پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره (یعنی «درس» سوره) که مطابق ذیل است:

 (جدول1)

آيه	عنوان اصلی	عنوان فرعی	شرح	تعداد کلمه
2-1	حروف مقطعه	حم عسق		2
3	قرآن	وحی	چگونگی	10
4	خداوند	صفات	ملک آسمانها و زمين، علو، عظمت	10
ق5	آخرت	قيامت	نزديک بودن آن	13
ق5	خداوند	صفات	غفور - رحيم	6
6	پيامبر	خطاب	تبيين حدود رسالت- تو وکيل بر کافران نيستی	12
7	پيامبر	خطاب	تبيين چکونگی رسالت و نيز حدود آن	22
8	حکمت	فلسفه تاريخ	اگر خدا ميخواست همه را يکجور قرار می داد	19
9	خداوند	صفات	ولايت - احياء و اماته- قدرت مطلق	16
10	مردم	خطاب	در موارد اختلاف به خدا رجوع کنيد	15
12-11	خداوند	صفات	آفريدگار- آسمانها و زمين- جفت های شما- شنوای دانا	32
13	مردم	خطاب	دينی برای شما قرار داد مانند دين های اقوام پيغمبران قبلی	36
ق14	مردم	کافران	تفرق نکردند مگر پس از آمدن هدايت بسويشان از روی جور	11
ق14	حکمت	فلسفه تاريخ	اگر خدا تا مدت معينی مهلت نداده بود نابود ميشدند	11
ق14	مردم	کافران	در شک و ريب...	11
15	پيامبر	ارشاد	دعوت کن و استقامت کن و از هواهای آنها پيروی نکن و بگو...	34
16	مردم	کافران	چون و چرا در خداوند ميکنند، دليلشان نزد پروردگار نابود است	18
ق17	خداوند	افعال	کتاب و ترازو فرو فرستاد	6
ق17	پيامبر	سئوال	چه ميدانی شايد قيآمت نزديک باشد	5
ق18	مردم	کافران	درباره قيامت درخواست فوريت دارند	6
ق18	مردم	مومنان	از قيامت نگرانند ولی ميدانند حق است	7
ق18	مردم	کافران	آنها که درباره اش شک دارند در گمراهيی دور هستند	9
19	خداوند	صفات	لطيف به بندگان، رزق دهنده، قوی، عزتمند	9
20	حکمت	قوانین الهی	خواستن آخرت و دنيا و مقررات حاکم بر آن	22
ق21	مردم	کافران	انتقاد عقيدتی	12
ق21	حکمت	فلسفه تاريخ	اگر برنامه ريزی قبلی خدائی نبود، نابود ميشدند	6
ق21	آخرت	عذاب	کافران	5
ق22	آخرت	عذاب	کافران	8
ق22	آخرت	بهشت	مومنان	16
ق23	آخرت	بهشت	مورد بشارت مومنان	9
ق23	پيامبر	ارشاد	بگو از شما اجری نميخواهم مگر دوستی نزديکانم	9
ق23	حکمت	مومنان	هر کس حسنه ای را متعرض شود، ما زيادتش ميدهيم	7
ق23	خداوند	صفات	غفور- شکور	4
24	مردم	کافران	ميگويند (ذکر شبهات آنها و جواب رفع آنها)	22
26-25	خداوند	صفات	قبول توبه - استجابت	25
27	حکمت	خداوند	رزاقيت خداوند بر اساس حکمت است	17
29-28	خداوند	افعال	انزال باران- آفرينش آسمانها و زمين	29
30	حکمت	مردم	آنچه به شما مصيبت ميرسد بسبب کارهای خودتان است	10
31	مردم	کافران	خطاب - شما نميتوانيد خداوند را عاجز کنيد	14
35-32	خداوند	افعال	حرکت کشتی در دريا- وزیدن بادها- بخشش	37
ق36	آخرت	بهشت	ترجيح آن به زندگی دنيا	12
41-ق36	مردم	مومنان	توصيف -  اجتناب گناهان - غفران پس از غضب - شوری....	54
43-42	حکمت	احکام	حدود انتقام گیری	23
ق44	حکمت	انسان	هر کسی را که خدا گمراه کند سرپرستی نخواهد داشت	8
46-ق44	آخرت	قيامت	ظالمان- ناباوری نسبت به آنچه می بينند	54
47	مردم	انسان	دعوت خدا را استجابت کنيد(تا قيامت از راه نرسيده)	21
ق48	پيامبر	خطاب	تبيين حدود رسالت- برآنها نگهبان نيستی	6
ق48	مردم	انسان	پايه های روانشناختی	17
ق49	خداوند	صفات	مُلک آسمانها و زمين	4
50-ق49	خداوند	افعال	آفرينش- نرها و ماده ها يا دوقلوها	22
53-51	پيامبر	خطاب	آموزش - راجع به وحی	49
جمع				842

 

جدول درج­ها

درصد	شرح	عنوان فرعی	عنوان اصلی	شماره
30	کفرشان- عليرغم اتمام حجت	کافران	مردم	1/4
8/23	لطف و رحمت	صفات و افعال	خداوند	2/4
3/16	کا رخودت را بکن و کفر آنها چندان ناراحتت نکند	ارشاد	پيامبر	3/4
6/14	اگر تقدير الهی نبود نابود ميشدند	تقدير الهی	حکمت	4/4
9/13	آنچه می بينند خلاف انتظارشان است	کافران	آخرت	5/4
1/2	چگونگی	وحی	قرآن	6/4
0/2		حم عسق	حروف مقطعه	7/4

 

درس: نکوهش کافران که علیرغم اتمام حجت و محاط بودن در لطف و رحمت الهی لجبازانه به کفر خویش ادامه می­دهند.

 

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب : یکی از موارد مهم لجبازی کافرانه در رابطه با وحی است و بی­توجهی نسبت به خداوند و صفات و نعمت های او سبب پیدایش شرک و سپس کفر و لجبازی کافرانه می­شود. ای مردم! بسوی چنین خدائی رو کنید و مانند کافران نباشید و ای پیامبر! امیدوار باش و به رسالتت بپرداز و مردم را صبورانه چنين ارشاد کن.

البته دو جدول فوق اول و آخرِ جدول هاست، جدول های وسط را برای رعایت اختصار حذف کرده ایم، اما کسانی که حوصله دارند میتوانند موردِ سوره فجر را که در کتاب «آموزش تفسیر قرآن» (که به عنوان نمونه و الگو است) در سایت:

http://jamal-ganjei.com

با تمام جدول هایش ملاحظه فرمایند.

 

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

حم ﴿1﴾ عسق ﴿2﴾

ریزدرب:

2

كَذَلِكَ يُوحِي إِلَيْكَ وَإِلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِكَ اللَّهُ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ﴿3﴾

ریزدرب: مطالب این قرآن از جانب خداوند است و لذا در نهایت درستی است

3

لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَهُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ ﴿4﴾ تَكَادُ السَّمَاوَاتُ يَتَفَطَّرْنَ مِن فَوْقِهِنَّ وَالْمَلَائِكَةُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَيَسْتَغْفِرُونَ لِمَن فِي الْأَرْضِ أَلَا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ ﴿5﴾

ریزدرب: ای کافران! زندگی شما به موئی بند است و اگر استغفار ملائکه و رحمت و غفران الهی نمیبود چه به روزتان می آمد

4

وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَولِيَاء اللَّهُ حَفِيظٌ عَلَيْهِمْ وَمَا أَنتَ عَلَيْهِم بِوَكِيلٍ ﴿6﴾

ریزدرب: ای پیامبر! فعلا که اراده الهی بر حفظ اینها تعلق گرفته است، پس، تو همان کار رسالتت را پیگیر باش و به این فکر مباش چرا خداوند به اینها غضب نمیکند

5

وَكَذَلِكَ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لِّتُنذِرَ أُمَّ الْقُرَى وَمَنْ حَوْلَهَا وَتُنذِرَ يَوْمَ الْجَمْعِ لَا رَيْبَ فِيهِ فَرِيقٌ فِي الْجَنَّةِ وَفَرِيقٌ فِي السَّعِيرِ ﴿7﴾

ریزدرب: ای پیامبر! وسیله کارت این قرآن است و حوزه فعالیتت مکه و دور و برش و محور اصلی کارت هشدار راجع به قیامت

6

وَلَوْ شَاء اللَّهُ لَجَعَلَهُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَكِن يُدْخِلُ مَن يَشَاء فِي رَحْمَتِهِ وَالظَّالِمُونَ مَا لَهُم مِّن وَلِيٍّ وَلَا نَصِيرٍ ﴿8﴾

ریزدرب: ای پیامبر! خداوند عاجز نیست همه را هدایت کند، تو کار خود را کن

7

أَمِ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَوْلِيَاء فَاللَّهُ هُوَ الْوَلِيُّ وَهُوَ يُحْيِي المَوْتَى وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴿9﴾

ریزدرب: ای پیامبر! فعلا اینها محل مراجعه را اشتباه میروند، تو کار خودر را میکن

8

وَمَا اخْتَلَفْتُمْ فِيهِ مِن شَيْءٍ فَحُكْمُهُ إِلَى اللَّهِ ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبِّي عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَإِلَيْهِ أُنِيبُ ﴿10﴾

ریزدرب: ای مسلمانان! اگر در چیزی اختلاف پیدا کردید به این پیامبر (یا قرآن) مراجعه کنید

9

فَاطِرُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ جَعَلَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا وَمِنَ الْأَنْعَامِ أَزْوَاجًا يَذْرَؤُكُمْ فِيهِ لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ وَهُوَ السَّمِيعُ البَصِيرُ ﴿11﴾ لَهُ مَقَالِيدُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن يَشَاء وَيَقْدِرُ إِنَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ ﴿12﴾

ریزدرب: ای مردم! چنین خداوندی دارید! بسوی مقصد اشتباه نروید

10

شَرَعَ لَكُم مِّنَ الدِّينِ مَا وَصَّى بِهِ نُوحًا وَالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ وَمَا وَصَّيْنَا بِهِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى وَعِيسَى أَنْ أَقِيمُوا الدِّينَ وَلَا تَتَفَرَّقُوا فِيهِ كَبُرَ عَلَى الْمُشْرِكِينَ مَا تَدْعُوهُمْ إِلَيْهِ اللَّهُ يَجْتَبِي إِلَيْهِ مَن يَشَاء وَيَهْدِي إِلَيْهِ مَن يُنِيبُ ﴿13﴾ وَمَا تَفَرَّقُوا إِلَّا مِن بَعْدِ مَا جَاءهُمُ الْعِلْمُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ وَلَوْلَا كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِن رَّبِّكَ إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى لَّقُضِيَ بَيْنَهُمْ وَإِنَّ الَّذِينَ أُورِثُوا الْكِتَابَ مِن بَعْدِهِمْ لَفِي شَكٍّ مِّنْهُ مُرِيبٍ ﴿14﴾

ریزدرب: ای مردم! ریشه دین الهی یکی است، مانند اقوام پیشین راه اختلاف در پیش نگیرید

11

فَلِذَلِكَ فَادْعُ وَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءهُمْ وَقُلْ آمَنتُ بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ مِن كِتَابٍ وَأُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَيْنَكُمُ اللَّهُ رَبُّنَا وَرَبُّكُمْ لَنَا أَعْمَالُنَا وَلَكُمْ أَعْمَالُكُمْ لَا حُجَّةَ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمُ اللَّهُ يَجْمَعُ بَيْنَنَا وَإِلَيْهِ الْمَصِيرُ ﴿15﴾

ریزدرب: ای پیامبر! در ماموریتت استقامت کن و به این و آن گوش مکن

12

وَالَّذِينَ يُحَاجُّونَ فِي اللَّهِ مِن بَعْدِ مَا اسْتُجِيبَ لَهُ حُجَّتُهُمْ دَاحِضَةٌ عِندَ رَبِّهِمْ وَعَلَيْهِمْ غَضَبٌ وَلَهُمْ عَذَابٌ شَدِيدٌ ﴿16﴾

ریزدرب: ای مردم، وقتیکه عده زیادی دین حق را پذیرفتند افکار اجماعیِ آنها در باب دین حجت است

 

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

 

3 – سوالات

1- چه فرقی است بین «کذلک» در آیه 7 و در آیه 3 ؟

2 – ترکیب «عزیز الحکیم» به چه معنی است؟ (عزیز+ حکیم؟ عزیز × حکیم؟ یا....؟)

3 – منظور از «کذلک» (آیه3) چیست؟

4 – با توجه به جواب سوال فوق ، معنی آیه 3 اینطور خواهد بود : «خداوند عزیز حکیم بسوی تو و پیشینیانت مانند حم عسق وحی میکند» ! با توجه به این معنی ، چه حالتی در مجموعه «حم عسق» هست که وحی را به آن تشبیه فرموده؟ (دقت کنید !)

5 - آیه های 1و2 از حروف مقطعه است ، و ما در قسمت «مبانی» (در مقدمه جلد اول) بحثی در خصوص آن عرض کرده­ایم . با توجه به آن بحث ، معنی«حم» را ظاهرا فهمیده ایم ( که باتوجه به آن بحث ، به «درس» سوره مرتبط است) سوال این است که معنی «عسق» راچگونه باید پیداکنیم؟

6 – منظور از دو کلمه «الیک» و «الی» چیست؟ (آیا میتوان نتیجه گرفت که وحـــــی حالت «نزولی»دارد؟)

7 – با توجه به سوال فوق ، طرف پائین آن معلوم است (که پیامبران هستند) طرف بالای آن کیست؟

8 – با توجه به سوال قبل ، آیا طرف بالا یک «جا» (ایستگاه) است یا چند جا؟

9 - اولین چیزی که از حروف مقطعه فوق متوجه میشویم طرز تلفظ آنهاست که«مدّ دار» است (مثلا راجع به حم نمیتوانیم بخوانیم  ham بلکه باید بخوانیم haaamiimm ) آیا «کذلک» فوق به این حالت«مدّ دار» بودن مربوط است؟

10- منظور از«حفیظ» (آیه6) چیست؟ (مراقب رفتارواعمال؟ حافظ در مقابل صدمات؟ یا....)

11 – در آیه 7 برای قرآن یک صفت و یک «قلمرو ذکر فرموده ، آنها رامشخص کنید.

12- در همان آیه برای قرآن چه «ماموریت»ی مشخص فرموده؟

13 - ده کلمه آخرآیه 7 با موضوع کدام کلید تفسیر قرآن مطابق است؟

14 – در آیه 13 « كَبُرَ عَلَى الْمُشْرِكِينَ مَا تَدْعُوهُمْ إِلَيْهِ  اللَّهُ يَجْتَبِي إِلَيْهِ مَن يَشَاء وَيَهْدِي إِلَيْهِ مَن يُنِيبُ»  با موضوع کدام کلید تفسیر قرآن مطابق است؟

15 - «تفرق» (آیه14) مربوط به چه کسانی است؟ و منظور از «بغی» چیست و چراسبب تفرق آنان شده؟

16 – منظور از «کم» (ابتدای آیه13) چه کسانی است؟

17 – منظور از «امت واحده» و «يُدْخِلُ مَن يَشَاء فِي رَحْمَتِهِ» و «ظالمون» (آیه8) چیست؟

18 – در آیه 7 ، تنوین « قرآنا » و « عربیا» بابت چیست؟ (تعظیم؟ یا....؟)

19 – بین نیمه اول و دوم آیه 10 موضوع کدام کلید تفسیری واقع شده؟

20 – مکانیزمِ عمل به قسمت اول آیه 10 ، در زمان آنحضرت و نیز در امروز چگونه بود و باید باشد؟

4 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

رفتار و گفتمان شرک کاملا برای کل سیستم های جهانی ناگوار و نامطلوب بود و کارگزاران جهان در جهت تصحیح آن عمل میکردند، نه در جهت مقابله با آن، و آنحضرت نیز در همین چارچوب به صبر و خودداری توصیه میشد (آیه های 5 و 6) و خداوند هم به آنحضرت تاکید میکند که روش او این نیست که تعالیم وحی بطور معجزه آسا پیش برود (آیه 8) و در آیه 7 نیز، هم موضوع و هم محدوده ماموریت آنحضرت را برایش مشخص فرموده است.  

 

در این مقطع از زمان، ظاهرا، در داخل اردوگاه اسلام اختلاف نظری بروز کرده بوده، که توضیحی در متن آیه در باره اش دیده نمیشود و اجمالا راه رفع اختلاف بطور کلی نشان داده شده، میتوان حدس زد که برخی از مسلمانان تعرضات اردوگاه کفر را بر نمی تابیدند و از آنحضرت خواستار مقابله جدی و عملی بودند (آیه 10)

 

از آیه 15 فهمیده میشود آنحضرت باز هم پیشنهاد نوعی معامله دریافت کرده بود که بشدت از آن نهی شده و به اتخاذ موضعی مانند سوره کافرون توصیه شده است.

 

از آیه 16 فهمیده میشود تاثیر آموزه وحی تا نزول این آیات گسترده و عمیق بوده که به آنان میگوید دیگر حنای استدلالات سابق تان رنگی ندارد و دست بکشید.

 

5 – زاویه با تفاسیر رایج

1 : (المیزان) : اين سوره پيرامون مساله وحى سخن مى‏گويد

درس سوره که از راه محاسبه استخراج شده این است : نکوهش کافران که علیرغم اتمام حجت و محاط بودن در لطف و رحمت الهی لجبازانه به کفر خویش ادامه میدهند.

2 : «تکاد السموات یتفطرن من فوقهن»

در توضیح این آیه فرموده که چون وحی از بالا (من فوقهن) می آید آسمان های هفتگانه را پاره میکند تا به زمین میرسد و چیزهای دیگری در همین حدود  فرموده.

ما عرض میکنیم وقتی که امواج تلفن موبایل و بی سیم و سایر امواج الکترو مغناطیسی برای عبور از اجسام مشکلی ندارند قاعدتا وحی نیز نباید در جهان هستی سبب تخریبی شود.

ولی توضیح مطلب این است که آیه مذکور به زبان مخاطب نازل شده یعنی اینکه قول کفار که برای خداوند شرکائی فرض میکنند با فطرت و منش جهان هستی مخالفت دارد و اگر آنها مجاز بودند واکنش نشان دهند خشم خویش را نشان میدادند و خرابی و فسادی در قسمتی از جهان هستی به وجود می آوردند.

6 - پیشگوئی های تحقق یافته

در آیه های 7 و 8 حوزه ماموریت آنحضرت را بازهم برای او تعیین فرموده و استدلال کرده که چرا او می باید رنج این رسالت را بازهم بدوش بکشد، و در این نویدی واضح وجود دارد.

در آیه 15، با توجه به 14 آیه قبل از آن مجددا آنحضرت را مامور میفرماید، و در این، یکنوع پیشگوئی هم مستتر است که چنانکه بعدا دیده شد به تحقق پیوست.

 

7 - آیات برجسته این پاراگراف

یک ملاک مهم برای برجستگیِ آیات، شهرت آنها در نزد مردم است و آیات 1تا 5 به

دلایلی که بارها گفته ایم (اقبال هنرمندان و وعاظ و . . ) از آیات برجسته قرآنی است.

 

8 - آیات مشکل

آیه های 5 و 10 و 16 از آیات «مشکل» قرآنی است و دلیل مشکل بودن آنها نیز این است که ببینید مفسران گوناگون در طول تاریخ اسلام چه مطالب مختلف و بعضا متضادی در تفسیر آنها گفته اند.

 

9 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیه های 1و2 از حروف مقطعه است، و چنانکه قبلا عرض شد، چون تاکنون به نحو مقنعی رمزگشائی نشده، بالاتر از ذهنیات ما نیز میباشد، چه رسد به مخاطبان اولیه.

آیه های 3 تا 8 از آنجا که به وحی اشاره دارد، و آنهم چیزی است که هیچ بنی بشری را راهی به شناخت مکانیزمش نیست، طبعا بالاتر از ذهنیات معاصران نزول  است.

آیه 5 از این لحاظ که به مخلوقاتی اشاره کرده که حتی مانیز به آنها دسترسی نیافته و ذهنیتی از آنها نداریم، بالاتر از ذهنیات ما و طبعا مخاطبان اولیه نیز، هست.

آیه 12 از این لحاظ که مکانیزم عملیِ کاری که خداوند صحبتش را کرده، حتی برای ما قرن بیست و یکمی ها هم هنوز روشن نیست بالاتر از ذهنیات ما است، چه رسد به مخاطبان اولیه.

آیه های 13 و 14 از این لحاظ که به اقوامِ درگذشته اشاره دارد، از آنجا که علم باستان شناسی هنوز در مراحل ابتدائی است، و جزئیاتی از زندگی آنان در دست نیست، بالاتر از ذهنیات ما میباشد، چه رسد به عرب 1400 سال قبل.

 

10 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

در باره آیات این پاراگراف ، حتی امروز نیز ، با توجه به معانی والای آن ، حتی برخی مفسران هم ، درک مقبولی از آن ندارند ، چه رسد به مخاطبان اولیه ! در عین حالیکه کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته ، در این هزار و چند صد سال ، تغییر معنای قابل توجهی نیافته اند !

 

11 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

1 – تعلیل موارد مهمِ چرائیِ لجبازی های کافرانه ،

2 – توصیه به مردم که چه رویکردی در پیش گیرند ،

3 – توصیه به آنحضرت که امیدوار باشد و به رسالتش بپردازد و مردم را صبورانه چنين ارشاد کند  .

 

12 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

غیر از آیه 1 و 4 ، بقیه آیات این پاراگراف «برای اولین بار» است.

 

 

13 – در این پاراگراف کدام آیات حاوی «محورهای ثابت کلام وحی» است؟

ارزش تفسیریِ این بخش از دو لحاظ زیاد است:

1 – از لحاظ تفسیر موضوعی، چون آیات هر موضوع از ابتدای نزول وحی به ترتیب در یک فایل جمع آوری خواهد شد، یک گنجینه بسیار با ارزش خواهد شد که مورد نیاز هر قرآن پژوه خواهد بود.

2 – از لحاظ تفسیرِ معروف به «تفسیر قرآن به قرآن» نیز، از آنجا که در هر عنوان، تقریبا تمام آیاتِ هم محتوا جمع آوری شده اند، هر قسمت میتواند از لحاظ هم افزائیِ فهمِ قسمت های دیگر کمک باشد، و مغز تفسیرِ قرآن به قرآن هم همین است.

حروف مقطعه

حم ﴿1﴾ عسق ﴿2﴾

وحی

كَذَلِكَ يُوحِي إِلَيْكَ وَإِلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِكَ اللَّهُ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ﴿3﴾

شئون الهی

لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَهُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ ﴿4﴾ تَكَادُ السَّمَاوَاتُ يَتَفَطَّرْنَ مِن فَوْقِهِنَّ وَالْمَلَائِكَةُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَيَسْتَغْفِرُونَ لِمَن فِي الْأَرْضِ أَلَا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ ﴿5﴾

حد و حدود آنحضرت

وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَولِيَاء اللَّهُ حَفِيظٌ عَلَيْهِمْ وَمَا أَنتَ عَلَيْهِم بِوَكِيلٍ ﴿6﴾

وحی

وَكَذَلِكَ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لِّتُنذِرَ أُمَّ الْقُرَى وَمَنْ حَوْلَهَا وَتُنذِرَ يَوْمَ الْجَمْعِ لَا رَيْبَ فِيهِ فَرِيقٌ فِي الْجَنَّةِ وَفَرِيقٌ فِي السَّعِيرِ ﴿7﴾

خواست خدا

وَلَوْ شَاء اللَّهُ لَجَعَلَهُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَكِن يُدْخِلُ مَن يَشَاء فِي رَحْمَتِهِ وَالظَّالِمُونَ مَا لَهُم مِّن وَلِيٍّ وَلَا نَصِيرٍ ﴿8﴾

 

عقاید و رفتار کفار معاصر نزول

أَمِ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَوْلِيَاء فَاللَّهُ هُوَ الْوَلِيُّ وَهُوَ يُحْيِي المَوْتَى وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴿9﴾

توصیه های اخلاقی به انسان

وَمَا اخْتَلَفْتُمْ فِيهِ مِن شَيْءٍ فَحُكْمُهُ إِلَى اللَّهِ ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبِّي عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَإِلَيْهِ أُنِيبُ ﴿10﴾

شئون الهی

فَاطِرُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ جَعَلَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا وَمِنَ الْأَنْعَامِ أَزْوَاجًا يَذْرَؤُكُمْ فِيهِ لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ وَهُوَ السَّمِيعُ البَصِيرُ ﴿11﴾ لَهُ مَقَالِيدُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن يَشَاء وَيَقْدِرُ إِنَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ ﴿12﴾

سنن الهی

شَرَعَ لَكُم مِّنَ الدِّينِ مَا وَصَّى بِهِ نُوحًا وَالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ وَمَا وَصَّيْنَا بِهِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى وَعِيسَى أَنْ أَقِيمُوا الدِّينَ وَلَا تَتَفَرَّقُوا فِيهِ كَبُرَ عَلَى الْمُشْرِكِينَ مَا تَدْعُوهُمْ إِلَيْهِ اللَّهُ يَجْتَبِي إِلَيْهِ مَن يَشَاء وَيَهْدِي إِلَيْهِ مَن يُنِيبُ ﴿13﴾

فلسفه تاریخ

وَمَا تَفَرَّقُوا إِلَّا مِن بَعْدِ مَا جَاءهُمُ الْعِلْمُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ وَلَوْلَا كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِن رَّبِّكَ إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى لَّقُضِيَ بَيْنَهُمْ وَإِنَّ الَّذِينَ أُورِثُوا الْكِتَابَ مِن بَعْدِهِمْ لَفِي شَكٍّ مِّنْهُ مُرِيبٍ ﴿14﴾

توصیه های رفتاری به آنحضرت

فَلِذَلِكَ فَادْعُ وَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءهُمْ وَقُلْ آمَنتُ بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ مِن كِتَابٍ وَأُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَيْنَكُمُ اللَّهُ رَبُّنَا وَرَبُّكُمْ لَنَا أَعْمَالُنَا وَلَكُمْ أَعْمَالُكُمْ لَا حُجَّةَ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمُ اللَّهُ يَجْمَعُ بَيْنَنَا وَإِلَيْهِ الْمَصِيرُ ﴿15﴾ وَالَّذِينَ يُحَاجُّونَ فِي اللَّهِ مِن بَعْدِ مَا اسْتُجِيبَ لَهُ حُجَّتُهُمْ دَاحِضَةٌ عِندَ رَبِّهِمْ وَعَلَيْهِمْ غَضَبٌ وَلَهُمْ عَذَابٌ شَدِيدٌ ﴿16﴾

شرح مختصر

کلیدهای تفسیری

 

بحث متنی

1 - «الی الذین من قبلک» (آیه 3) پرانتزی است .

2 – آیات 8 تا 12 پرانتزی است .

3 - قسمت دوم آیه 13 فرع است بر قسمت اول آن .

4 - آیه های 15 و 16 نیز پرانتزی است . دلیلش هم اینکه اگر چشم خویش را بر آن ببندیم و قبلش را به بعدش وصل کنیم خواهیم دید روال سخن صاف و یکدست خواهد بود.

خواست خداوند قانونمند است

«کسی را که بخواهد» در آیه 13، مطابق تیتر فوق ، یعنی «کسی که لیاقت داشته باشد»

همچنین«اگر میخواست شما را یکجور قرار میداد»، با توجه به تیتر فوق یعنی اینکه او این جهان را طوری سازماندهی کرده که تفاوت­های ذاتی هرکس بتواند ظاهر شود.

 

در باره آیه های 5 و 6

این دو آیه به طور عجیبی «هم حالت» است، که هر دو، هم نکوهش هست و هم درکِ مشفقانه، هم خشم و غضب دیده میشود و هم دلسوزی.

تکاد السموات یتفطرن . .

 این نوع بیان را – با توجه به ترتیب نزول – اول بار است که می بینیم و بزودی در سوره مریم بصورت واضح تر باز هم می بینیم، و نوعی بیان کنایه آمیز است که نشان میدهد فرضِ خدایانی که همطراز خداوند تاثیری در امری از امور جهان داشته باشند آنقدر با ماهیت وجودی مخلوقات جهان اعم از ریز و درشت نا همخوان است که ارکان عالم را آنقدر پر از خشم میکند که آنها را تا حد انفجار منزجر مینماید.

 

 

اشاره به چه کسی است؟

در رابطه با موضوع آیه 10، اینک که پیامبر(ص) نیست، و ائمه (ع) هم نیستند، مرجع الهی کیست؟ اگر این سر نخ را دنبال کنیم به امام زمان (عج) میرسیم؟

 

چکیده و روح همه ادیان یکیست

توجه به آیه 13 ما را به مدلول تیتر فوق میرساند.

 

حسد سبب تفرقه و تفرق

توجه به آیه 14 ما را به مدلول تیتر فوق می­رساند و از «درس» سوره نیز می­فهمیم که این تفرقه از روی عمد و آگاهی بوده است.

 

ظرافت ادبی در حدّ اعجاز

 اگر دقیق شوید می­بینید در آیه­های 8 تا 12(که بدون فرعی بودن پرانتزی هستند) سخنان بقیه پاراگراف به وجه دیگری ارائه شده است.

 

چرا «کبر علی المشرکین ما تدعوهم الیه»؟

در اوایل سوره یاسین در قسمت «شرح مختصر» بحث کوتاهی ذیل عنوان «اغلال» و «سدّ» نمودیم، جواب سوال فوق همان است.

 

میزان حُجّیت افکار عمومیِ گرایش­دار به حق

نکته مهمی ازآیه 16فهمیده میشود.

در «افکار عمومی» نوعی «حجیت» وجود دارد (که البته باید حدود و ثغورش مشخص شود)

 آنچه از خود آیه فهمیده شود این است که وقتیکه عده­ای دعوت خداوند را پذیرفتند، (یعنی نوعی «افکار عمومیِ» گرایشمند به دعوت خداوند شکل گرفت) دلایل مخالفان آنها باطل است.

 البته این مفهوم و معقول است زیرا آدمی بر فطرت آفریده شده و اقبال عمومی آنها نمی­تواند خلاف حق باشد.

 

ترجمه تفسیریِ آزاد

بسم الله الرحمن الرحيم

حم (1) عسق (2) ای پیامبر! چنين وحي ميکند خداوند عزيزحكيم بسويت و بسوي کساني که قبل از تو بوده­اند (3) آنچه که در آسمانها و زمين است از آن اوست و همو والامرتبه بزرگ است (4) نزديک است آسمانها از فراز سر این کافران بشکافد و ملائكه، در عین حال، به ستايش پروردگارشان تسبيح ميگويند و براي زمينيان نیز استغفار ميکنند. که ای مردم بدانيد خداوند آمرزنده مهربان است (5) آنانکه غير از او سرپرستاني برگرفته اند، خداوند مراقب آنان است، و تو ای پیامبر! مسئول آنها نيستي (6) چنین است که قرآني داراي زبان روشن به تو وحي کرديم تا مردم مرکز و اطراف آن را هشدار دهي، و نيز از روز جمع شدن در قیامت که شکي در آن نيست و اينکه عده اي در بهشت و عده اي در آتش سوزان خواهند بود خبردارشان کنی (7)  البته اگر خدا ميخواست همه را يکجور قرار ميداد و همه هدایت میشدند ليکن اينطور نيست تا هرکس باطن خویش را نشان دهد تا معلوم شود که خداوند هر را که در رحمتش داخل میکند و ظالمان را که وامیگذارد حقشان است و البته ظالمان هيچ سرپرست و ياوري نخواهند داشت (8) آيا این کافران غير از خداوند سرپرستاني برگرفته اند؟ حال آنكه خداوند سرپرست واقعي همه است و همو مردگان را زنده ميکند و هموست که بر هر چيزي تواناست؟ (9) ای مردم! اگر درباره چيزي اختلاف کرديد، حکم صحیحش نزد خداوند است. ای پیامبر! بگو اين همان خدائی است که پروردگار من است و بر او توکل ميکنم و بسوي او باز ميگردم (10) که آفريننده آسمانها و زمين است. و اوست که از جنس خودتان برايتان همسراني آفرید و چارپايان را نيز بصورت جُفت هايي قرار داد و شما را در این جهان ریخته، چيزي مانند او نيست و همو شنواي بيناست (11) کليد هاي آسمانها و زمين از آن اوست. براي هر کس که بخواهد روزي را ميگشايد يا به اندازه ميدهد که او بر هر چيزي داناست (12) همو از ديانت ها براي شما تشريع کرد، آنچه را که نوح را به آن سفارش کرد، و آنچه را که به ابراهيم و موسي و عيسي سفارش کرد، که همان را هم به تو وحي نموديم، که به مردم بگوئی دين را بپا داريد و درباره آن به تفرقه نگرائيد. براي مشرکان گران است آنچه را که بسويش ميخوانی. خداوند هر که را که لایق باشد به راه خويش برميگزيند و کسي را که توبه و بازگشت کند بسوي خويش هدايـت ميکند (13) و اقوام گذشته از راه حق متفرق نمی شدند مگر پس از اينکه شناخت حق را پیدا میکردند، اما به خاطر قصد تجاوزی که به دیگران داشتند حق را زیر پا میگذاشتند، و اگر اينطور نبود که قانونی از جانب پروردگارت قبلا صادر شده بود که تا سرآمدي معين مهلتشان دهد، البته حتما نابودشان میکرد، و سپس کسانی جایگزین آنها شدند، که در اثر عمل پیشینیان خویش در شکي گمراه کننده افتادند (14) پس، تو ای پیامبر! به اين خاطر اینان را به حق و هدایت دعوت کن و در آنچه که  مأمور شده اي استقامت ورز و اميال آنان را پيروي مکن و بگو به هر کتاب آسمانی که خداوند فرو فرستاده است ايمان آورده ام و مأمورم که بين شما عدالت کنم. خداوند پروردگار ما و شماست. اعمالمان براي ما و اعمال شما براي خودتان است و هيچ حجتي تمام نشده بين ما و شما نيست. خداوند ما را در قیامت گرد مي آورد و سرانجامِ همه چيز بسوي اوست (15) و کسانیکه درباره خداوند، پس از اينکه دعوت وي پذيرفته شد، مجادله ميکنند، دليلشان نزد پروردگارشان زايل است و غضبي عليه آنهاست و عذابي شديد خواهند داشت (16)