پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره (یعنی «درس» سوره) مطابق ذیل است:

(جدول1)

آيه	عنوان اصلی	عنوان فرعی	شرح	تعداد کلمه
1	قسم	قرآن	توصیف – دارای پند	4
11-2	مردم	کافران	شرحی از اشکالات فکری آنها، بعلاوه ايراداتی که آنها بر رسالت پيغمبر ميگرفتند	94
14-12	مردم	گذشتگان	تکذيب پيامبران و فرود عذاب	25
16- 15	مردم	کافران	ذکر دو نمونه از پريشان فکری کافران معاصر رسول خدا (ع)	18
26-17	پيامبران	داوود	ذکر بعضی از قضايای مربوط به حضرت داوود (ع)	149
29-27	حکمت	حق	باطل نبودن آفرينش جهان و مساوی نبودن بد و خوب و لزوم تدبر در قرآن	45
40-30	پيامبران	سليمان	ذکر بعضی از قضايای مربوط به حضرت سليمان(ع)	97
44-41	پيامبران	ايوب	ذکر بعضی از قضايای مربوط به حضرت ايوب (ع)	46
47-45	پيامبران	ابراهيم و اسحق و يعقوب	ذکر بعضی از قضايای مربوط به آنان	34
48	پيامبران	اسمعيل و....	ذکر بعضی از قضايای مربوط به آنان	7
54-49	آخرت	بهشت	شرح بعضی از نعمات بهشتی	39
64-55	آخرت	جهنم	شرح بعضی از عذابهای کفار	77
70-65	پيامبر	ارشاد	چنين بگو...	42
85-71	حکمت	آفرينش آدم	استکاف ابليس از سجده و رانده شدن او واينکه خداوند او را وسيله آزمايش انسان قرار داد	112
88-86	پيامبر	ارشاد	چنين بگو...	19
جمع				808

جدول درج­ها

شماره	عنوان اصلی	عنوان فرعی	شرح	درصد
1/4	پيامبران	داود و سليمان	آيات و نعمات مهمی که به پيامبران داده شد	2/41
2/4	حکمت	آفرينش آدم	بشر هميشه در معرض امتحان است و بايد هميشه به حق و باطل توجه کند	4/19
3/4	مردم	کافران	کافران اشکالات مهم و جدی فکری دارند	17
4/4	آخرت	جهنم	شرح بعضی از عذابهای آخرتی کفار و نعمات آخرتی مومنان	4/14
5/4	پیامبر	ارشاد	چنین بگو . . .	5/7
6/4	قسم	قرآن	توصیف – دارای پند	5/0

درس: ايات و نعمات مهمي كه به پيامبران داده شده، در اثر توجه و دقت در اطاعت خداوند وتواضع و توجه دائمي به سوي او بوده است.

البته دو جدول فوق اول و آخرِ جدول هاست، جدول های وسط را برای رعایت اختصار حذف کرده ایم، اما کسانی که حوصله دارند میتوانند موردِ سوره فجر را که در کتاب «آموزش تفسیر قرآن» (که به عنوان نمونه و الگو است) در سایت:

http://jamal-ganjei.com

با تمام جدول هایش ملاحظه فرمایند.

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب: ای پیامبر! كافران غرق خودپسندي و خود محوري هستند و ایرادها شان نیز ناشی از همین است .

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان :

1

ص وَالْقُرْآنِ ذِي الذِّكْرِ ﴿1﴾ بَلِ الَّذِينَ كَفَرُوا فِي عِزَّةٍ وَشِقَاقٍ ﴿2﴾

ریزدرب : ای پیامبر! این کافران خود پسند، و مایل به تافته جدابافتگیِ خویش اند.

2

كَمْ أَهْلَكْنَا مِن قَبْلِهِم مِّن قَرْنٍ فَنَادَوْا وَلَاتَ حِينَ مَنَاصٍ ﴿3﴾ وَعَجِبُوا أَن جَاءهُم مُّنذِرٌ مِّنْهُمْ وَقَالَ الْكَافِرُونَ هَذَا سَاحِرٌ كَذَّابٌ ﴿4﴾ أَجَعَلَ الْآلِهَةَ إِلَهًا وَاحِدًا إِنَّ هَذَا لَشَيْءٌ عُجَابٌ ﴿5﴾ وَانطَلَقَ الْمَلَأُ مِنْهُمْ أَنِ امْشُوا وَاصْبِرُوا عَلَى آلِهَتِكُمْ إِنَّ هَذَا لَشَيْءٌ يُرَادُ ﴿6﴾ مَا سَمِعْنَا بِهَذَا فِي الْمِلَّةِ الْآخِرَةِ إِنْ هَذَا إِلَّا اخْتِلَاقٌ ﴿7﴾ أَأُنزِلَ عَلَيْهِ الذِّكْرُ مِن بَيْنِنَا بَلْ هُمْ فِي شَكٍّ مِّن ذِكْرِي بَلْ لَمَّا يَذُوقُوا عَذَابِ ﴿8﴾

ریزدرب : ای پیامبر! این کافران چنین می اندیشند و چنین رفتار میکنند.

3

 أَمْ عِندَهُمْ خَزَائِنُ رَحْمَةِ رَبِّكَ الْعَزِيزِ الْوَهَّابِ ﴿9﴾ أَمْ لَهُم مُّلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا فَلْيَرْتَقُوا فِي الْأَسْبَابِ ﴿10﴾ جُندٌ مَّا هُنَالِكَ مَهْزُومٌ مِّنَ الْأَحْزَابِ ﴿11﴾

ریزدرب : ای پیامبر! این کافران راجع به خویش چه توهماتی دارند!

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 - سوالات :

1 - تنوین موجود در انتهای دوکلمه عزة و شقاق (آیه2) از باب تعظیم است یا تصغیر؟

2– از لحاظ دستورزبان ، «بل» (آیه2) چه نقشی دارد؟

3 – منظور از «فی عزة» (آیه 2) چیست؟ (در توهم عزة؟ یا . . ؟)

1 - « لَاتَ حِينَ مَنَاصٍ» (آیه3) چه نوع از سخن است؟ (کنایه؟یا....؟)

2 - «انطَلَقَ» (آیه6) چطور؟

3 – منظور از الْمِلَّةِ الْآخِرَةِ (آیه7) چیست؟

4 - حالت کلی این پاراگراف چگونه است؟ («باز»کردن مطلب پاراگراف قبل؟ یا....؟)

5 - چرا خداوند در اینجا خودرا «عزیز» (=دست نیافتنی) و «وهّاب» (بخشنده) معرفی فرمود؟

4 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

از آیه 2 فهمیده میشود سران کافران معاصر نزول خودرا در موقعیت برتر حساب میکردند .

از آیات 4 تا 8 فهمیده میشود سران کفار هنوز همان قول سابق خویش را حفظ کرده و آنحضرت را ساحر و کذاب و گوینده سخن من در آری میخواندند و اینکه وحی به شخصی از میان خودشان نازل شود را مایه تعجب میدیدند و موضعشان بی تفاوتی و ادامه دادن روش مالوف بود .

از آیه های 9 و 10 فهمیده میشود که استدلال وحی برای باطل کردن آن گفتمان این است که آسمان و زمین مال ما است و ما بهتر میدانیم لطف خود را کجا خرج کنیم ، و بهتر است آنها مواظب خویش باشند که به عاقبت مشابهان سلف خویش گرفتار نشوند.

5 – زاویه با تفاسیر رایج

1: (المیزان) : در اين سوره گفتار پيرامون رسول خدا (ص) دور مى‏زند و اينكه آن جناب با ذكرى از ناحيه خدا كه بر او نازل شده مردم را انذار مى‏كند.

آنچه فوقا می بینید «غرض» سوره است به نقل از المیزان (که کارکرد «عصاره محتوای سوره» را دارد نقل کرده ایم.

ما عصاره محتوای سوره ها را از راه محاسبه استخراج کرده ایم که این است :

آیات و نعمت های مهمی که به پیامبران داده شده، در اثر توجه و دقت در اطاعت خداوند و تواضع و توجه دائمی به سوی او بوده است.

6 - پیشگوئی های تحقق یافته

1 - در این پاراگراف کتابی که دارد بر آنحضرت نازل میشود «قرآن» نامیده شده، و اگر به ترتیب نزول به قرآن نگاه کنیم و حجم از ابتدا تاکنون را نسبت به کل محاسبه کنیم ، به حجمی کمتر از 40% از کل میرسیم.

اینکه رسالت آنحضرت دوام خواهد یافت و آنحضرت موفق خواهد شد 60% بقیه را نیز دریافت کند، یک پیشگوئی تحقق یافته است.

2 – در این پاراگراف و بخصوص آیه 11 چنان با تحقیر به جبهه مخالف آنحضرت اشاره میفرماید و چنان پیشگوئی هزیمت آنان را میکند که آن را میتوان پیشگوئی روشن ارزیابی نمود، و چنانکه همگان میدانند این نیز تحقق یافته است.

7 - در این پاراگراف، کدام فقرات، فوق ذهنیات معاصران نزول است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

شروع سوره با «ص» است که از حروف مقطعه است، که این عنصر قرآنی هنوز معنیِ مقنعی نیافته، یعنی معهود بشر امروز نیز نیست، چه رسد به مخاطبان 1400 سال پیش!

آیه های 3 و 11 از این لحاظ که مربوط به اقوامی است که در قبل از تاریخ بوده اند، و علم باستان شناسی آنقدر رشد نکرده که ما از اوضاع و احوال آنها مطلع باشیم، برای ما نیز روشن نیست، چه رسد به مخاطبان اولیه این آیات.

8 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

در این خصوص باید خاطر نشان کنیم که یک شبهه ای اخیرا در سطح وسیع القا شده که مطالب قرآن اول باید از این لحاظ چِک شود که معاصران نزول از آن چه می فهمیده اند.

اینک که تا اینجا تقریبا 40% حجم قرآن را پاراگراف به پاراگراف دیده ایم، دانسته ایم که شبهه القائی مذکور چیزی بیش از یک طبل توخالی نیست که از دور صدای تاثیرگذار میدهد و وقتی که نزدیکش بشوی می بینی خبری از حقیقت در آن نیست.

آنچه تا کنون فهمیده ایم این بوده که معاصران نزول اکثر قریب به اتفاق حجم قرآن را همانطور می فهمیده اند که ما امروز می فهمیم، الا شذّ و ندر.

9 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

پیام دلداری و امید به موفقیت کاملِ مطلق، به آنحضرت و پیروانش، که چندان به مساعی این جماعت مخالف معاند وقعی نگذارید که اینان بزودی منهزم و مضمحلِ میباشند ولی حالی شان نیست و بزودی حالی شان هم میشود.

10 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

غیر از آیه 4 و 8، بقیه آیات این پاراگراف «برای اولین بار» است.

11 – در این پاراگراف کدام آیات حاوی «محورهای ثابت کلام وحی» است؟

ارزش تفسیریِ این بخش از دو لحاظ زیاد است:

1 – از لحاظ تفسیر موضوعی، چون آیات هر موضوع از ابتدای نزول وحی به ترتیب در یک فایل جمع آوری خواهد شد، یک گنجینه بسیار با ارزش خواهد شد که مورد نیاز هر قرآن پژوه خواهد بود.

2 – از لحاظ تفسیرِ معروف به «تفسیر قرآن به قرآن» نیز، از آنجا که در هر عنوان، تقریبا تمام آیاتِ هم محتوا جمع آوری شده اند، هر قسمت میتواند از لحاظ هم افزائیِ فهمِ قسمت های دیگر کمک باشد، و مغز تفسیرِ قرآن به قرآن هم همین است.

حروف مقطعه ، قَسَم ها

سوره ص

ص وَالْقُرْآنِ ذِي الذِّكْرِ ﴿1﴾

عقاید و رفتار کفار معاصر نزول

بَلِ الَّذِينَ كَفَرُوا فِي عِزَّةٍ وَشِقَاقٍ ﴿2﴾ كَمْ أَهْلَكْنَا مِن قَبْلِهِم مِّن قَرْنٍ فَنَادَوْا وَلَاتَ حِينَ مَنَاصٍ ﴿3﴾ وَعَجِبُوا أَن جَاءهُم مُّنذِرٌ مِّنْهُمْ وَقَالَ الْكَافِرُونَ هَذَا سَاحِرٌ كَذَّابٌ ﴿4﴾ أَجَعَلَ الْآلِهَةَ إِلَهًا وَاحِدًا إِنَّ هَذَا لَشَيْءٌ عُجَابٌ ﴿5﴾ وَانطَلَقَ الْمَلَأُ مِنْهُمْ أَنِ امْشُوا وَاصْبِرُوا عَلَى آلِهَتِكُمْ إِنَّ هَذَا لَشَيْءٌ يُرَادُ ﴿6﴾ مَا سَمِعْنَا بِهَذَا فِي الْمِلَّةِ الْآخِرَةِ إِنْ هَذَا إِلَّا اخْتِلَاقٌ ﴿7﴾ أَأُنزِلَ عَلَيْهِ الذِّكْرُ مِن بَيْنِنَا بَلْ هُمْ فِي شَكٍّ مِّن ذِكْرِي بَلْ لَمَّا يَذُوقُوا عَذَابِ ﴿8﴾ أَمْ عِندَهُمْ خَزَائِنُ رَحْمَةِ رَبِّكَ الْعَزِيزِ الْوَهَّابِ ﴿9﴾ أَمْ لَهُم مُّلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا فَلْيَرْتَقُوا فِي الْأَسْبَابِ ﴿10﴾ جُندٌ مَّا هُنَالِكَ مَهْزُومٌ مِّنَ الْأَحْزَابِ ﴿11﴾

شرح مختصر

کلیدهای تفسیری

بحث متنی

آیات 5 تا 8 فرع بر آیه­های 3 و 4 است.

قرآنِ پند دار

در این سوره قرآن را که ما معمولا به نام های قبلی اش که کریم و مجید و عزیز و امثال آن باشد یاد میکنیم، با نامی یاد فرموده که معمولا کسی به آن نام یادش نمیکند و اصطلاحا آن نامش جانیفتاده است، که «ذی الذکر» باشد یعنی قرآنِ پند دار.

 

ترجمه تفسیریِ آزاد

بسم الله الرحمن الرحيم

ص- قسم به قرآنِ پنددار (1) ليکن کافران در غرور و مخالفتي بزرگ هستند (2) چه اقوامي را قبل از آنان هلاک کرديم که هنگامِ دیدنِ نتیجه رفتارشان به فرياد درآمدند که ديگر فايده اي نداشت (3) آیا اینان تعجب کرده اند که هشدار دهنده اي از ميان خودشان بسويشان آمده که گفته اند اين جادوگري بسيار دروغگوست (4) که همه خدايان را يکي کرده؟ و گفته اش چيز بسيار عجيبي است (5) ای پیامبر! نگران مباش، سران و بزرگانشان اين راه را انتخاب کردند که به زیر دستان خویش گفته اند به این پیامبر گوش نکنید و به  مشي خويش ادامه دهيد و بر خدايان خويش پايداري کنيد که اين چيزي است كه از شما میخواهیم (6) همچنين به آنها گفته اند این چیزهایی که این پیامبر میگوید را از هيچ قوم ديگري نشنيده ايم و اينها چيزي جز دروغ ساخته و پرداخته نیست (7) آيا ازميان ما، اين وحي فقط براونازل شده؟ ای پیامبر! نگران مشو ، آنها با این نوع سخنان نسبت به تذکرات خداوند در شکي هستند زیرا هنوز عذاب را نچشيده اند (8) آيا انبارهاي رحمت پروردگار عزتمند بخشنده ات نزد آنان است که چنین میگویند؟ (9) يا اينکه فرمانروايي آسمانها و زمين و بين آندو از آن آنان است ، پس اگر چنین باشد، این تکذیب کنندگانت بايد بتوانند با اسباب و وسايل به آسمانها بالا روند (10) اينان لشکري شکست خورده هستند و از نوع همان احزاب هلاک شده پیشین ميباشند (11)