پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

طرز استخراج عصاره محتوای سوره (یعنی «درس» سوره) را در قسمت قبل نشان داده ایم و نتیجه مطابق ذیل است:

 

درس: اي انسان! غرق در نعمت هاي الهي هستي. از غفلت درآي و طوري زندگي کن که سرانجام بهشتي داشته باشي.

 

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف «درب» خواهد بود، به شرح ذیل:

درب:  مي خواهيد زندگي اخروي تان مطابق کدامیک از این الگوها باشد؟

 

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

وَأَصْحَابُ الْيَمِينِ مَا أَصْحَابُ الْيَمِينِ ﴿27﴾ فِي سِدْرٍ مَّخْضُودٍ ﴿28﴾ وَطَلْحٍ مَّنضُودٍ ﴿29﴾ وَظِلٍّ مَّمْدُودٍ ﴿30﴾ وَمَاء مَّسْكُوبٍ ﴿31﴾ وَفَاكِهَةٍ كَثِيرَةٍ ﴿32﴾ لَّا مَقْطُوعَةٍ وَلَا مَمْنُوعَةٍ ﴿33﴾ وَفُرُشٍ مَّرْفُوعَةٍ ﴿34﴾ إِنَّا أَنشَأْنَاهُنَّ إِنشَاء ﴿35﴾ فَجَعَلْنَاهُنَّ أَبْكَارًا ﴿36﴾ عُرُبًا أَتْرَابًا ﴿37﴾ لِّأَصْحَابِ الْيَمِينِ ﴿38﴾ ثُلَّةٌ مِّنَ الْأَوَّلِينَ ﴿39﴾ وَثُلَّةٌ مِّنَ الْآخِرِينَ ﴿40﴾

ریزدرب: در روز قیامت کسانی که به قبولی شناخته شوند در رفاه و نعمت محاط خواهند بود

2

وَأَصْحَابُ الشِّمَالِ مَا أَصْحَابُ الشِّمَالِ ﴿41﴾ فِي سَمُومٍ وَحَمِيمٍ ﴿42﴾ وَظِلٍّ مِّن يَحْمُومٍ ﴿43﴾ لَّا بَارِدٍ وَلَا كَرِيمٍ ﴿44﴾ إِنَّهُمْ كَانُوا قَبْلَ ذَلِكَ مُتْرَفِينَ ﴿45﴾ وَكَانُوا يُصِرُّونَ عَلَى الْحِنثِ الْعَظِيمِ ﴿46﴾ وَكَانُوا يَقُولُونَ أَئِذَا مِتْنَا وَكُنَّا تُرَابًا وَعِظَامًا أَئِنَّا لَمَبْعُوثُونَ ﴿47﴾ أَوَ آبَاؤُنَا الْأَوَّلُونَ ﴿48﴾

ریزدرب: در روز قیامت کسانی که از روی چنین سابقه رفتاری شان مردود شناخته شوند در ناراحتی و نامطلوبی محاط خواهند بود

3

قُلْ إِنَّ الْأَوَّلِينَ وَالْآخِرِينَ ﴿49﴾ لَمَجْمُوعُونَ إِلَى مِيقَاتِ يَوْمٍ مَّعْلُومٍ ﴿50﴾ ثُمَّ إِنَّكُمْ أَيُّهَا الضَّالُّونَ الْمُكَذِّبُونَ ﴿51﴾ لَآكِلُونَ مِن شَجَرٍ مِّن زَقُّومٍ ﴿52﴾ فَمَالِؤُونَ مِنْهَا الْبُطُونَ ﴿53﴾ فَشَارِبُونَ عَلَيْهِ مِنَ الْحَمِيمِ ﴿54﴾ فَشَارِبُونَ شُرْبَ الْهِيمِ ﴿55﴾ هَذَا نُزُلُهُمْ يَوْمَ الدِّينِ ﴿56﴾

ریزدرب: ای پیامبر! به تکذیبگران بگو: این عاقبت ها که اشاره کرده ایم حتمی است

 

تقطیع :

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لبّ مطلب :

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

 

3 – از اول تا اینجا

در پاراگراف 1 می فرماید: وقوع قیامت با حوادث هولناکی شروع خواهد شد و پس از آن مردم در سه گروهِ مشخص قرار خواهند داشت، گروه پیشتازان بهشتی در بهشت های پر نعمت خواهند بود و آنها گروهی از «اولی»ها و عدّه کمی هم از «آخری» ها می باشند.

در این پاراگراف می فرماید: گروه خجستگان هم در بهشت هائی خواهند بود و آنها نیز گروهی از «اولی»ها و گروهی از «آخری»ها می باشند، و گروه بدعاقبت ها در عذاب هائی خواهند بود، و نیز علتِ موقعیت گروه اخیر را نیز بر می شمارد.

 

4 - سوالات

1 – برای «اصحاب یمین» در سوره های قبل چه سابقه ای می شناسید؟

2 – آیا نعمتهای آنان منحصربه مواردِ شمارش شده است؟

3 – اگر بخواهیم نعمتهای فوق را خلاصه کنیم، چه عنوانی پیشنهاد میکنید؟

4 – آیا نعمتهای فوق درست همان چیزهائیست که ما امروز از کلمات بکار رفته می فهمیم؟ اگر نه چرا؟ (مثالی بزنید)

5 – منظور از «ما» در آیه 28 چیست؟

6 - آن گناه بزرگ ( آیه46) چیست؟

7 - میقاتِ روزمعلوم (آیه50) از چه لحاظ معلوم است؟

8 – آیا دراینجا «شمال» درمعنی متضاد «جنوب» بکار رفته؟

9 - اگرآن آب و غذا آنقدر بد است، چرا آنها همان را آنقدر با ولع مصرف میکنند؟

10 - قسمتی از این پاراگراف «اعلامیه ای» و قسمتی «آنلاین» است، آنها را مشخص کنید.

11 – راجع به معنیِ «شمال»، سوره حاقه چه کمکی میتواند بکند؟

12 - «ما» در آیه 41، چه بارِ تفسیری دارد؟

 

 

5 – حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

باتوجه به نعمت هایی که در این قسمت ذکر شده، میتوان حدس زد که مردم معاصر نزول این پاراگراف، اجمالا با مفهوم سایه گسترده و میوه های متنوع و زنان زیبای مقبول نا آشنا نبوده اند، یعنی اینکه از این نوع از نعمتها یا مستقیما یا بطور غیر مستقیم آشنا بوده اند، و این موضوع، آن ذهنیتی را که نزد عموم هست که معاصران مذکور را در نهایت عسرت و فقر و دور از تمدن می نمایاند رد میکند.

از آیه های 45 و 46 و 47 فهمیده میشود مخالفان اسلام از لحاظ پایگاهِ ثروتی جزء مرفهین و از لحاظ اخلاقی جزء لاقیدها  و از لحاظ عقیدتی جزء منکرین معاد بودند و در اینجا به کفار غیر ثروتمند اشاره ای نشده و این نشان میدهد وحی، کافران معمولی را جزء مخالفان قابل اهمیت قلمداد نمیکرده و این تلقی درست هم بوده زیرا در موضوع فتح مکه دیده شد که آنها فوج فوج داخل اسلام شدند.

 

6 - آیات برجسته این پاراگراف

یک ملاک مهم برای برجستگیِ آیات، شهرت آنها در نزد مردم است و این آیات از مشهور ترین های آیات قرآنی است.

 

7 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیات 27 تا 56 از آنجا که «قیامتی» است، کلا بالاتر از ذهنیات هر بنی بشری است، و طبعا در مورد مخاطبان اولیه نیز همچنین.

 

8 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

از آنجا که کلماتی که در این متن قرآنی بکار رفته، در این چهارده قرن، تغییرِ معنائی نیافته، معاصران نزول نیز، همان تلقی را میداشته اند که ما.

البته سخن فوق فقط در مورد معنی تحت اللفظی درست میباشد.

 

هر کس از مخاطب های اولیه که این آیات را چه مستقیم و چه غیر مستقیم می شنید، اعم از اینکه آن را باور میکرد یا نمیکرد، به قرینه آیه 40، این تلقی را میداشت که اگر سخن این کسی که ادعا میکند رسول خدا است، راست باشد، من نیز میتوانم در زمره این اشخاص خوش عاقبت باشم.

 

8 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

برای اشخاص مومنِ پیرو پیامبر ، زندگانیی پر از انواع نعمتهای خواستنیِ نا محدود و نامقطوع فراهم خواهد بود.

 

9 – کدام عنصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

آیه های 28 تا 31 و آیه 33 و بخصوص آیه اخیر الذکر، هم از نظر لفظ و هم از نظر مفهوم ، با توجه به ترتیب نزول ، برای اولین بار است که در قرآن دیده میشود، و در سوره های قبلی سابقه ای برای آنها نمی شناسیم.

اگر خیلی مته به خشخاش نگذاریم، میتوانیم بگوئیم آیات 52 تا 55 نیز «برای اولین بار» است و (با توجه به ترتیب نزول) سابقه ای در سوره های پیشین ندارد.

 

10 – در این پاراگراف کدام آیات حاوی «محورهای ثابت کلام وحی» است؟

ناگزیر از ذکر این نکته ایم که ارزش تفسیریِ این بخش از دو لحاظ زیاد است:

1 – از لحاظ تفسیر موضوعی، چون آیات هر موضوع از ابتدای نزول وحی به ترتیب در یک فایل جمع آوری خواهد شد، یک گنجینه بسیار با ارزش خواهد شد که مورد نیاز هر قرآن پژوه خواهد بود.

2 – از لحاظ تفسیرِ معروف به «تفسیر قرآن به قرآن» نیز، از آنجا که در هر عنوان، تقریبا تمام آیاتِ هم محتوا جمع آوری شده اند، هر قسمت میتواند از لحاظ هم افزائیِ فهمِ قسمت های دیگر کمک باشد، و مغز تفسیرِ قرآن به قرآن هم همین است.

 

 

آیات حاوی «محورهای ثابت کلام وحی»

درباره نعیم

عَلَى سُرُرٍ مَّوْضُونَةٍ ﴿15﴾ مُتَّكِئِينَ عَلَيْهَا مُتَقَابِلِينَ ﴿16﴾ يَطُوفُ عَلَيْهِمْ وِلْدَانٌ مُّخَلَّدُونَ ﴿17﴾ بِأَكْوَابٍ وَأَبَارِيقَ وَكَأْسٍ مِّن مَّعِينٍ ﴿18﴾ لَا يُصَدَّعُونَ عَنْهَا وَلَا يُنزِفُونَ ﴿19﴾ وَفَاكِهَةٍ مِّمَّا يَتَخَيَّرُونَ ﴿20﴾ وَلَحْمِ طَيْرٍ مِّمَّا يَشْتَهُونَ ﴿21﴾ وَحُورٌ عِينٌ ﴿22﴾ كَأَمْثَالِ اللُّؤْلُؤِ الْمَكْنُونِ ﴿23﴾ جَزَاء بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ ﴿24﴾ لَا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْوًا وَلَا تَأْثِيمًا ﴿25﴾ إِلَّا قِيلًا سَلَامًا سَلَامًا ﴿26﴾

وَأَصْحَابُ الْيَمِينِ مَا أَصْحَابُ الْيَمِينِ ﴿27﴾ فِي سِدْرٍ مَّخْضُودٍ ﴿28﴾ وَطَلْحٍ مَّنضُودٍ ﴿29﴾ وَظِلٍّ مَّمْدُودٍ ﴿30﴾ وَمَاء مَّسْكُوبٍ ﴿31﴾ وَفَاكِهَةٍ كَثِيرَةٍ ﴿32﴾ لَّا مَقْطُوعَةٍ وَلَا مَمْنُوعَةٍ ﴿33﴾ وَفُرُشٍ مَّرْفُوعَةٍ ﴿34﴾ إِنَّا أَنشَأْنَاهُنَّ إِنشَاء ﴿35﴾ فَجَعَلْنَاهُنَّ أَبْكَارًا ﴿36﴾ عُرُبًا أَتْرَابًا ﴿37﴾ لِّأَصْحَابِ الْيَمِينِ ﴿38﴾ ثُلَّةٌ مِّنَ الْأَوَّلِينَ ﴿39﴾ وَثُلَّةٌ مِّنَ الْآخِرِينَ ﴿40﴾

 

درباره عذاب

وَأَصْحَابُ الشِّمَالِ مَا أَصْحَابُ الشِّمَالِ ﴿41﴾ فِي سَمُومٍ وَحَمِيمٍ ﴿42﴾ وَظِلٍّ مِّن يَحْمُومٍ ﴿43﴾ لَّا بَارِدٍ وَلَا كَرِيمٍ ﴿44﴾ إِنَّهُمْ كَانُوا قَبْلَ ذَلِكَ مُتْرَفِينَ ﴿45﴾ وَكَانُوا يُصِرُّونَ عَلَى الْحِنثِ الْعَظِيمِ ﴿46﴾ وَكَانُوا يَقُولُونَ أَئِذَا مِتْنَا وَكُنَّا تُرَابًا وَعِظَامًا أَئِنَّا لَمَبْعُوثُونَ ﴿47﴾ أَوَ آبَاؤُنَا الْأَوَّلُونَ ﴿48﴾ قُلْ إِنَّ الْأَوَّلِينَ وَالْآخِرِينَ ﴿49﴾ لَمَجْمُوعُونَ إِلَى مِيقَاتِ يَوْمٍ مَّعْلُومٍ ﴿50﴾ ثُمَّ إِنَّكُمْ أَيُّهَا الضَّالُّونَ الْمُكَذِّبُونَ ﴿51﴾ لَآكِلُونَ مِن شَجَرٍ مِّن زَقُّومٍ ﴿52﴾ فَمَالِؤُونَ مِنْهَا الْبُطُونَ ﴿53﴾ فَشَارِبُونَ عَلَيْهِ مِنَ الْحَمِيمِ ﴿54﴾ فَشَارِبُونَ شُرْبَ الْهِيمِ ﴿55﴾ هَذَا نُزُلُهُمْ يَوْمَ الدِّينِ ﴿56﴾

شرح مختصر

کلیدهای تفسیری

ذکر مصادیق افاده حصر نمی کند

گر  چه با این مفهوم آشنا هستید اما چاره ای جز یادآوری مجدد آن نیست، لذا دیگر به شرح نمی پردازیم .

 

اگر چنین برداشتی کنیم، چقدر درست خواهد بود؟

«اشخاصِ ناخوش عاقبت، سرانجامی بشدت دردناک و رقت انگیز خواهند داشت، چون زندگی مرفه شان سبب شده بود عقاید بسیار غلط و به تبع آن رفتار بسیار غلط بیابند»

 

به عبارت دیگر، آیا صِرفِ رفاه بد است؟ و آیا هر مرفهی عقاید غلط و سرانجامِ ناخوش می یابد؟

(به عنوان تمرین خودتان جواب دهید)

 

بی محدودیتی و وفور

مفهوم آیه 33، که سخن از وفور وفقدان محدودیت دارد، مفهومی است که اگر در آن تفکر شود، یک عنصر اصلی و اساسی را از تفاوت های جهان بعدی با جهان موجود در مقابل چشمِ ذهن ما می آورد.

 

هنوز آخرت شروع نشده است

آیه 56، به قرینه کلمه «نُزُل»، که به معنی «پیشکشی برای تازه وارد» است، حاوی این نکته است که عذاب موصوف، هنوز عذاب آخرت نیست، بلکه آنها فعلاً در مرحله قیامت و پس از حساب و کتاب هستند و هنوز وارد جهنم های خویش نشده اند.

 همچنین به قرینه همین مطلب اخیر فهمیده می شود آن نعمت های هوش ربای اهالی بهشت نیز مقدمه است، و هنوز آنها نیز داخل بهشت هایشان نشده اند.

 

اهل جهنم چه کسانی هستند؟

آیات 45 تا 48 این پاراگراف معرف مشخصات اهل جهنم است که در آیه 41 آنها را «گروه ناخجستگان» نامگذاری نموده و میتوان آنان را اینطور دسته بندی کرد:

1- از لحاظ اخلاقی ، دلبسته اند به نعمتهایی که دارند و غافل از ولینعمت می باشند؛

2- از لحاظ رفتاری ناپایبند به آموزه های پیامبران و مصرِّ در مخالفت هستند؛

3- از لحاظ اعتقادی، منکر قیامت میباشند.

چنانکه می دانیم، اکثریت افراد جامعه انسانی، واجدِ مجموع خصوصیات فوق نیستند و لذا جای امیدواری است که اکثریت افراد جامعه انسانی، اهل جهنم نباشند.

 

بدن های دنیوی و بدن های اخروی

با این مفهوم هم آشنا هستید لذا به شرح بیشتر نمی پردازیم و فقط به این نکته اشاره می کنیم که این بدن موجود ما قدرت تحمل حتی یک دقیقه از عذاب های ذکر شده این پاراگراف را ندارد.

 لذا واضح است بدن اخروی هر کس در آخرت چنان قوی و نیرومند باشد که بتواند آن شرایط (اعم از عذاب یا نعمت ها را) تحمل کند (مثال جنین و غذاهای این دنیائی را مجددا برای خویش مرور کنید!)

 

ترجمه تفسیریِ آزاد

و گروه خجستگان، که چه خوش عاقبت اند! (27)  در سايه سِدري بي خار (28) و متمتع از میوه های مغذی فراوان از جمله موزِ روي هم چيده (29) در خانه هایی که سايه گسترده دارد (30) و آب فراوان در دسترس است (31) و انواع ميوه های دلخواه به فراوانی در اختیارشان است (32) که نه تمام ميشود و نه ممنوع است (33) و زناني قابل احترام (34) که در آفرینش آنها نهایت مطلوبیت ها منظور شده است (35) و برای اولین بار با شوهران بهشتی خویش آشنا میشوند (36) و شوهرشان را دوست میدارند و همسطح شان هستند (37) آری این نعمتها و نعمتهای دیگر برای هریک از   خجستگان خواهد بود (38) که عده ای از آنان از اقوام اوليه پیروان پیامبران (39) و عده ای هم از اقوام بعدي میباشند (40) وگروه بد عاقبت ها، که چه گروه ناخجسته  رقت انگیزی هم هستند (41) در آتشبادي و آبي جوشان (42) و سايه اي از دود سياه (43) که نه خنک است و نه فايده ای دارد خواهند بود (44) آنها قبلا در زندگیِ دنیائیِ خویش خیلی مرفه و ناز پرورده بودند (45) ولی رفاهشان بجای اینکه سرمایه رشدشان شود به علت بدرفتاری شان سبب شد عقاید غلط بیابند، و برآن گناه بزرگ اصرار نمایند (46) و بگویند چه حرفها! آیا پس از اينکه مُرديم و خاک و استخوان شديم برانگيخته ميشويم؟ (47) همچنين نياكانمان؟ (48) بگو فرق نميکند چه پیشینیان و چه شماها (49) حتمأ همگي تان در وعده گاهِ روزي معلوم جمع خواهید شد (50) و شما اي گمراهان تکذيب گر (51) خوراک تان از درختی که دارای میوه های ناگوار و نامطبوع است خواهد بود (52)  و شکمهايتان را از آن پر خواهيد کرد (53) و سپس روي آن از آب جوشان خواهيد نوشيد (54) چنان مي نوشيد كه گويي شترِ تشنه باشيد (55)  آری ای پیامبر! اين پذيراييِ اوليهء  شان است (56)