پیش تفسیر
1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف
درس: ساختن ثبوتي فرد و خانواده از طريق احکام صادره و ساختن سلبي آنان از طريق برحذر داشتن از الگوهاي بد (يهوديان و غيره)
درب : دعوت مردم به عبادت و تقوا از طريق استدلال به حجیت قرآن و وعده بهشت جاودان و ای مردم! به آیات و نعمت های خداوند توجه نموده و از کفر و سرپیچی دوری کنید.
2 – از اول تا اینجا
در پاراگراف 1 می فرماید : ای پیامبر! بیشترین مشکل تو در شرایط جدید منافقان هستند . اینک در موقعیتی متفــاوت ازگذشته هستی ، و هم مشکلاتت ، وهم وظایفت ، سنگین تر از گذشته است (زیرا علاوه بر کفار ومومنان که قبلا هم بودند ، اینک منافقان به مشکلاتش اضافه شده وامور حکومتی به وظایفش)
در این پاراگراف می فرماید : ای مردم به خداوند خالقتان ایمان بیاورید و اگر در رسالت پیامبرتان شکی دارید سورهای مانند یکی از سورههای قرآن به وجود آورید ، و در صورت ایمان و عمل صالح از اهل بهشت خواهید بود و مؤمنان و فاسقان در مقابل آیات الهی رفتارهای متضاد نشان میدهند در حالی که بهتر است فاسقان به اینهمه آیات واضح توجه کرده و به خداوند کفر نورزند .
3 - سوالات
1 – در آیه 23 در مورد استشهاد به چه نکته ای بر میخورید؟
2 – در آیه 24 کدام دو کلمه باراعجازی دارد؟
3 – در آیه 25 «قالوا هذاالذی رزقنا من قبل» چطور ممکن است؟
4 - در همان آیه «متشابه» از چه لحاظ؟
4 – کلیدهای تفسیری
اصلی-فرعی:
آیه 22 فرع بر آیه 21 است.
آیه 24 نیز فرع بر آیه 23 است.
آیه 27 فرع بر آیه 26 است.
آیه 29 نیز فرع انتهای آیه 28 است.
ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:
1
يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُواْ رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ ﴿21﴾ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الأَرْضَ فِرَاشاً وَالسَّمَاء بِنَاء وَأَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقاً لَّكُمْ فَلاَ تَجْعَلُواْ لِلّهِ أَندَاداً وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿22﴾
درس: ساختن ثبوتي فرد و خانواده از طريق احکام صادره و ساختن سلبي آنان از طريق برحذر داشتن از الگوهاي بد (يهوديان و غيره)
درب: دعوت مردم به عبادت و تقوا از طريق استدلال به آیات و نعمت های الهی.
2
وَإِن كُنتُمْ فِي رَيْبٍ مِّمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُواْ بِسُورَةٍ مِّن مِّثْلِهِ وَادْعُواْ شُهَدَاءكُم مِّن دُونِ اللّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ ﴿23﴾ فَإِن لَّمْ تَفْعَلُواْ وَلَن تَفْعَلُواْ فَاتَّقُواْ النَّارَ الَّتِي وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِينَ ﴿24﴾ وَبَشِّرِ الَّذِين آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ كُلَّمَا رُزِقُواْ مِنْهَا مِن ثَمَرَةٍ رِّزْقاً قَالُواْ هَذَا الَّذِي رُزِقْنَا مِن قَبْلُ وَأُتُواْ بِهِ مُتَشَابِهاً وَلَهُمْ فِيهَا أَزْوَاجٌ مُّطَهَّرَةٌ وَهُمْ فِيهَا خَالِدُونَ ﴿25﴾
درس: ساختن ثبوتي فرد و خانواده از طريق احکام صادره و ساختن سلبي آنان از طريق برحذر داشتن از الگوهاي بد (يهوديان و غيره)
درب: دعوت مردم به عبادت و تقوا از طريق استدلال به حجیت قرآن.
3
إِنَّ اللَّهَ لاَ يَسْتَحْيِي أَن يَضْرِبَ مَثَلاً مَّا بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُواْ فَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ وَأَمَّا الَّذِينَ كَفَرُواْ فَيَقُولُونَ مَاذَا أَرَادَ اللَّهُ بِهَذَا مَثَلاً يُضِلُّ بِهِ كَثِيراً وَيَهْدِي بِهِ كَثِيراً وَمَا يُضِلُّ بِهِ إِلاَّ الْفَاسِقِينَ ﴿26﴾ الَّذِينَ يَنقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِن بَعْدِ مِيثَاقِهِ وَيَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَن يُوصَلَ وَيُفْسِدُونَ فِي الأَرْضِ أُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ ﴿27﴾ كَيْفَ تَكْفُرُونَ بِاللَّهِ وَكُنتُمْ أَمْوَاتاً فَأَحْيَاكُمْ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يُحْيِيكُمْ ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ ﴿28﴾ هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكُم مَّا فِي الأَرْضِ جَمِيعاً ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاء فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ ﴿29﴾
درس: ساختن ثبوتي فرد و خانواده از طريق احکام صادره و ساختن سلبي آنان از طريق برحذر داشتن از الگوهاي بد (يهوديان و غيره)
درب: انذار مردم که مبادا به کفر و فسوق بگرایند.
5 - آیات برجسته این پاراگراف
آیه های 22 و 23 مشهور به آیه های تحدّی از برجسته ترین آیه های قرآنی میباشند و این مطلب نیاز به شرحی ندارد.
6 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟
(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)
آیه 22 از این لحاظ که به آفرینش اشاره دارد، از آنجا جزئیات مکانیزمش برای ما روشن نیست، بالاتر از ذهنیات ما است، چه رسد به مردم 1400 سال قبل.
همچنین است آیه 29.
آیه 25 از آنجا که «قیامتی» است، کلا بالاتر از ذهنیات هر بنی بشری است، و طبعا در مورد مخاطبان اولیه نیز همچنین.
7 - پیشگوئی های تحقق یافته
در آیه 23 میفرماید : و اگر درباره آنچه بر بنده مان نازل کرديم شکي داريد، سوره اي مانند آن بياوريد، و غير از خداوند گواهانتان را دعوت کنيد اگر راستگو ميباشيد .
آیه فوق ما را به این حقیقت منتقل میکند:
دشمنان اسلام اعم از داخلی و خارجی، در این بیش از 1400 سال که به انواع و اقسام توطئهها و خیانتها و جنایتها دست زدند و جنگهای بزرگ به راه انداختند و چه و چه که نکردند، علیرغم آن همه سرمایههای نظامی و اقتصادی از اجابت این خواسته که به نظر ساده میآید سر باز زدند. در حالیکه ظاهراً ساختن یک سوره کوچک به نظر چندان مشکل نمیآید. در این بیش از 1400 سال، این مبارزطلبی که همواره وجود داشته پاسخی نیافته است و هر روز که میگذرد، کتاب قطور این پیشگوئی تحقق یافته قطورتر میگردد.
اتحاد شوروی در طول 75 سال سلطه سنگین و سیاه خود که طی آن هزاران مسجد را ویران کرده و صدها نفر از علماء و فعالان اسلامی را کشت، با آنهمه قدرت علمی و دانشگاهی و تحقیقی که در اختیار داشت، اگر ساختن سورهای مانند یکی از سورههای قرآن ممکن و عملی بود از آن چشم میپوشید؟
اسرائیل (و به دنبال آن آمریکا) که علاوه بر تجاوز به اراضی مسلمین و اجرای نقش پلید کنترل شاهرگ حیاتی خاورمیانه (یعنی نفت) به نفع استکبار و به ضرر مردم مسلمان و هدایت پولهای منطقه به جیب اسلحهفروشان امریکا و اروپا، دائماً با مسلمین درگیر است و خودش هم دچار مشکلاتی جدی است، آیا با استفاده از ظرفیت علمی علماء یهود که در کل دانشگاههای جهان هستند، در صورتیکه بتوانند سورهای مانند یکی از سورههای قرآن بسازند و باین ترتیب ریشه اسلام را بزنند و هویت مسلمانان را سست کنند، آیا ذرهای از این کار که ارزش آن از کل زرادخانههای عالم هم بیشتر است چشم میپوشند؟ علت اینکه آنها نکردند و اینها نیز نمیکنند این است که آنها نتوانستند و اینها نیز نمیتوانند.
در هر حال این مبارزطلبی هنوز هم وجود دارد و این میدان هنوز هم باز است و هر روز که بگذرد و این مبارزطلبی بیپاسخ بماند، دلیل تازهای است بر حقانیت صاحب این دعوت و نیز صحت محتوای آن.
8 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی میداشتند؟
کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته ، در طول این مدت طولانی ، از نزول این سوره تا به امروز ، تغییر معناییِ چندانی نیافته ، و لذا مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما .
9 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟
دعوت مردم به عبادت و تقوا از طريق استدلال به حجیت قرآن و وعده بهشت جاودان و ای مردم! به آیات و نعمت های خداوند توجه نموده و از کفر و سرپیچی دوری کنید.
10 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟
غیر از آیه های21 تا 23 و 28 و 29 ، بقیه آیات «برای اولین بار» است .
شرح مختصر
معجزۀ همیشگی
شبیه مفهوم آیههای 23 و 24 قبلاً نیز بصورتهای مختلف در سورههای قبلی (مثلاً سورههای اسراء، هود، یونس و غیره) آمده بود و اینجا در اوج حالت مبارزطلبی مطرح شده است زیرا «کل قرآن»، و «ده سوره» مطرح شده در موارد قبلی را به «یک سوره» تخفیف داده و دیگر اینکه به وضوح اعلام کرده که «هرگز نخواهید توانست» و به اینصورت غیرت کسانی را که ممکن بود در خود امکان عملی نمودن آن را ببینند تحریک کرده و با وجود اینکه میبینیم بیش از 1400 سال از اعلام این مطلب گذشته، و هنوز این میدان باز است، اما، تاکنون، علیرغم اینکه کوششهای زیادی صورت گرفته که ریشه اسلام را بزنند، کسی وارد این میدان نشده، و این مبارزطلبی در طول این مدت طولانی هنوز بلاجواب مانده است.
چنانکه میدانیم معجزات، دلایلِ صدقِ دعویِ پیامبران هستند، زیرا آیاتی نشان
میدهند که آوردن مانند آنها از عهده بشر، ولو هر قدر هم که دارا و توانا و دانا باشند بیرون است. مثلاً فرعون با آنهمه قدرت و ثروت و توان علمی موجود در دستگاه سلطنتش نتوانست جواب هیچیک از آن نُه معجزه موسی(ع) را بدهد و لذا چارهای نداشت جز اینکه قبول کند موسی(ع) به جائی وصل است که «آنجا» دارای چنان ثروت و قدرت و دانشی است که برای او و امثال او قابل تصور نیست. در این مورد نیز همینطور است و کسی که آن آیهها را قبول ندارد میتواند از تمام توان علمی و قدرتی و ثروتی مخالفان اسلام (که بسیار قوی هم هستند) بهره گرفته و سعی کند سورهای مانند سورههای قرآن بیاورد که البته آن سوره باید طوری باشد که مطابق آیه 24 عقلاء عالم قبول کنند که آن معادل این هست و این کار تاکنون انجام نشده و لااقل تاکنون به همین دلیل باید حکم به غیربشری بودن مندرجات قرآن بدهیم.
دریافتهای کوتاه مستقیم
آیه 22: «میوهجات» ذکر شده، ترجمه کلمه «ثمرات» است و منحصر در میوههای درختی نیست بلکه میتواند شامل هر چیزی باشد که «محصول» نامیده میشود.
آیه 24: آتشی که مطرح شده، از این لحاظ که مردم میتوانند «گیرانه» آن باشند قابل درک است زیرا «مردم» قابل سوختن هستند اما اینکه «سنگها» هم بتوانند گیرانه آن باشند، معلوم میشود آن آتش از نوع آتشهائی که ما میشناسیم نیست، مثلاً در سوخت و سازی که در راکتورهای اتمی انجام میشود نوعی فلز، «گیرانه» آن آتش خاص است و هنوز هم برای عموم کاربردی نشده و در انحصار دولتهای قوی است. آتش مورد بحث باید چیزی پیشرفتهتر از آن باشد، بطوری که، هر «سنگ»ی هم بتواند «گیرانه» آن باشد، و علم بشر هنوز به جائی نرسیده که بتواند این نکته را هضم کند اما میتواند تصور دوری از آن داشته باشد.
خود بزرگبینی کافرانه
البته در اینکه پشه نیز یکی از موجودات بسیار پیچیده و دارای ساختمان فیزیولوژیکی بسیار قابل مطالعهایست حرفی نیست و از این لحاظ این قابلیت را دارد که خداوند بعنوان یکی از آثار صنع خویش از آن نام ببرد و به آن مثال بزند اما در آیه آمده که اشاره به آن، و مثل زدن به آن، دو نوع واکنش در پی خواهد داشت:
1- مؤمنان به همین مقدار که بدانند از جانب خداست برایشان کفایت میکند.
2- کافران از «منظور خداوند» درباره آن پرسش میکنند. نکتهای که در اینجا هست این «خود بزرگبینی کافرانه» است که قاعدتاً باید خود را در سطح خدا بدانند که تصور کنند همه منظورهای خدائی در حد درکِ آنهاست.
بعبارت دیگر منشاء کفر، تصور ضعیف و غلط درباره خداوند است.
جمع بندی و تفسیر
اي مردم! پروردگارتان را عبادت کنيد. همان کسي که شما و پيشينيان تان را آفريد، شايد به تقوا بگرائيد (21) {همانکه زمين را برايتان فرشي نمود و آسمان را بنائي. و از آسمان آبي فرستاد و از آن ميوه هائي بر آورد که روزيتان باشد. پس براي خداوند همتا قرار ندهيد در حاليکه ميدانيد} (22) و اگر درباره آنچه بر بنده مان نازل کرديم شکي داريد، سوره اي مانند آن بياوريد، و غير از خداوند گواهانتان را دعوت کنيد اگر راستگو ميباشيد (23) {پس اگر اين کار را نكرديد و هرگز هم نخواهيد كرد، از آتشي که گيرانه آن مردم و سنگ است و براي کافران مهيا شده پروا کنيد} (24) و آنان را که ايمان آورده و عمل صالح انجام داده اند مژده ده که بهشتهاتي خواهند داشت که کف آنها نهرها جاريست. هر بار که از آن ميوه اي ميخورند ميگويند اين همان است که قبلا روزي ما شده بود و مانند آنرا نيز برايشان مي آورند. ودر آن همسراني پاک خواهند داشت و در آن جاودان خواهند بود (25) خداوند خجالت نمي کشد که حتي به پشه اي و يا كوچكتر آن نيز مثال بزند. اما کسانيکه ايمان آوردند ميدانند که آن حق و از جانب پروردگارشان است. ولي کساني که کفر ورزيدند ميگويند خداوند از اين مثل چه منظوري داشت؟ بوسيله آن عده زيادي را گمراه مي کند و عده زيادي را هدايت مي کند و بوسيله آن جز فاسقان را گمراه نمي کند (26) {همانهائي که عهد خداوند را پس از محکم نمودن آن نقض مي کنند و چيزي را که خداوند به وصل آن فرمان داده قطع کرده و در زمين فساد مي کنند. آنها زيانکارند} (27) چگونه به خداوند کفر ميورزيد در حاليکه مردگاني بوديد که زنده تان کرد، آنگاه شما را ميميراند، سپس زنده تان مي کند، سپس بسوي او باز ميگرديد (28) {هموست که براي شما آنچه را که در زمين هست تماما آفريد. آنگاه به آسمان رو كرد و آن را به هفت آسمان سامان داد و همو به همه چيز داناست }(29)