پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره را (یعنی «درس» سوره را)  در قسمت اول ارائه کرده ایم که مطابق ذیل است:

درس: احکامي فردي و اجتماعي با زمينه "اي مسلمانان کفار ويهود و نصاري چنين اند شما آنطور نباشيد.".

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب: انتقاد از مسيحيان به خاطر عقايد باطلشان.

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

يَوْمَ يَجْمَعُ اللّهُ الرُّسُلَ فَيَقُولُ مَاذَا أُجِبْتُمْ قَالُواْ لاَ عِلْمَ لَنَا إِنَّكَ أَنتَ عَلاَّمُ الْغُيُوبِ ﴿109﴾

ریزدرب: روز قیامت، از پیامبران در باره امت هایشان پرسش میشود

2

إِذْ قَالَ اللّهُ يَا عِيسى ابْنَ مَرْيَمَ اذْكُرْ نِعْمَتِي عَلَيْكَ وَعَلَى وَالِدَتِكَ إِذْ أَيَّدتُّكَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَكَهْلاً وَإِذْ عَلَّمْتُكَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَالتَّوْرَاةَ وَالإِنجِيلَ وَإِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ بِإِذْنِي فَتَنفُخُ فِيهَا فَتَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِي وَتُبْرِىءُ الأَكْمَهَ وَالأَبْرَصَ بِإِذْنِي وَإِذْ تُخْرِجُ الْمَوتَى بِإِذْنِي وَإِذْ كَفَفْتُ بَنِي إِسْرَائِيلَ عَنكَ إِذْ جِئْتَهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ فَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِنْهُمْ إِنْ هَذَا إِلاَّ سِحْرٌ مُّبِينٌ ﴿110﴾ وَإِذْ أَوْحَيْتُ إِلَى الْحَوَارِيِّينَ أَنْ آمِنُواْ بِي وَبِرَسُولِي قَالُوَاْ آمَنَّا وَاشْهَدْ بِأَنَّنَا مُسْلِمُونَ ﴿111﴾ إِذْ قَالَ الْحَوَارِيُّونَ يَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ هَلْ يَسْتَطِيعُ رَبُّكَ أَن يُنَزِّلَ عَلَيْنَا مَآئِدَةً مِّنَ السَّمَاء قَالَ اتَّقُواْ اللّهَ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ ﴿112﴾ قَالُواْ نُرِيدُ أَن نَّأْكُلَ مِنْهَا وَتَطْمَئِنَّ قُلُوبُنَا وَنَعْلَمَ أَن قَدْ صَدَقْتَنَا وَنَكُونَ عَلَيْهَا مِنَ الشَّاهِدِينَ ﴿113﴾ قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ اللَّهُمَّ رَبَّنَا أَنزِلْ عَلَيْنَا مَآئِدَةً مِّنَ السَّمَاء تَكُونُ لَنَا عِيداً لِّأَوَّلِنَا وَآخِرِنَا وَآيَةً مِّنكَ وَارْزُقْنَا وَأَنتَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ ﴿114﴾ قَالَ اللّهُ إِنِّي مُنَزِّلُهَا عَلَيْكُمْ فَمَن يَكْفُرْ بَعْدُ مِنكُمْ فَإِنِّي أُعَذِّبُهُ عَذَابًا لاَّ أُعَذِّبُهُ أَحَدًا مِّنَ الْعَالَمِينَ ﴿115﴾

ریزدرب: حضرت عیسی (ع) رفتاری در چارچوب بندگی خدا داشت

3

وَإِذْ قَالَ اللّهُ يَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ أَأَنتَ قُلتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِي وَأُمِّيَ إِلَهَيْنِ مِن دُونِ اللّهِ قَالَ سُبْحَانَكَ مَا يَكُونُ لِي أَنْ أَقُولَ مَا لَيْسَ لِي بِحَقٍّ إِن كُنتُ قُلْتُهُ فَقَدْ عَلِمْتَهُ تَعْلَمُ مَا فِي نَفْسِي وَلاَ أَعْلَمُ مَا فِي نَفْسِكَ إِنَّكَ أَنتَ عَلاَّمُ الْغُيُوبِ ﴿116﴾ مَا قُلْتُ لَهُمْ إِلاَّ مَا أَمَرْتَنِي بِهِ أَنِ اعْبُدُواْ اللّهَ رَبِّي وَرَبَّكُمْ وَكُنتُ عَلَيْهِمْ شَهِيدًا مَّا دُمْتُ فِيهِمْ فَلَمَّا تَوَفَّيْتَنِي كُنتَ أَنتَ الرَّقِيبَ عَلَيْهِمْ وَأَنتَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ ﴿117﴾ إِن تُعَذِّبْهُمْ فَإِنَّهُمْ عِبَادُكَ وَإِن تَغْفِرْ لَهُمْ فَإِنَّكَ أَنتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ﴿118﴾ قَالَ اللّهُ هَذَا يَوْمُ يَنفَعُ الصَّادِقِينَ صِدْقُهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا رَّضِيَ اللّهُ عَنْهُمْ وَرَضُواْ عَنْهُ ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ ﴿119﴾

ریزدرب: حضرت عیسی (ع) در قیامت از اعتقادات اکثر مسیحیان اظهار برائت میکند

4

لِلّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا فِيهِنَّ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴿120﴾

ریزدرب: اعتقاد به خداوند بر اساس مشخصات قرآنی بهترین است

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 – از اول تا اینجا

در پاراگراف 1 به تشریع برخی از احکام مبتلی به و نیز احکام عبادی و اجتماعی می پردازد .

در پاراگراف 2 می فرماید : ای اهل کتاب عقایدتان باطل و اعمالتان خلاف، و اینک حجت برشما تمام شده است .

در پاراگراف 3 می فرماید : ای مسلمانان ! مانند یهودیان نباشید که علیرغم شناخت حق، حتی درچیزی که بسیار به نفع شان بود ، حاضرنبودند زحمتی به خویش بدهند و مراقب حسادت یهودیان برخودتان باشید .

در پاراگراف 4 برخی احکام اجتماعی را تشریع  می فرماید و به توصیف رفتارهای باطل یهودیان و نکوهش آنها می پردازد .

در پاراگراف 5 می فرماید : ای مسلمانان ! مانند اهل کتاب نباشید که به محتویات کتابهای خودشان عمل نمی کنند و با مسلمانان دشمنی می ورزند و راجع به خداوند عقاید باطل دارند .

در پاراگراف 6 می فرماید : ای پیامبر! با خاطر آسوده آن پیام مهم ما را ابلاغ کن.

در پاراگراف 7 می فرماید : ای مسلمانان ! به مسلمانی تان ننازید ، خداوند به اسامی کارندارد بلکه به حقیقت ها کار دارد و مبادا مانند مسیحیان دردین خویش دچارغلوّ شوید و نزدیک­ترین مردم به مسلمانان مسیحیان و دورترین آنها یهودیان و کافران هستند و رفتار یهودیان و منافقان بد است ، از آن رفتارها دوری گزینید .

در پاراگراف 8 به تشریع چند حکم فردی و اجتماعی می پردازد .

در این پاراگراف می فرماید: ای مسلمانان، عقیده مسیحیان باطل است، مبادا شما نیز تدریجا عقاید باطل به دین تان نفوذ کند.

4 - آیات برجسته این پاراگراف

کل آیه های 109 تا 120، هم به دلایل مکررا پیشگفته، و هم به دلیل دلکشیِ مطالبِ بی نظیرش، و هم به دلیل احتواء آیه مائده (که این سوره اسمش را از آن دارد)، از آیات بسیار برجسته قرآنی است.

5 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیه های 109 و 110، از آنجا که «قیامتی» و حاکی از گفتگوی خداوند با پیامبرانش در فضائی است که هیچکس غیر از آنان را راهی به آن نیست، بالاتر از ذهنیات همه امثال ما است، چه رسد یه معاصران نزول این آیات!

همچنین است آیات 116 تا 119.

آیه های 111 تا 115مربوط به وحی است، و از آنجا که از شئون الهی است، فوق ذهنیات هر بنی بشری است، چه رسد به معاصران نزول.

6 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما .

7 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

انتقاد از مسيحيان به خاطر عقايد باطلشان.

8 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

غیر از آیه 120 ، بقیه آیه های این پاراگراف «برای اولین بار» است.

شرح مختصر

کلیدهای تفسیری

دریافت های مستقیم و کوتاه

1 - برحسب آیه 109در قیامت از پیامبران نیز حسابکشی میشود.

2 - از آیه 110 و 111 فهمیده میشود که درخواست حواریون در باره مائده، یکنوع لوس گری و توقع بیجا بوده، و انتهای آیه 112 بما میگوید که خود حضرت عیسی (ع) نیز راجع به درخواست مذکور راضی نبوده، و از آیه 115 نیز فهمیده میشود خداوند متعال نیز با آنحضرت همنظر بوده، ولی به رسولش عزت گذاشته و درخواستی را که خود رسول نیز نسبت به آن نظر خوشی نداشته برآورده میکند.

3 - آیه 116 نوعی به در بگو تا دیوار بشنود است که مسیحیان بدانند این عقیده باطلشان اسباب خجالت خود حضرت عیسی (ع) هم هست.

4 - بطور جنبی از همین آیه این نیز فهمیده میشود که پیامبران در قیامت نقش «شاهد» (به همان مفهومی که در جریانات دادگستری ها بکار میرود) را نیز می باید ایفا کنند، اگر این مفهوم را در ذهن تان پیگیری کنید و از خویش بپرسید که «اینک که پیامبر ما وفات کرده و جانشین او نیز همگی به شهادت رسیده اند، پس شاهد اعمال ما در قیامت کیست؟» و آن فکر کنید، به امام زمان میرسید.

5 - يَوْمُ يَنفَعُ الصَّادِقِينَ صِدْقُهُمْ با این وضعِ مطلق که ذکر شده، شامل همه میشود، یعنی هرکس با هر عقیده ای که دارد، اگر اعمال و رفتارش طوری است که با عقیده قلبی اش همخوان است او اهل صدق است و امید نجات او هست.

اسباب نجات چیست؟

این سوره آخرین سوره قرآن است و به عبارت دیگر آخرین حرف های پروردگار مان می باشد.

در ابتدای وحی (در سوره نجم) فرموده لیس للانسان الا ماسعی و در انتهای وحی (در همین سوره) فرموده هذا یوم ینفع الصادقین صدقهم، یعنی اسباب نجات عبارت است از: سعی و صدق

حقیقتش در باره این موضوع میتوان کاغذ های سفید زیادی را سیاه کرد! اما چه فایده؟

سوال روشن است و هرکس باید از خودش بپرسد:

1 – من در باره چه بیشترین سعی را کرده ام و میکنم؟

2 – رفتارم چقدر عقایدم را تصدیق میکند و با آن همخوان است؟

ترجمه تفسیریِ آزاد

روزي که خداوند پيامبران را جمع مي کند و ميگويد چه جوابي از قوم هایتان دريافت کرديد؟ ميگويند علمي نداريم و تو خودت، ای خداوند، داناي پنهاني ها هستي (109) هنگامي که خداوند ميگويد اي عيسي پسر مريم! نعمتم را بر خويش و بر مادرت ياد کن ، آن هنگام که تو را  به روح القدس تقويت کردم که چه در گهواره و چه در بزرگي با مردم سخن ميگفتي ، و هنگامي که آن کتاب و حکمت و تورات و انجيل را به تو آموختم ، و آن هنگام که از گِل چيزي مانند پرنده به اذنم مي ساختي و در آن مي دميدي و باذنم پرنده اي ميشد ، و کور مادرزاد و مريض پيس را به اذنم شفا ميدادي ، و به اذنم مردگان را زنده ميکردي ، و هنگامي که دست بني اسرائيل را از تو بازداشتم ، همان موقعي که با آن دلايل روشن بسويشان آمدي و کافرانشان گفتند اين چيزي جز جادوئي آشکار نيست (110) و هنگامي که به حواريون وحي کردم که بمن و رسولم ايمان آوريد ، و گفتند ايمان آورديم و شاهد باش که ما تسليم امر توئيم (111) آن هنگام که حواريون گفتند اي عيسي پسر مريم ، آيا پروردگارت ميتواند بر ما از آسمان سفره اي نازل کند؟ گفت از خدا بترسيد اگر مومن ميباشيد (112) گفتند ميخواهيم از آن بخوريم و دلهامان آرام شود و بدانيم که بما راست گفته اي و بر آن گواهي دهيم (113) عيسي پسر مريم گفت خداوندا بر ما سفره اي از آسمان بفرست که براي ما عيد باشد ، چه براي پيروان اول ما و چه آخر ما ، و نشانه اي از جانب تو باشد ، و روزيمان ده، و تو بهترين روزي دهنده اي (114) خداوند گفت من آنرا بر شما نازل خواهم کرد ، اما کسي از شما که بعدا کفر ورزد او را عذابي کنم که هيچکس را چنان عذابي نکرده باشم (115) و هنگامي که خداوند به عيسي پسر مريم بگويد آيا تو بمردم گفته اي که مرا و مادرم را بجاي خداوند به خدائي بگيريد؟ ميگويد تو منزهي . مرا نميرسد که درباره خويش چيزي خلاف حق بگويم ، اگر گفته بودم ميدانستي ، آنچه در ضمير من است ميداني ، و من آنچه را که در وجود تو هست نميدانم ، البته تو خودت داناي غيب هستي (116) من به آنها چيزي نگفتم مگر آنچه که مرا به آن مامور کردي ، که خدا را بپرستيد که پروردگار من و شماست ، و خودم برآنها مادام که بين آنها بودم گواهم ، و هنگامي که مرا به وفات رساندي خودت مراقب آنها بودي و تو برهر چيزي گواهي (117) اگر عذابشان کني بندگانت هستند ، و اگر بيامرزيشان البته خودت پيروزمند فرزانه اي (118) خداوند ميگويد اين روزي است که راستگوئيِ راستگویان فايده شان ميرساند . بهشتهائي خواهند داشت که در کف آنها نهرها جاري است و در آن براي هميشه جاودان خواهند بود ، خداوند از آنها راضي و آنها نيز از او راضي خواهند بود و پيروزي بزرگ هم همين است (119) فرمانروائي آسمانها و زمين و آنچه در آنهاست از آنِ خداست ، و همو بر هر چيزي تواناست (120)