه را درک نکرده بودند .

از آیات 38 تا 41 فهمیده میشود در روزهای نزول این آیات جنگ دفاعیی محتمل بوده که آنحضرت دعوت به آماده شدن مسلمانان کرده بود و با واکنش درخور مواجه نشده بود .

6 - پیشگوئی های تحقق یافته

در آیه 33 میفرماید : هموست كه رسولش را با دين حق فرستاد که آنرا برهمه دين ها غالب گرداند ولو اينکه مشرکان نپسندند.

درست درآمدن پیشگوئی فوق را قبلا در سوره صف دیدیم.

در آیه 40 که اشاره به جنگ تبوک دارد پیشگوئی مربوط درست در آمد .

7 - آیات برجسته این پاراگراف

آیه های 32 و 33 به دلیل های پیشگفته مکرر از آیات برجسته قرآنی است.

نیر آیه 34.

همچنین آیه 40.

8 - آیات مشکل

قسمت نخست آیه 36 از این لحاظ که مفسران در تفسیرش سخنان مختلف و متفاوت و بعضا متضادی گفته اند در زمره آیات مشکل قرآنی است.

9 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیه 35 از آنجا که «قیامتی» است، کلا بالاتر از ذهنیات هر بنی بشری است، و طبعا در مورد مخاطبان اولیه نیز همچنین.

قسمت نخست آیه 36 از این لحاظ که به آفرینش اشاره دارد، از آنجا جزئیات مکانیزمش برای ما روشن نیست، بالاتر از ذهنیات ما است، چه رسد به مردم 1400 سال قبل.

10 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما .

11 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

ای مسلمانان! درباره جهاد جدی باشید و با کافران همسايگي تان و يهوديان و مسيحيان مقابله کنيد.

12 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

غیر از آیه های 32 و 33 ، بقیه آیه های این پاراگراف «برای اولین بار» است.

شرح مختصر

کلیدهای تفسیری

دریافت­های کوتاه مستقیم

آیه 29: چطور ممکن است کسی اهل کتاب باشد اما به خدا و آخرت ایمان نداشته باشد؟

منظور آیه مذکور، ایمان واقعی است نه زبانی. زیرا اگر آنها ایمان واقعی می­داشتند باید به آنچه که در کتابهای خودشان بود عمل می­کردند و به یاری پیامبر می ­شتافتند و او را تصدیق می­کردند نه اینکه برعکس عمل کنند و با دشمنان آنحضرت و کافران مشرک برای ازبین بردن منادی توحید همدست شوند.
آیه 29: اما با وجود همه مطالبِ نامطلوب فوق، اسلام نابودی دین آنها را نمی­خواهد و آن «مالیات سرانه برای ماندن به ادیان خویش» نیز مبلغ جزئیی بود و هدف اسلام در حقیقت همان خواری و موضع پست ظاهری بود که آنها داشته باشند تا کم کم و بتدریج اصلاح ساختار دهند و مسلمانان شوند.

آیه 30: عزیر همان کسی است که در اواخر سوره بقره داستانش نقل شد که خداوند او را بمدت صد سال میرانده و پس از آن دوباره زنده کرده بود و یهودیان او را «پسر خدا» خواندند.

اهل کتاب با مشرکان فرق اساسی دارند

چنانکه می­دانیم شرک کاملاً و از اساس باطل است اما ادیان مختلفی که آنها را اهل کتاب می­دانیم، از اساس حق بودند و انحراف­ها در آنها بعداً پیدا شد و آنقدر هم زیاد شد که واقعاً آنها را به باطل مطلق نزدیک­تر کرد تا به حق.

اما با وجود این، «دعوت» آنها به باطل نیست یعنی «شعار» باطل را نمی­دهند.

 لذا خداوند نابود کردن آنها را نمی­خواهد بلکه اصلاح و بهبود محتوائی آنها را می­خواهد و مطالب این پاراگراف، بخوبی این موضوع را نشان می­دهد.

پیامبر(ص) به «یار غار» کمک می­کرد، نه او به پیامبر(ص)

در آیه 40 «یار غار»ی که به او اشاره شده ، کمکی به پیامبر نبوده بلکه پیامبر کمک او بوده که او را دلداری می­داده ، و منظور آیه این است که بدون اینکه هیچ کمکی از راه ­هائی که شما می­شناسید ، به پیامبر بشود و آنحضرت در سخــت­ترین موقعیت بود،خداوند او را به اینجا رساند که در مأموریتش موفق است و بینی دشمنان بزرگ خود را بخاک مالیده است.

ترجمه تفسیریِ آزاد

ای مسلمانان! با آنانکه از اهل کتابند و به خدا و آخرت ايمان ندارند و آنچه را که خدا و رسولش حرام کرده حرام نميدانند و به دين حق نمي گروند بجنگيد تا اينكه با دست خويش جزيه دهند و سرافکنده باشند (29) و يهوديان ميگويند عُزير پسر خداست و مسيحيان ميگويند مسيح پسر خداست . اين سخن آنهاست که به زبان خويش ميگويند . شبيه گفتار کافران قبل است . خدا بكشدشان چگونه از حق منحرف ميشوند (30) يهوديان روحانيان ، و مسيحيان رهبانان خويش و نيز عيسي پسر مريم را ، بجاي خداوند به پروردگاري برگرفتند ، در حاليکه جز اين مامور نبودند که خداي واحد را بپرستند که خدائي جز او نيست و از آنچه با او شريک ميگيرند منزه است (31) ميخواهند نور خدا را بادهانهايشان خاموش کنند و خداوند جز اين را نمي پذيرد که نورش را کامل کند ولو اينکه کافران نپسندند (32) هموست كه رسولش را با دين حق فرستاد که آنرا برهمه دين ها غالب گرداند ولو اينکه مشرکان نپسندند (33) اي مسلمانان! بسياري از روحانيون يهودي و رهبانان مسيحي اموال مردم را به باطل ميخورند و از راه خدا باز ميدارند ، و تو ای پیامبر! کساني را که طلا و نقره جمع نموده و در راه خدا خرج نمي کنند به عذابي دردناک وعده شان ده (34) عذابی که در روز قیامت خواهند دید که در آن روز آن طلاه و نقره ها را در آتش جهنم سرخ نموده و با آن پيشاني هايشان و پهلوهايشان و پشتهايشان را داغ بنهند و به آنان گفته شود که اين چيزي است که براي خود جمع کرده بوديد، اكنون بچشيد آنچه را که انباشته بوديد (35) ای مسلمانان! تعداد ماه ها نزد خدا و در کتاب وي دوازده ماه است ، از همان روزي که آسمانها و زمين را آفريد چنین بوده ، و از آن ماه ها در چهارتايش جنگ حرام است . اين یکی از احکام دين استوار است . پس در آن ماه ها به خويش ظلم مکنيد که به جنگ بپردازید و همگيتان با مشرکان بجنگيد همانطور که همگيشان با شما مي جنگند و بدانيد که خداوند با تقوا پيشگان است (36) جز اين نيست که به تاخير انداختن حرمت جنگ در ماه حرام زيادت در کفر است که کافران به آن گمراه ميشوند که يک سال آن را حرام و يکسال حلالش ميدارند ، تا تعداد آنچه را که خداوند حرام کرده يکسان کنند . بدي اعمالشان برايشان زينت داده شده و خداوند کافران را هدايت نمي کند (37) اي مسلمانان! چه تان شده که وقتي به شما گفته ميشود در راه جهاد برای خدا رهسپار شويد بسوي زمين سنگين شده ايد؟ آيا به زندگي دنيا در مقابل آخرت راضي شده ايد؟ در حاليکه برخورداري زندگي دنيا در قبال آخرت جز چيز کمي نيست (38) اگر به جهاد رهسپار نشويد به عذابي دردناک عذابتان نموده و مردمي ديگر را جايگزين شما ميکند و ضرري به او نميزنيد و خداوند به هر چيز تواناست (39) اگر این پیامبر را ياري نکنيد البته خداوند ياريش کرده، همان موقعي که کافران راهی برایش باقی نگذاشته بودند مگر اینکه از سرزمین مالوفش فرار کرده و در مسیر هجرت همراه با یکنفر دیگر در آن غار پنهان شود، آن هنگام که در غار بودند و او به همراهش ميگفت اندوهگين مباش که خدا با ما است. آنگاه خداوند آرامش خويش را براو نازل کرد و او را با لشگرياني که نمي ديدند ياري داد و کلمه کافران را فروتر و کلمه خويش را بالاتر قرار داد و خداوند عزيز حکيم است (40) لذا ای مسلمانان! چه سبکبار و چه گرانبار، به جهاد رهسپار شوید، و با جان و مالهاتان در راه خدا جهاد کنيد. اين برايتان بهتر است اگر بدانيد (41)