پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

 

(جدول1)

آيه	عنوان اصلي	عنوان  فرعي	شرح	تعداد كلمه
1	پيامبر	خطاب	شرح قدرت نمايي خدايي	5
5-1	مردم	گذشتگان	كافران- نابود كردن لشكر متجاوز	19
جمع				24

 

( جدول درج ها)

جدول ماخذ	عنوان اصلي	عنوان فرعي	شرح	درصد
1/3	مردم	گذشتگان	نابودي ارتش متجاوز فيل دار	2/79
2/3	پيامبر	خطاب	شرح واقعه فوق	8/20

 

البته دو جدول فوق اول و آخرِ جدول هاست، جدول های وسط را برای رعایت اختصار حذف کرده ایم، اما کسانی که حوصله دارند میتوانند موردِ سوره فجر را که در کتاب "آموزش تفسیر قرآن" (که به عنوان نمونه و الگو است) با تمام جدول هایش ملاحظه فرمایند.

درس : یادآوری يک قدرت نمايي خداوندي در جهت حفظ کيان دين

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

أَلَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِأَصْحَابِ الْفِيلِ ﴿1﴾

ریزدرب: خداوند اصحاب فیل را نابود کرد.

2

أَلَمْ يَجْعَلْ كَيْدَهُمْ فِي تَضْلِيلٍ ﴿2﴾ وَأَرْسَلَ عَلَيْهِمْ طَيْرًا أَبَابِيلَ ﴿3﴾ تَرْمِيهِم بِحِجَارَةٍ مِّن سِجِّيلٍ ﴿4﴾ فَجَعَلَهُمْ كَعَصْفٍ مَّأْكُولٍ ﴿5﴾

ریزدرب: شرحِ چگونگیِ نابود شدن اصحاب فیل.

 

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درس سوره که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درس مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 - سوالات

1 – چرا خداوند در این سوره از قالب «او» (فعل-  لم یجعل-  ارسل- جعلهم) استفاده نموده؟

2 - «الم تر» و «ربّک» چه بارِ روانی روی مخاطب دارد؟ (روحیه دادن و دلگرم کردن؟ یا...؟)

3 - از روی مطالب این سوره چه حدسیاتی از اوضاع واحوال روزهای نزول این سوره میتوان زد؟

4 - «سجّیل» یعنی چه؟ و در پی آن «حجاره من سجیل» یعنی چه؟

5 - «ابابیل» نسبت به «طیرا» چه حالت « دستور زبان»ی دارد؟

6 – با توجه به معنی «تضلیل» ، یکی از معانی «ضلالت» را بیان کنید.

7 - در این پاراگراف کدام آیه ها فرعی و کدام فرعی در فرعی وکدام اصلی است؟

8 - تنوین های این پاراگراف را بررسی و تعیین کنید کدام از باب تحقیر و کدام از باب تعظیم است واز هریک نتیجه تفسیری بگیرید .

9 - کلمه « تر » در جمله «الم تر» به معنی لغوی آمده یا اصطلاحی؟

10 – در کلمه «ترمیهم» نوعی اراده و عمد و آگاهی وجود دارد ، چرا چنین حالاتی را به آن پرندگان نسبت داداه؟

11 - چرا از میان صفات الهی «ربک» ترجیح داده شده؟.

4 - حدسیاتی ازاوضاع واحوال آن روزها

درسوره مدثر دارد که شخص نخبه ای مورد مراجعه مخالفان پیامبر (ص)  قرارمیگیرد و او هم پس از خیلی سبک وسنگین کردن، بالاخره میگوید قرآن «سحر» است.

 معلـــوم میشود کــــه هنگام نزول سوره مدثر «جریان اسلام» به عنوان یک «خطر بالقوه» مطرح بوده، اما «یک خطرمهم که بایدریشه اش راکند» تلقی نمی شده است.

در سوره نازعات، درآیات 15 تا 26، اشاره ای اجمالی به این هست که فرعون  به دعوت موسی(ع) وقعی نگذاشت و دراستکبارخویش جری ترشد و خداوند هم اورا «گرفت»!

معلوم میشود هنگام نزول سوره نازعات، روحیه مخالفان پیامبر(ص) به حالت «لجبازی بیشتر» میل پیداکرده بود.

از روی سوره نوح می فهمیم که گفتمان جریان مخالفت تند ترشده و آنها تصمیـم گرفتند که «همه منافذ را به روی نفوذ پیام پیامبر(ص) ببندند، و علاوه برآن، به شدت به خدایان خویش بچسبند»

از سوره قمرچنین می فهمیم که فضای مخالفت ازآن هم تندترشده بود بطوری که مخالفان آن حضرت به «تصمیم به اقدام موثرعملی» می اندیشیده اند.

اما ، از این سوره ، چنین می فهمیم که مخالفان آنحضرت کاملا رادیکال شده و به چیزی کمتر از «کندن ریشه اسلام» راضی نبودند.

از طرف دیگر از مطالب این سوره چنین فهمیده میشود که آنحضرت و احیانا پیروان او این نگرانی را داشته اند که این مخالفان فعال نکند ریشه این نهضت را دچار تهدید جدی کنند، که خداوند با فرستادن این سوره به دلداری دادن آنان پرداخته است.

5 - پیشگوئی های تحقق یافته

در این سوره با ذکر شکست کامل یک مخالف جدیِ نمادِ عبادیِ توحید ، شکست سایر مخالفان فعال جریان اسلام را تلویحا پیشگوئی میکند .

6 - آیات برجسته این پاراگراف

یک ملاک مهم برای برجستگیِ آیات، شهرت آنها در نزد مردم است و این آیات از مشهورترین های آیات قرآنی است.

7 - آیات مشکل

از «مشکل» بودن این آیات چه عرض کنیم جز اینکه ببینید مفسران گوناگون در طول تاریخ اسلام و در پهنه جغرافیائی آن چه مطالب مختلف و بعضا متضادی در باره طیرا ابابیل گفته اند.

8 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

هنوز هم جزئیات و ماهیت مطالب مندرج در آیات 3 تا 5 روشن نشده، و لذا به طریق اولی برای معاصران نزول این سوره نیز چنین بوده است.

9 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

خداوند برای حفظ کیان دین، با تعرض کنندگان برخورد هلاک کننده میکند.

10 – کدام عنصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

با توجه به ترتیب نزول سوره ها، تمام فقرات این سوره «برای اولین بار» است.

شرح مختصر

شرح مختصر واقعه

چیزی که از آیات فوق می توان فهمید این نکات است :

1- کسانی بودند که قدرت و ثروت زیادی داشتند.

2- آنها توطئه ای کرده بودند.

3- خداوند با برخورد شدیدی توطئه شان را خنثی نمود.

4- خنثی شدن توطئه آنها بصورت اعزام پرندگانی گروه گروه علیه آنان بود که آنها را با سنگ هائی از «سجیل» هدف قرار می دادند.

5- آنها در اثر این کار بکلی نابود شدند.

قبلاً در سوره قمر به هلاکتِ جمعیِ اقوامی مانند قوم نوح، قوم عاد، قوم ثمود، قوم لوط، و قوم فرعون اشاره فرموده است.

 بنابراین هلاکتِ جمعیِ قوم فیل دار نیز باید از لحاظ شدت گناه و اهمیت بی پروائی در حدود اقوام یاد شده باشد. بنابراین مشکل فیل داران نیز می باید در درجه اول کفر و سپس تصمیم به نابود کردن دین حق یا نماد آن باشد و لذاست که مطالبی از تاریخ قبل از اسلام که راجع به اصحاب فیل می باشد پذیرفتنی بنظر می آید که بطور خلاصه بشرح ذیل است:

در زمان جدّ پیغمبر یکی از امیران کشورهای مجاور به قصد تخریب کعبه یک لشکرکشی به آن منطقه را سازمان داد که در لشکر او تعدادی فیل هم بود .

 آنها با حمله تعداد زیادی پرنده مواجه شدند و لشکرشان منهدم شد و از بین رفتند و به این ترتیب حرمت و احترام کعبه بیش از پیش گردید و امنیت ساکنان مکه نیز  تا مدت های مدید تامین گردید که در تفسیر سوره قریش راجع به موضوع اخیر عرضی کرده ایم .

 اینکه فرمود «آیا ندیدی؟» ، پیغمبر در آن موقع هنوز متولد نشده بود تا این مطلب را دیده باشد لذا توجیه این خطاب این است که چون قضیه اصحاب فیل آنقدر در آن روز مشهور و تازه بود ، و تعدادی که آن را دیده بودند آنقدر زیاد بودند که به صورت یکـی از بدیهیات آن روزها درآمده بود ، انگار که همگان آن را دیده باشند .

 ذکر «صاحبان فیل» ، یادآوری عظمت و اهمیت آن لشکر است زیرا که سرداری که در آن روزگار می توانست در لشکرش فیل نگهداری کند، سرداری قدرتمند و ثروتمند بود . توطئه آنها این بود که با تخریب کعبه ( نماد دین حنیف ابراهیمی) ریشه آن را بزنند تا شاید مرکز توجه توده مردم را به جای دیگری متمرکز کنند .

 برگرداندن توطئه آنها به این ترتیب انجام شد که اساساً تمام لشکر و تمام افراد آن نابود شدند . در نتیجه کسی از آنان نماند که توطئه را پیگیری کند .

 همچنین در اثر رعبی که از این واقعه در اذهان ایجاد شد ، اساساً زمینه چنین توطئـه هایی توسط دیگران نیز از بین رفت .

 اینکه آن سنگریزه های کلوخی ، سبب شد آن لشکر مجهز به کلی از بین برود و افرادش «مانند برگ جویده شده» گردند ، نشان دهنده این واقعیت است که آن سنگریزه ها دارای خواص و کیفیت خاصی بودند و سنگریزه های معمولی نبودند .

 قابل درک است که یا این سنگریزه ها باید یک خاصیت تخریب بسیار قوی داشته باشند یا عامل ایجاد یک نوع بیماری بگردند که در اثر تماس با هدف چنان بیماریی در او ایجاد گردد که اساساً از هیئت انسانی خارج شده و «مانند برگ جویده شده» گردند .

ضمناً اینکه پرندگانی بصورت دسته دسته ، عده ای را با پرتاب سنگریزه های کلوخی ، هدف قرار دهند در هیچ افسانه و تاریخ هیچ قوم دیگری شنیده نشده، و این مورد خاص کعبه و خاص تاریخ اسلام و مربوط به دوره بلوغ عقلی بشریت بوده و از دوره افسانه سازی و خیال بافی دوراست.

در این واقعه، فیل نماد عظمت، و داشتنِ آن نماد قدرت و ثروت، و قصد فیلداران  هتک حرمت و جسارت به کعبه (نماد دین ابراهیمی) می باشد، و عمل خداوند، از بین بردن کامل آنان است.

منظور خداوند از یادآوری این واقعه، ایجاد آرامش در بین پیروان آنحضرت است که نگرانِ فتنه های بزرگی مثلا ریشه کنی جریان اسلام توسط مخالفانش بوده اند.

ترجمه تفسیریِ آزاد

بسم الله الرحمن الرحيم

آيا نديدي پروردگارت با دارندگان فيل ها چه كرد؟ (1) آيا توطئه شان را به سوی خودشان برنگرداند؟(2) و پرندگاني گروه گروه را بر آنها نفرستاد؟ (3)كه سنگريزه هائي از سنگ-گل برآنان مي انداختند؟ (4) كه آنان را مانند علف جويده شده نمود؟ (5)