پیش تفسیر

1 - عصاره محتوای سوره از راه اول

 

( جدول1)

آيه	عنوان اصلی	عنوان فرعی	شرح	تعداد کلمه
1	پيامبر	خطاب	دستور رفتاری	1
1	مردم	کافران	خطاب	3
2	مردم	کافران	خطاب- اعلام مواضع عبادتی( عبادت  نمی کنم  انچه شما عبادت ميکنيد)	4
3	مردم	کافران	خطاب- اعلام مواضع عبادتی( شما عبادت نمی کنيد آنچه من عبادت می کنم)	5
4	مردم	کافران	خطاب- اعلام مواضع عبادتی ( من عبادت کننده آنچه شما ... نيستم)	5
5	مردم	کافران	خطاب- اعلام مواضع عبادتی( شما عبادت نميکنيد انچه من عبادت ميکنم.)	5
6	مردم	کافران	خطاب- اعلام مواضع عبادتی( دين شما برای خودتان. دين من برای خودم)	4
جمع				27

 

1 – استخراج عصاره محتوای سوره و پاراگراف (راه اول)

به علت کوچکیِ سوره، همان جدول 1 کارِ «جدول درج ها» را انجام میدهد اما کسانی که حوصله دارند میتوانند موردِ سوره فجر را که در کتاب «آموزش تفسیر قرآن» (به عنوان نمونه و الگو) هست در سایت:

 http://jamal-ganjei.com

با تمام جدول هایش ملاحظه فرمایند.

آيات 2 تا 6 اعلام مواضع عبادتی پيامبر نسبت به کافران است. از اين اعلام مواضع، تعداد کلمات آيه 6، به نسبت مساوی بين طرفين است.

 آيات 2 تا 6، از لحاظ تعداد کلمات ، 10 کلمه مربوط ميشود به کفار (« شما عبادت نمی کنيد آنچه من عبادت می کنم») و 9 کلمه مربوط ميشود به پيامبر(ص) (آيه های 2و5)

از اينجا معلوم ميشود شدت فشار کافران عليه مسلمين زياد بوده و آنها پيشقدم در تعرض بوده اند که پيغمبر آنها را به همزيستی مسالمت آميز دعوت فرموده اند. به اين ترتيب به « درس» (که عصاره محتوای سوره باشد) ميرسيم:

 

درس : ای پيامبر ! موضع ديني خويش را به روشني اعلام دار

 

2 - استخراج عصاره محتوای سوره (راه دوم)

چون سوره خیلی کم حجم است عرض میکنیم: اگر به روشی که در سوره قبلی (سوره عبس) ذیل همین تیتر عمل کردیم توجه فرمایید معلوم میشود که اگر از همان راه برویم نتیجه حاصله با «درس» یکی خواهد بود، و البته توجه دارید که درس مذکور از راه محاسبه استخراج شده است.

3 - سوالات

1-کدام معنی برای «قل» درست است ؟ )« به خویش بگو» یا « به مردم بگو» ؟(

2-آیا در این سوره ، هیچ «بار اعجازی» می بینید؟ اگر بله ، در چه و کجا ؟

3-آیا آیه آخر متضمن نوعی «جواز» و « اباحه» است؟ اگرنه ، چرا؟

5 – از کجای این سوره عنصرِ آنلاین آن به عیان مشاهده میشود؟

6 – طرز خطاب در آیه 1 چگونه است؟ (احترام آمیز؟ تحقیر آمیز؟ یا....؟)

7 - «ما» در آیه 2 از باب تعظیم است یا برعکس؟

8 – در آیه 3 چطور؟ (جواب با دلیل)

9 – آیه های 4 و 5 تکرار یک موضوع است، علت آن را بیان کنید.

10 – حالت کلی این سوره چگونه است؟ (اطمینان بخشی به پیروان؟ مایوس کردن مخالفان؟ یا......؟)

4 - حدسیاتی از اوضاع و احوال آن روزها

از مطالب این سوره چنین فهمیده میشود که در آن مقطع زمانی که معاصر نزول این سوره بوده ، نیاز بوده است که آنحضرت تکلیف پیروان خویش و سایرین را کاملا روشن نموده و یک فاصل مشخص بین جبهه خویش و سایرین بکشد و راه مماشات و معامله و سایر اموری که خلوص مشخصات آموزه های وحی را مشوب میکند ببندد.

از آنجا که آنحضرت شخصیت بسیار محبوبی بود مخالفان آنحضرت نمی توانستند حذف اورا در ذهن بپرورند و چون یارانش کم و ضعیف بودند «حلّ» نهضتش معقول تر به نظر میرسید.

از محتوای این سوره میتوان حدس زد که «پیشنهاداتی برای معامله» به آنحضرت ارائه شده بود که از سوی مبدا وحی او را به چنین موضع گیریِ سخت و نفوذ ناپذیر و بی انعطافی وادار نمود.

و از همین نکته اخیر میتوان فهمید که در زمان نزول این سوره که اواخر سال دوم بعثت باشد، دعوت آنحضرت از حالت «چند نفرِ قلیل پیروان آنحضرت» به «یک جریان مهم اجتماعی» تغییر تکاملی یافته بود. و آیه اول سوره با خطابِ یا ایها الکافرون موید این نکته است.

مخاطب های اولیه ، اعم از پیروان آنحضرت و مخالفانش، اجمالا این مقدار را فهمیده بودند که بین جریان اسلام و جریان مخالف سازشی در کار نخواهد بود، و درک این واقعیت هردو طرف را به رادیکالیزم مختص خودشان میراند، جریان اسلام بطرف توکل کامل و قطع امید از هر عنصر غیر الهی، و جریان مقابل بطرف توطئه برای ریشه کنی جریان اسلام، رفت. و حدود بیست سال آینده، تاریخ بهم پیچیدن این دو جریانِ رادیکالِ مخالف بود.

5 – پیشگوئی های تحقق یافته

هنگامی که این سوره نازل میشد  اوایل رسالت آنحضرت، و مقارنِ کمیِ تعداد پیروان و ضعف و فقر طرفدارانش از طرفی، و غلبه مطلق مخالفان او چه از نظر تعداد و چه از لحاظ قوت و ثروت از طرف دیگر بود.

عقل معمولی، از آن نوعی که همگان دارند، و طبعا شخصیت والای آن حضرت نیز از آن بی بهره نبود، مانع از این میشود که در این چنین شرایطی  سخنی گفته شود که سبب تهییج مخالفتِ بیشترِ مخالفان و احیانا وقوعِ رویاروئیِ بنیان بر کن شود.

اما چیزی که بعدا به عنوان حوادث و واقعیات تاریخی دیده  شد این بود که روز به روز از کثرت و عظمت اردوگاه مخالفان حضرتش کاسته و به اردوگاه او افزوده شد و بالاخره هم شد آنچه که شد.

کل این سوره در عداد پیشگوئی های تحقق یافته بوده واز این لحاظ در لیست معجزات قرآنی قرار دارد.

6 – زاویه با تفاسیر رایج

(المیزان) : در اين سوره رسول خدا (ص) را دستور مى‏دهد به اينكه برائت خود  از كيش وثنيت آنان را علنا اظهار داشته، خبر دهد كه آنها نيز پذيراى دين وى نيستند، پس نه دين او مورد استفاده ايشان قرار مى‏گيرد، و نه دين آنان آن جناب را مجذوب خود مى‏كند، بنا بر اين نه كفار مى‏پرستند آنچه را كه آن جناب مى‏پرستد، و نه تا ابد آن جناب مى‏پرستد آنچه را كه  ايشان مى‏پرستند، پس كفار بايد براى ابد از سازشكارى و مداهنه آن جناب مايوس باشند.

چنانکه ملاحظه میشود «غرض» سوره (یعنی همان خلاصه محتوای سوره) از متن سوره خیلی طولانی تر شده، ولی عصاره محتوای سوره آنطور که ما استخراج کرده ایم اینطور است: پیامبر (ص) موضع دینی خویش را به روشنی اعلام میدارد. 

7 - آیات برجسته این پاراگراف

آیاتی که ذیل تیر فوق مشخص میشوند، به دلایلی مانند اقبال هنرمندان خوشنویس و یا کاشیکار و معرق و منبت کار، و نیز وعاظ و نویسندگان، و . .  یا دلایل متنی، یا همزمانی با برخی وقایع، و دلایل دیگر، است که آنها را «برجسته» میکند، و این آیات نیز از آیات برجسته قرآنی است.

کل آیات این سوره از مشهور ترین آیات قرآن است و شهرتش نیز از همین باب است که آنحضرت مامور شده که چنان اعلام مواضع قاطع و شفافی بفرماید که کفار را بکلی از هر گونه طمع و خیال باطلی مایوس نماید.

 

8 - معاصران نزول این سوره از این پاراگراف چه تلقیی  میداشتند؟

از آنجا که کلماتی که در این متن قرآنی بکار رفته، در این چهارده قرن، تغییرِ معنائی نیافته، معاصران نزول نیز، همان تلقی را میداشته اند که ما.

البته سخن فوق فقط در مورد معنی تحت اللفظی درست میباشد.

9 - چه عناصر فرا زمانی و فرا مکانی در این سوره هست؟

لزومِ پیروی از تعالیم الهی که از سوی پیامبرش اعلام و ابلاغ میشود، و داشتنِ خط فاصل با همه جریانات مخالف آن، عنصر فرازمانی-فرامکانیِ این سوره است.

 

10 - کدام عناصر این پاراگراف «برای اولین بار» است؟

با توجه به ترتیب نزول، همه فقرات این پاراگراف «برای اولین بار» است.

 

11 – در این پاراگراف کدام آیات حاوی «محورهای ثابت کلام وحی» است؟

تقریرات و آموزش الهی

سوره توحید

(ایه 1) قل هو الله احد

سوره فلق

(آیه 1) قل اعوذ برب الفلق

سوره ناس

(آیه 1) قل اعوذ برب الناس

سوره نجم

أَفَرَأَيْتَ الَّذِي تَوَلَّى ﴿33﴾ وَأَعْطَى قَلِيلًا وَأَكْدَى ﴿34﴾ أَعِندَهُ عِلْمُ الْغَيْبِ فَهُوَ يَرَى ﴿35﴾ أَمْ لَمْ يُنَبَّأْ بِمَا فِي صُحُفِ مُوسَى ﴿36﴾ وَإِبْرَاهِيمَ الَّذِي وَفَّى ﴿37﴾  

سوره کافرون

قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ ﴿1﴾ لَا أَعْبُدُ مَا تَعْبُدُونَ ﴿2﴾ وَلَا أَنتُمْ عَابِدُونَ مَا أَعْبُدُ ﴿3﴾ وَلَا أَنَا عَابِدٌ مَّا عَبَدتُّمْ ﴿4﴾ وَلَا أَنتُمْ عَابِدُونَ مَا أَعْبُدُ ﴿5﴾ لَكُمْ دِينُكُمْ وَلِيَ دِينِ ﴿6﴾

بدیهی است اگر در سوره های آتی هرجا به همین موارد برخوردیم، ضمن یادآوری همین محور ها، آنها را نیز اضافه خواهیم نمود.

 

شرح مختصر

کلید های تفسیری

آنلاین

در سوره های «مرحله اول» جز یک  مورد، آن هم جزئی و خفیف، هیچ عنصر آنلاین نداشتیم.

 در حالی که  در سوره های «مرحله دوم»  بعضی عناصر آنلاین را در سوره ها مشاهده کردیم (سوره علق ، سوره بلد ، و ...)

گر چه عنصر آنلاین، درصدِ پائین تری نسبت به عنصر «اعلامیه ای» سوره ها داشت.

این روند به ترتیبی که در لیست ترتیب نزول جلو می رویم افزایش می یابد (البته نرخ این افزایش  ثابت نیست اما متوسط آن رو به افزایش است)

این سوره تماماً آنلاین است.

عابدون و تعبدون

در آیه 3 چرا اینطور نفرمود «و لا انتم تعبدون ما اعبد»؟

نکته لطیفی در اینجا هست و آن  هم این است که با انتخاب آن نوع جمله پردازی عبادت خداوند را از اینکه در همان سطح عبادت بت ها قرار داشته باشد متمایز کرده و آن را (چنانکه واقعاً هست) بالاتر قرار داده.

در زبان محاوره خودمان نیز جمله «تو کنندۀ این کار نیستی» با جمله «تو این کار را نمی کنی» فرق زیادی دارد و انتخاب جمله آیه 3 شبیه همان «تو کننده این کار نیستی» است و اگر می فرمود «و لا انتم تعبدون ما اعبد» (که قرینه آیه 2 باشد) شبیه جمله «تو این کار را نمی کنی» می بود و فرق این دو جمله واضح است.

 

ترجمه تفسیریِ آزاد

بسم الله الرحمن الرحيم

ای پیامبر! بگو هان اي کافرا ! (1) عبادت نمي کنم آنچه را عبادت مي کنيد (2) و شما نيز عبادت کننده آنچه من عبادت مي کنم نيستيد (3) و من هم عبادت کننده آنچه شما عبادت مي کنيد نيستم (4)  و شما نيز عبادت کننده آنچه من عبادت مي کنم نيستيد (5) دين شما براي خودتان باشد و دين من نیز براي خودم (6)