پیش تفسیر
1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)
اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم:
طرز استخراج عصاره محتوای سوره (یعنی «درس» سوره) مطابق ذیل است:
(جدول1)
تعداد کلمه
|
شرح
|
عنوان فرعی
|
عنوان اصلی
|
آیه
|
11
|
مورد تسبیح - عزیز - حکیم
|
صفات
|
خداوند
|
1
|
40
|
اخراج کافران اهل کتاب از دیارشان علیرغم تصور آنها و تصور مومنان
|
افعال
|
خداوند
|
2
|
9
|
کافران اهل کتاب اگر آواره نمی شدند - دراین دنیا عذاب میدیدند
|
مردم
|
حکمت
|
3
|
5
|
جهنم
|
کافران
|
آخرت
|
3
|
5
|
معذب بودن کافران در دنیا و آخرت
|
علت
|
حکمت
|
4
|
7
|
شدید العقاب در مورد کسانی که با خدا مشاقّه کنند
|
صفات
|
خداوند
|
4
|
36
|
قدرت- نصرت رسل ...
|
صفات
|
خداوند
|
6- 5
|
32
|
آنچه خداوند نصیب رسولش کرد باید اینگونه خرج شود... تقوا داشته باشید
|
|
احکام
|
7
|
4
|
شدید العقاب
|
صفات
|
خداوند
|
7
|
70
|
مهاجر و انصار - صفات
|
مومنان
|
مردم
|
10-8
|
101
|
صفات
|
منافقین
|
مردم
|
16- 11
|
10
|
جهنم
|
منافقین
|
آخرت
|
17
|
12
|
تقوا پیشه کنید - توشه پیش فرستید
|
موعظه
|
مردم
|
18
|
5
|
خبیر
|
صفات
|
خداوند
|
18
|
10
|
مانند کسانی که ... نباشید
|
موعظه
|
مردم
|
19
|
10
|
جنت و نار مساوی نیستند برنده، اصحاب جنت هستند
|
اصحاب
|
حکمت
|
20
|
18
|
اگر این قرآن را بر کوه ها نازل کرده بودیم می دیدی که ...
|
قرآن
|
حکمت
|
21
|
49
|
وحدانیت - علم - رحمت - مُلک - قدسیت... خالق...
|
صفات
|
خداوند
|
24-22
|
434
|
جمع
|
جدول درجها
درصد
|
شرح
|
عنوان فرعی
|
عنوان اصلی
|
شماره
|
5/44
|
منافقین
|
توصیف
|
مردم
|
1/ 4
|
35
|
قدرت ، عزت ، شدت ، ملک ، جهت گیری مثبت
|
صفات و افعال
|
خداوند
|
2/ 4
|
7/9
|
عدالت ؛ شدت ، حدت ..
|
احکام
|
حکمت
|
3/ 4
|
4/7
|
چگونگی خرج اموالی که بدون جنگ و هزینه و لشکر کشی نصیب جبهه اسلام شده
|
احکام
|
احکام
|
4/ 4
|
5/3
|
وعده عذاب به منافقین
|
احکام
|
آخرت
|
5/ 4
|
البته دو جدول فوق اول و آخرِ جدول هاست، جدول های وسط را برای رعایت اختصار حذف کرده ایم، اما کسانی که حوصله دارند میتوانند موردِ سوره فجر را که در کتاب «آموزش تفسیر قرآن» (که به عنوان نمونه و الگو است) در سایت:
http://jamal-ganjei.com
با تمام جدول هایش ملاحظه فرمایند.
درس: مخالفت شديد همه جانبه با کفار و منافقين
برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:
درب: کفار و منافقين نسبت به کل جهان آفرينش ناهماهنگ مي باشند، و کفاري که به طور صريح و رو در رو با خدا و رسول مبارزه کنند به شکست و خواري دچار مي شوند، و مومنان واقعي (که طرف مقابل کفار و منافقين هستند) مورد تحسين و تمجيد خداوندند.
2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)
ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:
1
سَبَّحَ لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ﴿1﴾
ریزدرب: تمام مخلوقات، خداوند را از هرنقصی برکنار اعلام میکنند
2
هُوَ الَّذِي أَخْرَجَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مِن دِيَارِهِمْ لِأَوَّلِ الْحَشْرِ مَا ظَنَنتُمْ أَن يَخْرُجُوا وَظَنُّوا أَنَّهُم مَّانِعَتُهُمْ حُصُونُهُم مِّنَ اللَّهِ فَأَتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ حَيْثُ لَمْ يَحْتَسِبُوا وَقَذَفَ فِي قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ يُخْرِبُونَ بُيُوتَهُم بِأَيْدِيهِمْ وَأَيْدِي الْمُؤْمِنِينَ فَاعْتَبِرُوا يَا أُولِي الْأَبْصَارِ ﴿2﴾ وَلَوْلَا أَن كَتَبَ اللَّهُ عَلَيْهِمُ الْجَلَاء لَعَذَّبَهُمْ فِي الدُّنْيَا وَلَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذَابُ النَّارِ ﴿3﴾ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ شَاقُّوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَمَن يُشَاقِّ اللَّهَ فَإِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ ﴿4﴾
ریزدرب: ای مسلمانان! خداوند بود که کافرانِ اهل کتاب را،که لایق عذاب بودند، در اولین رویاروئی به شکست و ترک دار و دیار مبتلا کرد
3
مَا قَطَعْتُم مِّن لِّينَةٍ أَوْ تَرَكْتُمُوهَا قَائِمَةً عَلَى أُصُولِهَا فَبِإِذْنِ اللَّهِ وَلِيُخْزِيَ الْفَاسِقِينَ ﴿5﴾ وَمَا أَفَاء اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْهُمْ فَمَا أَوْجَفْتُمْ عَلَيْهِ مِنْ خَيْلٍ وَلَا رِكَابٍ وَلَكِنَّ اللَّهَ يُسَلِّطُ رُسُلَهُ عَلَى مَن يَشَاء وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴿6﴾
ریزدرب: ای مسلمانان! خداوند اگر بخواهد اینطور بی زحمت رسول خویش را موفق میکند
4
مَّا أَفَاء اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَى فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ كَيْ لَا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاء مِنكُمْ وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ ﴿7﴾ لِلْفُقَرَاء الْمُهَاجِرِينَ الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِن دِيارِهِمْ وَأَمْوَالِهِمْ يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا وَيَنصُرُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُوْلَئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ ﴿8﴾ وَالَّذِينَ تَبَوَّؤُوا الدَّارَ وَالْإِيمَانَ مِن قَبْلِهِمْ يُحِبُّونَ مَنْ هَاجَرَ إِلَيْهِمْ وَلَا يَجِدُونَ فِي صُدُورِهِمْ حَاجَةً مِّمَّا أُوتُوا وَيُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ وَمَن يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ﴿9﴾ وَالَّذِينَ جَاؤُوا مِن بَعْدِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِي قُلُوبِنَا غِلًّا لِّلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّكَ رَؤُوفٌ رَّحِيمٌ ﴿10﴾
ریزدرب: ای مسلمانان! اگر خداوند بدون زحمت اموالی به رسول خویش رساند، مورد مصرفش اینها است
5
أَلَمْ تَر إِلَى الَّذِينَ نَافَقُوا يَقُولُونَ لِإِخْوَانِهِمُ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ لَئِنْ أُخْرِجْتُمْ لَنَخْرُجَنَّ مَعَكُمْ وَلَا نُطِيعُ فِيكُمْ أَحَدًا أَبَدًا وَإِن قُوتِلْتُمْ لَنَنصُرَنَّكُمْ وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ ﴿11﴾ لَئِنْ أُخْرِجُوا لَا يَخْرُجُونَ مَعَهُمْ وَلَئِن قُوتِلُوا لَا يَنصُرُونَهُمْ وَلَئِن نَّصَرُوهُمْ لَيُوَلُّنَّ الْأَدْبَارَ ثُمَّ لَا يُنصَرُونَ ﴿12﴾ لَأَنتُمْ أَشَدُّ رَهْبَةً فِي صُدُورِهِم مِّنَ اللَّهِ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَّا يَفْقَهُونَ ﴿13﴾ لَا يُقَاتِلُونَكُمْ جَمِيعًا إِلَّا فِي قُرًى مُّحَصَّنَةٍ أَوْ مِن وَرَاء جُدُرٍ بَأْسُهُمْ بَيْنَهُمْ شَدِيدٌ تَحْسَبُهُمْ جَمِيعًا وَقُلُوبُهُمْ شَتَّى ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَّا يَعْقِلُونَ ﴿14﴾ كَمَثَلِ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ قَرِيبًا ذَاقُوا وَبَالَ أَمْرِهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ ﴿15﴾ كَمَثَلِ الشَّيْطَانِ إِذْ قَالَ لِلْإِنسَانِ اكْفُرْ فَلَمَّا كَفَرَ قَالَ إِنِّي بَرِيءٌ مِّنكَ إِنِّي أَخَافُ اللَّهَ رَبَّ الْعَالَمِينَ ﴿16﴾ فَكَانَ عَاقِبَتَهُمَا أَنَّهُمَا فِي النَّارِ خَالِدَيْنِ فِيهَا وَذَلِكَ جَزَاء الظَّالِمِينَ ﴿17﴾
ریزدرب: ای پیامبر! برخی از منافقان را از روی صفاتشان بشناس
تقطیع:
در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.
اصلی-فرعی
قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.
لُبّ مطلب:
با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.
3 - سوالات
1 – چرا در آیه 2 فرموده من الله و مثلا نفرموده من باس الله؟
2 – در همان آیه ، از یخربون بیوتهم چه حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها میتوان زد؟
3 – چرا خداوند در سراسر این پاراگراف (آیه 2 تا 7) همه چیزها را به شخص خویش نسبت میدهد؟
4 – در آیه 7 ، «ما آتاکم الرسول فخذوه و ما نهاکم عنه فانتهوا» ، در فقه ، چطور تفسیر میشود؟
5 – با توجه به همان آیه ، برای اینکه «لا یکون دوله بین الاغنیاء منکم» اتفاق نیفتد، چه مکانیزمهایی باید وجود داشته باشد؟
6 – در آیه 15 ، منظور از « كَمَثَلِ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ قَرِيبًا ذَاقُوا وَبَالَ أَمْرِهِمْ » چیست؟ (شکست مشرکان مکه در جنگ بدر؟ یا . . . ؟)
4 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها
در این قسمت جنبههای مختلف یکی از درگیریهای جنگی پیامبر ذکر میشود که خلاصهای از آن در جدول ذیل ذکر شده:
ردیف
|
شرح
|
آیه
|
1
|
این اولین درگیری پیامبر با کافران اهل کتاب (یهودیان) بود.
|
2
|
2
|
آنها قوی و دارای موقعیت محکم و مستحکم بودند.
|
2
|
3
|
آنها در دشمنی و تعرض پیشقدم بودند و پیغمبر در موضع
«جواب» بوده.
|
4
|
4
|
پیامبر آنها را محاصره کرده و آنها در دژهایشان پناه
گرفته بودند.
|
2
|
5
|
پیامبر دستور داده بود که نخلهای آنها را که قاعدتاً باید در بیرون دژهایشان بوده باشد قطع کنند.
|
5
|
6
|
آنها از این عمل پیامبر بسیار ترسیدند.
|
2
|
7
|
آنها تسلیم شدند و راضی به ترک سرزمینهایشان گردیدند.
|
3
|
8
|
آنها هنگام این جلای وطن هر چه را میتوانستند خراب میکردند.
|
2
|
9
|
این پیروزی، بدون جنگ و کشت و کشتار طرفین از یکدیگر صورت پذیرفته.
|
6
|
10
|
غنائم چنین جنگهائی (که بدون درگیری پیروزی حاصل
شود) از طریق رسول خدا در مصارفی خاص مصرف
میشود.
|
6
|
آیات 8تا10 یکی دیگر از وجوه مصارف «اموال خدا داده» را ذکر میکند، و گرچه این وجه نادرست هم نیست، اما در اینجا بگونهای پررنگ و غلیظ سه صنف از مؤمنان خالص را توصیف و تشریح مینماید:
- مهاجران که به خاطر خدا از اموال و دیار مالوف خود دل کندند؛
- انصار که آنها را در اموال و دیار خویش شرکت دادند؛
- مؤمنان بعدی که عمل آن دو صنف را پسندیدند.
از مجموع این آیات فهمیده میشود که عدهای که از لحاظ ایمان جزء «فعالان» بودند، به خاطر صداقت و صراحت و سازشناپذیری اموالشان از آنها گرفته شد و از وطنهایشان اخراج شدند و آنها بسوی مدینه مهاجرت کردند و در آنجا در حالی که تهیدست بودند باز هم جزء «فعالان» جبهه ایمان باقی ماندند ، و بهمین خاطر خداوند آنها را به صفت «صِدّیق» (= بسیار راستگو) ستوده است.
همچنین فهمیده میشود رسول خدا(ص) به مهاجران از اموال مورد بحث پاراگراف قبل میداد ، اما منافقان اعتراض میکردند اما انصار نه تنها اعتراض نمیکردند که چرا بما نمیدهی بلکه خوشحال هم میشدند که به مهاجران داده میشود حتی اگر خودشان هم محتاج چنان کمکهائی بودند.
منافقین سبب ادامه دشمنی کفار میشدند.
چه بسا اگر آنها نبودند یهودیان بنی نضیر در دشمنی خویش آنقدر راسخ نمیشدند و زودتر باب گفتگو را با مسلمانان باز میکردند و کار به جائی نمیرسید که مجبور شوند اموال و وطن را رها کرده و آواره شوند، اما منافقان آنها را به یاری خویش دلگرم میکردند و همین سبب شد آن بیچارهها به چنان عاقبتی دچار شوند.
علت اصلی این امر نیز این بود که آنها در محاسبه واقعیات خطا داشتند.
زیرا فقط چیزهای محسوس و ملموس را در محاسبه دخالت میدادند. مثلاً تعداد افراد و مقدار اموال و اسلحه و اسبها و سایر تجهیزات را، و عناصر معنوی مانند توکل، استقامت تا پای جان، و کمکهای معنوی الهی، و امثال آن را که تأثیر آنها در بسیاری از موارد از تأثیر عناصر محسوس و ملموس بیشتر است را در نظر نمیگرفتند و همین باعث شد به تحلیلی برسند که خطا بود زیرا از طرفی ضعف تجهیزات و امکانات مسلمانان را از نزدیک میدیدند و از طرف دیگر از قوت تجهیزات و امکانات یهود بنینضیر اطلاعات کامل داشتند و غیر از این دو عامل (این ضعف و آن قوت) عامل دیگری را نمیشناختند و نمیفهمیدند و لذا پیروزی یهودیان را حتمی میدیدند و روی آن برای خویش نیز حسابی باز کرده بودند که مثلاً در اثر برخورد بین مسلمانان و یهودیان بنینضیر، شکست مسلمانان حتمی است و آنها از فرصت استفاده نموده و به قلع و قمع کامل آنان همت گماشته و جبهه اسلام را بکلی نابود و سیادت را بدست آورده و با یهودیانِ ضعیف شدۀ پس از این جنگ نیز وارد معاهدهای خواهند شد و این تحلیل سبب شد آنها را در تشجیع و تشویق و به کمک خود (که احتمالاً باید خنجر زدن از پشت در هنگام بالا گرفتن معرکه باشد) امیدوار نمایند.
اما چون فکر کمکهای الهی و روحیه بالای ایمانی مؤمنان و توکل و استقامت آنها را نکرده بودند، نتیجه بر عکس تصورات آنها شد و لذا فوراً جبهه خویش را عوض کردند و زبان به دشنام و ملامت همان رفقای دیروز باز کردند و به پیغمبر اعتراض نمودند که چرا سهمی از غنائم را بما نمیدهی و غیره.
5 - پیشگوئی های تحقق یافته
در آیه 10 پیشگوئیِ تحقق یافته ای دارد در باره ادامه مهاجرتِ مسلمانانِ مهاجرت نکرده، که درست در آمدن آن واضح است.
در آیات 11 تا 17 پیشگوئیِ تحقق یافته ای دارد در باره طرز رفتار منافقان، که درست بودنش بعدا درک شد.
6 - در این پاراگراف کدام فقرات فوق ذهنیات مخاطبان اولیه است؟
(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)
آیه 9 از این لحاظ که مکانیزم عملیِ کاری که خداوند صحبتش را کرده، حتی برای ما قرن بیست و یکمی ها هم هنوز روشن نیست بالاتر از ذهنیات ما است، چه رسد به مخاطبان اولیه.
آیه 16 از این لحاظ که به مخلوقاتی اشاره کرده که حتی مانیز به آنها دسترسی نیافته و ذهنیتی از آنها نداریم، بالاتر از ذهنیات ما، و طبعا مخاطبان اولیه نیز، هست.
آیه 17 از آنجا که «قیامتی» است، کلا بالاتر از ذهنیات هر بنی بشری است، و طبعا در مورد مخاطبان اولیه نیز همچنین.
7 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی میداشتند؟
کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته ، در طول این مدت طولانی ، از نزول این سوره تا به امروز ، تغییر معناییِ چندانی نیافته ، و لذا مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما .
8 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟
1 - کفار و منافقين نسبت به کل جهان آفرينش ناهماهنگ مي باشند
2 - کفاري که به طور صريح و رو در رو با خدا و رسول مبارزه کنند به شکست و خواري دچار مي شوند
3 - تحسين و تمجيد مومنان واقعي (که طرف مقابل کفار و منافقين هستند)
4 - معرفي بعضي صفات نکوهيده منافقين
9 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟
با توجه به ترتیب نزول سوره ها ، تقریبا تمام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است .
10 – در این پاراگراف کدام آیات حاوی «محورهای ثابت کلام وحی» است؟
ارزش تفسیریِ این بخش از دو لحاظ زیاد است:
1 – از لحاظ تفسیر موضوعی، چون آیات هر موضوع از ابتدای نزول وحی به ترتیب در یک فایل جمع آوری خواهد شد، یک گنجینه بسیار با ارزش خواهد شد که مورد نیاز هر قرآن پژوه خواهد بود.
2 – از لحاظ تفسیرِ معروف به «تفسیر قرآن به قرآن» نیز، از آنجا که در هر عنوان، تقریبا تمام آیاتِ هم محتوا جمع آوری شده اند، هر قسمت میتواند از لحاظ هم افزائیِ فهمِ قسمت های دیگر کمک باشد، و مغز تفسیرِ قرآن به قرآن هم همین است.
شئون الهی
سَبَّحَ لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ﴿1﴾
آیات الهی
هُوَ الَّذِي أَخْرَجَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مِن دِيَارِهِمْ لِأَوَّلِ الْحَشْرِ مَا ظَنَنتُمْ أَن يَخْرُجُوا وَظَنُّوا أَنَّهُم مَّانِعَتُهُمْ حُصُونُهُم مِّنَ اللَّهِ فَأَتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ حَيْثُ لَمْ يَحْتَسِبُوا وَقَذَفَ فِي قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ يُخْرِبُونَ بُيُوتَهُم بِأَيْدِيهِمْ وَأَيْدِي الْمُؤْمِنِينَ فَاعْتَبِرُوا يَا أُولِي الْأَبْصَارِ ﴿2﴾ وَلَوْلَا أَن كَتَبَ اللَّهُ عَلَيْهِمُ الْجَلَاء لَعَذَّبَهُمْ فِي الدُّنْيَا وَلَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذَابُ النَّارِ ﴿3﴾ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ شَاقُّوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَمَن يُشَاقِّ اللَّهَ فَإِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ ﴿4﴾ مَا قَطَعْتُم مِّن لِّينَةٍ أَوْ تَرَكْتُمُوهَا قَائِمَةً عَلَى أُصُولِهَا فَبِإِذْنِ اللَّهِ وَلِيُخْزِيَ الْفَاسِقِينَ ﴿5﴾ وَمَا أَفَاء اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْهُمْ فَمَا أَوْجَفْتُمْ عَلَيْهِ مِنْ خَيْلٍ وَلَا رِكَابٍ وَلَكِنَّ اللَّهَ يُسَلِّطُ رُسُلَهُ عَلَى مَن يَشَاء وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴿6﴾
احکام
مَّا أَفَاء اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَى فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ كَيْ لَا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاء مِنكُمْ وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ ﴿7﴾ لِلْفُقَرَاء الْمُهَاجِرِينَ الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِن دِيارِهِمْ وَأَمْوَالِهِمْ يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا وَيَنصُرُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُوْلَئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ ﴿8﴾ وَالَّذِينَ تَبَوَّؤُوا الدَّارَ وَالْإِيمَانَ مِن قَبْلِهِمْ يُحِبُّونَ مَنْ هَاجَرَ إِلَيْهِمْ وَلَا يَجِدُونَ فِي صُدُورِهِمْ حَاجَةً مِّمَّا أُوتُوا وَيُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ وَمَن يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ﴿9﴾ وَالَّذِينَ جَاؤُوا مِن بَعْدِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِي قُلُوبِنَا غِلًّا لِّلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّكَ رَؤُوفٌ رَّحِيمٌ ﴿10﴾
منافقان
أَلَمْ تَر إِلَى الَّذِينَ نَافَقُوا يَقُولُونَ لِإِخْوَانِهِمُ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ لَئِنْ أُخْرِجْتُمْ لَنَخْرُجَنَّ مَعَكُمْ وَلَا نُطِيعُ فِيكُمْ أَحَدًا أَبَدًا وَإِن قُوتِلْتُمْ لَنَنصُرَنَّكُمْ وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ ﴿11﴾ لَئِنْ أُخْرِجُوا لَا يَخْرُجُونَ مَعَهُمْ وَلَئِن قُوتِلُوا لَا يَنصُرُونَهُمْ وَلَئِن نَّصَرُوهُمْ لَيُوَلُّنَّ الْأَدْبَارَ ثُمَّ لَا يُنصَرُونَ ﴿12﴾ لَأَنتُمْ أَشَدُّ رَهْبَةً فِي صُدُورِهِم مِّنَ اللَّهِ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَّا يَفْقَهُونَ ﴿13﴾ لَا يُقَاتِلُونَكُمْ جَمِيعًا إِلَّا فِي قُرًى مُّحَصَّنَةٍ أَوْ مِن وَرَاء جُدُرٍ بَأْسُهُمْ بَيْنَهُمْ شَدِيدٌ تَحْسَبُهُمْ جَمِيعًا وَقُلُوبُهُمْ شَتَّى ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَّا يَعْقِلُونَ ﴿14﴾
سنن الهی
كَمَثَلِ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ قَرِيبًا ذَاقُوا وَبَالَ أَمْرِهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ ﴿15﴾ كَمَثَلِ الشَّيْطَانِ إِذْ قَالَ لِلْإِنسَانِ اكْفُرْ فَلَمَّا كَفَرَ قَالَ إِنِّي بَرِيءٌ مِّنكَ إِنِّي أَخَافُ اللَّهَ رَبَّ الْعَالَمِينَ ﴿16﴾ فَكَانَ عَاقِبَتَهُمَا أَنَّهُمَا فِي النَّارِ خَالِدَيْنِ فِيهَا وَذَلِكَ جَزَاء الظَّالِمِينَ ﴿17﴾
شرح مختصر
ناهماهنگی با کل جهان
در این پاراگراف، کفار و منافقان از بابت عدم هماهنگی شدن با کل سیستم آفرینش نکوهش میشوند.
جمادات و گیاهان و حیوانات و جنّ و ملک هر کدام از درجهای از «وجود» برخوردارند و «عبادت» آنها عمل بر مقتضای همان سطحی از وجودشان است که از آن برخوردارند. بنابراین وقتیکه کسی خلاف این اقتضاء عمل کرد، از هماهنگی با کل سیستم آفرینش خارج شده است و شایسته نکوهش میباشد.
طرز هزینه کردن غنائمی که مسلمانان برای آن زحمتی نکشیدهاند
آیه 7: بدیهی است خداوند که آفرینشگر این جهان و همه جهانها و وجود دهنده به همه چیز در هر لحظه است، نیازی به چیزی ندارد و لذا باید درک کنیم که عبارت «از آنِ خدا» بمعنی «از آنِ راه خدا» یا «از آنِ راهِ دین خدا» میباشد، اما اینکه خداوند آنرا به شخص خودش نسبت داده، از لحاظ ذکر اهمیت و بزرگداشت شأن آن است.
اگر خواننده به متن اصلی قرآن کریم رجوع نماید و به عبارت «از آنِ خدا، از آنِ رسول، از آنِ فامیل، و یتیمان و مسکینان ...» توجه نماید خواهد دید که برای خداوند و رسول و فامیل «لِ» آورده و آنچه پس از فامیل آمده، همه آنها را با «و» بهم ربط داده و به این ترتیب طرز تقسیم این نوع غنائم که از راه جنگ بدست نیامده، به صورت زیر در میآید:
1- از آن راه خدا، 2- از آن رسول خدا، 3- از آن فامیل و یتیمان و مسکینان و در راه ماندگان.
واضح است «از آن راه خدا» یعنی آن نوع مصارفی که جنبه عمومی دارد و صرفاً به پیشبرد پیام خدا اختصاص دارد.
«از آن رسول خدا» یعنی آن نوع مصارفی که هزینههای شخصی رسول خداست مانند هزینههای زندگی (خوراک و پوشاک و مسکن و مهمانداری و بذل و بخشش و آنچه که شأن رسالت اقتضای آن را دارد)
«از آن فامیل و یتیمان و مسکینان و در راه ماندگان» نیز معلوم است که منظور، محرومان جامعه اسلامی است که عبارت باشند از یتیمان و مسکینان و در راه ماندگان و در درجه اول فامیل هر کس که از این نوع مشکلات داشته باشند.
وعده رستگاری حتمی
در قرآن موارد بسیاری هست که در آن گفته میشود اگر فلان و فلان کارها را بکنید شاید رستگار شوید اما چند جای معدود در قرآن هست که وعده حتمی رستگاری داده که یکی همین آیه است و یک جای دیگر هم هست که عیناً همین مورد را دارد یعنی در صورتی که کسی بتواند بُخل درون خویش را کنترل کند حتماً رستگار خواهد بود.
درباره منافقان
در این پاراگراف ضمن نکوهش منافقان، بعضی از صفات آنان را ذکر نموده که ما آن را در جدول ذیل مرتب کردهایم:
ردیف
|
شرح
|
آیه
|
1
|
دروغگوئی
|
11
|
2
|
خلف وعده
|
12و 11
|
3
|
نقض تعهد
|
16
|
4
|
ظلم
|
17
|
5
|
ضعف در قوه ارزیابی (اهمیت ندادن به عناصر
نامحسوس و منحصر کردن اهمیت در عناصر محسوس و ملموس)
|
13
|
6
|
سست عنصری و فرار از مقابله با واقعیات
|
12
|
7
|
دوستی قوی با کافران
|
11
|
ترجمه تفسیریِ آزاد
بسم الله الرحمن الرحيم
آنچه در آسمانها و زمين هست ، خداوند را با پاک دانستن او از نقائص ستايش مي کنند و همو پيرزومند فرزانه است (1) اوست کسي که کافران اهل کتاب را براي بار اول از ديارشان بيرون راند ، شما فکرش را هم نمي کرديد که بيرون بروند ، آنها هم فکر ميکردند قلعه هايشان آنها را از تدبیر خداوند ممانعت مي کند ، اما خداوند از جائيکه فکرش را هم نميکردند به سراغشان آمد و در دلهاشان ترس انداخت ، بطوري که با دستهاي خودشان و نيز با دستهاي مسلمانان خانه هاي خويش را خراب ميکردند . پس اي صاحبان بصيرت عبرت گيريد (2) و اگر خداوند آوارگي را بر آنها مقرر نکرده بود حتما در دنيا به عذاب ديگر گرفتارشان ميکرد ، و در آخرت هم عذاب آتش خواهند داشت (3) اين به سبب آن است که آنها با خدا و رسولش دشمني کردند و هرکس با خدا دشمني کند بداند خداوند سخت كيفر است (4) ای مسلمانان! شما هيچ نخلي را قطع نكرده ايد ، و هيچيک را بحال خويش برپا رها نكرده ايد ، مگر به اذن خدا. و اينها براي خوار کردن فاسقان است (5) غنيمتي که خداوند از آنان به رسول خود رسانيد ، بدون جنگ کردن شما رسانيد و شما هيچ اسب و شتري بر آن نتاختيد ، وليکن خداوند رسولانش را بر هر کس که خواهد مسلط ميکند ، و خداوند بر هر چيزي تواناست (6) از اموال اهالي آن شهرها آنچه خداوند به رسول خود رساند ، از آنِ خداست ، و از آنِ رسول و خويشاوندان و يتيمان و تهيدستان و ماندگانِ در راه هاست ، تا مبادا بين ثروتمندان شما دست بدست بچرخد . و آنچه رسول به شما ميدهد بستانيد ، و از آنچه شما را نهي ميکند دست بکشيد و از خداوند پروا کنيد كه خداوند سخت كيفر است (7) و نيز براي فقراء مها جران که بخاطر کسب فضل و رضايتي از جانب خدا از شهر ها و اموال خويش اخراج شدند ، و خدا و رسولش را ياري مي کنند ، كه آنها همان راستگو يانند (8) و کساني که قبل از آنها در آن خانه و ايمان جاي گرفتند ، و هر کس را که بسوي آنها هجرت کند دوست دارند ، و در دلهاي خود احتياجي نسبت به آنچه به آنان داده مي شود نمي يابند ، و آنها را بر خويش ترجيح مي دهند ، حتي اگر خودشان در حال احتياج باشند، خداوند رفتارشان را می بیند و هر کس که جلوي بخل دروني خويش را بگيرد حتما از رستگاران است (9) و آنان که بعد از آنها مي آيند ، و مي گويند پروردگارا مارا و برادرانمان را که در ايمان از ما سبقت جستند بيامرز ، و در دلهاي ما براي مومنان کينه اي قرار مده . که تو رئوف و مهرباني همه آنها رستگار خواهند بود (10) آيا نديدي کساني را که نفاق ورزيدند که به برادران کافرشان از اهل کتاب مي گفتند اگر اخراج شديد ما هم حتما با شما خارج خواهيم شد ، و از هيچ کس درباره شما اطاعت نخواهيم کرد ، و اگر با شما جنگ کردند ، حتما ياريتان خواهيم کرد؟ و خداوند گواه است که آنها دروغگويند (11) اگر اخراج شوند با آنها خارج نخواهند شد ، و اگر با آنها جنگ شود ياريشان نخواهند کرد ، و تازه اگر هم ياري شان کنند زود فرار خواهند کرد ، و آن وقت خودشان بدون ياور خواهند ماند (12) شما بيشتر از خداوند در دل آنها هيبت داريد ، زيرا که آنها مردمي بي فهم و بينش هستند (13) آنها بطور دستجمعي با شما نمي جنگند ، مگر در داخل شهرهائي برج و بارو دار يا در پس ديوارها . سختي شان بين خودشان شديد است، آنها را يکپارچه مي بيني اما دلهايشان پراکنده است . زيرا که آنها مردمي نابخردند (14) مانند آنهايي که اندكي پيش از آنان بودند ، و نتيجه بد کار خويش را چشيدند ، و عذابي دردناک خواهند داشت (15) مانند شيطان که به انسان مي گويد کافر شو ، اما وقتيکه کافر شد مي گويد من از تو بيزارم ، زيرا که من از خداوند پروردگار جهانيان بيم دارم (16) پس عاقبت هر دوي آنها اين خواهد بود که در آتش جاودان خواهند بود و جزاي ظالمان نيز همين است (17)