پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره را (یعنی «درس» سوره را)  در قسمت اول ارائه کرده ایم که مطابق ذیل است:

درس: ساختن ثبوتي شخصيت مسلمانان از طريق صدور آيات احکامي و اخلاقي، و ساختن سلبي آنان از طريق ارائه الگوهاي لازم الاجتناب (مانند کفار و منافقان)

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب: پيامبران و صالحان که از درجه بالاي رشد شخصيتي برخوردار بودند آن را در اثر ايمان و تقوا کسب کردند و اگر هم در اثر ايمان و تقواي پدرانشان به ارث برده بودند با ايمان و تقواي خويش آن را حفظ کردند.

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

چنانکه تاکنون دیده اید، در هر پاراگراف تفسیری، عصاره محتوای پاراگراف را از یک «راه دوم» نیز استخراج میکردیم، که معمولا دیده میشد مطابقتِ معنا داری با استخراجِ از راه اول داشت.

اما، در پاراگراف هائی که کاملا «داستانی» است، ضرورتی در این کار احساس نمیشود، زیرا فهم پاراگراف های داستانی بسیار آسانتر است، و چون ما اهل صفحه زیاد کردن نیستیم، و با توجه به کیفیت خوانندگان مان رعایت اختصار را ترجیح میدهیم، در این نوع پاراگراف ها از آن صرفنظر میکنیم.

3 – از اول تا اینجا

در پاراگراف 1 میفرماید توجه به خداوند و نعمت وحي و دقت در محتواي قرآن کريم از سبب هاي اعتلاء شخصيت است و يکي دیگر از محورهاي ساخته شدن شخصيت ، درک ترجيح بهشت بر نعمت هاي فاني و توجه و استغفار است و اینکه کفار اعم از گذشتگان ومعاصران از رشد شخصيتي بازماندند و در دنيا و آخرت زيانکار شدند.

در پاراگراف 2 می فرماید : ای پیامبر ! توجه پیروانت را به این آیات و صفات وافعال الهی جلب کن و به نکوهش اهل کتاب پرداخته، که با علم و عمد در دین خدا اختلاف کردند و به آیات خدا کافر شدند و پیامبرشان و اهل عدالت را کشتند و از اینکه کتاب خدا بین آنها حکم کند سر ­پیچیدند و ای پیامبر به پیروانت توصیه کن از اهل کتاب فاصله بگیرند .

در این پاراگراف می فرماید: ای پیامبر! نگذار اهل کتاب با مغلطه گری پیروان «مکتب ندیده» ات را بفریبند وآنها رابه روش دیگر درمیدانی متفاوت به چالش بکش.

4 - سوالات

1 – با توجه به آیه 33 «عالمین»ی که آدم بر آنها برگزیده شد چه کسانی میتوانستند باشند؟

2 – لیس الذکر کالانثی (آیه 36) قول کیست؟

3 – در آیه 60 مقایسه ای در آفرینش بین حضرت عیسی و حضرت آدم انجام شده و گفته شده این مانند آن است که از خاک آفریده شده ، اما ، میدانیم که «ازخاک آفریده شدن عیسی» اینطور بوده که لا اقل مادر را داشته ، پس اگر نتیجه بگیریم که «از خاک آفریده شدن حضرت عیسی منافی مادر داشتن نیست» ، آیا نمیتوانیم نتیجه بگیریم که «از خاک آفریده شدن آدم نیز مغایرتی با مادر داشتن او ندارد»؟

4 – در آیه 55 صراحتا دارد که خداوند خطاب به حضرت عیسی فرموده «دریافت کننده ات هستم»  و این  به معنی مرگ در روی این زمین است ، سوال این است که «رافعک» در همان آیه را چطور توضیح میدهید؟

5 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

اینک که به تازگی جنگ بدر تمام شده و این موضوع یک شوک فکری در تمام منطقه بوجود آورده ، صاحبان هر مکتب سعی میکنند ارزیابی خود را از این موضوع داشته باشند ، از جمله یک هیئت مسیحی به دیدار پیامبر شتافتند و بحث های کلامی طرح کردند که خداوند موضوع مباهله را پیش کشید که این جدل در زمین متفاوتی زود حل و فصل شود .

با کنار کشیدن هیئت مسیحی از مباهله و تسلیم آنان به شرایط آنحضرت موضوع به نحوی معجزه ای به نفع اردوگاه اسلام پایان یافت.

6 - پیشگوئی های تحقق یافته

در آیه 55 پیشگوئی فرموده که مسیحیان تا روز قیامت بر یهودیان غالب خواهند بود، که میدانیم تا کنون این پیشگوئی درست بوده است.

7 - آیات برجسته این پاراگراف

کل آیات 33 تا 63 به دلیل بسیار پیشگفته جزء آیات برجسته قرآنی است.

8 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

کل آیات 33 تا 63 که پر از معجزات است تماما بالاتر از ذهنیات بشر امروز میباشد، چه رسد به عرب 1400 سال قبل.

9 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته ، در طول این مدت طولانی ، از نزول این سوره تا به امروز ، تغییر معناییِ چندانی نیافته ، و لذا مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما.

10 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

پيامبران و صالحان که از درجه بالاي رشد شخصيتي برخوردار بودند آن را در اثر ايمان و تقوا کسب کردند و اگر هم در اثر ايمان و تقواي پدرانشان به ارث برده بودند با ايمان و تقواي خويش آن را حفظ کردند.

11 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

با توجه به ترتیب نزول سوره ها ، تقریبا تمام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است .

شرح مختصر

دریافت­های کوتاه مستقیم

آیه 36: جمله «پسر مانند دختر نیست» نقل قول مادر حضرت مریم است.

آیه 37: «به هر کس که خواهد» همانطور که بارها در جاهای خویش، قبلاً عرض کرده­ایم بمعنی «به هر کس که لیاقتش را داشته باشد» است.

آیه 39: کلمه «آقا» بمعنی بزرگ در یک قوم، و کسی که سخن او را اطاعت می­کنند و محترمش می­دارند می­باشد. و کلمه «تنها» در همان آیه بمعنی «ازدواج نکرده» است.

آیه 41: موضوعِ «سه روز حرف نمی­زنی» در اینجا یعنی سه روز قدرت تکلم را از دست می­دهی و به این معنی نیست که به اختیار خودت با مردم حرف نخواهی زد.

آیه 44: موضوع «قلم­های خویش را می­انداختند» نوعی قرعه­کشی بود به این ترتیب که اسم کسانی را روی ترکه­های چوب می­نوشتند و مخلوط می­کردند و یکی از آنها را بیرون می­کشیدند. اسم هر کس که در می­آمد، نظر او مرعی می­شد. و این آیه بیانگر نهایت توجه و علاقه بزرگان آن روز برای تکفل مریم بود.

آیه 47: شرح جملۀ «می­گوید باش پس می­شود» قبلاً در انتهای سوره یس آمده است.

آیه 55: «به تمامی دریافت می­کنم» ترجمه «متوفیک» است. بنابراین با توجه به بقیه آیه معلوم می­شود علیرغم تصور بسیاری، خداوند جسم حضرت عیسی را «بالا» نبرد بلکه مانند هر کس دیگر، آنحضرت نیز وفات کرد و آنگاه خداوند مانند هر مؤمن دیگر روح او را بالا برد.

آیه 55: جمله و «پیروانت را بر کافران تا روز قیامت برتری خواهم داد» در همان آیه، یکی از معجزاتیست که درستی آن به تاکنون نیز رسیده و هر روز که بر همین منوال بگذرد و مسیحیان بر یهودیان برتری داشته باشند، برگ دیگری بر کتاب پربرگ معجزه­های قرآن افزوده شده است.

آیه 61: «مباهله» یعنی نفرین کردن طرف مقابل که خدایا اگر او دروغ می­گوید رحمت خویش را از او دور کن.

مباهله،  مغلطه در بحث آفرینش حضرت عیسی(ع)

زمینه این آیات این است که عده­ای از علماء مسیحی نزد پیامبر آمده و با او به بحث­هائی که برای مسلمانان آنروزها مأنوس نبود و پر طمطراق و مغلطه­آمیز بود می­پرداختند و پیامبر آن وضع را دوست نداشت.

آنها به بحث­هائی می­پرداختند که مثلاً «عیسی پسر خداست و اگر پسر خدا نیست پس پسر چه کسی است» و پیامبر(ص) می­فرمود عیسی مخلوق خداوند است و مخلوق با فرزند فرق دارد. و قرآن در این جهت عیسی را با آدم مثال زده زیرا همان مسیحیان آدم را بعنوان مخلوق خدا قبول داشتند و نمی­گفتند «آدم پسر خداست زیرا اگر پسر خدا نیست پس پسر کیست؟»

از این آیه با توجه به این زمینه بیش از این نباید برداشت کرد و قرآن در اینجا در موضع بیان نحوه آفرینش انسان نیست زیرا آن بحث را قبلاً در سوره­های کهف، اسری، طه، حجر، اعراف و بقره نموده و طوری بوده که هیچ شباهتی با آیه 59 این پاراگراف ندارد.

اما طرفدارانِ سنتیِ نظریۀ پیدایش آدم و اینکه خداوند مانند مجسمه­سازان از خمیر گِل، مجسمه­ای درست کرد و سپس در آن فوت نمود و غیره، به این آیه استناد می­کنند در حالیکه استنادشان غلط است زیرا می­بینیم آفرینش عیسی بصورت مجسمه و فوت شدن در آن نبوده و طی یک مکانیزم طبیعی از طریق زاییده شدن آفریده شده و اگر هم پدر نداشته قائم مقام او را (جبرئیل که بصورت بشری کامل ممثل شده چنانکه قبلاً در سوره مریم دیدیم) داشته و اگر آیه بخواهد در غیر چارچوب خویش تفسیر شود نمی­تواند مورد استناد آنان واقع شود زیرا اگر بخواهیم همان روش را در استناد بکار گیریم می­توانیم بگوئیم برعکسِ نظر شما از همین آیه معلوم می­شود آدم نیز لااقل مادر را داشته و اگر خدا گفته آدم از خاک آفریده شده، معلوم می­شود از خاک آفریده شدن، بمعنی زایمان طبیعی که در آن لااقل یک مادر و یک قائم مقام پدر لازم است می­باشد.

حقیقت این است که قرآن در آیه 59 مطابق چیزهایی که خود مسیحیان قبول داشتند سخن گفته و آنها این نکته را قبول داشتند که «خداوند آدم را از خاک آفریده» و به نظر آنها آدم نه پدر و نه مادر داشته، و با وجود آن به آدم عنوان «پسر خدا» را نمی­دادند.

خداوند در آیه 59 به آنان می­گوید شما که آدم را پسر خدا نمی­دانید چرا عیسی(ع) را پسر خدا می­دانید که در حالی که آفرینش او (که لااقل مادر را داشته) از آفرینش آدم معلوم­تر است.

ترجمه تفسیریِ آزاد

خداوند آدم و نوح و آل ابراهيم وآل عمران را برجهانيانِ معاصرشان برگزيد (33) نسل هائي که بعضي شان از بعضي ديگرند و خداوند شنواي داناست (34) هنگامي که زن عمران گفت پروردگارا آنچه را که در شکمم هست نذر تو کرده ام که خدمتکار خالص دين تو باشد . پس از من بپذير که توشنواي دانائي (35) و هنگاميکه وضع حملش کرد گفت پروردگارا دختر زائيده ام- و خداوند بهتر ميدانست چه زائيده- و همچنین گفت پسر مانند دختر نيست و من او را مريم ناميده ام و او را و فرزندانش را از شر شيطان رانده شده در پناه تو در مي آورم (36) و پروردگارش به نيكي قبولش کرد ، و او را بخوبي پرورش داد، وزکريا کفالتش را بعهده گرفت . هر بار که زکريا در محراب بر او وارد ميشد نزدش روزيي مي يافت . ميگفت ای مريم اينها از کجا برايت آمده؟ ميگفت از نزد خداوند آمده ، که خداوند به هر کس که خواهد بي حساب روزي ميدهد (37) اينجا بود که زکريا پروردگارش را خواند و گفت پروردگارا از جانب خويش نسلي پاک بمن ده که تو شنونده دعائي (38) پس ملائکه او را در حالي که در محراب به عبادت ايستاده بود ندا دادند که خداوند به تولد يحيي مژده ات ميدهد که تصديق کننده کلمه اي از خداوند است ، و آقا ، و تنها ، و پيغمبري از صالحان است (39) گفت پروردگارا چطور ممکن است پسري داشته باشم در حاليکه به سن و سال رسيده ام و زنم هم نازا است؟ گفت چنين است . خداوند آنچه بخواهد ميکند (40) گفت پروردگارا  برايم علامتي قرار ده . گفت علامتت اين است که سه روز با مردم ، جز با اشاره ، حرف نميزني . و پروردگارت را ياد کن و شبها و صبحها تسبيح گوي (41) و ای پیامبر! یاد کن هنگامي را که ملائکه مي گفتند اي مريم خداوند تو را برگزيده و تو را پاک نموده و تو را بر همه زنان معاصرت برتري داده است (42) اي مريم براي پروردگارت فروتني کن و سجده و رکوع کن و با رکوع کنندگان باش (43) اين از خبرهاي غيبي است . و ای پیامبر! تو نزد آنها نبودي که قرعه هاي خويش را مي انداختند که کدامشان کفيل مريم شود ونزدشان نبودي که با هم ستيزه مي کردند (44) هنگاميکه ملائکه گفتند اي مريم خداوند تو را به کلمه اي از خويش که اسمش مسيح عيسي پسر مريم باشد مژده ميدهد که در دنيا و آخرت آبرومند ، و از مقربان خواهد بود (45) چه آن هنگام که در گهواره است ، و چه هنگام بزرگسالي ، با مردم سخن ميگويد و از شايستگان است (46) گفت پروردگارا چگونه ممکن است فرزندي داشته باشم در حاليکه بشري بمن دست نزده؟ گفت چنين است . خداوند آنچه بخواهد مي آفريند . هنگاميکه به وجود چيزي تصميم گرفت ، جز اين نيست که ميگويد: باش ، پس ميشود (47)  و او را کتاب و حکمت و تورات و انجيل مي آموزد (48) و رسولي بسوي بني اسرائيل قرارش ميدهد كه خواهد گفت من با معجزه اي از پروردگارتان بسويتان آمده ام و اينکه از گِل چيزي مانند پرنده ميسازم و در آن ميدمم و به اذن خدا پرنده اي ميشود ، و کور مادرزاد و پيس را شفا ميدهم ، و مردگان را به اذن خدا زنده ميكنم ، و به شما خبر ميدهم چه ميخوريد و چه در خانه هاتان ذخيره مي کنيد . البته در اين برايتان نشانه اي است اگر ايمان داشته باشيد (49) و آنچه از تورات را كه قبل از من بوده تصديق ميكنم ، و بعضي چيزها را که بر شما حرام شده بود حلال مي كنم ، و با معجزه اي از جانب پروردگارتان بسويتان آمده ام . پس از خداوند پروا کرده و اطاعتم کنيد (50) زيرا که خداوند پروردگار من و شماست . و عبادتش کنيد که راه راست همين است (51) پس چون عيسي از آنها احساس کفر کرد گفت چه کساني در راه خدا ياران منند؟ حواريون گفتند ما ياران راه خدائيم . به خدا ايمان آورديم و تو نيز شهادت ده که ما مسلم ميباشيم (52) پروردگارا به آنچه فرو فرستادي ايمان آورديم و از رسول پيروي کرديم پس ما را همراه گواهان منظور فرما (53) و مخالفان عیسی نيرنگ زدند و خداوند نيز نيرنگ زد وخداوند بهترين نيرنگ زن است (54) هنگاميکه خداوند گفت اي عيسي تو را به تمامي دريافت خواهم کرد ، و نيز بالابرنده ات بسوي خويش ، و پاک کننده ات از کافران هستم ، و پيروانت را برکافران تا روز قيامت برتري خواهم داد ، آنگاه بازگشت شما بسوي من است ، و بين شما درباره آنچه اختلاف ميکرديد حکم خواهم کرد (55) ولي کافران را به عذابي شديد در دنيا و آخرت عذاب خواهم نمود و ياراني نخواهند داشت (56) و مومناني که عمل شايسته کنند پاداششان بطور کامل به آنان داده خواهد شد و خداوند ظالمان را دوست ندارد (57) ای پیامبر! اين چيزيست که از آيات و پندهاي محکم برتو ميخوانيم (58) البته مَثَل عيسي نزد خداوند مانند مثل آدم است که از خاک آفريدش سپس به او گفت: باش پس شد (59) حق از جانب پروردگار توست ، پس مبادا از دو دلان باشي (60) پس هر کس که درباره او پس از اينکه آن علم بسويت آمد ، با تو ، به چون و چرا مي پردازد ، بگو بيائيد پسرانمان و پسرانتان ، و زنانمان و زنانتان ، و خودهامان و خودهاتان را فرا بخوانيم ، سپس مباهله کنيم ، و لعنت خدا را بر دروغگويان قرار دهيم (61) اين البته از قصه هاي حق است و جز خدا هيچ خدائي نيست و البته خداوند پيروزمند فرزانه است (62) و اگر روي گرداندند خداوند به حال مفسدان داناتر است (63)