پیش تفسیر
1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)
اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم:
طرز استخراج عصاره محتوای سوره را (یعنی «درس» سوره را) در قسمت اول ارائه کرده ایم که مطابق ذیل است:
درس: ساختن ثبوتي فرد و خانواده از طريق احکام صادره وساختن سلبي آنان از طريق برحذر داشتن از الگوهاي بد (يهوديان و غيره)
برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:
درب: خداوند به اسامي کار ندارد. به حقايق کار دارد و مي خواهد مردم از لحاظ حقيقي مومن باشند.
2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)
چنانکه تاکنون دیده اید، در هر پاراگراف تفسیری، عصاره محتوای پاراگراف را از یک «راه دوم» نیز استخراج میکردیم، که معمولا دیده میشد مطابقتِ معنا داری با استخراجِ از راه اول داشت.
اما، چون این پاراگراف بسیار کم حجم است، نیازی به این کار نمی باشد.
3 – از اول تا اینجا
در پاراگراف 1 می فرماید : ای پیامبر! بیشترین مشکل تو در شرایط جدید منافقان هستند . اینک در موقعیتی متفــاوت ازگذشته هستی ، و هم مشکلاتت ، وهم وظایفت ، سنگین تر از گذشته است (زیرا علاوه بر کفار ومومنان که قبلا هم بودند ، اینک منافقان به مشکلاتش اضافه شده وامور حکومتی به وظایفش)
در پاراگراف 2 می فرماید : ای مردم به خداوند خالقتان ایمان بیاورید و اگر در رسالت پیامبرتان شکی دارید سورهای مانند یکی از سورههای قرآن به وجود آورید ، و در صورت ایمان و عمل صالح از اهل بهشت خواهید بود و مؤمنان و فاسقان در مقابل آیات الهی رفتارهای متضاد نشان میدهند در حالی که بهتر است فاسقان به اینهمه آیات واضح توجه کرده و به خداوند کفر نورزند .
در پاراگراف 3 می فرماید : ای انسان ها قدرخویش بدانیدکه برای خلیفگی خداوند افریده شدید واین موقعیت درگرو ایمان وپیرویِ هدایتهای الهی است .
در پاراگراف 4 می فرماید : ای مسلمانان ! بنی اسرائیل که به رهبری موسی(ع) ازسلطه فرعونیان رهائی یافتند بجای رفتارهای شاکرانه و متواضعانه و منقادانه ، رفتارهای ناپسندی ازقــبیل نافرمانی وکفر وشرک وغیره وغیره درپیش گرفتند . مبادا شما مانند آنان کنید .
در این پاراگراف می فرماید: ای مسلمانان! مبادا دو کلمه شهادتین که بر زبان آورده اید خیلی غرور برتان دارد ، خداوند به گرایش حقیقی اهمیت میدهد ، از هرکس با هر دینی که باشد.
4 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها
تصور میشود مسلمانانِ تازه هجرت کرده و در مدینه جاافتاده ، در این مقطع زمانی، اینک خیلی مغرور شده و خود را نور چشمی خداوند میدیده و در دیگران به چشم تحقیر می نگریسته اند، که خداوند با نزول این آیه به نوعی به تنظیم باد! آنها پرداخته است.
5 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی میداشتند؟
کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته ، در طول این مدت طولانی ، از نزول این سوره تا به امروز ، تغییر معناییِ چندانی نیافته ، و لذا مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما .
6 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟
خداوند به اسامي کار ندارد. به حقايق کار دارد و مي خواهد مردم از لحاظ حقيقي مومن باشند.
7 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟
با توجه به ترتیب نزول سوره ها، تمام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است.
شرح مختصر
کلیدهای تفسیری
بحث متنی
اگر این آیه را ندیده بگیریم و انتهای آیه 61 را به ابتدای آیه 63 وصل کنیم، خواهیم دید که روال سخن صاف و یکدست و بی دست انداز خواهد شد و لذا این آیه «پرانتزی» است .
مسلمان یا کافر شناسنامهای
در بین مسلمانان، کسانی که چیزی از اسلام نمیفهمند و به چیزی از دستورات اسلام عمل نمیکنند و از چیزی از منهیات اسلام دوری نمیکنند، زیادند.
در مسیحیت و یهودیت نیز همینطور است.
اینها «شناسنامهای»ها هستند، اولی مسلمانان شناسنامهای و دومی مسیحی شناسنامهای و سومی یهودی شناسنامهای است.
آیه میگوید ای شناسنامهایها! خداوند به شناسنامهتان کاری ندارد.
آن اسم مسلمانی هم در آخرت فایدهای ندارد.اما اگر آن سه ضابطه را داشتید، ناراحت نباشید، هر اسمی که دارید رستگار خواهید بود.
این در حقیقت «دعوت» اهل کتاب و مشرکان هم هست که به راه خدا بیایند.
توضیح بیشتر همین مطلب
«یا ایهاالذین آمنوا» دو معنی دارد: لغوی و اصطلاحی.
معنی لغوی خطاب فوق این است: «ای کسانی که ایمان آوردهاید»
اما معنی اصطلاحی آن این است: «ای مسلمانان»
پس از هجرت ، تا آخر نزول وحی، هر جا که در قرآن «یا ایهاالذین آمنوا» آمده (اکثریت قریب به اتفاق) به معنی اصطلاحی است و دلایلش هم زیاد است:
1- یک دلیل آن همین آیه است که مدلول «یا ایهاالذین آمنوا» را در کنار یهودی و مسیحی و ستاره پرست قرار داده است.
2- دلیل دیگرش آیه «یا ایهاالذین آمنوا آمِنو بالله...» است که به مدلولهای «یا ایهاالذین آمنوا» توصیه میکند که به خدا ایمان بیاورید و ... .
3- دلیل دیگرش آیه 27 سوره انفال است که به مدلولهای «یا ایهاالذین آمنوا» میگوید «به خدا و رسول خیانت نکنید و ...»
4- دلایل این موضوع زیاد است اما همین قدر کافی است.
علت اینکه خداوند مسلمانان را اینطور خطاب میکند اولاً تشریف (شرافت دادن) آنان است و ما نیز همینطور صحبت میکنیم مثلاً ما به پاسبانها میگوییم جناب سروان و یا به آمپولزنها میگوییم دکتر.
ثانیاً خداوند با این طرز بیان قاعدتاً باید این منظور را هم داشته باشد که سبب تشویق مسلمانان به سعی در بالا کشیدن خود به درجه «مؤمنان» از طریق این نوع خطاب شده باشد.
ترجمه تفسیریِ آزاد
البته مسلمانان، يهوديان، مسيحيان، و صابئی ها، هر کدام که به خداوند و آخرت ايمان داشته و عمل شايسته کنند نزد پروردگارشان پاداششان را خواهند داشت. نه ترسي داشته باشند و نه اندوهگين باشند (62)