پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره را (یعنی «درس» سوره را)  در قسمت اول ارائه کرده ایم که مطابق ذیل است:

درس: با کفار ومنافقان به سختي مقابله کنيد و به آنها سخت بگيريد، که پيروزي دنيوي و بهشت اخروي پاداشتان خواهد بود.

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب: شرح بعضی از رفتارهای منافقانه در موضوع جهاد و دستور دفع توطئه­شان.

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

لَوْ كَانَ عَرَضًا قَرِيبًا وَسَفَرًا قَاصِدًا لاَّتَّبَعُوكَ وَلَكِن بَعُدَتْ عَلَيْهِمُ الشُّقَّةُ وَسَيَحْلِفُونَ بِاللّهِ لَوِ اسْتَطَعْنَا لَخَرَجْنَا مَعَكُمْ يُهْلِكُونَ أَنفُسَهُمْ وَاللّهُ يَعْلَمُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ ﴿42﴾ عَفَا اللّهُ عَنكَ لِمَ أَذِنتَ لَهُمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكَ الَّذِينَ صَدَقُواْ وَتَعْلَمَ الْكَاذِبِينَ ﴿43﴾ لاَ يَسْتَأْذِنُكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ أَن يُجَاهِدُواْ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ وَاللّهُ عَلِيمٌ بِالْمُتَّقِينَ ﴿44﴾ إِنَّمَا يَسْتَأْذِنُكَ الَّذِينَ لاَ يُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَارْتَابَتْ قُلُوبُهُمْ فَهُمْ فِي رَيْبِهِمْ يَتَرَدَّدُونَ ﴿45﴾ وَلَوْ أَرَادُواْ الْخُرُوجَ لأَعَدُّواْ لَهُ عُدَّةً وَلَكِن كَرِهَ اللّهُ انبِعَاثَهُمْ فَثَبَّطَهُمْ وَقِيلَ اقْعُدُواْ مَعَ الْقَاعِدِينَ ﴿46﴾ لَوْ خَرَجُواْ فِيكُم مَّا زَادُوكُمْ إِلاَّ خَبَالاً ولأَوْضَعُواْ خِلاَلَكُمْ يَبْغُونَكُمُ الْفِتْنَةَ وَفِيكُمْ سَمَّاعُونَ لَهُمْ وَاللّهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ ﴿47﴾ لَقَدِ ابْتَغَوُاْ الْفِتْنَةَ مِن قَبْلُ وَقَلَّبُواْ لَكَ الأُمُورَ حَتَّى جَاء الْحَقُّ وَظَهَرَ أَمْرُ اللّهِ وَهُمْ كَارِهُونَ ﴿48﴾

ریزدرب: ای پیامبر! مگذار منافقان نسبت به تو «زرنگ بازی» در بیاورند

2

وَمِنْهُم مَّن يَقُولُ ائْذَن لِّي وَلاَ تَفْتِنِّي أَلاَ فِي الْفِتْنَةِ سَقَطُواْ وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِيطَةٌ بِالْكَافِرِينَ ﴿49﴾ إِن تُصِبْكَ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَإِن تُصِبْكَ مُصِيبَةٌ يَقُولُواْ قَدْ أَخَذْنَا أَمْرَنَا مِن قَبْلُ وَيَتَوَلَّواْ وَّهُمْ فَرِحُونَ ﴿50﴾ قُل لَّن يُصِيبَنَا إِلاَّ مَا كَتَبَ اللّهُ لَنَا هُوَ مَوْلاَنَا وَعَلَى اللّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ ﴿51﴾ قُلْ هَلْ تَرَبَّصُونَ بِنَا إِلاَّ إِحْدَى الْحُسْنَيَيْنِ وَنَحْنُ نَتَرَبَّصُ بِكُمْ أَن يُصِيبَكُمُ اللّهُ بِعَذَابٍ مِّنْ عِندِهِ أَوْ بِأَيْدِينَا فَتَرَبَّصُواْ إِنَّا مَعَكُم مُّتَرَبِّصُونَ ﴿52﴾ قُلْ أَنفِقُواْ طَوْعًا أَوْ كَرْهًا لَّن يُتَقَبَّلَ مِنكُمْ إِنَّكُمْ كُنتُمْ قَوْمًا فَاسِقِينَ ﴿53﴾ وَمَا مَنَعَهُمْ أَن تُقْبَلَ مِنْهُمْ نَفَقَاتُهُمْ إِلاَّ أَنَّهُمْ كَفَرُواْ بِاللّهِ وَبِرَسُولِهِ وَلاَ يَأْتُونَ الصَّلاَةَ إِلاَّ وَهُمْ كُسَالَى وَلاَ يُنفِقُونَ إِلاَّ وَهُمْ كَارِهُونَ ﴿54﴾ فَلاَ تُعْجِبْكَ أَمْوَالُهُمْ وَلاَ أَوْلاَدُهُمْ إِنَّمَا يُرِيدُ اللّهُ لِيُعَذِّبَهُم بِهَا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَتَزْهَقَ أَنفُسُهُمْ وَهُمْ كَافِرُونَ ﴿55﴾ وَيَحْلِفُونَ بِاللّهِ إِنَّهُمْ لَمِنكُمْ وَمَا هُم مِّنكُمْ وَلَكِنَّهُمْ قَوْمٌ يَفْرَقُونَ ﴿56﴾ لَوْ يَجِدُونَ مَلْجَأً أَوْ مَغَارَاتٍ أَوْ مُدَّخَلاً لَّوَلَّوْاْ إِلَيْهِ وَهُمْ يَجْمَحُونَ ﴿57﴾ وَمِنْهُم مَّن يَلْمِزُكَ فِي الصَّدَقَاتِ فَإِنْ أُعْطُواْ مِنْهَا رَضُواْ وَإِن لَّمْ يُعْطَوْاْ مِنهَا إِذَا هُمْ يَسْخَطُونَ ﴿58﴾ وَلَوْ أَنَّهُمْ رَضُوْاْ مَا آتَاهُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَقَالُواْ حَسْبُنَا اللّهُ سَيُؤْتِينَا اللّهُ مِن فَضْلِهِ وَرَسُولُهُ إِنَّا إِلَى اللّهِ رَاغِبُونَ ﴿59﴾ إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاء وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِّنَ اللّهِ وَاللّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ﴿60﴾ وَمِنْهُمُ الَّذِينَ يُؤْذُونَ النَّبِيَّ وَيِقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ قُلْ أُذُنُ خَيْرٍ لَّكُمْ يُؤْمِنُ بِاللّهِ وَيُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِينَ وَرَحْمَةٌ لِّلَّذِينَ آمَنُواْ مِنكُمْ وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ رَسُولَ اللّهِ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ ﴿61﴾ يَحْلِفُونَ بِاللّهِ لَكُمْ لِيُرْضُوكُمْ وَاللّهُ وَرَسُولُهُ أَحَقُّ أَن يُرْضُوهُ إِن كَانُواْ مُؤْمِنِينَ ﴿62﴾ أَلَمْ يَعْلَمُواْ أَنَّهُ مَن يُحَادِدِ اللّهَ وَرَسُولَهُ فَأَنَّ لَهُ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِدًا فِيهَا ذَلِكَ الْخِزْيُ الْعَظِيمُ ﴿63﴾ يَحْذَرُ الْمُنَافِقُونَ أَن تُنَزَّلَ عَلَيْهِمْ سُورَةٌ تُنَبِّئُهُمْ بِمَا فِي قُلُوبِهِم قُلِ اسْتَهْزِؤُواْ إِنَّ اللّهَ مُخْرِجٌ مَّا تَحْذَرُونَ ﴿64﴾ وَلَئِن سَأَلْتَهُمْ لَيَقُولُنَّ إِنَّمَا كُنَّا نَخُوضُ وَنَلْعَبُ قُلْ أَبِاللّهِ وَآيَاتِهِ وَرَسُولِهِ كُنتُمْ تَسْتَهْزِؤُونَ ﴿65﴾ لاَ تَعْتَذِرُواْ قَدْ كَفَرْتُم بَعْدَ إِيمَانِكُمْ إِن نَّعْفُ عَن طَآئِفَةٍ مِّنكُمْ نُعَذِّبْ طَآئِفَةً بِأَنَّهُمْ كَانُواْ مُجْرِمِينَ ﴿66﴾ الْمُنَافِقُونَ وَالْمُنَافِقَاتُ بَعْضُهُم مِّن بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمُنكَرِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمَعْرُوفِ وَيَقْبِضُونَ أَيْدِيَهُمْ نَسُواْ اللّهَ فَنَسِيَهُمْ إِنَّ الْمُنَافِقِينَ هُمُ الْفَاسِقُونَ ﴿67﴾ وَعَدَ الله الْمُنَافِقِينَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْكُفَّارَ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيهَا هِيَ حَسْبُهُمْ وَلَعَنَهُمُ اللّهُ وَلَهُمْ عَذَابٌ مُّقِيمٌ ﴿68﴾ كَالَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ كَانُواْ أَشَدَّ مِنكُمْ قُوَّةً وَأَكْثَرَ أَمْوَالاً وَأَوْلاَدًا فَاسْتَمْتَعُواْ بِخَلاقِهِمْ فَاسْتَمْتَعْتُم بِخَلاَقِكُمْ كَمَا اسْتَمْتَعَ الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ بِخَلاَقِهِمْ وَخُضْتُمْ كَالَّذِي خَاضُواْ أُوْلَئِكَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِي الُّدنْيَا وَالآخِرَةِ وَأُوْلَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ ﴿69﴾

ریزدرب: نکوهش منافقان از طریق ذکر صفاتشان و ارائه هشدارِ  بدعاقبتی به آنان

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 – از اول تا اینجا

در پاراگراف 1 می فرماید : ای مسلمانان ! اینک که دیگر شرک برافتاده ، با «سران» کفرمبارزه کنید .

در پاراگراف 2 می فرماید : ای مسلمانان ! این دین این پیروزی رابرایتان فراهم کرد ، دراین دین عمیق ترشوید ، تا هردو جهان تان بهبود بیابد .

در پاراگراف 3 می فرماید : ای مسلمانان ! با اهل کتاب نیزکه مانند مشرکان به باطل دعوت میکنند  و مانع آشکاریِ حقایق هستند مبارزه کنید تا به راه حق بیایند و در احکام خداوند تفسیر «من عندی» نکنید و و جهاد به همراه رسول خدا(ص) رابسیار جدی بگیرید و هر چه درتوان دارید دراین راه بگذارید .

در این پاراگراف می فرماید : ای مسلمانان ! و ای پیامبر! بامنافقان کمتر مدارا و بیشترصراحت به خرج بدهید .

4 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

چنانکه در پاراگراف قبل دیدیم یک جنگ دفاعی در پیش بوده و آنحضرت فراخوان آمادگی داده بودند و طبق معمول منافقان «اجازه میخواستند» که «ایندفعه» را هم بجای خویش بنشینند و آنحضرت هم مطابق نرمخوئی معهود خویش اجازه داده بودند ، که ایندفعه عتاب الهی را در پی داشت (آیه 43) و شدیدترین نکوهش ها نسبت به آنها را نیز ، همراه با معرفی شخصیت شان و روشهای معمولشان (آیات 44 تا 54 و 56 تا 59 و 61 تا 67 ) و خاستگاه و ثروتشان و رفاه شان (آیه 55) و عاقبت اخروی و نتایج این نوع رفتارهایشان در همین جهان (آیه های 68 و 69)

5 - در این پاراگراف، کدام فقرات، فوق ذهنیات معاصران نزول است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیه های 49 و 61 و 63 و 68 و 69 «قیامتی» است، و هیچ بنی بشری تجربه اش را ندارد، و قبل از قیامت نخواهد داشت، لذا، چه در آن روزهای نزول وحی و چه الی یوم القیامه بالاتر از ذهنیات بشر خواهد بود.

6 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما .

7 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

شرح بعضی از رفتارهای منافقانه در موضوع جهاد و دستور دفع توطئه­شان.

8 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

با توجه به ترتیب نزول سوره ها ، تقریبا تمام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است .

شرح مختصر

کلیدهای تفسیری

بحث متنی

آیه 60 بدون اینکه فرع بر آیه­ای باشد پرانتزی است.

دریافت­های کوتاه مستقیم

آیه 60: «مأموران انجام آن» یعنی دستمزد و هزینه اشخاص و سازمانی که «صدقات» مذکور را جمع­آوری، و به مواردش برساند.

آیه 60: «برای دلجوئی» یعنی از رئوس مخالفان اسلام کسانی هستند که اگر پولی ، هدیه­ای، و چشم روشنی­ای، به آنان برسد جذب می­شوند و دست از دشمنی بر می­دارند.

منافقان عجب موجودات خبیثی بودند

میتوان گفت صددرصد آیات این پاراگراف طولانی در باره برخی صفات و افعال منافقان است.

که شمه از آن اینها است:

1 - همراه نشدن با آنحضرت و مسلمانان در مواقع مشکلات و بحرانی (آیه 42)

2 - دروغگوئی (همان آیه)

3 - سوء استفاده از خلاق حائی ئ نرمخوئی آنحضرت (ایه 43)

4 - بی ایمانی (آیه 45)

5 - جاسوسی برای دشمن و کار شکنی برای اردوی ایمان (آیه 47)

6 – سعی در وارونه جلوه دادن امور برای آنحضرت (آیه 48)

7 – سخن دروغ گذاشتن در دهان آنحضرت (آیه 49)

8 – ناخیرخواهی در مورد آنحضرت و خودپرستی (آیه 50)

9 – کفر (آیه 55)

10 - قسم دروغ (آیه 56 و 62)

11 – فرار از جنگ (آیه 57)

12 – پرخاش و عیبگیری از آنحضرت (آیه 58)

13 – اذیت کردن آنحضرت و عیبجوئی از او (آیه 61)

14 – توجیهِ به دروغِ اعمال خویش (آیه 65 و66)

15 – نهی از معروف و امر به منکر (آیه 67)

تازه ما که به خلاصه نویسی عادت داریم اینقدر شده و اگر میخواستیم حق مطلب را ادا کنیم چندبرابر فوق میشد!

ما فکر میکنیم آنحضرت مورد لطف و مرحمت الهی واقع شد و وحیی به او شد و این قرآن نازل شد و چه و چه، نگو که آنحضرت چه خون دلی خورد در اینهمه سال!

ترجمه تفسیریِ آزاد

ای پیامبر! اگر غنيمتي نزديک و سفري کوتاه باشد حتما پيرويت ميکردند وليکن آن راه بنظرشان دور و سخت مي آيد و بزودي به خدا سوگند ميخورند كه اگر استطاعت ميداشتيم حتما همراه شما برای جهاد خارج ميشديم، خود را هلاک مي کنند و خداوند ميداند دروغ ميگويند (42) ای پیامبر! خدا ببخشدت! پيش از اينکه راستگويان برايت مشخص شوند و دروغگويان را بشناسي چرا اجازه شان دادي که در مساکن شان بمانند و با تو برای جهاد خارج نشوند؟ (43) آنهائي که به خدا و روز آخرت ايمان دارند از تو اجازه نميگيرند که با اموالشان و جانهايشان جهاد کنند و خداوند به حال تقوا داران داناست (44) فقط کساني که به خدا و روز آخرت ايمان ندارند از تو اجازه عدم خروج ميخواهند و دلشان شک دارد و در ترديد خويش سرگردانند (45) و اگر تصميم به خروج داشتند براي آن تهيه اي ميديدند وليکن خداوند برانگيختنشان را خوش نداشت و بازشان داشت و مقرر شد با نشستگان بنشينند (46) اگر با شما خارج هم ميشدند جز خرابي در کار شما نمي افزودند و در بين شما براي شرّ مي شتافتند و فتنه بوجود مي آوردند و در ميان شما براي آنها خبر چيني ميکردند و خداوند به حال ظالمان داناست (47) البته قبلا هم دنبال فتنه بودند و کارها را برتو وارونه میکردند تا اينکه حق آمد و امر خدا غالب شد و آنها آن را دوست نداشتند (48) و از آنان کساني هستند که ميگويند اجازه ام ده و مرا به فتنه ميانداز، بدانيد در فتنه افتاده اند و جهنم بر کافران احاطه دارد (49) اگر چيز خوبي به تو برسد ناراحت ميشوند واگر چيز بدي به تو برسد ميگويند ما صلاح کار خود را قبلا در نظر گرفته بوديم و با خوشحالي برميگردند (50) بگو چيزي بما نميرسد مگر آنچه خداوند برايمان مقرر کرده ، همو سرپرست ما است و مومنان بايد بر خدا توکل کنند (51) بگو آيا انتظار داريد جز يکي از دو چيز خوب بما برسد؟ و ما انتظار داريم که خداوند عذابي از جانب خويش يا بدست ما به شما برساند . پس شما منتظر باشيد و ما نيز منتظر ميمانيم (52) بگو انفاق کنيد ، چه با تمايل و چه با ناراحتي . خداوند هرگز از شما قبول نخواهد کرد زيرا که شما مردمي نافرمانيد (53) و چيزي مانع قبول انفاقشان نشد جز اينکه به خدا و رسولش کافرند و به نماز جز با کسالت نمي آيند و انفاق هم جز با کراهت نمي کنند (54) پس اموالشان و اولادشان تو را به شگفت نياندازد . جز اين نيست که خداوند ميخواهد در زندگي دنيا بوسيله آن عذابشان کند و جانشان برود و کافر باشند (55) و به خدا قسم ميخورند که از شما هستند ولي از شما نيستند و مردمي پراکنده اند (56) اگر پناهگاهي يا غارهائي يا گريزگاهي مي يافتند حتما با شتاب بسوي آن مي شتافتند (57) و از آنها کساني هستند که درباره صدقات نکوهشت مي کنند و اگر از آن به آنان داده شود راضي ميشوند و اگر داده نشود خشمگين ميگردند (58) و اگر به آنچه خدا و رسولش به آنان ميدهند راضي ميشدند برايشان بهتر بود و مي بايد ميگفتند خداوند بسِ مان است و بزودي خداوند و رسولش از فضل خويش بما خواهند داد و ما بسوي خدا رغبت داريم (59) جز اين نيست که صدقات مخصوص فقراء ، و بيچارگان ، و مامورانِ آن ، و براي دلجوئي ، و براي آزادکردن بندگان ، و بدهکاران ، و در راه خدا ، و در راه ماندگان است، كه از جانب خدا تعيين شده و خداوند داناي حکيم است (60) و از آنها کساني هستند که پيامبر را اذيت مي کنند و ميگويند او خوش باور است بگو اين برايتان بهتر است . به خدا ايمان دارد و سخن مسلمانان را باور ميکند و رحمتي براي ايمان آوردگان شماست . و کساني که پيامبر را اذيت مي کنند عذابي دردناک خواهند داشت (61) به خدا قسم ميخورند که راضي تان کنند ، در حاليکه خداوند و رسولش به اينکه راضي شوند سزاوارترند اگر آنها مومن ميبودند (62) آيا نمي دانند کسي که با خدا و رسولش تندي کند سزايش جهنم است که در آن جاودان است و خواري عظيم هم همان است؟ (63) منافقان مي ترسند مبادا سوره اي عليه آنها نازل شود، و خبر از آنچه در دلهايشان هست بدهد . بگو مسخره کنيد و خداوند البته آنچه را که از آن ميترسيد بيرون خواهد آورد (64) و اگر از آنها بپرسي ميگويند داشتيم گفتگو و تفريح ميکرديم بگو آيا خدا و آياتش و رسولش را مسخره ميکرديد؟ (65) عذر خواهي نکنيد، البته که شما پس از ايمانتان کافر شديد . اگر طائفه اي از شما را هم عفو کنيم طائفه ديگري راعذاب خواهيم کرد زيرا که مجرم بوده اند (66) منافقان همسان همديگرند . به کار ناپسند امر مي کنند، و از کار پسنديده نهي مي کنند، و دستشان را از انفاق باز ميدارند. خدا را فراموش کردند و او نيز آنها را فراموش کرد، زيرا که منافقان نا فرمانند (67) خداوند به منافقان و کافران وعده آتش جهنم را داده که در آن جاودان باشند، همان بس شان است و خداوند لعنتشان کرده و عذابي پايدار خواهند داشت (68) مانند کساني که قبل از شما بودند که از شما قوي تر و مالدارتر و پر نفوس تر بودند ، و به آنچه نصيبشان بود برخوردار شدند و شما هم از نصيب خويش مانند آنان برخوردار شديد، و شما هم در باطل فرو رفتيد چنانكه آنان فرو ميرفتند ، اعمال آنها در دنيا و آخرت از بين رفت و آنها همان زيانکارانند (69)