پیش تفسیر
1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)
اول (چنانکه بارها و بارها دیده اید) عصاره محتوای سوره را استخراج میکنیم:
طرز استخراج عصاره محتوای سوره (یعنی «درس» سوره) مطابق ذیل است:
(جدول1)
|
آيه
|
عنوان اصلی
|
عنوان فرعی
|
شرح
|
تعداد
کلمه
|
|
1
|
حروف مقطعه
|
کهيعص
|
|
1
|
|
15-2
|
پيامبران
|
زکريا
|
خداوند به او يحيی را داد
|
120
|
|
40-16
|
پيامبران
|
مريم و عيسی
|
خداوند به مريم بدون شوهر، عيسی پيغمبر را داد
|
240
|
|
50-41
|
پيامبران
|
ابراهيم
|
پس از مجادله ای که با قومش کرد و از آنها بيزاری جست خدا به او اسحق و يعقوب را داد
|
110
|
|
53-51
|
پيامبران
|
موسی
|
به موسی برادرش هارون را به پيامبری (معاونت) داديم
|
24
|
|
55-54
|
پيامبران
|
اسمعيل
|
خوش قول بود و خانواده اش را به زکوة و نماز امر ميکرد و خدا از او راضی بود
|
20
|
|
57-56
|
پيامبران
|
ادريس
|
مقامی بلند به او داديم
|
11
|
|
58
|
پيامبران
|
ساير
|
نکته مشترک آنها اين بود که وقتيکه آيات خدا به آنها خوانده ميشد به سجده ميافتند
|
29
|
|
60-59
|
مردم
|
گذشتگان
|
از اولاد همانها کسانی بودند که خلاف تعليمات پيامبران عمل کردند
|
24
|
|
63-61
|
آخرت
|
بهشت
|
توصيف نعيم بهشتی
|
30
|
|
65-64
|
خداوند
|
صفات
|
علم مطلق- ربوبيت- معبود
|
30
|
|
67-66
|
مردم
|
کافران
|
ايمان نداشتن راجع به آخرت
|
19
|
|
72-68
|
آخرت
|
قيامت
|
محشور کردن کافران و مومنان حتمأ - سپس نجات دادن تقوا داران
|
43
|
|
73
|
مردم
|
کافران
|
توصيف- وقتيکه آيات خدا خوانده ميشود مسخره می کنند.
|
16
|
|
74
|
مردم
|
گذشتگان
|
چقدر از آنها را که بهتر از اينها بودند هلاک کرديم
|
9
|
|
75
|
پيامبر
|
ارشاد
|
بگو......
|
25
|
|
76
|
مردم
|
مومنان
|
خداوند هدايتشان را اضافه می کند
|
13
|
|
84-77
|
مردم
|
کافران
|
نکوهش سخنان باطلی که ميگويند و ورد شبهات آنها
|
59
|
|
87-85
|
آخرت
|
قيامت
|
متقيان سوی بهشتيان و مجرمين بسوی جهنمشان رانده ميشوند و شفاعت هم به خدا بستگی دارد
|
20
|
|
91-88
|
مردم
|
کافران
|
نکوهش عقيده شان راجع به فرزند داشتن خدا
|
20
|
|
93-92
|
خداوند
|
صفات
|
وحدانيت - نفی والديت - الوهيت
|
16
|
|
95-94
|
آخرت
|
قيامت
|
کافران به تنهايی نزد خداوند می آيند و او به آنان رسيدگی می کند
|
10
|
|
96
|
حکمت
|
مردم
|
خداوند برای مومنان تقوا پيشه دوستانی قرار ميدهد
|
9
|
|
97
|
پيامبر
|
تبيين
|
ما آنرا به زبانت آسان کرديم تا مومنان را مژده و کافران سرسخت را هشدار دهی
|
10
|
|
98
|
مردم
|
گذشتگان
|
چقدر از آنها را هلاک کرديم آيا صدائی از آنها شنيده ميشود
|
14
|
|
جمع
|
922
|
جدول درجها
|
شماره
|
عنوان اصلی
|
عنوان فرعی
|
شرح
|
درصد
|
|
1/4
|
پيامبران
|
سایر
|
خداوند به پيامبران، هدايت و لطف و نعمات و معجزات داد.
|
1/60
|
|
2/4
|
مردم
|
کافران
|
توصيف و نکوهش و رد اعتقادات باطلشان و هشدار به عذاب
|
9/18
|
|
3/4
|
آخرت
|
قیامت
|
معلوم شدن وضعيت هر کس و تفکيک مومن و کافر و رفتن هر يک به سرانجام خويش
|
2/11
|
|
4/4
|
خداوند
|
صفات
|
وحدانيت- علم- ربوبيت
|
5
|
|
5/4
|
پيامبر
|
ارشاد
|
چنین بگو...
|
8/3
|
|
درس: پيامبران و صالحان مسير صحيح را ميرفتند و خداوند نيز در همين جهان به آنها لطف و بركت عطا فرمود.
|
البته دو جدول فوق اول و آخرِ جدول هاست، جدول های وسط را برای رعایت اختصار حذف کرده ایم، اما کسانی که حوصله دارند میتوانند موردِ سوره فجر را که در کتاب «آموزش تفسیر قرآن» (که به عنوان نمونه و الگو است) در سایت:
http://jamal-ganjei.com
با تمام جدول هایش ملاحظه فرمایند.
برآیند درسِ فوق و متن پاراگراف درب خواهد بود، به شرح ذیل:
درب : نمونه هائي از لطف و بركتي كه در همين جهان به زكريا و يحيي داده شد.
2 - استخراج عصاره محتوای پاراگراف (راه دوم)
چنانکه تاکنون دیده اید، در هر پاراگراف تفسیری، عصاره محتوای پاراگراف را از یک «راه دوم» نیز استخراج میکردیم، که معمولا دیده میشد مطابقتِ معنا داری با استخراجِ از راه اول داشت.
اما، در پاراگراف هائی که کاملا «داستانی» است، ضرورتی در این کار احساس نمیشود، زیرا فهم پاراگراف های داستانی بسیار آسانتر است، و چون ما اهل صفحه زیاد کردن نیستیم، و با توجه به کیفیت خوانندگان مان رعایت اختصار را ترجیح میدهیم، در این نوع پاراگراف ها از آن صرفنظر میکنیم.
3 - سوالات
1 - «اوحی» (آیه 11) به معنی لغوی بکار رفته یا اصطلاحی؟
2 – سوال فوق را در باره «سمیّا» (آیه 7) جواب دهید.
3 – چرا در باره یحیی (ع) بجای «یموت» نفرموده «مات»؟
4 – با توجه به آیه 7، «نام» چه اهمیتی دارد؟
4 – زاویه با تفاسیر رایج
(المیزان) : غرض اين سوره به طورى كه در آخرش بدان اشاره نموده مىفرمايد:" فَإِنَّما يَسَّرْناهُ بِلِسانِكَ لِتُبَشِّرَ بِهِ الْمُتَّقِينَ وَ تُنْذِرَ بِهِ قَوْماً لُدًّا ..." بشارت و انذار است
گرچه المیزان روش خویش را برای استخراج چیزی که آن را «غرض» سوره مینامد ذکر نمی نماید، اما همانطور که گفتیم این کار را بطور سلیقه ای و شانسی انجام میدهد و در اینجا یک آیه را نماینده کل سوره گرفته (که تازه خطا هم هست) اما، ما برای استخراج درس و درب روشی روشن و شفاف داریم که در ابتدای تفسیر هر سوره آن را با دقت و تفصیل نشان داده ایم و در این سوره این است:
درس : پیامبران و صالحان مسیر صحیح را میرفتند و خداوند نیز حتی در همین جهان هم به آنها لطف و برکت عطا فرمود.
5 - پیشگوئی های تحقق یافته
در آیات 2 تا 15 الطاف الهی که به یک پیامبر فرعی از شریعت حضرت موسی شده را ذکر نموده و از آن تلویحا این پیشگوئی درک میشود که ای پیامبر تو در نزد ما از آن بزرگوار کمتر نیستی و در مورد تو نیز الطاف ما پی در پی بسویت نازل خواهد شد.
6 - در این پاراگراف، کدام فقرات، فوق ذهنیات معاصران نزول است؟
(این قسمت جواب سروش و شبستری است که گفته اند قرآن فوق ذهنیات مخاطبان اولیه ندارد)
کهیعص که از حروف مقطعه است، و بقیه حروف مقطعه، هنوز در این 1400 سال رمزگشائی نشده، یعنی حروف مذکور فوق ذهنیات این 1400 سال بوده، چه رسد به عرب 1400 سال قبل.
مکانیزمِ اجرائیِ آیه های 7 و 8 و 9 برای ما ساکنان قرن 21 نیز روشن نیست چه رسد مخاطب های اولیه!
7 - مخاطبان اولیه از این پاراگراف چه تلقیی میداشتند؟
در این خصوص باید خاطر نشان کنیم که یک شبهه ای اخیرا در سطح وسیع القا شده که مطالب قرآن اول باید از این لحاظ چِک شود که معاصران نزول از آن چه می فهمیده اند . ماهم با بیان دلیل فوق در حقیقت داریم پاراگراف به پاراگراف آن شبهه را چک میکنیم .
آنچه تا کنون فهمیده ایم این بوده که معاصران نزول اکثر قریب به اتفاق حجم قرآن را همانطور می فهمیده اند که ما امروز می فهمیم.
8 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این پاراگراف هست؟
نمونه هائي از لطف و بركتي كه در همين جهان به زكريا و يحيي داده شد.
9 – کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟
با توجه به ترتیب نزول سوره ها ، تقریبا تمام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است .
شرح مختصر
کلیدهای تفسیری
چند دریافت کوتاه مستقیم
آیه 2: در بسیاری از جاهائیکه کلمه «رحمت» را دیدهایم، بمعنی وحی و نبوت و معجزه بوده است.
آیه 4: سفید شدن یکدست موی سر را به «شعله» تشبیه نموده که ظرافتی از لحاظ بیانی در خویش دارد.
آیه 5: بنظر میرسد خواسته زکریا(ع) این بوده که خداوند کسی را برای او معین کند که پس از مرگ او «وصی»اش باشد و در آنچه از او باقی میماند، مطابق قوانین الهی و حکم تقوا رفتار کند و دعای او این نبوده که خداوند به او فرزندی عطا کند و فرزند دار شدن را از خویش بعید میدانسته است. ضمنا خواسته زکریا (ع) این بوده که آن «سرپرستِ» مورد تقاضایِ آیه، از او و از آلیعقوب ارث ببرد.
«از آلیعقوب ارث ببرد» یعنی چه؟
مفهوم میشودکه خواسته اولیه زکریا (ع) این بود که خداوند پیامبر پس از او را مشخص نموده و به او معرفی کند تا او نیز آن پیامبر را به مردم معرفی نماید و ضمناً سرپرستی اموال و خانواده خویش را نیز به او بسپارد.
«دعا»ی زکریا(ع) و تولد یحیی(ع)
در رابطه با آیه 9 از کلمه «گفت» دوم معلوم میشود لااقل مکالمه انجام شده در آیه 9، مکالمه زکریا(ع) با یکی از فرشتگان (مثلاً جبرئیل) بوده، نه مکالمهای از نوع مکالمه حضرت موسی با خداوند و از همینجا میتوان فهمید که مژده ذکر شده در آیه 7 نیز از سوی همان فرشته به او داده شده و نیز فهمیده میشود که قاعدتاً باید بین مژده آیه 7 و مناجات آیه 8 مدتی فاصله بوده باشد زیرا تصور اینکه پیامبر عظیمالشأنی مانند حضرت زکریا(ع) فرق مکالمه مستقیم با خداوند و فرشتهاش را متوجه نشود، بعید است. لذا میتوان موضوع را اینطور درک کرد که:
1- زکریا(ع) در مناجاتی مشکل خود را مطرح میکند. (آیات 3 تا 6)
2- یا در همان مناجات یا بعداً به او وحی میشود و مژده بهم رسیدن یحیی(ع) به او داده میشود. (آیه 7)
3- مدتی طول میکشد تا زکریا(ع) این مژده را «هضم» کند و دوباره به مناجات برمیخیزد. (آیه 8)
4- در همین مناجات برایش توضیح داده میشود که قرار است لطف خاص در حق او بشود (مانند فرزنددار شدن حضرت ابراهیم در کهولت)
5- حالا دیگر او مژده را «جذب» کرده و باز هم به مناجات میایستد و تقاضای جزئیات بیشتر میکند. (آیه 10 و قسمت آخر آن) یعنی اینکه سه شب (و دو روز؟) به امر خدا زبان او بسته مانده و نتوانست سخن بگوید.
6- و بالاخره حضرت یحیی(ع) متولد میشود. (آیات12تا15) و در کودکی به پیامبری میرسد و بعضی از ائمه ما نیز که در کودکی به امامت رسیدند در مقابل شکاکان به این آیه استشهاد مینمودند.
ترجمه تفسیریِ آزاد
بسم الله الرحمن الرحيم
کهيعص (1) ای پیامبر! اين ياد آوري رحمت پروردگارت به بنده اش زکريا است (2) هنگامي که با صدائي آهسته پروردگارش را ندا داد (3) و گفت پروردگارا استخوانهايم سستي گرفته و سرم از پيري گويي شعله دار شده و من، اي پروردگار از دعا بدرگاهت بي بهره نبوده ام (4) و از بابت بازماندگانم بيم دارم و زنم نازا است. پس، از جانب خويش وارثي عطايم کن (5) که از من و از آل يعقوب ارث ببرد و پروردگارا او را پسنديده گردان (6) به او ندا شد اي زکريا! به پسري مژده ات ميدهيم که اسمش يحيي است و قبلأ همنامي برايش قرار نداده ايم (7) گفت پروردگارا چگونه ممکن است پسري داشته باشم در حاليکه زنم نازا است و خودم از سالمندي به فرتوتي رسيده ام (8) جواب شنید: که گرچه همينطور است اما چنين گفت پروردگارت که آن برايم آسان است و خودت را نيز قبلا آفريده ام و چيزي نبوده اي (9) گفت پروردگارا برايم نشانه اي قرار ده. گفت نشانه ات اين است که سه شب و دو روز با مردم سخن نتواني گفت (10) پس، از محراب بسوي قوم خويش بيرون شد و به آنها اشاره کرد که صبح و شام تسبيح گوييد (11) یحیی متولد شد و پس از چندی به او ندا دادیم اي يحيي! مفاهیم آن کتاب آسمانی را به قوت بگير! و آن حکم پيامبري را در کودکی به او داديم (12) و از جانب خويش به او رحمت آورديم و رشدش داديم و تقوادار بود (13) و نسبت به والدين خويش نیز نيکوکار بود و زورگوي نافرمان نبود (14) و سلام بر او باد در روزي که متولد شد و روزي که ميميرد و روزي که زنده برانگيخته خواهد شد (15)