پیش تفسیر

 

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را اینطور استخراج میکنیم: 

 (جدول1)

تعداد کلمه	شرح	عنوان فرعی	عنوان اصلی	آیه
18	نکوهش و توصیف کم فروشان	مجرمین	مردم	4-1
7	توصیف	قیامت	آخرت	6-5
12	نامه فجار در سجین است و شرح آن	کافران	آخرت	9-7
3	تکذیبگران -  نکوهش و هشدار	کافران	آخرت	10
26	تکذیبگران -  توصیف	کافران	مردم	14-11
17	تکذیب گران -  محرومیت از رحمت	جهنم	آخرت	17-15
14	ابرار-  توصیف بهشت	بهشت	آخرت	21-18
29	ابرار-  نعمات آنها	بهشت	آخرت	28-22
28	مجرمان -  توصیف	کافران	مردم	33-29
15	مومنان -  نعماتشان	بهشت	آخرت	36-34
169	جمع

 

جدول درج ها

درصد	شرح	عنوان فرعی	عنوان اصلی	شماره
4/57	برنده، «ابرار» است، و بازنده مکذب و کم فروش	بهشت	آخرت	1/ 4
6/42	ذکر صفات آنان	مجرم و مکذب و کافر و کم فروش	مردم	2/4

 

البته دو جدول فوق اول و آخرِ جدول هاست، جدول های وسط را برای رعایت اختصار حذف کردیم، اما کسانی که حوصله دارند میتوانند موردِ سوره فجر را که در کتاب «آموزش تفسیر قرآن» (که به عنوان نمونه و الگو است) در سایت:

http://jamal-ganjei.com

با تمام جدول هایش ملاحظه فرمایند.

از این جدول ها عصاره محتوای سوره به شرح ذیل استخراج شده است:درس: برنده نهائی نیکان هستند، و مکذب و مجرم و کم فروش، که مانند هم می باشند، بازنده اند.

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب : کم فروشان از بازنده ها هستند و علت آن نیز فراموش کردن قیامت است.

 

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

وَيْلٌ لِّلْمُطَفِّفِينَ ﴿1﴾ الَّذِينَ إِذَا اكْتَالُواْ عَلَى النَّاسِ يَسْتَوْفُونَ ﴿2﴾ وَإِذَا كَالُوهُمْ أَو وَّزَنُوهُمْ يُخْسِرُونَ ﴿3﴾

ریزدرب: ای بر کسانی با دیگران چنین اند

2

أَلَا يَظُنُّ أُولَئِكَ أَنَّهُم مَّبْعُوثُونَ ﴿4﴾ لِيَوْمٍ عَظِيمٍ ﴿5﴾ يَوْمَ يَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعَالَمِينَ ﴿6﴾

ریزدرب: علت این نوع رفتارشان بی اعتقادی به قیامت است

 

تقطیع :

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب :

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، تقریبا همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 - سوالات

1 - مرحوم آیه الله طالقانی فرموده: به قرینه «علی» درآیه 2، در آیه 3 بجای «کالوهم او وزنوهم» می بایدگفته میشد «کالولهم او وزنولهم»، و لذا اینکه خداوندمتعـال «ل» را حذف نموده، علتش این است که خواسته ضمن کلام ازطریق ایجاز در سخن، این نکته را بیان کرده باشدکه از نظر آنان «طرف مقابل» چندان ارزش وحق و حقوقی ندارد.

اما، مرحوم علامه طباطبائی فرموده: علت حذف «ل» این است که درآن زمان، طرزسخـن گفتن مردم مکه اینطور بوده است.

به نظرشما کدام نظر درست تر است؟ و آیا این دو نظر قابل جمع هست؟ (توضیح دهید)

2 - «ویل» یعنی چه؟ (چاه؟ گودال عمیقی در جهنم؟ جمع هردو؟-توضیح دهید)

3 – از دو آیه 2 و 3، یک نکته اخلاقی در دادوستد، استنباط میشود. آن چیست؟

4 - معنی غالب کلمه «ظنّ»، کلمه «گمان» است. با توجه به آیه4، آیا «گمان» سبب تصحیح رفتارمیشود؟

5 – آنها «گمان» مذکور را از کجا می باید پیدا میکردند؟

6 - حالت کلی این پاراگراف چگونه است؟ (هشداری؟ آموزشی؟ یا....)

7 - در این پاراگراف کدام آیه ها فرعی است؟

8 - تنوین های این پاراگراف را بررسی و تعیین کنید کدام از باب تحقیر و کدام از باب تعظیم است.

9 - اگر بخواهیم در این پاراگراف مطلبی تحت عنوان «ذکر مصادیق افاده حصر نمیکند» بنویسیم، ذیل کدام آیه موضوعیت این امر را دارد؟

10 - اگر بخواهیم در این پاراگراف مطلبی تحت عنوان « حدسیاتی از اوضاع و احوالِ آن روزها » بنویسیم، ذیل کدام آیه موضوعیت این امر را دارد؟

11 - چرا از میان صفات الهی (رب العالمین) ترجیح داده شده؟

 

4 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

از آیات  1 تا 3 فهمیده میشود اکثر فروشندگانِ معاصر نزول این سوره، در معاملات خویش درستکار نبوده و علت این نیز بی اعتقادی به آخرت بوده است.

کل مطالب این سوره حالت «اعلامیه ای» دارد، غیر از این پاراگراف که دارای حالت «آنلاین» می باشد.

 لذا کل این پاراگراف را نسبت به کل سوره می توان «پرانتزی» حساب کرد.

در هر حال، چون علاوه بر مکذب و مجرم که جزء عناوین عمومی است که در سایر سوره ها نیز ذکر می شده، و چون این عنوان، (یعنی کم فروشی) فقط یک بار در کل قرآن کریم ذکر شده، میباید ما را به این نتیجه برساند که اتفاق خاصی افتاده بوده که ناگهان یک نوع «بیماری اجتماعی- اقتصادی» (یعنی همان کم فروشی) شایع شده بود، که بعداً مهار شده و تخفیف قابل ملاحظه ای یافته است، و باز از همین نکته فهمیده می شود که پیامبر اکرم(ص) در جامعه مکه آن روز ها نفوذ معنوی فوق العاده ای داشته، که ضمناً می باید دانست که قسمتی از آن مربوط به شخصیت والای خود آن حضرت بوده (که قبل از بعثت به «محمد امین» معروف بود) و قسمتی نیز به پیامبری آن حضرت مربوط می گردد، که در مجموع، برای آن حضرت چنان نفوذ کلامی ایجاد می کرد که بتواند یک «فساد اجتماعی- اقتصادی» را فوراً مهار کند.

 

5 - زاویه با تفاسیر رایج

1 : (المیزان) : اين سوره با تهديد اهل تطفيف و كم‏فروشى در كيل و وزن آغاز شده و كم‏فروشان را تهديد مى‏كند به اينكه در يوم عظيم كه روز قيامت است براى جزا مبعوث مى‏شوند، و اين مطلب را با تفصيل جريانى كه در آن روز بر سر فجار و ابرار مى‏آيد خاتمه مى‏دهد.

«درس» سوره که بر اساس محاسبات استخراج شده فوقا ذکر شده است (خودتان مقایسه اش کنید با سخن فوق، و ضمنا این را هم در نظر گیرید که «درس» از راه محاسبه استخراج شده و دقیق است و ترجیح دارد به سخنِ ظنی.

2 : (المیزان) : آيات اول اين سوره كه سخن از مطففين دارد از نظر سياق با آيات مدنى، و آيات آخرش با سياق سوره‏هاى مكى مناسب‏تر است.

در بخش «حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها» عرضی کرده ایم که نوعی پاسخ به این مطلب هم هست.

 

6 - آیات برجسته این پاراگراف

آیات 1 تا 6 به دلایلی که بارها گفته ایم (شهرت، اقبال هنرمندان و وعاظ، و . . ) از آیات برجسته قرآنی است.

 

7 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیات 4 تا 6 از آنجا که «قیامتی» است، کلا بالاتر از ذهنیات هر بنی بشری است، و طبعا در مورد مخاطبان اولیه نیز همچنین.

 

8 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته، در طول این مدت طولانی، از نزول این سوره تا به امروز، از لحاظ تحت اللفظی، تغییر معناییِ چندانی نیافته، و لذا مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقیِ تحت اللفظی را میداشته اند که ما.

 

9 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

کم فروشی گناهی بزرگ و موجب عذاب اخروی است.

 

10 - کدام عنصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

با توجه به ترتیب نزول، سه آیه اول، سابقه ای در قبل ندارد، و «برای اولین بار» می باشد.

 

16 – در این پاراگراف کدام آیات حاوی «محورهای ثابت کلام وحی» است؟

چون این بخش ماهیتا طولانی است، و هرچه جلوتر هم برویم طولانی تر هم میشود، لاجرم، این قسمت را در آخر قرار داده ایم که مطالعه اش خواننده را از فضای جاری مطالعه، که عبارت است از دریافت اطلاعات پایه ای از تفسیر این متن قرآنی، دور نکند.

با وجود این، ناگزیر از ذکر این نکته ایم که ارزش تفسیریِ این بخش از دو لحاظ زیاد است:

1 – از لحاظ تفسیر موضوعی، چون آیات هر موضوع از ابتدای نزول وحی به ترتیب در یک فایل جمع آوری خواهد شد، یک گنجینه بسیار با ارزش خواهد شد که مورد نیاز هر قرآن پژوه خواهد بود.

2 – از لحاظ تفسیرِ معروف به «تفسیر قرآن به قرآن» نیز، از آنجا که در هر عنوان، تقریبا تمام آیاتِ هم محتوا جمع آوری شده اند، هر قسمت میتواند از لحاظ هم افزائیِ فهمِ قسمت های دیگر کمک باشد، و مغز تفسیرِ قرآن به قرآن هم همین است.

لذا توصیه اکید داریم این بخش را در پایان این تفسیر ملاحظه بفرمایید.

 

آیات حاوی «محورهای ثابت کلام وحی»

درباره عذاب

وَيْلٌ لِّلْمُطَفِّفِينَ ﴿1﴾

انسان های نا مطلوب

الَّذِينَ إِذَا اكْتَالُواْ عَلَى النَّاسِ يَسْتَوْفُونَ ﴿2﴾ وَإِذَا كَالُوهُمْ أَو وَّزَنُوهُمْ يُخْسِرُونَ ﴿3﴾ أَلَا يَظُنُّ أُولَئِكَ أَنَّهُم مَّبْعُوثُونَ ﴿4﴾

گردشِ کار در روز قیامت

لِيَوْمٍ عَظِيمٍ ﴿5﴾ يَوْمَ يَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعَالَمِينَ ﴿6﴾

شرح مختصر

ایستادن به نشانۀ احترام ، یک چیز صِرفاً قراردادی نیست

از آیه 6 چیزی فهمیده می شود که در تیتر فوق به آن اشاره شده، و باید توجه داشته باشیم که بسیاری از اموری را که به آنها عادت کرده ایم و به آنها بسیار وابسته می باشیم امور حقیقی نیستند مانند مالکیت و نسبت های فامیلی و امثال آن که جای شرح آنها در این جا نیست و بعضاً در سوره های آینده شرحی خواهند داشت، اما همین قدر تصورش را بکنید که مثلاً نسبت های خانوادگی، با آن همه اهمیتش، پس از مرگ هیچ و پوچ شود (فلا انساب بینهم ولایتسائلون) اما این رسم بین مردم که برای احترام به پا می خیزند، از بین نمی رود. علت آن نیز این است که آن دو موردی که به عنوان نمونه ذکر شد (مالکیت و نسبت های فامیلی) جزء امور اعتباری است، اما این رسم، ریشه در حقیقت های نظام آفرینش دارد.

البته، ضمناً باید توجه نمود که کلمه «قیام» منحصر به «سر پا ایستادن» نیست بلکه مفاهیمی مانند «توجه کامل داشتن» و «تمرکز کامل حواس» نیز باید مورد توجه قرار گیرد.

کم فروشان خود را ارزشمند و دیگران را بی  ارزش می   دانند

کم فروشان عملاً ارکان دین را تکذیب می کنند، ولو اینکه برخوردار از ظواهر مسلمانی بوده، بلکه حتی خیلی ظواهر مرغوبی هم داشته باشند.

 آنها، در عمل، خویش را از دیگران بالاتر می دانند که حق خویش را (مطابق آیه 2) کامل می خواهند، اما برای دیگران ارزشی قائل نیستند، که (مطابق آیه 3) حق آنها را ناقص می دهند.

 در این حالت دارند عملاً آموزه های دینی را تکذیب می کنند، حتی اگر با زبان آنها را تصدیق کنند.

ترجمه تفسیریِ آزاد

بسم الله الرحمن الرحيم

واي بر کم فروشان (1) که وقتي براي خويش پيمانه ميگيرند آن را تمام ميگيرند (2) اما وقتي که براي مردم پيمانه ميگيرند يا وزن مي کنند کم ميدهند (3) آيا گمان ندارند که حتما برانگيخته خواهند شد؟ (4) در روزي بزرگ؟ (5) روزي که مردم در پيشگاهِ پروردگارِ همگان، مي ايستند؟ (6)