پیش تفسیر

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم: 

طرز استخراج عصاره محتوای سوره (یعنی «درس» سوره) مطابق ذیل است:

 (جدول1)

آيه	عنوان اصلی	عنوان فرعی	شرح	تعداد کلمه
2-1	قرآن	توصيف	کجی در آن راه ندارد- پايدار- هشدار دهنده- مژده دهنده	25
3	آخرت	بهشت	در آن جاودان هستند	3
5-4	مردم	کافران	رد اعتقاد باطلشان و تبيين ماهيت کذب آن	22
6	پيامبر	تبيين	لازم نيست حرص و جوش بخوری که چرا ايمان نمی آورند	11
8-7	حکمت	مردم	ما اين اموال را مايه آزمايش قرار داديم بعدش هم نابود می کنيم	17
26-9	مردم	گذشتگان	اصحاب کهف	369
ق29-27	پيامبر	ارشاد	چنين کن.. تلاوت کن، خود را به صبر وادار..	54
ق 29	آخرت	جهنم	عذاب ظالمان...	18
31-30	آخرت	بهشت	نعيم مومنانِ دارای عمل صالح	40
44-32	حکمت	مثال	دو نفر که يکی ثروتمند و مشرک بود و ديگری مومن...	285
46-45	حکمت	مثال	زندگی دنيا مانند... است که...	36
49-47	آخرت	قيامت	حوادث هنگام وقوع- حشر- حساب و کتاب	56
51-50	حکمت	انسان	آفرينش آدم و تمرد ابلیس از سجده بر او	39
53-52	آخرت	قيامت	به مشرکان گفته ميشود شرکاء مرا بخوانيد...	23
54	قرآن	توصيف	هر مثلی را در قرآن چرخانديم	14
55	حکمت	انسان	چيزی جز «روش گذشتگان» مانع ايمان مردم نميشود	19
56	پيامبران	حکمت	پيغمبران را جز هشدار دهنده و بيم رسان نفرستاديم	18
57	حکمت	مردم	چه کسی گمراه تر است از کسی که...	30
59-58	حکمت	مردم	اگر ميخواست آنها را بسبب گناهانشان میگرفت... اما سرآمدی دارند...	28
82-60	پيامبران	موسی	ملاقات با آن بنده عالِم خداوند و تعليم گرفتن از او	333
98-83	مردم	گذشتگان	ذی القرنين	202
100-99	آخرت	قيامت	حوادث هنگام وقوع	16
101	مردم	کافران	توصيف- پرده ای دارند که ذکر ما را درنمی یابند و...	11
102	مردم	کافران	حکمت- آيا پنداشته اند بندگان خدا را با او شريک بگيرند...	14
106-103	حکمت	مثال	ضرر کارترين مردم کسی است که...	46
108-107	آخرت	بهشت	ايماندارانِ عامل	16
109	خداوند	نعمات	نعمات او بينهايت است	18
110	پيامبر	ارشاد	چنین بگو...	24
جمع				1787

جدول درج­ها

درصد	شرح	عنوان فرعی	عنوان اصلی	شماره
6/34	تحسين و توصيف مومنان گذشته - اصحاب کهف و ذی القرنين	گذشتگان	مردم	1/4
28	بی ارزشی دنيا و مايه امتحان بودن آن - و اينکه آدمی فريفته اش نشود	امتحان الهی	حکمت	2/4
6/19	در جستجوی علم و حکمت متحمل چه زحماتی شد...	موسی	پيامبران	3/4
6/9	حوادث مهيب هنگام وقوع قيامت و بهشت مومنان	قیامت	آخرت	4/4
5	چنين بگو...	ارشاد	پيامبر	5/4
2/2	حجيت و هدايت کنندگی	توصيف	قرآن	6/4
1	نعمات بی نهايت او	نعمت ها	خداوند	7/4

 

درس: اي مردم! از نمونه هاي قابل تحسين گذشته الگو بگيريد و مسير زندگي خويش را تصحيح کنيد.

البته دو جدول فوق اول و آخرِ جدول هاست، جدول های وسط را برای رعایت اختصار حذف کرده ایم، اما کسانی که حوصله دارند میتوانند موردِ سوره فجر را که در کتاب «آموزش تفسیر قرآن» (که به عنوان نمونه و الگو است) در سایت:

http://jamal-ganjei.com

با تمام جدول هایش ملاحظه فرمایند.

درس: اي مردم! از نمونه هاي قابل تحسين گذشته الگو بگيريد و مسير زندگي خويش را تصحيح کنيد.

برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:

درب: آدمي با توجه به زندگي جاويد نياز به الگوي رفتاري صحيح دارد و ای پیامبر! در رابطه با رسالتت معتدل باش و آنقدر به خودت فشار نیاور.

2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)

ریز کردن پاراگراف تا حد امکان:

1

الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَنزَلَ عَلَى عَبْدِهِ الْكِتَابَ وَلَمْ يَجْعَل لَّهُ عِوَجَا ﴿1﴾

ریزدرب: قرآن کتابی آسمانی و کاملا بی عیب است

2

قَيِّمًا لِّيُنذِرَ بَأْسًا شَدِيدًا مِن لَّدُنْـهُ و َيُبَشِّرَ الْمُؤْمِنِينَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا حَسَنًا ﴿2﴾ مَاكِثِينَ فِيهِ أَبَدًا ﴿3﴾ وَيُنذِرَ الَّـذِينَ قَالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَدًا ﴿4﴾ مَّا لَهُم بِهِ مِنْ عِلْمٍ وَلَا لِآبَائِهِمْ كَبُرَتْ كَلِمَةً تَخْرُجُ مِنْ أَفْوَاهِهِمْ إِن يَقُولُونَ إِلَّا كَذِبًا ﴿5﴾

ریزدرب: قرآن محکم و استوار، و از جانب خداوند، و ماموریتش بشارت مردم خوب، و هشدارِ بد عقیدگان است

3

فَلَعَلَّكَ بَاخِعٌ نَّفْسَكَ عَلَى آثَارِهِمْ إِن لَّمْ يُؤْمِنُوا بِهَذَا الْحَدِيثِ أَسَفًا ﴿6﴾

ریزدرب: ای پیامبر! راجع به بدعقیدگان تاسف بیش از اندازه مخور

4

إِنَّا جَعَلْنَا مَا عَلَى الْأَرْضِ زِينَةً لَّهَا لِنَبْلُوَهُمْ أَيُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا ﴿7﴾ وَإِنَّا لَجَاعِلُونَ مَا عَلَيْهَا صَعِيدًا جُرُزًا ﴿8﴾

ریزدرب: ای مردم! این مواهب دنیائی را فقط وسیله امتحان تلقی کنید

تقطیع:

در فوق دیده اید که ما پاراگراف را به تعدادی «ریزپاراگراف» تجزیه کرده ایم.

اصلی-فرعی

قسمت هایی را که می بینید فوقا با حروف پر رنگ (بولد) کار کرده ایم، اصلی است.

لُبّ مطلب:

با توجه به ریزپاراگراف ها، و ریزدربها، و جمع بندیِ ریزدرب ها، همان درب پاراگراف که فوقا می بینید حاصل خواهد شد و البته توجه دارید که درب مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

از آیه های 4 و 5 فهمیده میشود در آن روز ها داشتن اولاد خدا یک موضوع چالش برانگیز بوده ، زیرا مشرکان که به وضوح چنین عقیده ای داشتند ، و عقیده مسیحیان نیز توسط آنان با جنجال و هیاهو بزرگنمایی میشد .

از آیه 6 فهمیده میشود آنحضرت از رویکرد بی توجهی و بی اعتنائی به آیات الهی خیلی زیاد متاسف بودند .

4 - کلید های تفسیری

آیه 2 فرع بر آیه 1 است و آیه 3 فرع بر دو کلمه آخر آیه 2، و آیه 4 (با در نظر گرفتن فرعی بودن آیه­های 3 و 2) فرع بر آیه 1 است و آیه 5 فرع بر آیه 4 است و همه این­ها واضح است.

آیه 8 فرع بر آیه 7 است و این واضح است.

5 – زاویه با تفاسیر رایج

 (المیزان) : اين سوره با انذار و تبشير دعوت مى‏كند به اعتقاد حق و عمل صالح

درس (که از راه محاسبه استخراج شده): ای مردم ! از نمونه های قابل تحسین گذشته الگو بگیرید و مسیر زندگی خویش را اصلاح کنید .

6 - پیشگوئی های تحقق یافته

در آیه 1 که فرموده هیچ اعوجاجی در قرآن نیست ، یک پیشگوئی است که بیش از 14 قرن است درستی آن پذیرفته شده است.

در آیه 6 که آنحضرت را از درگیر شدن بیش از حد با موضوع رسالتش منع میکند این پیشگوئی نهفته است که تو فقط پیام را برسان و تاثیرش را به ما واگذار و در بطن این توصیه وعده موفقیت آنحضرت نهفته است.

7 - در این پاراگراف، کدام فقرات، فوق ذهنیات معاصران نزول است؟

(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)

آیه های 2 تا 4 «قیامتی» است، و هیچ بنی بشری تجربه اش را ندارد، و قبل از قیامت نخواهد داشت، لذا، چه در آن روزهای نزول وحی و چه الی یوم القیامه بالاتر از ذهنیات بشر خواهد بود.

8 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

کلماتی که در این پاراگراف بکار رفته ، در طول این مدت طولانی ، از نزول این سوره تا به امروز ، تغییر معناییِ چندانی نیافته ، و لذا مخاطب های اولیه نیز از این پاراگراف همان تلقی را میداشته اند که ما .

یکی ممکن است معترض شود که «یعنی چه که بسیار این تیتر را تکرار میکنی و این جواب ثابت را هم زیرش میدهی؟»

در این خصوص باید خاطر نشان کنیم که یک شبهه ای اخیرا در سطح وسیع القا شده که مطالب قرآن اول باید از این لحاظ چِک شود که معاصران نزول از آن چه می فهمیده اند . ماهم با بیان دلیل فوق در حقیقت داریم پاراگراف به پاراگراف آن شبهه را چک میکنیم .

آنچه تا کنون فهمیده ایم این بوده که معاصران نزول اکثر قریب به اتفاق حجم قرآن را همانطور می فهمیده اند که ما امروز می فهمیم .

9 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟

1 - آدمي با توجه به زندگي جاويد نياز به الگوي رفتاري صحيح دارد  

2 - ای پیامبر! در رابطه با رسالتت بخود سخت نگیر و اعتدال پیشه کن.

10 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

در این پاراگراف آیاتی وجود دارد که برخی از فقرات آنها در سوره های قبلی (قبل و بعد نسبت به این سوره و بر اساس جدول ترتیب نزول ما) آمده ، اما با تفاوت در لغت و الفاظ ، لذا اگر بگوئیم قبلا نیامده ، ناصحیح است ، و اگر بگوئیم آمده ، باز هم ناصحیح است ، لذا در باره این نوع پاراگراف ها (که از این پس بازهم خواهیم دید) میتوان چنین گفت که از لحاظ محتوا، اکثر مطالب این پاراگراف مسبوق به سابقه است ، اما ، قسمتی از هرکدام از مطالبش جدید میباشد .

11 – در این پاراگراف کدام آیات حاوی «محورهای ثابت کلام وحی» است؟

ارزش تفسیریِ این بخش از دو لحاظ زیاد است:

1 – از لحاظ تفسیر موضوعی، چون آیات هر موضوع از ابتدای نزول وحی به ترتیب در یک فایل جمع آوری خواهد شد، یک گنجینه بسیار با ارزش خواهد شد که مورد نیاز هر قرآن پژوه خواهد بود.

2 – از لحاظ تفسیرِ معروف به «تفسیر قرآن به قرآن» نیز، از آنجا که در هر عنوان، تقریبا تمام آیاتِ هم محتوا جمع آوری شده اند، هر قسمت میتواند از لحاظ هم افزائیِ فهمِ قسمت های دیگر کمک باشد، و مغز تفسیرِ قرآن به قرآن هم همین است.

شئون الهی

الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَنزَلَ عَلَى عَبْدِهِ الْكِتَابَ وَلَمْ يَجْعَل لَّهُ عِوَجَا ﴿1﴾ قَيِّمًا لِّيُنذِرَ بَأْسًا شَدِيدًا مِن لَّدُنْـهُ و َيُبَشِّرَ الْمُؤْمِنِينَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا حَسَنًا ﴿2﴾ مَاكِثِينَ فِيهِ أَبَدًا ﴿3﴾ وَيُنذِرَ الَّـذِينَ قَالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَدًا ﴿4﴾ مَّا لَهُم بِهِ مِنْ عِلْمٍ وَلَا لِآبَائِهِمْ كَبُرَتْ كَلِمَةً تَخْرُجُ مِنْ أَفْوَاهِهِمْ إِن يَقُولُونَ إِلَّا كَذِبًا ﴿5﴾

توصیه های رفتاری به آنحضرت

فَلَعَلَّكَ بَاخِعٌ نَّفْسَكَ عَلَى آثَارِهِمْ إِن لَّمْ يُؤْمِنُوا بِهَذَا الْحَدِيثِ أَسَفًا ﴿6﴾

سنن الهی

إِنَّا جَعَلْنَا مَا عَلَى الْأَرْضِ زِينَةً لَّهَا لِنَبْلُوَهُمْ أَيُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا ﴿7﴾ وَإِنَّا لَجَاعِلُونَ مَا عَلَيْهَا صَعِيدًا جُرُزًا ﴿8﴾

ترجمه تفسیریِ آزاد

بسم الله الرحمن الرحيم

ستايش خاص خداوندي است که اين کتاب را بر بنده اش نازل کرد و در آن کژيی  قرار نداد (1) کتابي که استوار است. و این ماموریت را هم دارد که از عذاب شديدي از جانب خداوند هشدار دهد، و نیز مومناني را که عمل شايسته مي کنند مژده دهد که پاداشي نيکو خواهند داشت (2) که در آن جاودان خواهند بود (3) و نیز كساني را که ميگويند خداوند فرزندي گرفته هشدار دهد (4) علمي به آن ندارند. پدرانشان نيز همينطور. اين کلمه اي که از دهانشان بيرون مي آيد گُنده است و چیزی جز دروغ  نيست (5) ای پیامبر! شايد ميخواهي خودت را از شدت تأسف در پي آنها هلاک کني که چرا به اين سخن ايمان نمي آورند (6)  ما آنچه را که بر روي زمين هست زينتي قرار داديم تا آزمايششان کنيم که کدامشان خوش عمل ترند (7) و البته آنچه را که بر زمين هست به وقتش بصورت خاک خشک باير در خواهیم آورد (8)